ZMIANY UWARUNKOWAŃ FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW NA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ

Niniejsza publikacja przedstawia wyzwania związane z nowymi regulacjami Komisji Europejskiej - MIFID II i EMIR - oraz ich wpływem na hurtowy rynek energii elektrycznej i przedsiębiorstwa. Czytelnik znajdzie tu liczne klasyfikacje i systematyki oraz wyjaśnienia podstawowych terminów, instrumentów i narzędzi, procesów związanych z rynkiem energii, co niewątpliwie przyczynia się do głębszego poznania go, a przedsiębiorstwom daje narzędzie do codziennej walki o minimalizacje ryzyka i uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Rozważania ekonomiczne uzupełnione zostały o interpretację prawną.

Powyższe świadczy o walorach edukacyjnych i dydaktycznych książki oraz jej przydatności dla praktyków sektora energetycznego. Jest ona adresowana do menedżerów, pracowników administracji publicznej i naukowych oraz do studentów.

Na światowych rynkach energetycznych trwa proces wielkich zmian, który ma wpływ na przyszły kształt tych rynków oraz wywołuje znaczące konsekwencje zarówno dla przedsiębiorstw elektroenergetycznych, jak i ich klientów. Globalizacja działania elektroenergetyki powiązana z restrukturyzacją światowego sektora energetycznego prowadzi do zmian środowiska funkcjonowania dostawców i odbiorców energii. Wzrasta liczba działań o charakterze innowacyjnym, następuje liberalizacja rynków energetycznych, restrukturyzacja przedsiębiorstw oraz właściwa dla wolnego rynku alokacja zasobów.

Liberalizacja europejskich przedsiębiorstw sieciowych to proces, którego następstwa mogą być porównywane jedynie z tworzeniem Wspólnego Rynku w Unii Europejskiej. Dotyczy to obecnie szczególnie elektroenergetyki, w ramach której zmieniają się nie tylko zasady funkcjonowania poszczególnych rynków energii elektrycznej, ale i struktury organizacyjne ich uczestników. Następuje rozerwanie pionowo zintegrowanych przedsiębiorstw w procesie tzw. unbundlingu, który prowadzi do separacji poszczególnych ogniw tworzenia wartości na rynku energii elektrycznej (produkcja, przesył, dystrybucja, handel). Zapewnia to niezakłócone działanie mechanizmu rynkowego oraz ma kluczowe znaczenie dla przyszłego kształtu unijnego rynku energii elektrycznej. Ceny na rynku energii określają czynniki mikroekonomiczne (definiowane też jako fundamentalne). Coraz większego znaczenia nabiera handel hurtowy na rynku energii elektrycznej, który upodabnia się do handlu instrumentami finansowymi. Może to spowodować, że nie podaż i popyt na rynku z fizyczną dostawą, ale sytuacja na rynku finansowym będzie kształtować ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym, oddziałując na ceny dla klientów detalicznych. Ryzyko takie wynika z postrzegania w Europie tradingu (handlu energią elektryczną na rynku hurtowym) jako atrakcyjnego biznesu, który powinien rozwijać się, generując coraz większe zyski.

Zagrożenia dla funkcjonowania rynków, takie jak ich destabilizacja oraz malejące zaufanie do ich zdolności samoregulacji, które ujawniły się w okresie kryzysu finansowego, zostały dostrzeżone przez Komisję Europejską, która w odpowiedzi podejmuje działania regulacyjne mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa transakcji na rynkach finansowych. Nowe projekty rozporządzeń i dyrektyw dotyczą również rynków z fizyczną dostawą, a więc będzie to też oddziaływać na elektroenergetykę, która w coraz większym stopniu bierze udział w handlu instrumentami pochodnymi powiązanymi z rynkiem energii.

Wzrastający handel derywatami na hurtowym rynku energii elektrycznej wpływa na zmianę mechanizmu kreowania cen, których dynamika dla niektórych produktów na tym rynku może nie znajdywać uzasadnienia w rzeczywistym zbilansowaniu rynku energii (zmiany popytu i podaży), czy przewidywaniach, co do przyszłości przedsiębiorstw elektroenergetycznych. Stały rozwój rynku energii elektrycznej oraz pojawianie się coraz to nowych produktów będących przedmiotem obrotu powoduje, iż dotychczasowa regulacja nie gwarantuje należytego poziomu pewności obrotu. Niedoskonałości regulacyjne na rynku instrumentów finansowych zostały obnażone przez ostatni kryzys finansowy. Co więcej kryzys spowodował zmianę postrzegania instrumentów pochodnych, które z doskonałych narzędzi zarządzania ryzykiem finansowym, zapewniających zabezpieczenie zysków, stały się generatorami ryzyka, głównie w rezultacie ich nieodpowiedniego, lub wręcz lekkomyślnego wykorzystywania. Na powyższe nałożyło się również przekonanie, iż hurtowe rynki energii w Unii Europejskiej są zbyt mało przejrzyste. Przywołane okoliczności spowodowały, iż Komisja zidentyfikowała, że regulacja rynku towarowego nie jest tak szczegółowa jak rynku finansowego i podjęła próbę ściślejszej jego regulacji. Istotne były tu również uwarunkowania polityczne, a przede wszystkim deklaracja państw tworzących grupę G-20 o potrzebie zwiększenia regulacji rynków finansowych i towarowych, a także działania Stanów Zjednoczonych, które zdecydowały się na wzmocnienie nadzoru nad rynkami poprzez rozpoczęcie prac i w efekcie uchwalenie Dodd-Frank Act.

Nowe regulacje Komisji Europejskiej, szczególnie dotyczące handlu instrumentami finansowymi, wpływające na podmioty aktywne na hurtowym rynku energii elektrycznej, sprawiają, że przedsiębiorstwa elektroenergetyczne powinny dokonać przeglądu swojej działalności na tym rynku, dokonując restrukturyzacji nie tylko swych struktur w kierunku zwiększania efektywności, ale także aby dostosować je do nowych wymogów i wypełnić wymagania nowych regulacji. Należy wskazać trzy cele propozycji Komisji Europejskiej:

1) zwiększenie przejrzystości funkcjonowania rynku finansowego;

2) redukcja ryzyka kredytowego;

3) redukcja ryzyka operacyjnego.

Cele te powinny zostać zrealizowane w rezultacie wejścia w życie następujących aktów prawnych:

- MiFID II-Dyrektywa 2006/73/WE z 10 sierpnia 2006 r. wprowadzająca środki wykonawcze do dyrektywy 2004/39/WE w odniesieniu do wymogów organizacyjnych i warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tejże dyrektywy;

- Rozporządzenie w sprawie instrumentów pochodnych, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji (EMIR) nakładający obowiązek rozliczania centralnego transakcji wybranymi derywatami handlowanymi na rynku OTC oraz limity pozycji dla tego handlu;

- Rozporządzenie w sprawie integralności i przejrzystości rynku energii.

Zainteresowanie autorów skupiło się na dwóch pierwszych regulacjach. Ich następstwem może być zmiana struktury organizacyjnej polskich dostawców energii elektrycznej, która powinna zostać zorientowana nie tylko na wypełnienie wymogów Dyrektywy 2003/54/EC i wysoki poziom zaspokajania potrzeb klientów, ale również na zapewnienie wysokiej efektywności gospodarowania, co powinno znaleźć swój wyraz w redukcji cen sprzedaży energii elektrycznej i zwiększeniu dostępności tanich źródeł finansowania ich działalności operacyjnej. Autorzy dążą jednak głównie do przedstawienia ogólnych rozważań, które powinny zostać poddane analizie przez przedstawicieli przedsiębiorstw elektroenergetycznych z punktu widzenia specyfiki ich funkcjonowania.

Oprócz szansy rozwoju hurtowego rynku energii elektrycznej, nowy pakiet regulacyjny kreuje także zagrożenia dla elektroenergetyki. Może doprowadzić do redukcji możliwości elastycznego zabezpieczania ryzyka rynkowego i kredytowego, prowadząc do wzrostu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw elektroenergetycznych (zarówno spółek obrotu, jak i wytwórców w związku z obowiązkiem sprzedaży energii za pośrednictwem giełdy) w rezultacie wyższych kosztów rozliczania transakcji w izbach rozliczeniowych i wzrostu wymogów co do poziomu dostępnych kapitałów (wymóg utrzymania określonego ratingu finansowego). Ponadto, wejście w życie całego pakietu regulacyjnego dla rynków towarowych, w kształcie zgodnym z oczekiwaniami Komisji może prowadzić do redukcji płynności hurtowego rynku energii w Unii Europejskiej, ograniczając poszczególnym podmiotom dostęp do produktów, miejsc handlu, czy też wypychając te podmiotu z rynku poprzez wzrost kosztów i redukcję zysków. Stąd niezwykle istotne jest przygotowanie polskich przedsiębiorstw energetycznych (i to zarówno wytwórców, jak i spółek obrotu) do nowych regulacji oraz ich wcześniejsze aktywne uczestnictwo w działaniach lobbingowych, mających na celu możliwie jak największe osłabienie negatywnego wpływu tych regulacji na krajową elektroenergetykę.

Niniejsza książka dotyczy przedstawienia polityki energetycznej Unii Europejskiej, w tym nowych regulacji odnoszących się do hurtowego rynku energii i jest drugim wydaniem uaktualnionym i rozszerzonym według stanu na sierpień 2013 roku. Jej celem jest przedstawienie ewolucji w zakresie regulacji odnoszących się do tworzonego rynku energii elektrycznej, wyróżniającego się swoją specyfiką, określenie wpływu nowych regulacji hurtowego rynku energii elektrycznej na przedsiębiorstwa elektroenergetyczne oraz wskazanie znaczenia umów w zarządzaniu ryzykiem systemowym.

Stanowić ona może platformę do podjęcia szerokiej dyskusji i niezbędnych działań, mających na celu przygotowanie przedsiębiorstw do nowych warunków funkcjonowania na rynku. Obecnie można zaobserwować postępującą unifikację handlu na hurtowym rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej, która sprawia, że funkcjonowanie tego rynku upodabnia się w coraz większym stopniu do rynku finansowego. Nowe uwarunkowania regulacyjne w konsekwencji w coraz większym stopniu będą także wpływać na działalność operacyjną podmiotów gospodarczych, co znajduje już wyraz w standaryzacji handlu na rynku energii i kształcie stosowanych umów. Stąd w książce dokonano prezentacji i klasyfikacji umów wykorzystywanych na hurtowym rynku energii oraz wskazano na ich zastosowanie jako instrumentu zarządzania ryzykiem w transakcjach na rynku energii elektrycznej.

Rozdział pierwszy został poświęcony procesowi tworzenia wspólnego rynku energii w Unii Europejskiej. Przedstawiono najważniejsze przedsięwzięcia w dziedzinie energii w UE w kontekście procesu liberalizacji rynku oraz wskazano na podstawowe regulacje wewnętrznego rynku energii, a szczególnie Trzeci pakiet energetyczny. W końcowej części rozdziału odniesiono się do doświadczenia kryzysu finansowego, który należy postrzegać jako katalizator nowych regulacji, omówionych w dalszej części książki.

W rozdziale drugim opisano specyfikę funkcjonowania hurtowego rynku energii elektrycznej, zmiany jego funkcjonowania wynikające z procesów liberalizacji rynku energii oraz rolę hurtowego rynku energii dla elektroenergetyki. W rozdziale tym przedstawiono także specyfikę instrumentów finansowych wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa elektroenergetyczne oraz odniesiono się do standaryzacji handlu na hurtowym rynku energii elektrycznej. Kolejnym zagadnieniem jest omówienie wpływu nowych regulacji Komisji Europejskiej na sektor elektroenergetyczny. Wskazano także na zmianę specyfiki ryzyka systemowego w momencie wejścia w życie rozporządzenia EMIR. W rozdziale tym omówiono także specyfikę handlu energią elektryczną oraz prawami do emisji dwutlenku węgla.

Rozdział trzeci poświęcony został omówieniu nowych regulacji, mogących wpływać na hurtowy rynek energii elektrycznej, na funkcjonowanie elektroenergetyki. Omówiono elementy ryzyka finansowego przedsiębiorstw elektroenergetycznych, koncentrując się szczególnie na ryzyku tradingu oraz zmianie ich alokacji w poszczególnych ogniwach kreowania wartości dodanej w elektroenergetyce. Wskazano także na nowe elementy tego ryzyka wywołane przez regulacje MiFID II i EMIR. Istotnym zagadnieniem powstałym w rezultacie wejścia w życie nowych regulacji jest zmiana struktury organizacyjnej przedsiębiorstw elektroenergetycznych, a szczególnie działalności związanych z kontraktowaniem na rynku hurtowym instrumentów. Przedsiębiorstwa będą musiały określić, jaka część ich działalności powinna podlegać regulacji sektora finansowego, a która powinna zostać niezależna od tych regulacji. Stąd wskazano na scenariusze potencjalnych zmian funkcjonowania tradingu wywołane nowymi regulacjami Komisji Europejskiej.

W rozdziale czwartym omówiono elementy ryzyka finansowego przedsiębiorstw, które są związane z sytuacją finansową partnerów biznesowych elektroenergetyki i które mogą być przyczyną ryzyka systemowego. Wskazano w nim podstawy pomiaru ryzyka kredytowego oraz sterowania jego wartością. Omówiono także zmiany w roli funkcji kredytu po wejściu w życie rozporządzenia EMIR. Kolejnym tematem, poruszonym w tym rozdziale, jest wykorzystanie umów standardowych do rozwoju handlu na hurtowym rynku energii elektrycznej oraz do skutecznego sterowania podejmowaniem ryzyka. Istotne jest wskazanie służebnej roli służb prawnych w stosunku do osób handlujących na rynku energii elektrycznej.

WSTĘP

Rozdział 1. ROZWÓJ RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ W UNII EUROPEJSKIEJ. WPŁYW DOŚWIADCZEŃ KRYZYSU FINANSOWEGO

1.1. Przedsięwzięcia w dziedzinie energii w Unii Europejskiej a proces liberalizacji rynku energii

1.2. Regulacje wewnętrznego rynku. Trzeci pakiet energetyczny

1.3. Doświadczenia kryzysu finansowego a funkcjonowanie rynków energii

1.4. Perspektywy uruchomienia wewnętrznego rynku energii

Rozdział 2. SPECYFIKA FUNKCJONOWANIA RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ

2.1. Zmiany w funkcjonowaniu elektroenergetyki wynikające z liberalizacji rynku energii

2.2. Zmiana uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku energii elektrycznej

2.2.1. Długoterminowa perspektywa rynku energii elektrycznej. Scenariusze

2.2.2. Obszary potencjalnego rozwoju działalności elektroenergetyki

2.3. Znaczenie hurtowego segmentu rynku energii elektrycznej

2.3.1. Przykład łączenia rynków (market coupling)

2.3.2. Standaryzacja handlu na hurtowym rynku energii elektrycznej

2.4. Wpływ nowych regulacji Komisji Europejskiej na ewolucję funkcjonowania elektroenergetyki na hurtowym rynku energii elektrycznej

2.4.1. Koncepcja czystych handlowców i domów maklerskich

2.4.2. Dyrektywy 2004/39/WE - potencjalny impuls dla rozwoju hurtowego rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej

2.4.3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie integralności i przejrzystości rynku energii elektrycznej (REMIT)

2.5. Ryzyko systemowe na rynku energii elektrycznej

2.6. Specyfika handlu energią elektryczną

2.7. Wdrożenie reguł rynkowych do mechanizmu redukcji emisji gazów cieplarnianych

2.8. Struktura hurtowego rynku energii elektrycznej po EMIR i MiFID II. Próba prognozy

2.9. Wybrane instrumenty finansowe wykorzystywane przez przedsiębiorstwa na hurtowym rynku energii elektrycznej

Rozdział 3. WPŁYW NOWYCH REGULACJI HURTOWEGO RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA FUNKCJONOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW ELEKTROENERGETYCZNYCH

3.1. Podstawowe kierunki ewolucji modelu sterującego przedsiębiorstw elektroenergetycznych

3.2. Koncepcje biznesowe wykorzystywane do tworzenia  skutecznej organizacji przedsiębiorstw funkcjonujących na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej

3.3. Elementy ryzyka finansowego przedsiębiorstwa elektroenergetycznego funkcjonującego na rynku energii elektrycznej

3.4. Potencjalne zmiany funkcjonowania tradingu wywołane nowymi regulacjami Komisji Europejskiej
3.5. Możliwości rozwoju rynku finansowego energii elektrycznej

Rozdział 4. WYKORZYSTANIE UMÓW W ZARZĄDZANIU RYZYKIEM SYSTEMOWYM NA HURTOWYM RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ

4.1. Ryzyko finansowe przedsiębiorstw elektroenergetycznych związane z sytuacją finansową ich partnerów biznesowych

4.2. Pomiar ryzyka kredytowego

4.3. Wykorzystanie wyników pomiaru ryzyka kredytowego

4.3.1. Wybrane aspekty sterowania poziomem ryzyka kredytowego

4.3.2. Limitowanie ryzyka kredytowego

4.4. Wyzwania związane z centralnym rozliczaniem transakcji zgodnie z EMIR

4.5. Wykorzystanie umów standardowych dla budowy jednolitego rynku

4.5.1. Umowy standardowe funkcjonujące na hurtowym rynku energii / nośników elektrycznych

4.5.2. Przegląd podstawowych umów standardowych dla rynku energii

4.4.2. Wykorzystanie umów standardowych do sterowania poziomem ryzyka rynkowego i kredytowego na przykładzie umowy EFET

4.5.3. Przykładowe mechanizmy redukcji ryzyka mogące zostać powiązane z umowami standardowymi

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

SPIS RYSUNKÓW

SPIS TABEL