W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Choć wszystkie prezentowane tu rozdziały nawiązują do tytułu publikacji, to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki.
[[[separator]]]W dniach 23-24 czerwca 2016 roku Katedra Logistyki przy Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zorganizowała ogólnopolską konferencję naukową zatytułowaną Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Zasadniczym celem przyświecającym organizacji tego spotkania była próba przeprowadzenia wnikliwej dyskusji na temat istoty zarządzania łańcuchem dostaw w kreowaniu przewagi konkurencyjnej firm, trendów rozwojowych tych struktur oraz szerokiego spektrum problemów związanych z najlepszymi praktykami w zarządzaniu łańcuchem dostaw w XXI wieku.
W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami globalnego biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Autorami rozważań zawartych w siedmiu rozdziałach niniejszej monografii są przedstawiciele zarówno uczelni wyższych (Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Łódzkiego oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie), jak i instytucji biznesowych (Chartered Institute of Cooperation i Siemens Polska).
Mimo iż wszystkie opracowania nawiązują zasadniczo do tytułu publikacji (Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej), to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki. Różnorodność ta została w pełni uszanowana przez redaktora naukowego niniejszego opracowania oraz Oficynę Wydawniczą SGH.
Rozdział pierwszy poświęcono wprowadzeniu do zagadnień związanych z poszukiwaniem źródeł przewagi konkurencyjnej w biznesie XXI wieku. W ramach przyjętej tezy autor dowodzi, że łańcuchy dostaw staną się w XXI wieku podstawowym źródłem przewagi konkurencyjnej firm, o powodzeniu w zarządzaniu tymi łańcuchami w przyszłości będą zaś decydowały przede wszystkim dwie umiejętności: wychodzenie naprzeciw konieczności wdrażania nowych, przełomowych technologii oraz sprostanie nasilaniu się ryzyka zewnętrznego, wynikającego przede wszystkim z powstawania megatrendów o charakterze kryzysowym.
W rozdziale drugim podjęto próbę analizy wybranych modeli dojrzałości łańcuchów dostaw oraz wskazania korzyści wynikających z ich zastosowania. Założenia te Autorka realizuje na podstawie zarówno pogłębionych studiów literatury, jak i wniosków wywiedzionych z własnych badań, prowadzonych lub współprowadzonych w latach 2008-2014. Analizowane w ten sposób modele dojrzałości umożliwiają nie tylko ocenę łańcuchów dostaw, lecz stają się także źródłem rekomendacji w zakresie wykorzystywania modeli idealizacyjnych i najlepszych praktyk biznesowych.
Rozdział trzeci zawiera rozważania na temat wpływu zmian zachodzących w otoczeniu gospodarczym na przeprojektowywanie dotychczas stosowanych strategii biznesowych ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ?uzieleniania" łańcuchów dostaw. Celem opracowania jest wskazanie źródeł przewagi innowacyjnego podejścia do zarządzania łańcuchem dostaw, w przypadku którego najważniejszą rolę przypisuje się wdrażaniu ekologicznych i środowiskowo neutralnych rozwiązań zarówno w obrębie łańcucha dostaw, jak i podczas realizacji procesów logistycznych.
W rozważaniach uwzględniono m.in. analizę kluczowych czynników konkurencyjności zielonego łańcucha dostaw oraz podstawy metodyczne służące ich identyfikacji, podjęto także próbę uporządkowania wiedzy związanej z powyższą problematyką.
W rozdziale czwartym, poświęconym koncepcji przejrzystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw, Autor stawia tezę, że podstawowym czynnikiem sukcesu w zakresie rozwoju i wdrażania koncepcji przezroczystości jest stan infrastruktury informacyjnej. Na przykładzie analizy funkcjonowania Europejskiej Platformy Monitorowania Żywności czytelnicy mogą zapoznać się z ideą pozyskiwania kompletu informacji związanych ze specyfiką produktów, procesów, uczestników łańcucha żywnościowego, otoczenia produkcji oraz bazy prawnej i kulturowej przetwórstwa, których analiza umożliwia redukcję bądź zwiększanie ryzyka fałszowania żywności. W rozdziale scharakteryzowano także głównych uczestników oraz interesariuszy łańcucha ze względu na potrzeby konsumenta i konieczność budowy harmonogramu determinacji strategii. W drugiej części rozważań przedstawiono koncepcję i strukturę wielopoziomową platformy.
Autorki rozdziału piątego podjęły z kolei próbę identyfikacji wpływu otwartych innowacji na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw. Celem pracy było określenie wpływu innowacji otwartych, rozwijanych we współpracy z dostawcami, na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw i przedstawienie w tym zakresie doświadczeń przedsiębiorstw produkcyjnych funkcjonujących w Polsce. Zaprezentowano tu zarówno wnioski z kwerendy źródeł, jak i wyniki badania własnego przeprowadzonego w 2016 roku w zakresie podejmowanego zagadnienia. Rozważania zawarte w dwóch ostatnich rozdziałach zostały sformułowane przez przedstawicieli praktyki gospodarczej i uwzględniają m.in. doświadczenia instytucji, które reprezentują Autorzy. Celem rozdziału szóstego jest analiza możliwości zastosowania innowacyjnego modelu biznesowego Vested, opartego na transparentności i zaufaniu stron, zamiast powszechnie stosowanego podejścia transakcyjnego.
Autor poddaje krytycznej analizie dominujące dotychczas konfrontacyjne relacje biznesowe w zarządzaniu łańcuchem dostaw, a następnie prezentuje korzyści wynikające z zastosowania partnerskiego modelu Vested, umożliwiającego prowadzenie efektywnej współpracy w duchu "wygrana-wygrana" w oparciu o metodykę Getting To WE, co zostało zilustrowane na podstawie doświadczeń pochodzących zarówno z USA, jak i z Polski. Rozdział siódmy z kolei poświęcono przedstawieniu jednej ze strategii reindustrializacji gospodarek europejskich, jaką stanowi Przemysł 4.0. Strategia ta będzie miała silny wpływ na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw, w tym przede wszystkim na ich większą automatyzację i cyfryzację.
W ramach zaprezentowanych tu rozważań wskazano najważniejsze elementy strategii, do jakich należą zwłaszcza spodziewane zmiany w obrębie najistotniejszych procesów operacyjnych łańcucha dostaw oraz tzw. fabryka przyszłości.
[[[separator]]]Przedmowa
Krzysztof Rutkowski
Rozdział 1. Rola przełomowych technologii w budowaniu przewagi konkurencyjnej łańcuchów dostaw w XXI wieku
Wstęp
1.1. Przewaga konkurencyjna a zarządzanie łańcuchem dostaw
1.1.1. Istota przewagi konkurencyjnej
1.1.2. Uwagi krytyczne
1.1.3. Zarządzanie łańcuchem dostaw a przewaga konkurencyjna
1.2. Internet rzeczy, Przemysł 4.0 i SMAC - katalizatory zmian technologicznych w łańcuchu dostaw
1.2.1. Internet rzeczy
1.2.2. Przemysł 4.0
1.2.3. SMAC
1.3. Główne technologie mające kluczowy wpływ na zarządzanie łańcuchem dostaw w XXI wieku
1.3.1. Analityka Big Data
1.3.2. 3D Printing
1.3.3. Robotyzacja i automatyzacja
1.3.4. Pojazdy autonomiczne (bezzałogowe) i drony
1.3.5. Rozszerzona rzeczywistość
Podsumowanie
Bibliografia
Anna Baraniecka
Rozdział 2. Modele dojrzałości łańcuchów dostaw - charakterystyka i korzyści wynikające z ich zastosowania
Wstęp
2.1. Istota i funkcje modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.2. Przegląd modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.3. Korzyści wynikające z zastosowania modeli dojrzałości w praktyce zarządzania łańcuchami dostaw
Podsumowanie
Bibliografia
Blanka Tundys
Rozdział 3. Źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw - analiza kluczowych czynników
Wstęp
3.1. Cele i pytania badawcze
3.2. Zielony łańcuch dostaw - nowy model biznesu: aspekty teoretyczne
3.3. Kluczowe czynniki i źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw
3.4. Koncepcyjne ujęcie strategii zielonego łańcucha dostaw w kontekście przewag konkurencyjnych
Podsumowanie
Bibliografia
Wacław Szymanowski
Rozdział 4. Koncepcja przezroczystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw
Wstęp
4.1. Uwarunkowania konieczności śledzenia i monitorowania żywności
4.2. Strategia monitorowania i śledzenia żywności z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych
4.2.1. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w kontroli bezpieczeństwa dostaw żywności jako narzędzie wdrażania koncepcji traceability
4.2.2. Zasady organizacji śledzenia łańcuchów i sieci dostaw
4.3. Główni interesariusze Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności
4.3.1. Znaczenie problemu przezroczystości z perspektywy rynku żywności
4.3.2. Interesariusze przezroczystości w łańcuchu żywnościowym
4.3.3. Rola państwa w realizacji interesu publicznego
4.3.4. Konsumenci i społeczeństwo
4.3.5. Rolnicy jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.6. Producenci żywności jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.7. Handel jako interesariusz w łańcuchu żywnościowym
4.4. Koncepcja Europejskiej Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności - struktura, wyzwania i oczekiwania
4.4.1. Struktura platformy ze względu na potrzeby informacyjne
4.4.2. Wyzwania i oczekiwania względem platformy monitorowania i śledzenia żywności
4.4.3. Rola informacji w budowaniu zaufania na rynku żywności
4.4.3.1. Wpływ bezpieczeństwa na przezroczystość łańcucha żywnościowego
4.4.3.2. Wpływ jakości na przezroczystość łańcuchów żywnościowych
4.4.3.3. Przeźroczystość a integralność mierzona ocenami środowiskowymi, społecznymi i etycznymi
4.4.4. Informacje odnośnie budowy zaufania oraz technologie tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.4.4.1. Technologie informacyjne tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.5. Dobre praktyki w zakresie integracji interesariuszy rynku żywnościowego - system RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed)
4.5.1. RASFF jako przykład instytucji monitorowania i kontroli zanieczyszczeń żywności w UE
Podsumowanie
Bibliografia
Barbara Ocicka, Grażyna Wieteska
Rozdział 5. Otwarte innowacje jako źródło wartości w relacjach z dostawcami
Wstęp
5.1. Zarządzanie relacjami z dostawcami a zarządzanie wartością w łańcuchach dostaw
5.2. Otwarte innowacje produktowe i procesowe rozwijane we współpracy z dostawcami
5.3. Charakterystyka próby badawczej
5.4. Wyniki i dyskusja
Podsumowanie
Bibliografia
Piotr Polak
Rozdział 6. Znaczenie relacji partnerskich w zarządzaniu łańcuchem dostaw - zastosowanie koncepcji Vested jako źródło przewagi konkurencyjnej we współczesnym biznesie
Wstęp
6.1. Relacje między ogniwami w łańcuchu dostaw
6.2. Relacje konfrontacyjne w łańcuchu dostaw - analiza krytyczna
6.3. Dziesięć słabych stron podejścia transakcyjnego w relacjach utrzymywanych w ramach łańcucha dostaw
6.4. Znaczenie relacji partnerskich w świetle koncepcji Vested
6.5. Proces wdrażania rozwiązania Gettting to WE w Polsce
Podsumowanie
Bibliografia
Bartosz Woliński
Rozdział 7. Wpływ koncepcji Przemysł 4.0 na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw w przyszłości
Wstęp
7.1. Przemysł 4.0
7.2. Fabryka przyszłości
7.3. Perspektywy
Podsumowanie
Bibliografia
Opis
W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Choć wszystkie prezentowane tu rozdziały nawiązują do tytułu publikacji, to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki.
Wstęp
W dniach 23-24 czerwca 2016 roku Katedra Logistyki przy Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zorganizowała ogólnopolską konferencję naukową zatytułowaną Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Zasadniczym celem przyświecającym organizacji tego spotkania była próba przeprowadzenia wnikliwej dyskusji na temat istoty zarządzania łańcuchem dostaw w kreowaniu przewagi konkurencyjnej firm, trendów rozwojowych tych struktur oraz szerokiego spektrum problemów związanych z najlepszymi praktykami w zarządzaniu łańcuchem dostaw w XXI wieku.
W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami globalnego biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Autorami rozważań zawartych w siedmiu rozdziałach niniejszej monografii są przedstawiciele zarówno uczelni wyższych (Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Łódzkiego oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie), jak i instytucji biznesowych (Chartered Institute of Cooperation i Siemens Polska).
Mimo iż wszystkie opracowania nawiązują zasadniczo do tytułu publikacji (Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej), to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki. Różnorodność ta została w pełni uszanowana przez redaktora naukowego niniejszego opracowania oraz Oficynę Wydawniczą SGH.
Rozdział pierwszy poświęcono wprowadzeniu do zagadnień związanych z poszukiwaniem źródeł przewagi konkurencyjnej w biznesie XXI wieku. W ramach przyjętej tezy autor dowodzi, że łańcuchy dostaw staną się w XXI wieku podstawowym źródłem przewagi konkurencyjnej firm, o powodzeniu w zarządzaniu tymi łańcuchami w przyszłości będą zaś decydowały przede wszystkim dwie umiejętności: wychodzenie naprzeciw konieczności wdrażania nowych, przełomowych technologii oraz sprostanie nasilaniu się ryzyka zewnętrznego, wynikającego przede wszystkim z powstawania megatrendów o charakterze kryzysowym.
W rozdziale drugim podjęto próbę analizy wybranych modeli dojrzałości łańcuchów dostaw oraz wskazania korzyści wynikających z ich zastosowania. Założenia te Autorka realizuje na podstawie zarówno pogłębionych studiów literatury, jak i wniosków wywiedzionych z własnych badań, prowadzonych lub współprowadzonych w latach 2008-2014. Analizowane w ten sposób modele dojrzałości umożliwiają nie tylko ocenę łańcuchów dostaw, lecz stają się także źródłem rekomendacji w zakresie wykorzystywania modeli idealizacyjnych i najlepszych praktyk biznesowych.
Rozdział trzeci zawiera rozważania na temat wpływu zmian zachodzących w otoczeniu gospodarczym na przeprojektowywanie dotychczas stosowanych strategii biznesowych ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ?uzieleniania" łańcuchów dostaw. Celem opracowania jest wskazanie źródeł przewagi innowacyjnego podejścia do zarządzania łańcuchem dostaw, w przypadku którego najważniejszą rolę przypisuje się wdrażaniu ekologicznych i środowiskowo neutralnych rozwiązań zarówno w obrębie łańcucha dostaw, jak i podczas realizacji procesów logistycznych.
W rozważaniach uwzględniono m.in. analizę kluczowych czynników konkurencyjności zielonego łańcucha dostaw oraz podstawy metodyczne służące ich identyfikacji, podjęto także próbę uporządkowania wiedzy związanej z powyższą problematyką.
W rozdziale czwartym, poświęconym koncepcji przejrzystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw, Autor stawia tezę, że podstawowym czynnikiem sukcesu w zakresie rozwoju i wdrażania koncepcji przezroczystości jest stan infrastruktury informacyjnej. Na przykładzie analizy funkcjonowania Europejskiej Platformy Monitorowania Żywności czytelnicy mogą zapoznać się z ideą pozyskiwania kompletu informacji związanych ze specyfiką produktów, procesów, uczestników łańcucha żywnościowego, otoczenia produkcji oraz bazy prawnej i kulturowej przetwórstwa, których analiza umożliwia redukcję bądź zwiększanie ryzyka fałszowania żywności. W rozdziale scharakteryzowano także głównych uczestników oraz interesariuszy łańcucha ze względu na potrzeby konsumenta i konieczność budowy harmonogramu determinacji strategii. W drugiej części rozważań przedstawiono koncepcję i strukturę wielopoziomową platformy.
Autorki rozdziału piątego podjęły z kolei próbę identyfikacji wpływu otwartych innowacji na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw. Celem pracy było określenie wpływu innowacji otwartych, rozwijanych we współpracy z dostawcami, na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw i przedstawienie w tym zakresie doświadczeń przedsiębiorstw produkcyjnych funkcjonujących w Polsce. Zaprezentowano tu zarówno wnioski z kwerendy źródeł, jak i wyniki badania własnego przeprowadzonego w 2016 roku w zakresie podejmowanego zagadnienia. Rozważania zawarte w dwóch ostatnich rozdziałach zostały sformułowane przez przedstawicieli praktyki gospodarczej i uwzględniają m.in. doświadczenia instytucji, które reprezentują Autorzy. Celem rozdziału szóstego jest analiza możliwości zastosowania innowacyjnego modelu biznesowego Vested, opartego na transparentności i zaufaniu stron, zamiast powszechnie stosowanego podejścia transakcyjnego.
Autor poddaje krytycznej analizie dominujące dotychczas konfrontacyjne relacje biznesowe w zarządzaniu łańcuchem dostaw, a następnie prezentuje korzyści wynikające z zastosowania partnerskiego modelu Vested, umożliwiającego prowadzenie efektywnej współpracy w duchu "wygrana-wygrana" w oparciu o metodykę Getting To WE, co zostało zilustrowane na podstawie doświadczeń pochodzących zarówno z USA, jak i z Polski. Rozdział siódmy z kolei poświęcono przedstawieniu jednej ze strategii reindustrializacji gospodarek europejskich, jaką stanowi Przemysł 4.0. Strategia ta będzie miała silny wpływ na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw, w tym przede wszystkim na ich większą automatyzację i cyfryzację.
W ramach zaprezentowanych tu rozważań wskazano najważniejsze elementy strategii, do jakich należą zwłaszcza spodziewane zmiany w obrębie najistotniejszych procesów operacyjnych łańcucha dostaw oraz tzw. fabryka przyszłości.
Spis treści
Przedmowa
Krzysztof Rutkowski
Rozdział 1. Rola przełomowych technologii w budowaniu przewagi konkurencyjnej łańcuchów dostaw w XXI wieku
Wstęp
1.1. Przewaga konkurencyjna a zarządzanie łańcuchem dostaw
1.1.1. Istota przewagi konkurencyjnej
1.1.2. Uwagi krytyczne
1.1.3. Zarządzanie łańcuchem dostaw a przewaga konkurencyjna
1.2. Internet rzeczy, Przemysł 4.0 i SMAC - katalizatory zmian technologicznych w łańcuchu dostaw
1.2.1. Internet rzeczy
1.2.2. Przemysł 4.0
1.2.3. SMAC
1.3. Główne technologie mające kluczowy wpływ na zarządzanie łańcuchem dostaw w XXI wieku
1.3.1. Analityka Big Data
1.3.2. 3D Printing
1.3.3. Robotyzacja i automatyzacja
1.3.4. Pojazdy autonomiczne (bezzałogowe) i drony
1.3.5. Rozszerzona rzeczywistość
Podsumowanie
Bibliografia
Anna Baraniecka
Rozdział 2. Modele dojrzałości łańcuchów dostaw - charakterystyka i korzyści wynikające z ich zastosowania
Wstęp
2.1. Istota i funkcje modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.2. Przegląd modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.3. Korzyści wynikające z zastosowania modeli dojrzałości w praktyce zarządzania łańcuchami dostaw
Podsumowanie
Bibliografia
Blanka Tundys
Rozdział 3. Źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw - analiza kluczowych czynników
Wstęp
3.1. Cele i pytania badawcze
3.2. Zielony łańcuch dostaw - nowy model biznesu: aspekty teoretyczne
3.3. Kluczowe czynniki i źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw
3.4. Koncepcyjne ujęcie strategii zielonego łańcucha dostaw w kontekście przewag konkurencyjnych
Podsumowanie
Bibliografia
Wacław Szymanowski
Rozdział 4. Koncepcja przezroczystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw
Wstęp
4.1. Uwarunkowania konieczności śledzenia i monitorowania żywności
4.2. Strategia monitorowania i śledzenia żywności z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych
4.2.1. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w kontroli bezpieczeństwa dostaw żywności jako narzędzie wdrażania koncepcji traceability
4.2.2. Zasady organizacji śledzenia łańcuchów i sieci dostaw
4.3. Główni interesariusze Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności
4.3.1. Znaczenie problemu przezroczystości z perspektywy rynku żywności
4.3.2. Interesariusze przezroczystości w łańcuchu żywnościowym
4.3.3. Rola państwa w realizacji interesu publicznego
4.3.4. Konsumenci i społeczeństwo
4.3.5. Rolnicy jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.6. Producenci żywności jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.7. Handel jako interesariusz w łańcuchu żywnościowym
4.4. Koncepcja Europejskiej Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności - struktura, wyzwania i oczekiwania
4.4.1. Struktura platformy ze względu na potrzeby informacyjne
4.4.2. Wyzwania i oczekiwania względem platformy monitorowania i śledzenia żywności
4.4.3. Rola informacji w budowaniu zaufania na rynku żywności
4.4.3.1. Wpływ bezpieczeństwa na przezroczystość łańcucha żywnościowego
4.4.3.2. Wpływ jakości na przezroczystość łańcuchów żywnościowych
4.4.3.3. Przeźroczystość a integralność mierzona ocenami środowiskowymi, społecznymi i etycznymi
4.4.4. Informacje odnośnie budowy zaufania oraz technologie tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.4.4.1. Technologie informacyjne tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.5. Dobre praktyki w zakresie integracji interesariuszy rynku żywnościowego - system RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed)
4.5.1. RASFF jako przykład instytucji monitorowania i kontroli zanieczyszczeń żywności w UE
Podsumowanie
Bibliografia
Barbara Ocicka, Grażyna Wieteska
Rozdział 5. Otwarte innowacje jako źródło wartości w relacjach z dostawcami
Wstęp
5.1. Zarządzanie relacjami z dostawcami a zarządzanie wartością w łańcuchach dostaw
5.2. Otwarte innowacje produktowe i procesowe rozwijane we współpracy z dostawcami
5.3. Charakterystyka próby badawczej
5.4. Wyniki i dyskusja
Podsumowanie
Bibliografia
Piotr Polak
Rozdział 6. Znaczenie relacji partnerskich w zarządzaniu łańcuchem dostaw - zastosowanie koncepcji Vested jako źródło przewagi konkurencyjnej we współczesnym biznesie
Wstęp
6.1. Relacje między ogniwami w łańcuchu dostaw
6.2. Relacje konfrontacyjne w łańcuchu dostaw - analiza krytyczna
6.3. Dziesięć słabych stron podejścia transakcyjnego w relacjach utrzymywanych w ramach łańcucha dostaw
6.4. Znaczenie relacji partnerskich w świetle koncepcji Vested
6.5. Proces wdrażania rozwiązania Gettting to WE w Polsce
Podsumowanie
Bibliografia
Bartosz Woliński
Rozdział 7. Wpływ koncepcji Przemysł 4.0 na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw w przyszłości
Wstęp
7.1. Przemysł 4.0
7.2. Fabryka przyszłości
7.3. Perspektywy
Podsumowanie
Bibliografia
Opinie
W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Choć wszystkie prezentowane tu rozdziały nawiązują do tytułu publikacji, to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki.
W dniach 23-24 czerwca 2016 roku Katedra Logistyki przy Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie zorganizowała ogólnopolską konferencję naukową zatytułowaną Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej. Zasadniczym celem przyświecającym organizacji tego spotkania była próba przeprowadzenia wnikliwej dyskusji na temat istoty zarządzania łańcuchem dostaw w kreowaniu przewagi konkurencyjnej firm, trendów rozwojowych tych struktur oraz szerokiego spektrum problemów związanych z najlepszymi praktykami w zarządzaniu łańcuchem dostaw w XXI wieku.
W walce konkurencyjnej na współczesnych rynkach globalnych efektywne zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z głównych źródeł przewagi konkurencyjnej firm. Stała się ona obszarem badań na początku lat 80. XX wieku i od tego czasu pozostaje nieprzerwanie przedmiotem gruntownych analiz na gruncie zarówno ekonomii, jak i nauk o zarządzaniu. Przyjęcie we współczesnym biznesie perspektywy przeniesienia konkurencji z poziomu firm na płaszczyznę rywalizacji łańcuchów dostaw sprawia, że to właśnie zarządzanie łańcuchem dostaw jest uważane za jedno z podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej w XXI wieku, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących w globalnej przestrzeni gospodarczej. Liderami globalnego biznesu stają się firmy, które stosują zaawansowane działania planistyczne w celu opracowania strategii łańcucha dostaw zorientowanej na umiejętność wychodzenia naprzeciw zmianom w popycie i oczekiwaniach klienta, redukcję kosztów, zapewnienie pełnej przejrzystości w łańcuchu oraz radzenie sobie z ryzykiem zewnętrznym, coraz częściej przybierającym formę zagrożeń kryzysowych o charakterze ogólnoświatowym.
Autorami rozważań zawartych w siedmiu rozdziałach niniejszej monografii są przedstawiciele zarówno uczelni wyższych (Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Łódzkiego oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie), jak i instytucji biznesowych (Chartered Institute of Cooperation i Siemens Polska).
Mimo iż wszystkie opracowania nawiązują zasadniczo do tytułu publikacji (Zarządzanie łańcuchem dostaw - w poszukiwaniu nowych źródeł przewagi konkurencyjnej), to podejście ich Autorów różni się jednak znacząco w odniesieniu nie tylko do interpretacji oraz identyfikacji samych źródeł przewagi konkurencyjnej, lecz także podjętych prób wpisania ich w ramy zarządzania współczesnymi łańcuchami dostaw. Wynika to m.in. z odmiennego podejścia do analizowanych zagadnień wśród instytucji, które reprezentują Autorzy, specyfiki prowadzonych przez nich badań czy też indywidualnego sposobu postrzegania wskazanej problematyki. Różnorodność ta została w pełni uszanowana przez redaktora naukowego niniejszego opracowania oraz Oficynę Wydawniczą SGH.
Rozdział pierwszy poświęcono wprowadzeniu do zagadnień związanych z poszukiwaniem źródeł przewagi konkurencyjnej w biznesie XXI wieku. W ramach przyjętej tezy autor dowodzi, że łańcuchy dostaw staną się w XXI wieku podstawowym źródłem przewagi konkurencyjnej firm, o powodzeniu w zarządzaniu tymi łańcuchami w przyszłości będą zaś decydowały przede wszystkim dwie umiejętności: wychodzenie naprzeciw konieczności wdrażania nowych, przełomowych technologii oraz sprostanie nasilaniu się ryzyka zewnętrznego, wynikającego przede wszystkim z powstawania megatrendów o charakterze kryzysowym.
W rozdziale drugim podjęto próbę analizy wybranych modeli dojrzałości łańcuchów dostaw oraz wskazania korzyści wynikających z ich zastosowania. Założenia te Autorka realizuje na podstawie zarówno pogłębionych studiów literatury, jak i wniosków wywiedzionych z własnych badań, prowadzonych lub współprowadzonych w latach 2008-2014. Analizowane w ten sposób modele dojrzałości umożliwiają nie tylko ocenę łańcuchów dostaw, lecz stają się także źródłem rekomendacji w zakresie wykorzystywania modeli idealizacyjnych i najlepszych praktyk biznesowych.
Rozdział trzeci zawiera rozważania na temat wpływu zmian zachodzących w otoczeniu gospodarczym na przeprojektowywanie dotychczas stosowanych strategii biznesowych ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ?uzieleniania" łańcuchów dostaw. Celem opracowania jest wskazanie źródeł przewagi innowacyjnego podejścia do zarządzania łańcuchem dostaw, w przypadku którego najważniejszą rolę przypisuje się wdrażaniu ekologicznych i środowiskowo neutralnych rozwiązań zarówno w obrębie łańcucha dostaw, jak i podczas realizacji procesów logistycznych.
W rozważaniach uwzględniono m.in. analizę kluczowych czynników konkurencyjności zielonego łańcucha dostaw oraz podstawy metodyczne służące ich identyfikacji, podjęto także próbę uporządkowania wiedzy związanej z powyższą problematyką.
W rozdziale czwartym, poświęconym koncepcji przejrzystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw, Autor stawia tezę, że podstawowym czynnikiem sukcesu w zakresie rozwoju i wdrażania koncepcji przezroczystości jest stan infrastruktury informacyjnej. Na przykładzie analizy funkcjonowania Europejskiej Platformy Monitorowania Żywności czytelnicy mogą zapoznać się z ideą pozyskiwania kompletu informacji związanych ze specyfiką produktów, procesów, uczestników łańcucha żywnościowego, otoczenia produkcji oraz bazy prawnej i kulturowej przetwórstwa, których analiza umożliwia redukcję bądź zwiększanie ryzyka fałszowania żywności. W rozdziale scharakteryzowano także głównych uczestników oraz interesariuszy łańcucha ze względu na potrzeby konsumenta i konieczność budowy harmonogramu determinacji strategii. W drugiej części rozważań przedstawiono koncepcję i strukturę wielopoziomową platformy.
Autorki rozdziału piątego podjęły z kolei próbę identyfikacji wpływu otwartych innowacji na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw. Celem pracy było określenie wpływu innowacji otwartych, rozwijanych we współpracy z dostawcami, na wartość dostarczaną w łańcuchach dostaw i przedstawienie w tym zakresie doświadczeń przedsiębiorstw produkcyjnych funkcjonujących w Polsce. Zaprezentowano tu zarówno wnioski z kwerendy źródeł, jak i wyniki badania własnego przeprowadzonego w 2016 roku w zakresie podejmowanego zagadnienia. Rozważania zawarte w dwóch ostatnich rozdziałach zostały sformułowane przez przedstawicieli praktyki gospodarczej i uwzględniają m.in. doświadczenia instytucji, które reprezentują Autorzy. Celem rozdziału szóstego jest analiza możliwości zastosowania innowacyjnego modelu biznesowego Vested, opartego na transparentności i zaufaniu stron, zamiast powszechnie stosowanego podejścia transakcyjnego.
Autor poddaje krytycznej analizie dominujące dotychczas konfrontacyjne relacje biznesowe w zarządzaniu łańcuchem dostaw, a następnie prezentuje korzyści wynikające z zastosowania partnerskiego modelu Vested, umożliwiającego prowadzenie efektywnej współpracy w duchu "wygrana-wygrana" w oparciu o metodykę Getting To WE, co zostało zilustrowane na podstawie doświadczeń pochodzących zarówno z USA, jak i z Polski. Rozdział siódmy z kolei poświęcono przedstawieniu jednej ze strategii reindustrializacji gospodarek europejskich, jaką stanowi Przemysł 4.0. Strategia ta będzie miała silny wpływ na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw, w tym przede wszystkim na ich większą automatyzację i cyfryzację.
W ramach zaprezentowanych tu rozważań wskazano najważniejsze elementy strategii, do jakich należą zwłaszcza spodziewane zmiany w obrębie najistotniejszych procesów operacyjnych łańcucha dostaw oraz tzw. fabryka przyszłości.
Przedmowa
Krzysztof Rutkowski
Rozdział 1. Rola przełomowych technologii w budowaniu przewagi konkurencyjnej łańcuchów dostaw w XXI wieku
Wstęp
1.1. Przewaga konkurencyjna a zarządzanie łańcuchem dostaw
1.1.1. Istota przewagi konkurencyjnej
1.1.2. Uwagi krytyczne
1.1.3. Zarządzanie łańcuchem dostaw a przewaga konkurencyjna
1.2. Internet rzeczy, Przemysł 4.0 i SMAC - katalizatory zmian technologicznych w łańcuchu dostaw
1.2.1. Internet rzeczy
1.2.2. Przemysł 4.0
1.2.3. SMAC
1.3. Główne technologie mające kluczowy wpływ na zarządzanie łańcuchem dostaw w XXI wieku
1.3.1. Analityka Big Data
1.3.2. 3D Printing
1.3.3. Robotyzacja i automatyzacja
1.3.4. Pojazdy autonomiczne (bezzałogowe) i drony
1.3.5. Rozszerzona rzeczywistość
Podsumowanie
Bibliografia
Anna Baraniecka
Rozdział 2. Modele dojrzałości łańcuchów dostaw - charakterystyka i korzyści wynikające z ich zastosowania
Wstęp
2.1. Istota i funkcje modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.2. Przegląd modeli dojrzałości łańcuchów dostaw
2.3. Korzyści wynikające z zastosowania modeli dojrzałości w praktyce zarządzania łańcuchami dostaw
Podsumowanie
Bibliografia
Blanka Tundys
Rozdział 3. Źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw - analiza kluczowych czynników
Wstęp
3.1. Cele i pytania badawcze
3.2. Zielony łańcuch dostaw - nowy model biznesu: aspekty teoretyczne
3.3. Kluczowe czynniki i źródła przewagi konkurencyjnej zielonego łańcucha dostaw
3.4. Koncepcyjne ujęcie strategii zielonego łańcucha dostaw w kontekście przewag konkurencyjnych
Podsumowanie
Bibliografia
Wacław Szymanowski
Rozdział 4. Koncepcja przezroczystości jako źródła przewagi konkurencyjnej w zarządzaniu łańcuchem dostaw
Wstęp
4.1. Uwarunkowania konieczności śledzenia i monitorowania żywności
4.2. Strategia monitorowania i śledzenia żywności z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych
4.2.1. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w kontroli bezpieczeństwa dostaw żywności jako narzędzie wdrażania koncepcji traceability
4.2.2. Zasady organizacji śledzenia łańcuchów i sieci dostaw
4.3. Główni interesariusze Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności
4.3.1. Znaczenie problemu przezroczystości z perspektywy rynku żywności
4.3.2. Interesariusze przezroczystości w łańcuchu żywnościowym
4.3.3. Rola państwa w realizacji interesu publicznego
4.3.4. Konsumenci i społeczeństwo
4.3.5. Rolnicy jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.6. Producenci żywności jako interesariusze w łańcuchu żywnościowym
4.3.7. Handel jako interesariusz w łańcuchu żywnościowym
4.4. Koncepcja Europejskiej Platformy Śledzenia i Monitorowania Żywności - struktura, wyzwania i oczekiwania
4.4.1. Struktura platformy ze względu na potrzeby informacyjne
4.4.2. Wyzwania i oczekiwania względem platformy monitorowania i śledzenia żywności
4.4.3. Rola informacji w budowaniu zaufania na rynku żywności
4.4.3.1. Wpływ bezpieczeństwa na przezroczystość łańcucha żywnościowego
4.4.3.2. Wpływ jakości na przezroczystość łańcuchów żywnościowych
4.4.3.3. Przeźroczystość a integralność mierzona ocenami środowiskowymi, społecznymi i etycznymi
4.4.4. Informacje odnośnie budowy zaufania oraz technologie tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.4.4.1. Technologie informacyjne tworzące infrastrukturę do śledzenia i monitorowania łańcuchów żywnościowych
4.5. Dobre praktyki w zakresie integracji interesariuszy rynku żywnościowego - system RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed)
4.5.1. RASFF jako przykład instytucji monitorowania i kontroli zanieczyszczeń żywności w UE
Podsumowanie
Bibliografia
Barbara Ocicka, Grażyna Wieteska
Rozdział 5. Otwarte innowacje jako źródło wartości w relacjach z dostawcami
Wstęp
5.1. Zarządzanie relacjami z dostawcami a zarządzanie wartością w łańcuchach dostaw
5.2. Otwarte innowacje produktowe i procesowe rozwijane we współpracy z dostawcami
5.3. Charakterystyka próby badawczej
5.4. Wyniki i dyskusja
Podsumowanie
Bibliografia
Piotr Polak
Rozdział 6. Znaczenie relacji partnerskich w zarządzaniu łańcuchem dostaw - zastosowanie koncepcji Vested jako źródło przewagi konkurencyjnej we współczesnym biznesie
Wstęp
6.1. Relacje między ogniwami w łańcuchu dostaw
6.2. Relacje konfrontacyjne w łańcuchu dostaw - analiza krytyczna
6.3. Dziesięć słabych stron podejścia transakcyjnego w relacjach utrzymywanych w ramach łańcucha dostaw
6.4. Znaczenie relacji partnerskich w świetle koncepcji Vested
6.5. Proces wdrażania rozwiązania Gettting to WE w Polsce
Podsumowanie
Bibliografia
Bartosz Woliński
Rozdział 7. Wpływ koncepcji Przemysł 4.0 na konfigurację i zarządzanie łańcuchami dostaw w przyszłości
Wstęp
7.1. Przemysł 4.0
7.2. Fabryka przyszłości
7.3. Perspektywy
Podsumowanie
Bibliografia
