Struktura monografii, złożonej z czterech rozdziałów, została podporządkowana realizacji głównego celu pracy, tj. przedstawieniu stanu rozwoju klastrów w Polsce i ocenie ich roli w zwiększaniu innowacyjności gospodarki. Rozdział pierwszy dotyczy teoretycznych podstaw koncepcji klastrów. Przedstawiono w nim aparat pojęciowy związany z przedmiotem pracy, tj. podstawowe definicje, pojęcia i klasyfikacje. Przybliża on także metody identyfikacji i oceny funkcjonowania klastrów, które zostały wykorzystane w analizie empirycznej w dalszej części monografii.
W rozdziale pierwszym zawarto także krytyczne podejście do zagadnienia klastrów, zgodnie z którym podważa się ich wartość jako kompletnej koncepcji ekonomicznej, pomimo ogromnej popularności tej tematyki w ostatnich dwudziestu latach. W literaturze pojawia się nawet określenie klastrów jako "chaotycznej koncepcji", w której w imię uniwersalizmu pojęciowego nastąpiło wymieszanie zupełnie różnych kategorii, procesów i teorii. W tym kontekście istotne znaczenie ma przedstawienie wcześniejszych teorii ekonomicznych, które uwzględniały zjawisko geograficznej koncentracji poszczególnych branż. Omówione zostały najważniejsze teorie ekonomiczne, które można uznać za źródła koncepcji klastrów, takie jak: koncepcja dystryktu przemysłowego A. Marshalla i korzyści aglomeracji, teorie lokalizacji, teoria biegunów wzrostu F. Perroux, teoria bazy ekonomicznej, a także nowa teoria wzrostu, nowa geografia ekonomiczna, nowa ekonomia instytucjonalna oraz model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera. W analizie powyższych teorii skoncentrowano się na identyfikacji tych ich elementów, które są pomocne w wyjaśnianiu procesów rozwoju klastrów w gospodarce. Jedną z najważniejszych cech charakterystycznych większości z tych koncepcji jest dążenie do wyjaśniania zjawiska przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej. Następnie, w rozdziale przedstawiono wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki, który może być rozpatrywany z perspektywy trzech poziomów: mikro-, mezo- i makroekonomicznego. Obecnie obserwuje się proces włączania klastrów we współpracę międzynarodową, wiążący się m.in. z otwieraniem narodowych systemów innowacji. Na tej podstawie formułowane są wnioski o internacjonalizacji inicjatyw klastrowych jako o nowym etapie rozwoju klastrów. W szczególności przedstawione zostały różne formy i możliwości rozszerzania na skalę międzynarodową działalności klastrów oraz związane z tym korzyści dla innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, jako podstawa teoretyczna do zawartej w rozdziale czwartym analizy empirycznej, dotyczącej działań Unii Europejskiej w tym zakresie.
W rozdziale drugim następuje ścisłe powiązanie tematyki klastrów z koncepcją innowacyjności gospodarki. Rozpoczyna się on od przedstawienia definicji, rodzajów, cech charakterystycznych oraz znaczenia ekonomicznego innowacji. Następnie analizie została poddana ewolucja modelowania procesów innowacyjnych w badaniach nad innowacyjnością. Szczególną uwagę w tym kontekście poświęcono zagadnieniu klastrów, w związku z rosnącym znaczeniem interakcji i współpracy, stanowiących jedne z kluczowych aspektów funkcjonowania struktur klastrowych. Kolejne generacje procesów innowacyjnych nie opisują jednak w pełni całego spektrum czynników oddziałujących na tworzenie i wdrażanie nowych rozwiązań w poszczególnych krajach, regionach i branżach, co doprowadziło do systemowego postrzegania innowacji. Następna część rozdziału jest więc poświęcona różnorodnym aspektom związanym z koncepcją systemu innowacji: jego definicji, funkcjom, identyfikacji elementów składowych oraz przedstawieniu poszczególnych rodzajów w zależności od poziomu analizy. Opisany został także mechanizm tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy w klastrach, co stanowi podstawę teoretyczną do analizy empirycznej, przeprowadzonej na podstawie badań ankietowych w dalszej części monografii. Z uwagi na potwierdzony w literaturze fakt, że najwięcej interakcji i współpracy w ramach systemów innowacji zachodzi na poziomie regionalnym, w szczególny sposób podjęto tematykę regionalnych systemów innowacji. W rozdziale tym następuje powiązanie koncepcji regionalnych systemów innowacji i klastrów, które, choć nie stanowią pojęć tożsamych (co czasami jest sugerowane w literaturze), to w znaczącym stopniu oddziałują na siebie i wzajemnie się uzupełniają. Ponadto przedstawione zostały kluczowe dla zachodzenia procesów innowacyjnych wymiary bliskości (proximity) - poznawczy, organizacyjny, geograficzny, społeczny, instytucjonalny oraz epistemiczny - co podkreśla znaczenie klastrów (opierających swoje funkcjonowanie na różnych typach bliskości) dla innowacyjności gospodarki. Z uwagi na ścisłą współpracę B+R i innowacyjną między partnerami w klastrach, istotne znaczenie ma w nich zarządzanie i ochrona praw własności intelektualnej (Intellectual Property Rights - IPR).
Rozdział trzeci stanowi zastosowanie empiryczne omówionych wcześniej teorii w realiach polskiej gospodarki. Ocenie poddano poziom innowacyjności gospodarki polskiej, co stanowi tło dla rozważań na temat znaczenia klastrów w tym zakresie. W szczególności przedstawiono dane statystyczne dotyczące źródeł informacji o innowacjach w polskim przemyśle, w celu identyfikacji znaczenia źródeł zewnętrznych względem przedsiębiorstwa. Analizie został poddany stan rozwoju klastrów w Polsce wraz z wyszczególnieniem inicjatyw klastrowych występujących w poszczególnych branżach według klasyfikacji OECD, opartej na poziomie technologicznym. Problemem, który pojawia się w tych badaniach, jest obserwowany w praktyce fakt, że wiele funkcjonujących inicjatyw odwołujących się do koncepcji klastra nie spełnia kluczowych założeń modelu teoretycznego, przede wszystkim koncentracji przestrzennej określonych branż. W związku z tym przeprowadzono analizę z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ) w celu identyfikacji skupisk sektorowych w poszczególnych regionach Polski. Ma to na celu weryfikację, czy formalne inicjatywy klastrowe są zlokalizowane w regionach, w których istnieje rzeczywista koncentracja danej branży, a także identyfikację potencjalnych klastrów.
Ważną częścią rozdziału trzeciego są wnioski ze studium przypadków klastrów biotechnologicznych. Wybór tego obszaru jest podyktowany faktem, że biotechnologie to dynamicznie rozwijająca się dziedzina nauki i techniki, która oprócz badań podstawowych znajduje dużo zastosowań praktycznych. Sukces w branży biotechnologii zależy w mniejszym stopniu od tradycyjnych zasobów fizycznych, natomiast w większym od wiedzy i rozwiniętej infrastruktury naukowo-badawczej oraz kapitału ludzkiego, a przede wszystkim od powiązań kooperacyjnych z innymi firmami oraz podmiotami akademickimi. Źródłem innowacji biotechnologicznych nie są pojedyncze przedsiębiorstwa, ale sieci współpracy, pełniące kluczową funkcję w uzyskiwaniu dostępu do wiedzy naukowej, niezbędnej do funkcjonowania w tym obszarze. Z uwagi na fakt, że rozwój klastrów w Polsce znajduje się na etapie początkowym, uzasadnione jest wyjście poza doświadczenia polskiej gospodarki i wyciągnięcie wniosków z analizy funkcjonowania inicjatyw klastrowych w krajach o wyższym poziomie konkurencyjności i innowacyjności. Osiągnięciu tego celu służyły studia przypadków klastra biotechnologicznego BioCapital w USA oraz Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego, uzupełnione analizą funkcjonowania polskiego klastra w obszarze biotechnologii - Klastra LifeScience Kraków, co pozwoliło na dopasowanie wniosków z zagranicznych doświadczeń do realiów i uwarunkowań panujących w Polsce. Ponadto w rozdziale trzecim przedstawiono dane statystyczne dotyczące współpracy w ramach klastrów polskich przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną, dostępne dzięki rozszerzeniu w 2009 r., w wyniku współpracy Ministerstwa Gospodarki z Głównym Urzędem Statystycznym, formularza PNT-02 - "Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle" o zagadnienia związane z klastrami. Rozdział kończy się analizą wpływu klastrów na innowacyjność gospodarki na podstawie wyników badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych w Polsce oraz działających w nich przedsiębiorstw.
W rozdziale czwartym podjęto temat polityki rozwoju gospodarczego opartej na klastrach. Przedstawiono w nim możliwości wykorzystania koncepcji klastrów jako narzędzia polityki gospodarczej, w szczególności w kontekście polityki innowacyjnej. Analizie zostały poddane założenia i instrumenty polityki wspierania klastrów Unii Europejskiej. Przyjmuje się, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane przede wszystkim działania mające na celu rozwój współpracy międzynarodowej między różnymi inicjatywami klastrowymi. W związku z tym szczególną uwagę poświęcono analizie unijnych programów stymulujących internacjonalizację i współpracę transgraniczną klastrów z różnych państw członkowskich. Zagadnienie to jest zilustrowane studium przypadku dotyczącym współpracy klastrowej w regionie Morza Bałtyckiego, ze szczególnym naciskiem na zaangażowanie w nią podmiotów z Polski. Ponadto wyszczególniono instrumenty wykorzystywane w celu wspierania klastrów w Polsce oraz przedstawiono wnioski do wykorzystania przy tworzeniu przyszłej polityki klastrowej. W szczególności analizie poddano możliwości połączenia polityki klastrowej z mechanizmem specjalnych stref ekonomicznych (SSE). Rozdział kończy się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy polityka rozwoju oparta na klastrach może stanowić sposób wyjścia z globalnego kryzysu ekonomicznego.
Podsumowanie rozważań i wyników pracy, odniesienie do przyjętych w książce hipotez badawczych oraz najważniejsze przemyślenia autora, a także dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz problemy otwarte - perspektywy kontynuacji badań znajdują się w zakończeniu monografii.
Wstęp
1. Przedmiot, zakres, cele, hipotezy oraz pytania i zadania badawcze pracy
2. Uzasadnienie podjęcia tematu
3. Metody badań i odniesienia do źródeł danych empirycznych
4. Struktura monografii
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy koncepcji klastrów
1.1. Klastry jako nowe struktury gospodarcze
1.1.1. Definicje i cechy charakterystyczne klastrów
1.1.2. Klastry jako forma współpracy sieciowej
1.1.3. Klastry jako element gospodarki regionu
1.1.4. Koopetycja, czyli jednoczesna konkurencja i kooperacja w klastrach
1.1.5. Klasyfikacje klastrów
1.1.6. Cykl życia klastrów
1.1.7. Determinanty efektywnego funkcjonowania klastrów
1.1.8. Metody identyfikowania klastrów oraz oceny ich funkcjonowania
1.2. Źródła koncepcji klastra w naukach ekonomicznych
1.2.1. Koncepcja marshallowskiego dystryktu przemysłowego oraz korzyści aglomeracji
1.2.2. Klasyczne teorie lokalizacji
1.2.3. Teoria biegunów wzrostu F. Perroux
1.2.4. Teoria bazy ekonomicznej
1.2.5. Nowa teoria wzrostu
1.2.6. Nowa geografia ekonomiczna
1.2.7. Nowa ekonomia instytucjonalna
1.2.8. Model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera
1.3. Krytyczne podejście do koncepcji klastrów
1.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki
1.4.1. Istota koncepcji konkurencyjności
1.4.2. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym
1.4.3. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mezoekonomicznym
1.4.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu makroekonomicznym
1.4.5. Zagrożenia związane z rozwojem klastrów
1.5. Internacjonalizacja jako nowy etap rozwoju klastrów
1.5.1. Znaczenie globalizacji dla funkcjonowania klastrów
1.5.2. Formy internacjonalizacji podmiotów funkcjonujących w ramach klastrów
1.5.3. Wpływ internacjonalizacji klastrów na ekspansję zagraniczną przedsiębiorstw
1.5.4. Klastry jako czynnik zwiększający atrakcyjność inwestycyjną lokalizacji dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Rozdział 2. Klastry jako element procesów i systemów innowacyjnych w gospodarce
2.1. Innowacje oraz procesy i systemy innowacji w gospodarce w świetle koncepcji klastrów
2.1.1. Definicja, typy i znaczenie innowacji
2.1.2. Koncepcja klastrów na tle ewolucji modeli procesów innowacyjnych
2.1.3. Systemy innowacji w gospodarce
2.1.4. Rola klastrów w procesie tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy
2.1.5. Wpływ klastrów na współpracę przedsiębiorstw z podmiotami naukowymi
2.1.6. Instytucje wspierające komercjalizację technologii jako element klastrów
2.1.7. Znaczenie klastrów w realizacji popytowego podejścia do innowacji
2.2. Wymiar regionalny innowacji i systemów innowacji
2.2.1. Regionalne aspekty innowacji
2.2.2. Znaczenie kapitału społecznego dla procesów współpracy w regionie
2.2.3. Teoria lokalnego środowiska innowacyjnego
2.2.4. Koncepcja klasy kreatywnej i model "3T" R. Floridy
2.2.5. Klastry w kontekście koncepcji "regionów uczących się"
2.2.6. Klastry a regionalny system innowacji
2.3. Zarządzanie własnością intelektualną w klastrach
2.3.1. Ochrona praw własności intelektualnej w klastrze
2.3.2. Problem gapowicza dotyczący własności intelektualnej w klastrze
2.3.3. Prawa ochrony własności intelektualnej
2.3.4. Patenty jako podstawowe prawo ochrony własności intelektualnej oraz zasoby patentowe w klastrach
2.3.5. Komercjalizacja własności intelektualnej
2.3.6. Wykorzystywanie praw ochrony własności intelektualnej w klastrach
2.3.7. Strategie przedsiębiorstw dotyczące zarządzania własnością intelektualną
Rozdział 3. Rozwój klastrów a innowacyjność polskiej gospodarki
3.1. Analiza poziomu innowacyjności polskiej gospodarki
3.1.1. Metody pomiaru poziomu innowacyjności gospodarki
3.1.2. Innowacyjność polskiej gospodarki w międzynarodowym ujęciu porównawczym
3.1.3. Znaczenie współpracy w działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw
3.2. Rozwój klastrów w Polsce
3.2.1. Bariery rozwoju klastrów w Polsce
3.2.2. Inicjowanie klastrów w polskich regionach
3.2.3. Identyfikacja inicjatyw klastrowych w branżach według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym
3.2.4. Identyfikacja klastrów i potencjalnych klastrów w wybranych branżach w obszarze ICT z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ)
3.3. Rozwój polskich inicjatyw klastrowych w obszarze ekoinnowacji
3.4. Biotechnologie jako obszar współpracy w ramach klastrów badawczych - wnioski dla Polski ze studiów przypadków
3.5. Działalność innowacyjna w ramach inicjatyw klastrowych w Polsce według dostępnych danych statystycznych
3.6. Wpływ klastrów na innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce w świetle badań ankietowych
3.6.1. Metodologia przeprowadzonych badań ankietowych
3.6.2. Wyniki badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych
3.6.3. Wyniki badań ankietowych przedsiębiorstw należących do inicjatyw klastrowych
3.6.4. Weryfikacja hipotezy przyjętej w pracy za pomocą analizy statystycznej wyników badań ankietowych
Rozdział 4. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach
4.1. Wykorzystanie klastrów jako instrumentu polityki gospodarczej
4.2. Przesłanki dla polityki klastrowej wynikające z neokeynesowskiej i neoliberalnej doktryny ekonomicznej
4.3. Polityka rozwoju oparta na klastrach jako sposób wyjścia ze światowego kryzysu gospodarczego?
4.4. Klastry jako element współczesnej polityki innowacyjnej
4.5. Klastry w polityce Unii Europejskiej
4.5.1. Założenia unijnej polityki na rzecz wspierania rozwoju klastrów
4.5.2. Programy Unii Europejskiej na rzecz transgranicznej współpracy klastrów
4.5.3. Studium przypadku - działania Unii Europejskiej na rzecz współpracy transgranicznej klastrów w regionie Morza Bałtyckiego
4.6. Polityka rozwoju klastrów w Polsce
4.6.1. Założenia strategiczne polskiej polityki rozwoju klastrów
4.6.2. Instrumenty wdrażane w ramach polityki wspierania klastrów w Polsce
4.6.3. Rozwój klastrów a specjalne strefy ekonomiczne w Polsce
4.6.4. Rekomendacje dla przyszłej polityki klastrowej w Polsce
Podsumowanie i wnioski
1. Wyniki naukowe pracy
2. Dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz perspektywy ich kontynuacji
Bibliografia
Aneks
Załącznik 1. Zestawienie inicjatyw klastrowych w Polsce, stan na 2012 r.
Załącznik 2. Najważniejsze obszary specjalizacji polskich województw według wskaźnika lokalizacji (LQ)
Załącznik 3. Studium przypadku klastra biotechnologicznego BioCapital w USA
Załącznik 4. Studium przypadku Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego
Załacznik 5. Studium przypadku Klastra LifeScience Kraków
Załącznik 6. Wzór ankiety dla koordynatorów inicjatyw klastrowych
Załącznik 7. Wzór ankiety dla przedsiębiorstw będących członkami inicjatyw klastrowych
Załącznik 8. Działania, z których możliwe jest wspieranie projektów związanych z rozwojem klastrów w ramach regionalnych programów operacyjnych, 2007-2013
Spis tabel
Spis rysunków
Opis
Wstęp
Struktura monografii, złożonej z czterech rozdziałów, została podporządkowana realizacji głównego celu pracy, tj. przedstawieniu stanu rozwoju klastrów w Polsce i ocenie ich roli w zwiększaniu innowacyjności gospodarki. Rozdział pierwszy dotyczy teoretycznych podstaw koncepcji klastrów. Przedstawiono w nim aparat pojęciowy związany z przedmiotem pracy, tj. podstawowe definicje, pojęcia i klasyfikacje. Przybliża on także metody identyfikacji i oceny funkcjonowania klastrów, które zostały wykorzystane w analizie empirycznej w dalszej części monografii.
W rozdziale pierwszym zawarto także krytyczne podejście do zagadnienia klastrów, zgodnie z którym podważa się ich wartość jako kompletnej koncepcji ekonomicznej, pomimo ogromnej popularności tej tematyki w ostatnich dwudziestu latach. W literaturze pojawia się nawet określenie klastrów jako "chaotycznej koncepcji", w której w imię uniwersalizmu pojęciowego nastąpiło wymieszanie zupełnie różnych kategorii, procesów i teorii. W tym kontekście istotne znaczenie ma przedstawienie wcześniejszych teorii ekonomicznych, które uwzględniały zjawisko geograficznej koncentracji poszczególnych branż. Omówione zostały najważniejsze teorie ekonomiczne, które można uznać za źródła koncepcji klastrów, takie jak: koncepcja dystryktu przemysłowego A. Marshalla i korzyści aglomeracji, teorie lokalizacji, teoria biegunów wzrostu F. Perroux, teoria bazy ekonomicznej, a także nowa teoria wzrostu, nowa geografia ekonomiczna, nowa ekonomia instytucjonalna oraz model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera. W analizie powyższych teorii skoncentrowano się na identyfikacji tych ich elementów, które są pomocne w wyjaśnianiu procesów rozwoju klastrów w gospodarce. Jedną z najważniejszych cech charakterystycznych większości z tych koncepcji jest dążenie do wyjaśniania zjawiska przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej. Następnie, w rozdziale przedstawiono wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki, który może być rozpatrywany z perspektywy trzech poziomów: mikro-, mezo- i makroekonomicznego. Obecnie obserwuje się proces włączania klastrów we współpracę międzynarodową, wiążący się m.in. z otwieraniem narodowych systemów innowacji. Na tej podstawie formułowane są wnioski o internacjonalizacji inicjatyw klastrowych jako o nowym etapie rozwoju klastrów. W szczególności przedstawione zostały różne formy i możliwości rozszerzania na skalę międzynarodową działalności klastrów oraz związane z tym korzyści dla innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, jako podstawa teoretyczna do zawartej w rozdziale czwartym analizy empirycznej, dotyczącej działań Unii Europejskiej w tym zakresie.
W rozdziale drugim następuje ścisłe powiązanie tematyki klastrów z koncepcją innowacyjności gospodarki. Rozpoczyna się on od przedstawienia definicji, rodzajów, cech charakterystycznych oraz znaczenia ekonomicznego innowacji. Następnie analizie została poddana ewolucja modelowania procesów innowacyjnych w badaniach nad innowacyjnością. Szczególną uwagę w tym kontekście poświęcono zagadnieniu klastrów, w związku z rosnącym znaczeniem interakcji i współpracy, stanowiących jedne z kluczowych aspektów funkcjonowania struktur klastrowych. Kolejne generacje procesów innowacyjnych nie opisują jednak w pełni całego spektrum czynników oddziałujących na tworzenie i wdrażanie nowych rozwiązań w poszczególnych krajach, regionach i branżach, co doprowadziło do systemowego postrzegania innowacji. Następna część rozdziału jest więc poświęcona różnorodnym aspektom związanym z koncepcją systemu innowacji: jego definicji, funkcjom, identyfikacji elementów składowych oraz przedstawieniu poszczególnych rodzajów w zależności od poziomu analizy. Opisany został także mechanizm tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy w klastrach, co stanowi podstawę teoretyczną do analizy empirycznej, przeprowadzonej na podstawie badań ankietowych w dalszej części monografii. Z uwagi na potwierdzony w literaturze fakt, że najwięcej interakcji i współpracy w ramach systemów innowacji zachodzi na poziomie regionalnym, w szczególny sposób podjęto tematykę regionalnych systemów innowacji. W rozdziale tym następuje powiązanie koncepcji regionalnych systemów innowacji i klastrów, które, choć nie stanowią pojęć tożsamych (co czasami jest sugerowane w literaturze), to w znaczącym stopniu oddziałują na siebie i wzajemnie się uzupełniają. Ponadto przedstawione zostały kluczowe dla zachodzenia procesów innowacyjnych wymiary bliskości (proximity) - poznawczy, organizacyjny, geograficzny, społeczny, instytucjonalny oraz epistemiczny - co podkreśla znaczenie klastrów (opierających swoje funkcjonowanie na różnych typach bliskości) dla innowacyjności gospodarki. Z uwagi na ścisłą współpracę B+R i innowacyjną między partnerami w klastrach, istotne znaczenie ma w nich zarządzanie i ochrona praw własności intelektualnej (Intellectual Property Rights - IPR).
Rozdział trzeci stanowi zastosowanie empiryczne omówionych wcześniej teorii w realiach polskiej gospodarki. Ocenie poddano poziom innowacyjności gospodarki polskiej, co stanowi tło dla rozważań na temat znaczenia klastrów w tym zakresie. W szczególności przedstawiono dane statystyczne dotyczące źródeł informacji o innowacjach w polskim przemyśle, w celu identyfikacji znaczenia źródeł zewnętrznych względem przedsiębiorstwa. Analizie został poddany stan rozwoju klastrów w Polsce wraz z wyszczególnieniem inicjatyw klastrowych występujących w poszczególnych branżach według klasyfikacji OECD, opartej na poziomie technologicznym. Problemem, który pojawia się w tych badaniach, jest obserwowany w praktyce fakt, że wiele funkcjonujących inicjatyw odwołujących się do koncepcji klastra nie spełnia kluczowych założeń modelu teoretycznego, przede wszystkim koncentracji przestrzennej określonych branż. W związku z tym przeprowadzono analizę z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ) w celu identyfikacji skupisk sektorowych w poszczególnych regionach Polski. Ma to na celu weryfikację, czy formalne inicjatywy klastrowe są zlokalizowane w regionach, w których istnieje rzeczywista koncentracja danej branży, a także identyfikację potencjalnych klastrów.
Ważną częścią rozdziału trzeciego są wnioski ze studium przypadków klastrów biotechnologicznych. Wybór tego obszaru jest podyktowany faktem, że biotechnologie to dynamicznie rozwijająca się dziedzina nauki i techniki, która oprócz badań podstawowych znajduje dużo zastosowań praktycznych. Sukces w branży biotechnologii zależy w mniejszym stopniu od tradycyjnych zasobów fizycznych, natomiast w większym od wiedzy i rozwiniętej infrastruktury naukowo-badawczej oraz kapitału ludzkiego, a przede wszystkim od powiązań kooperacyjnych z innymi firmami oraz podmiotami akademickimi. Źródłem innowacji biotechnologicznych nie są pojedyncze przedsiębiorstwa, ale sieci współpracy, pełniące kluczową funkcję w uzyskiwaniu dostępu do wiedzy naukowej, niezbędnej do funkcjonowania w tym obszarze. Z uwagi na fakt, że rozwój klastrów w Polsce znajduje się na etapie początkowym, uzasadnione jest wyjście poza doświadczenia polskiej gospodarki i wyciągnięcie wniosków z analizy funkcjonowania inicjatyw klastrowych w krajach o wyższym poziomie konkurencyjności i innowacyjności. Osiągnięciu tego celu służyły studia przypadków klastra biotechnologicznego BioCapital w USA oraz Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego, uzupełnione analizą funkcjonowania polskiego klastra w obszarze biotechnologii - Klastra LifeScience Kraków, co pozwoliło na dopasowanie wniosków z zagranicznych doświadczeń do realiów i uwarunkowań panujących w Polsce. Ponadto w rozdziale trzecim przedstawiono dane statystyczne dotyczące współpracy w ramach klastrów polskich przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną, dostępne dzięki rozszerzeniu w 2009 r., w wyniku współpracy Ministerstwa Gospodarki z Głównym Urzędem Statystycznym, formularza PNT-02 - "Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle" o zagadnienia związane z klastrami. Rozdział kończy się analizą wpływu klastrów na innowacyjność gospodarki na podstawie wyników badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych w Polsce oraz działających w nich przedsiębiorstw.
W rozdziale czwartym podjęto temat polityki rozwoju gospodarczego opartej na klastrach. Przedstawiono w nim możliwości wykorzystania koncepcji klastrów jako narzędzia polityki gospodarczej, w szczególności w kontekście polityki innowacyjnej. Analizie zostały poddane założenia i instrumenty polityki wspierania klastrów Unii Europejskiej. Przyjmuje się, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane przede wszystkim działania mające na celu rozwój współpracy międzynarodowej między różnymi inicjatywami klastrowymi. W związku z tym szczególną uwagę poświęcono analizie unijnych programów stymulujących internacjonalizację i współpracę transgraniczną klastrów z różnych państw członkowskich. Zagadnienie to jest zilustrowane studium przypadku dotyczącym współpracy klastrowej w regionie Morza Bałtyckiego, ze szczególnym naciskiem na zaangażowanie w nią podmiotów z Polski. Ponadto wyszczególniono instrumenty wykorzystywane w celu wspierania klastrów w Polsce oraz przedstawiono wnioski do wykorzystania przy tworzeniu przyszłej polityki klastrowej. W szczególności analizie poddano możliwości połączenia polityki klastrowej z mechanizmem specjalnych stref ekonomicznych (SSE). Rozdział kończy się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy polityka rozwoju oparta na klastrach może stanowić sposób wyjścia z globalnego kryzysu ekonomicznego.
Podsumowanie rozważań i wyników pracy, odniesienie do przyjętych w książce hipotez badawczych oraz najważniejsze przemyślenia autora, a także dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz problemy otwarte - perspektywy kontynuacji badań znajdują się w zakończeniu monografii.
Spis treści
Wstęp
1. Przedmiot, zakres, cele, hipotezy oraz pytania i zadania badawcze pracy
2. Uzasadnienie podjęcia tematu
3. Metody badań i odniesienia do źródeł danych empirycznych
4. Struktura monografii
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy koncepcji klastrów
1.1. Klastry jako nowe struktury gospodarcze
1.1.1. Definicje i cechy charakterystyczne klastrów
1.1.2. Klastry jako forma współpracy sieciowej
1.1.3. Klastry jako element gospodarki regionu
1.1.4. Koopetycja, czyli jednoczesna konkurencja i kooperacja w klastrach
1.1.5. Klasyfikacje klastrów
1.1.6. Cykl życia klastrów
1.1.7. Determinanty efektywnego funkcjonowania klastrów
1.1.8. Metody identyfikowania klastrów oraz oceny ich funkcjonowania
1.2. Źródła koncepcji klastra w naukach ekonomicznych
1.2.1. Koncepcja marshallowskiego dystryktu przemysłowego oraz korzyści aglomeracji
1.2.2. Klasyczne teorie lokalizacji
1.2.3. Teoria biegunów wzrostu F. Perroux
1.2.4. Teoria bazy ekonomicznej
1.2.5. Nowa teoria wzrostu
1.2.6. Nowa geografia ekonomiczna
1.2.7. Nowa ekonomia instytucjonalna
1.2.8. Model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera
1.3. Krytyczne podejście do koncepcji klastrów
1.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki
1.4.1. Istota koncepcji konkurencyjności
1.4.2. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym
1.4.3. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mezoekonomicznym
1.4.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu makroekonomicznym
1.4.5. Zagrożenia związane z rozwojem klastrów
1.5. Internacjonalizacja jako nowy etap rozwoju klastrów
1.5.1. Znaczenie globalizacji dla funkcjonowania klastrów
1.5.2. Formy internacjonalizacji podmiotów funkcjonujących w ramach klastrów
1.5.3. Wpływ internacjonalizacji klastrów na ekspansję zagraniczną przedsiębiorstw
1.5.4. Klastry jako czynnik zwiększający atrakcyjność inwestycyjną lokalizacji dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Rozdział 2. Klastry jako element procesów i systemów innowacyjnych w gospodarce
2.1. Innowacje oraz procesy i systemy innowacji w gospodarce w świetle koncepcji klastrów
2.1.1. Definicja, typy i znaczenie innowacji
2.1.2. Koncepcja klastrów na tle ewolucji modeli procesów innowacyjnych
2.1.3. Systemy innowacji w gospodarce
2.1.4. Rola klastrów w procesie tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy
2.1.5. Wpływ klastrów na współpracę przedsiębiorstw z podmiotami naukowymi
2.1.6. Instytucje wspierające komercjalizację technologii jako element klastrów
2.1.7. Znaczenie klastrów w realizacji popytowego podejścia do innowacji
2.2. Wymiar regionalny innowacji i systemów innowacji
2.2.1. Regionalne aspekty innowacji
2.2.2. Znaczenie kapitału społecznego dla procesów współpracy w regionie
2.2.3. Teoria lokalnego środowiska innowacyjnego
2.2.4. Koncepcja klasy kreatywnej i model "3T" R. Floridy
2.2.5. Klastry w kontekście koncepcji "regionów uczących się"
2.2.6. Klastry a regionalny system innowacji
2.3. Zarządzanie własnością intelektualną w klastrach
2.3.1. Ochrona praw własności intelektualnej w klastrze
2.3.2. Problem gapowicza dotyczący własności intelektualnej w klastrze
2.3.3. Prawa ochrony własności intelektualnej
2.3.4. Patenty jako podstawowe prawo ochrony własności intelektualnej oraz zasoby patentowe w klastrach
2.3.5. Komercjalizacja własności intelektualnej
2.3.6. Wykorzystywanie praw ochrony własności intelektualnej w klastrach
2.3.7. Strategie przedsiębiorstw dotyczące zarządzania własnością intelektualną
Rozdział 3. Rozwój klastrów a innowacyjność polskiej gospodarki
3.1. Analiza poziomu innowacyjności polskiej gospodarki
3.1.1. Metody pomiaru poziomu innowacyjności gospodarki
3.1.2. Innowacyjność polskiej gospodarki w międzynarodowym ujęciu porównawczym
3.1.3. Znaczenie współpracy w działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw
3.2. Rozwój klastrów w Polsce
3.2.1. Bariery rozwoju klastrów w Polsce
3.2.2. Inicjowanie klastrów w polskich regionach
3.2.3. Identyfikacja inicjatyw klastrowych w branżach według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym
3.2.4. Identyfikacja klastrów i potencjalnych klastrów w wybranych branżach w obszarze ICT z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ)
3.3. Rozwój polskich inicjatyw klastrowych w obszarze ekoinnowacji
3.4. Biotechnologie jako obszar współpracy w ramach klastrów badawczych - wnioski dla Polski ze studiów przypadków
3.5. Działalność innowacyjna w ramach inicjatyw klastrowych w Polsce według dostępnych danych statystycznych
3.6. Wpływ klastrów na innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce w świetle badań ankietowych
3.6.1. Metodologia przeprowadzonych badań ankietowych
3.6.2. Wyniki badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych
3.6.3. Wyniki badań ankietowych przedsiębiorstw należących do inicjatyw klastrowych
3.6.4. Weryfikacja hipotezy przyjętej w pracy za pomocą analizy statystycznej wyników badań ankietowych
Rozdział 4. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach
4.1. Wykorzystanie klastrów jako instrumentu polityki gospodarczej
4.2. Przesłanki dla polityki klastrowej wynikające z neokeynesowskiej i neoliberalnej doktryny ekonomicznej
4.3. Polityka rozwoju oparta na klastrach jako sposób wyjścia ze światowego kryzysu gospodarczego?
4.4. Klastry jako element współczesnej polityki innowacyjnej
4.5. Klastry w polityce Unii Europejskiej
4.5.1. Założenia unijnej polityki na rzecz wspierania rozwoju klastrów
4.5.2. Programy Unii Europejskiej na rzecz transgranicznej współpracy klastrów
4.5.3. Studium przypadku - działania Unii Europejskiej na rzecz współpracy transgranicznej klastrów w regionie Morza Bałtyckiego
4.6. Polityka rozwoju klastrów w Polsce
4.6.1. Założenia strategiczne polskiej polityki rozwoju klastrów
4.6.2. Instrumenty wdrażane w ramach polityki wspierania klastrów w Polsce
4.6.3. Rozwój klastrów a specjalne strefy ekonomiczne w Polsce
4.6.4. Rekomendacje dla przyszłej polityki klastrowej w Polsce
Podsumowanie i wnioski
1. Wyniki naukowe pracy
2. Dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz perspektywy ich kontynuacji
Bibliografia
Aneks
Załącznik 1. Zestawienie inicjatyw klastrowych w Polsce, stan na 2012 r.
Załącznik 2. Najważniejsze obszary specjalizacji polskich województw według wskaźnika lokalizacji (LQ)
Załącznik 3. Studium przypadku klastra biotechnologicznego BioCapital w USA
Załącznik 4. Studium przypadku Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego
Załacznik 5. Studium przypadku Klastra LifeScience Kraków
Załącznik 6. Wzór ankiety dla koordynatorów inicjatyw klastrowych
Załącznik 7. Wzór ankiety dla przedsiębiorstw będących członkami inicjatyw klastrowych
Załącznik 8. Działania, z których możliwe jest wspieranie projektów związanych z rozwojem klastrów w ramach regionalnych programów operacyjnych, 2007-2013
Spis tabel
Spis rysunków
Opinie
Struktura monografii, złożonej z czterech rozdziałów, została podporządkowana realizacji głównego celu pracy, tj. przedstawieniu stanu rozwoju klastrów w Polsce i ocenie ich roli w zwiększaniu innowacyjności gospodarki. Rozdział pierwszy dotyczy teoretycznych podstaw koncepcji klastrów. Przedstawiono w nim aparat pojęciowy związany z przedmiotem pracy, tj. podstawowe definicje, pojęcia i klasyfikacje. Przybliża on także metody identyfikacji i oceny funkcjonowania klastrów, które zostały wykorzystane w analizie empirycznej w dalszej części monografii.
W rozdziale pierwszym zawarto także krytyczne podejście do zagadnienia klastrów, zgodnie z którym podważa się ich wartość jako kompletnej koncepcji ekonomicznej, pomimo ogromnej popularności tej tematyki w ostatnich dwudziestu latach. W literaturze pojawia się nawet określenie klastrów jako "chaotycznej koncepcji", w której w imię uniwersalizmu pojęciowego nastąpiło wymieszanie zupełnie różnych kategorii, procesów i teorii. W tym kontekście istotne znaczenie ma przedstawienie wcześniejszych teorii ekonomicznych, które uwzględniały zjawisko geograficznej koncentracji poszczególnych branż. Omówione zostały najważniejsze teorie ekonomiczne, które można uznać za źródła koncepcji klastrów, takie jak: koncepcja dystryktu przemysłowego A. Marshalla i korzyści aglomeracji, teorie lokalizacji, teoria biegunów wzrostu F. Perroux, teoria bazy ekonomicznej, a także nowa teoria wzrostu, nowa geografia ekonomiczna, nowa ekonomia instytucjonalna oraz model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera. W analizie powyższych teorii skoncentrowano się na identyfikacji tych ich elementów, które są pomocne w wyjaśnianiu procesów rozwoju klastrów w gospodarce. Jedną z najważniejszych cech charakterystycznych większości z tych koncepcji jest dążenie do wyjaśniania zjawiska przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej. Następnie, w rozdziale przedstawiono wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki, który może być rozpatrywany z perspektywy trzech poziomów: mikro-, mezo- i makroekonomicznego. Obecnie obserwuje się proces włączania klastrów we współpracę międzynarodową, wiążący się m.in. z otwieraniem narodowych systemów innowacji. Na tej podstawie formułowane są wnioski o internacjonalizacji inicjatyw klastrowych jako o nowym etapie rozwoju klastrów. W szczególności przedstawione zostały różne formy i możliwości rozszerzania na skalę międzynarodową działalności klastrów oraz związane z tym korzyści dla innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw, jako podstawa teoretyczna do zawartej w rozdziale czwartym analizy empirycznej, dotyczącej działań Unii Europejskiej w tym zakresie.
W rozdziale drugim następuje ścisłe powiązanie tematyki klastrów z koncepcją innowacyjności gospodarki. Rozpoczyna się on od przedstawienia definicji, rodzajów, cech charakterystycznych oraz znaczenia ekonomicznego innowacji. Następnie analizie została poddana ewolucja modelowania procesów innowacyjnych w badaniach nad innowacyjnością. Szczególną uwagę w tym kontekście poświęcono zagadnieniu klastrów, w związku z rosnącym znaczeniem interakcji i współpracy, stanowiących jedne z kluczowych aspektów funkcjonowania struktur klastrowych. Kolejne generacje procesów innowacyjnych nie opisują jednak w pełni całego spektrum czynników oddziałujących na tworzenie i wdrażanie nowych rozwiązań w poszczególnych krajach, regionach i branżach, co doprowadziło do systemowego postrzegania innowacji. Następna część rozdziału jest więc poświęcona różnorodnym aspektom związanym z koncepcją systemu innowacji: jego definicji, funkcjom, identyfikacji elementów składowych oraz przedstawieniu poszczególnych rodzajów w zależności od poziomu analizy. Opisany został także mechanizm tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy w klastrach, co stanowi podstawę teoretyczną do analizy empirycznej, przeprowadzonej na podstawie badań ankietowych w dalszej części monografii. Z uwagi na potwierdzony w literaturze fakt, że najwięcej interakcji i współpracy w ramach systemów innowacji zachodzi na poziomie regionalnym, w szczególny sposób podjęto tematykę regionalnych systemów innowacji. W rozdziale tym następuje powiązanie koncepcji regionalnych systemów innowacji i klastrów, które, choć nie stanowią pojęć tożsamych (co czasami jest sugerowane w literaturze), to w znaczącym stopniu oddziałują na siebie i wzajemnie się uzupełniają. Ponadto przedstawione zostały kluczowe dla zachodzenia procesów innowacyjnych wymiary bliskości (proximity) - poznawczy, organizacyjny, geograficzny, społeczny, instytucjonalny oraz epistemiczny - co podkreśla znaczenie klastrów (opierających swoje funkcjonowanie na różnych typach bliskości) dla innowacyjności gospodarki. Z uwagi na ścisłą współpracę B+R i innowacyjną między partnerami w klastrach, istotne znaczenie ma w nich zarządzanie i ochrona praw własności intelektualnej (Intellectual Property Rights - IPR).
Rozdział trzeci stanowi zastosowanie empiryczne omówionych wcześniej teorii w realiach polskiej gospodarki. Ocenie poddano poziom innowacyjności gospodarki polskiej, co stanowi tło dla rozważań na temat znaczenia klastrów w tym zakresie. W szczególności przedstawiono dane statystyczne dotyczące źródeł informacji o innowacjach w polskim przemyśle, w celu identyfikacji znaczenia źródeł zewnętrznych względem przedsiębiorstwa. Analizie został poddany stan rozwoju klastrów w Polsce wraz z wyszczególnieniem inicjatyw klastrowych występujących w poszczególnych branżach według klasyfikacji OECD, opartej na poziomie technologicznym. Problemem, który pojawia się w tych badaniach, jest obserwowany w praktyce fakt, że wiele funkcjonujących inicjatyw odwołujących się do koncepcji klastra nie spełnia kluczowych założeń modelu teoretycznego, przede wszystkim koncentracji przestrzennej określonych branż. W związku z tym przeprowadzono analizę z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ) w celu identyfikacji skupisk sektorowych w poszczególnych regionach Polski. Ma to na celu weryfikację, czy formalne inicjatywy klastrowe są zlokalizowane w regionach, w których istnieje rzeczywista koncentracja danej branży, a także identyfikację potencjalnych klastrów.
Ważną częścią rozdziału trzeciego są wnioski ze studium przypadków klastrów biotechnologicznych. Wybór tego obszaru jest podyktowany faktem, że biotechnologie to dynamicznie rozwijająca się dziedzina nauki i techniki, która oprócz badań podstawowych znajduje dużo zastosowań praktycznych. Sukces w branży biotechnologii zależy w mniejszym stopniu od tradycyjnych zasobów fizycznych, natomiast w większym od wiedzy i rozwiniętej infrastruktury naukowo-badawczej oraz kapitału ludzkiego, a przede wszystkim od powiązań kooperacyjnych z innymi firmami oraz podmiotami akademickimi. Źródłem innowacji biotechnologicznych nie są pojedyncze przedsiębiorstwa, ale sieci współpracy, pełniące kluczową funkcję w uzyskiwaniu dostępu do wiedzy naukowej, niezbędnej do funkcjonowania w tym obszarze. Z uwagi na fakt, że rozwój klastrów w Polsce znajduje się na etapie początkowym, uzasadnione jest wyjście poza doświadczenia polskiej gospodarki i wyciągnięcie wniosków z analizy funkcjonowania inicjatyw klastrowych w krajach o wyższym poziomie konkurencyjności i innowacyjności. Osiągnięciu tego celu służyły studia przypadków klastra biotechnologicznego BioCapital w USA oraz Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego, uzupełnione analizą funkcjonowania polskiego klastra w obszarze biotechnologii - Klastra LifeScience Kraków, co pozwoliło na dopasowanie wniosków z zagranicznych doświadczeń do realiów i uwarunkowań panujących w Polsce. Ponadto w rozdziale trzecim przedstawiono dane statystyczne dotyczące współpracy w ramach klastrów polskich przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną, dostępne dzięki rozszerzeniu w 2009 r., w wyniku współpracy Ministerstwa Gospodarki z Głównym Urzędem Statystycznym, formularza PNT-02 - "Sprawozdanie o innowacjach w przemyśle" o zagadnienia związane z klastrami. Rozdział kończy się analizą wpływu klastrów na innowacyjność gospodarki na podstawie wyników badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych w Polsce oraz działających w nich przedsiębiorstw.
W rozdziale czwartym podjęto temat polityki rozwoju gospodarczego opartej na klastrach. Przedstawiono w nim możliwości wykorzystania koncepcji klastrów jako narzędzia polityki gospodarczej, w szczególności w kontekście polityki innowacyjnej. Analizie zostały poddane założenia i instrumenty polityki wspierania klastrów Unii Europejskiej. Przyjmuje się, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane przede wszystkim działania mające na celu rozwój współpracy międzynarodowej między różnymi inicjatywami klastrowymi. W związku z tym szczególną uwagę poświęcono analizie unijnych programów stymulujących internacjonalizację i współpracę transgraniczną klastrów z różnych państw członkowskich. Zagadnienie to jest zilustrowane studium przypadku dotyczącym współpracy klastrowej w regionie Morza Bałtyckiego, ze szczególnym naciskiem na zaangażowanie w nią podmiotów z Polski. Ponadto wyszczególniono instrumenty wykorzystywane w celu wspierania klastrów w Polsce oraz przedstawiono wnioski do wykorzystania przy tworzeniu przyszłej polityki klastrowej. W szczególności analizie poddano możliwości połączenia polityki klastrowej z mechanizmem specjalnych stref ekonomicznych (SSE). Rozdział kończy się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, czy polityka rozwoju oparta na klastrach może stanowić sposób wyjścia z globalnego kryzysu ekonomicznego.
Podsumowanie rozważań i wyników pracy, odniesienie do przyjętych w książce hipotez badawczych oraz najważniejsze przemyślenia autora, a także dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz problemy otwarte - perspektywy kontynuacji badań znajdują się w zakończeniu monografii.
Wstęp
1. Przedmiot, zakres, cele, hipotezy oraz pytania i zadania badawcze pracy
2. Uzasadnienie podjęcia tematu
3. Metody badań i odniesienia do źródeł danych empirycznych
4. Struktura monografii
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy koncepcji klastrów
1.1. Klastry jako nowe struktury gospodarcze
1.1.1. Definicje i cechy charakterystyczne klastrów
1.1.2. Klastry jako forma współpracy sieciowej
1.1.3. Klastry jako element gospodarki regionu
1.1.4. Koopetycja, czyli jednoczesna konkurencja i kooperacja w klastrach
1.1.5. Klasyfikacje klastrów
1.1.6. Cykl życia klastrów
1.1.7. Determinanty efektywnego funkcjonowania klastrów
1.1.8. Metody identyfikowania klastrów oraz oceny ich funkcjonowania
1.2. Źródła koncepcji klastra w naukach ekonomicznych
1.2.1. Koncepcja marshallowskiego dystryktu przemysłowego oraz korzyści aglomeracji
1.2.2. Klasyczne teorie lokalizacji
1.2.3. Teoria biegunów wzrostu F. Perroux
1.2.4. Teoria bazy ekonomicznej
1.2.5. Nowa teoria wzrostu
1.2.6. Nowa geografia ekonomiczna
1.2.7. Nowa ekonomia instytucjonalna
1.2.8. Model diamentu przewag konkurencyjnych M.E. Portera
1.3. Krytyczne podejście do koncepcji klastrów
1.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność gospodarki
1.4.1. Istota koncepcji konkurencyjności
1.4.2. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym
1.4.3. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu mezoekonomicznym
1.4.4. Wpływ klastrów na konkurencyjność w ujęciu makroekonomicznym
1.4.5. Zagrożenia związane z rozwojem klastrów
1.5. Internacjonalizacja jako nowy etap rozwoju klastrów
1.5.1. Znaczenie globalizacji dla funkcjonowania klastrów
1.5.2. Formy internacjonalizacji podmiotów funkcjonujących w ramach klastrów
1.5.3. Wpływ internacjonalizacji klastrów na ekspansję zagraniczną przedsiębiorstw
1.5.4. Klastry jako czynnik zwiększający atrakcyjność inwestycyjną lokalizacji dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Rozdział 2. Klastry jako element procesów i systemów innowacyjnych w gospodarce
2.1. Innowacje oraz procesy i systemy innowacji w gospodarce w świetle koncepcji klastrów
2.1.1. Definicja, typy i znaczenie innowacji
2.1.2. Koncepcja klastrów na tle ewolucji modeli procesów innowacyjnych
2.1.3. Systemy innowacji w gospodarce
2.1.4. Rola klastrów w procesie tworzenia i rozprzestrzeniania wiedzy
2.1.5. Wpływ klastrów na współpracę przedsiębiorstw z podmiotami naukowymi
2.1.6. Instytucje wspierające komercjalizację technologii jako element klastrów
2.1.7. Znaczenie klastrów w realizacji popytowego podejścia do innowacji
2.2. Wymiar regionalny innowacji i systemów innowacji
2.2.1. Regionalne aspekty innowacji
2.2.2. Znaczenie kapitału społecznego dla procesów współpracy w regionie
2.2.3. Teoria lokalnego środowiska innowacyjnego
2.2.4. Koncepcja klasy kreatywnej i model "3T" R. Floridy
2.2.5. Klastry w kontekście koncepcji "regionów uczących się"
2.2.6. Klastry a regionalny system innowacji
2.3. Zarządzanie własnością intelektualną w klastrach
2.3.1. Ochrona praw własności intelektualnej w klastrze
2.3.2. Problem gapowicza dotyczący własności intelektualnej w klastrze
2.3.3. Prawa ochrony własności intelektualnej
2.3.4. Patenty jako podstawowe prawo ochrony własności intelektualnej oraz zasoby patentowe w klastrach
2.3.5. Komercjalizacja własności intelektualnej
2.3.6. Wykorzystywanie praw ochrony własności intelektualnej w klastrach
2.3.7. Strategie przedsiębiorstw dotyczące zarządzania własnością intelektualną
Rozdział 3. Rozwój klastrów a innowacyjność polskiej gospodarki
3.1. Analiza poziomu innowacyjności polskiej gospodarki
3.1.1. Metody pomiaru poziomu innowacyjności gospodarki
3.1.2. Innowacyjność polskiej gospodarki w międzynarodowym ujęciu porównawczym
3.1.3. Znaczenie współpracy w działalności innowacyjnej polskich przedsiębiorstw
3.2. Rozwój klastrów w Polsce
3.2.1. Bariery rozwoju klastrów w Polsce
3.2.2. Inicjowanie klastrów w polskich regionach
3.2.3. Identyfikacja inicjatyw klastrowych w branżach według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym
3.2.4. Identyfikacja klastrów i potencjalnych klastrów w wybranych branżach w obszarze ICT z wykorzystaniem współczynnika lokalizacji (LQ)
3.3. Rozwój polskich inicjatyw klastrowych w obszarze ekoinnowacji
3.4. Biotechnologie jako obszar współpracy w ramach klastrów badawczych - wnioski dla Polski ze studiów przypadków
3.5. Działalność innowacyjna w ramach inicjatyw klastrowych w Polsce według dostępnych danych statystycznych
3.6. Wpływ klastrów na innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce w świetle badań ankietowych
3.6.1. Metodologia przeprowadzonych badań ankietowych
3.6.2. Wyniki badań ankietowych koordynatorów inicjatyw klastrowych
3.6.3. Wyniki badań ankietowych przedsiębiorstw należących do inicjatyw klastrowych
3.6.4. Weryfikacja hipotezy przyjętej w pracy za pomocą analizy statystycznej wyników badań ankietowych
Rozdział 4. Polityka rozwoju gospodarczego oparta na klastrach
4.1. Wykorzystanie klastrów jako instrumentu polityki gospodarczej
4.2. Przesłanki dla polityki klastrowej wynikające z neokeynesowskiej i neoliberalnej doktryny ekonomicznej
4.3. Polityka rozwoju oparta na klastrach jako sposób wyjścia ze światowego kryzysu gospodarczego?
4.4. Klastry jako element współczesnej polityki innowacyjnej
4.5. Klastry w polityce Unii Europejskiej
4.5.1. Założenia unijnej polityki na rzecz wspierania rozwoju klastrów
4.5.2. Programy Unii Europejskiej na rzecz transgranicznej współpracy klastrów
4.5.3. Studium przypadku - działania Unii Europejskiej na rzecz współpracy transgranicznej klastrów w regionie Morza Bałtyckiego
4.6. Polityka rozwoju klastrów w Polsce
4.6.1. Założenia strategiczne polskiej polityki rozwoju klastrów
4.6.2. Instrumenty wdrażane w ramach polityki wspierania klastrów w Polsce
4.6.3. Rozwój klastrów a specjalne strefy ekonomiczne w Polsce
4.6.4. Rekomendacje dla przyszłej polityki klastrowej w Polsce
Podsumowanie i wnioski
1. Wyniki naukowe pracy
2. Dyskusja ograniczeń przeprowadzonych badań oraz perspektywy ich kontynuacji
Bibliografia
Aneks
Załącznik 1. Zestawienie inicjatyw klastrowych w Polsce, stan na 2012 r.
Załącznik 2. Najważniejsze obszary specjalizacji polskich województw według wskaźnika lokalizacji (LQ)
Załącznik 3. Studium przypadku klastra biotechnologicznego BioCapital w USA
Załącznik 4. Studium przypadku Bawarskiego Klastra Biotechnologicznego
Załacznik 5. Studium przypadku Klastra LifeScience Kraków
Załącznik 6. Wzór ankiety dla koordynatorów inicjatyw klastrowych
Załącznik 7. Wzór ankiety dla przedsiębiorstw będących członkami inicjatyw klastrowych
Załącznik 8. Działania, z których możliwe jest wspieranie projektów związanych z rozwojem klastrów w ramach regionalnych programów operacyjnych, 2007-2013
Spis tabel
Spis rysunków
