Rafał Towalski
Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu
Kiedy zaczął się nowoczesny kapitalizm? Czy wtedy kiedy nastąpiło oddzielenie biznesu od gospodarstwa domowego (rozumianego jako skomplikowana sieć powiązanych ze sobą instytucji - sąsiedztwa, wsi, miasta, probostwa, cechów), co doprowadziło do sytuacji, w której biznes uzyskał bezprzykładną wolność od porządku etycznego i długofalowych zobowiązań ? Czy też wówczas, gdy producent oddzielił się od środków produkcji?
Punktem zwrotnym, zdaniem wielu, było załamanie monetarnych ustaleń z Bretton Woods w wyniku kryzysu paliwowego z 1973 roku, co osłabiło państwowe ograniczenia dotyczące inwestycji. Richard Sennett pisze: "Korporacje przekształciły się, by sprostać wymogom nowej międzynarodowej klienteli inwestorów nastawionych bardziej na krótkoterminowe zyski z obrotu akcjami niż długoterminowe dochody z dywidend. Pracownicy stali się mobilniejsi w skali globu. Granice państwa przestały być barierą także dla konsumpcji i komunikacji. Rozwój mikroprocesorów przed nadejściem lat 90. XX wieku umożliwił też zniszczenie starego marzenia (lub koszmaru) o automatyzacji zarówno pracy fizycznej, jak i biurowej; ostatecznie tańsze okazało się inwestowanie w maszyny niż płacenie ludziom za wykonywanie tej samej pracy" .
Świat jest niestabilny, ale podobno już od czasów Marksa niestabilność wydaje się jedyną stałą cechą kapitalizmu .
Kapitalizm, kapitalizmy to wdzięczny i cierpliwy obiekt rozważań badaczy reprezentujących różne dziedziny nauki. Pisanie o kapitalizmie sprowadza się do "zabrania głosu w dyskusji". Również ta praca jest niczym innym jak tylko kolejnym głosem w dyskusji na temat natury, przekształceń kapitalizmu i konsekwencji tych przekształceń. Głosem jednak, moim zdaniem, interesującym i ważnym. Głosem, a raczej barwnym wielogłosem, ekspertów reprezentujących różne środowiska akademickie i obszary badawcze. Głosem, który wybrzmiał podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu", zorganizowanej pod koniec października 2018 roku przez Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w kooperacji z Fundacją Inicjatyw Strategicznych INSTRAT.
Należy podkreślić, że tytuł konferencji nie był inspirowany tytułem książki Davida Harveya Przestrzenie globalnego kapitalizmu ani proponowaną przez autora teorią.
Praca jest zapisem obserwacji poczynionych w trakcie, jak i po konferencji. Nie aspiruje do analizy, która wprowadzi ład w świecie rozważań o kapitalizmie. Nie będzie też przełomem w tych rozważaniach. Jest zapisem dyskusji i płynących z niej wniosków grupy badaczy, którzy niczym wycieczka szkolna stoją przed obrazem Mona Lisy i próbują odgadnąć, kim jest ta dziewczyna i dlaczego się uśmiecha, i czy to w ogóle jest uśmiech. Dlatego tych, którzy zechcą poświęcić swój cenny czas na przeczytanie tej krótkie rozprawy, proszę w imieniu swoim i współautorów o wyrozumiałość. Traktujcie tę niewielką książkę jak zapiski interpretacji dzieła, które wszyscy znamy, ale każdy widzi je nieco inaczej.
Nasze rozważania podzieliliśmy na cztery obszary problemowe. W części pierwszej zastanawiamy się nad korzeniami kapitalizmu. Podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu" w tej części usłyszeliśmy dwa wystąpienia - dra Mikołaja Ratajczaka z Polskiej Akademii Nauk i Jana Zygmuntowskiego, reprezentującego Fundację Inicjatyw Strategicznych INSTRAT. Fragmenty wypowiedzi obu prelegentów zostały wplecione w próbę szkicu, ilustrującego ewolucję kapitalizmu.
W drugiej części dyskutujemy nad zmieniającą się naturą pracy i - co za tym idzie - relacji (chyba coraz trudniejszymi do uchwycenia) między światem pracy i światem kapitału. Doktor Anna Reda Ciszewska z Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego poświęciła swoje wystąpienie przemianom form zatrudnienia oraz wyzwaniom, przed jakimi stoi prawo pracy. Z kolei Zuzanna Kowalik z Fundacji INSTRAT przedstawiła obserwacje związane z rozwojem pracy, którą potoczenie nazywa się platformową, a chodzi o pracę świadczoną przez wykorzystanie platform cyfrowych pośredniczących pomiędzy zleceniodawcami i zleceniobiorcami.
Wiele opracowań w tym miejscu przenosi ciężar rozważań na analizy porównawcze gospodarek kapitalistycznych. W naszych obserwacjach przyjęliśmy nieco inną perspektywę. Uznaliśmy, że tym razem skoncentrujemy się na wątkach o charakterze kulturowym. Dlatego w dalszej części konferencji próbowaliśmy przyciągnąć uwagę uczestników rozważaniami na temat związków kapitalizmu z rolami kobiet we współczesnej gospodarce oraz związkom kapitalizmu i religii.
Trudno przeczyć, że w początkowej fazie rozwoju kapitalizm był najbardziej zaciekle atakowany przez ruchy feministyczne za swój "męski" charakter. Donna Haraway w swojej pracy Manifest cyborgów i pęknięte tożsamości zauważa, że trudno jest opisać stan "bycia kobietą" ze względu na jego złożoność, która jest wynikiem "straszliwego doświadczenia historycznego sprzecznych rzeczywistości społecznych, tj. patriarchatu, kolonializmu, rasizmu i kapitalizmu" . Chodzi tu jednak nie o zważenie, jak bardzo kolonializm czy kapitalizm ukształtowały kobiecość, a raczej o fazę rozwoju kapitalizmu, w której sieci połączeń między ludźmi w skali globalnej są liczne i złożone, prowadząc do załamaniu systemu symbolicznego rodziny zdominowanej przez mężczyzn, co miałoby ni mniej, ni więcej oznaczać początek końca człowieka - mężczyzny.
Czy wobec zachodzących przemian możemy mówić o płci kapitalizmu, w domyśle - mężczyźnie? Czy też kapitalizm jest tworem bezpłciowym, w którym kobiety na równi z mężczyznami są propagatorkami idei wolnorynkowego indywidualizmu? Być może elastyczność, absolutyzacja krytyki kulturowego seksizmu oraz krytyka paternalizmu państwa opiekuńczego są, jak pisze Nancy Fraser, wkładem kobiet w rozwój nowoczesnego kapitalizmu? Na te i inne pytania odpowiada dr Ewa Ślęzak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, autorka tekstu Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu.
W tej części konferencji swoje stanowisko przedstawiła również prof. Justyna Nowotniak-Poręba z Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej SGH. Wystąpienie było poświęcone przemianom modelu rodziny i roli kobiet. Inspiracją dla tych rozważań i punktem wyjścia była praca Fryderyka Engelsa Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa .
Jak już wspomniałem, w dyskusjach o kapitalizmie trudno uciec od pytań dotyczących jego związków z religią. Tym bardziej w czasach, kiedy sam kapitalizm ulega gwałtownym przemianom, a stosunek do wiary nadal jest częścią postaw jednostkowych wobec tych przemian.
W tej części konferencji miały miejsce dwa wystąpienia. Prof. Stanisław Obirek z Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy roli instytucji kościoła w procesach modernizacji państwa. Rozważania te zostały zapisane jako fragmenty wypowiedzi Profesora w trakcie konferencji. Drugie wystąpienie - prof. Katarzyny Górak-Sosnowskiej dotyczyło oceny barier i szans rozwoju kapitalizmu w świecie islamu.
Kończąc to krótkie wprowadzenie, chciałbym gorąco podziękować wszystkim bohaterom tej konferencji: prelegentom, Instytutowi Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej, będącego częścią Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Fundacji Inicjatyw Strategicznych INSTRAT oraz wszystkim innym uczestnikom, którzy z głębokim zaangażowaniem dyskutowali problemy współczesnego kapitalizmu.
[[[separator]]]
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu (Rafał Towalski)
I. Zacznijmy od Marksa. Rozważania wokół istoty kapitalizmu (Rafał Towalski, Jan Zygmuntowski)
II. Od proletariatu do cybertariatu. Nowe formy pracy/nowe formy wyzysku
II.1. Nowe formy zatrudnienia a przyszłość prawa pracy (Dr Anna Reda-Ciszewska)
II.2. Wirtualne przestrzenie kapitalizmu i narodziny cybertariatu (Zuganna Kowalik)
III. Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu (Ewa Ślęzak)
IV. Związki kapitalizmu z religią
IV1. Islam a kapitalizm: dwie odsłony (Katarzyna Górak-Sosnowska)
Zakończenie
Uczestnicy konferencji ?Przestrzenie kapitalizmu"
Opis
Wstęp
Rafał Towalski
Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu
Kiedy zaczął się nowoczesny kapitalizm? Czy wtedy kiedy nastąpiło oddzielenie biznesu od gospodarstwa domowego (rozumianego jako skomplikowana sieć powiązanych ze sobą instytucji - sąsiedztwa, wsi, miasta, probostwa, cechów), co doprowadziło do sytuacji, w której biznes uzyskał bezprzykładną wolność od porządku etycznego i długofalowych zobowiązań ? Czy też wówczas, gdy producent oddzielił się od środków produkcji?
Punktem zwrotnym, zdaniem wielu, było załamanie monetarnych ustaleń z Bretton Woods w wyniku kryzysu paliwowego z 1973 roku, co osłabiło państwowe ograniczenia dotyczące inwestycji. Richard Sennett pisze: "Korporacje przekształciły się, by sprostać wymogom nowej międzynarodowej klienteli inwestorów nastawionych bardziej na krótkoterminowe zyski z obrotu akcjami niż długoterminowe dochody z dywidend. Pracownicy stali się mobilniejsi w skali globu. Granice państwa przestały być barierą także dla konsumpcji i komunikacji. Rozwój mikroprocesorów przed nadejściem lat 90. XX wieku umożliwił też zniszczenie starego marzenia (lub koszmaru) o automatyzacji zarówno pracy fizycznej, jak i biurowej; ostatecznie tańsze okazało się inwestowanie w maszyny niż płacenie ludziom za wykonywanie tej samej pracy" .
Świat jest niestabilny, ale podobno już od czasów Marksa niestabilność wydaje się jedyną stałą cechą kapitalizmu .
Kapitalizm, kapitalizmy to wdzięczny i cierpliwy obiekt rozważań badaczy reprezentujących różne dziedziny nauki. Pisanie o kapitalizmie sprowadza się do "zabrania głosu w dyskusji". Również ta praca jest niczym innym jak tylko kolejnym głosem w dyskusji na temat natury, przekształceń kapitalizmu i konsekwencji tych przekształceń. Głosem jednak, moim zdaniem, interesującym i ważnym. Głosem, a raczej barwnym wielogłosem, ekspertów reprezentujących różne środowiska akademickie i obszary badawcze. Głosem, który wybrzmiał podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu", zorganizowanej pod koniec października 2018 roku przez Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w kooperacji z Fundacją Inicjatyw Strategicznych INSTRAT.
Należy podkreślić, że tytuł konferencji nie był inspirowany tytułem książki Davida Harveya Przestrzenie globalnego kapitalizmu ani proponowaną przez autora teorią.
Praca jest zapisem obserwacji poczynionych w trakcie, jak i po konferencji. Nie aspiruje do analizy, która wprowadzi ład w świecie rozważań o kapitalizmie. Nie będzie też przełomem w tych rozważaniach. Jest zapisem dyskusji i płynących z niej wniosków grupy badaczy, którzy niczym wycieczka szkolna stoją przed obrazem Mona Lisy i próbują odgadnąć, kim jest ta dziewczyna i dlaczego się uśmiecha, i czy to w ogóle jest uśmiech. Dlatego tych, którzy zechcą poświęcić swój cenny czas na przeczytanie tej krótkie rozprawy, proszę w imieniu swoim i współautorów o wyrozumiałość. Traktujcie tę niewielką książkę jak zapiski interpretacji dzieła, które wszyscy znamy, ale każdy widzi je nieco inaczej.
Nasze rozważania podzieliliśmy na cztery obszary problemowe. W części pierwszej zastanawiamy się nad korzeniami kapitalizmu. Podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu" w tej części usłyszeliśmy dwa wystąpienia - dra Mikołaja Ratajczaka z Polskiej Akademii Nauk i Jana Zygmuntowskiego, reprezentującego Fundację Inicjatyw Strategicznych INSTRAT. Fragmenty wypowiedzi obu prelegentów zostały wplecione w próbę szkicu, ilustrującego ewolucję kapitalizmu.
W drugiej części dyskutujemy nad zmieniającą się naturą pracy i - co za tym idzie - relacji (chyba coraz trudniejszymi do uchwycenia) między światem pracy i światem kapitału. Doktor Anna Reda Ciszewska z Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego poświęciła swoje wystąpienie przemianom form zatrudnienia oraz wyzwaniom, przed jakimi stoi prawo pracy. Z kolei Zuzanna Kowalik z Fundacji INSTRAT przedstawiła obserwacje związane z rozwojem pracy, którą potoczenie nazywa się platformową, a chodzi o pracę świadczoną przez wykorzystanie platform cyfrowych pośredniczących pomiędzy zleceniodawcami i zleceniobiorcami.
Wiele opracowań w tym miejscu przenosi ciężar rozważań na analizy porównawcze gospodarek kapitalistycznych. W naszych obserwacjach przyjęliśmy nieco inną perspektywę. Uznaliśmy, że tym razem skoncentrujemy się na wątkach o charakterze kulturowym. Dlatego w dalszej części konferencji próbowaliśmy przyciągnąć uwagę uczestników rozważaniami na temat związków kapitalizmu z rolami kobiet we współczesnej gospodarce oraz związkom kapitalizmu i religii.
Trudno przeczyć, że w początkowej fazie rozwoju kapitalizm był najbardziej zaciekle atakowany przez ruchy feministyczne za swój "męski" charakter. Donna Haraway w swojej pracy Manifest cyborgów i pęknięte tożsamości zauważa, że trudno jest opisać stan "bycia kobietą" ze względu na jego złożoność, która jest wynikiem "straszliwego doświadczenia historycznego sprzecznych rzeczywistości społecznych, tj. patriarchatu, kolonializmu, rasizmu i kapitalizmu" . Chodzi tu jednak nie o zważenie, jak bardzo kolonializm czy kapitalizm ukształtowały kobiecość, a raczej o fazę rozwoju kapitalizmu, w której sieci połączeń między ludźmi w skali globalnej są liczne i złożone, prowadząc do załamaniu systemu symbolicznego rodziny zdominowanej przez mężczyzn, co miałoby ni mniej, ni więcej oznaczać początek końca człowieka - mężczyzny.
Czy wobec zachodzących przemian możemy mówić o płci kapitalizmu, w domyśle - mężczyźnie? Czy też kapitalizm jest tworem bezpłciowym, w którym kobiety na równi z mężczyznami są propagatorkami idei wolnorynkowego indywidualizmu? Być może elastyczność, absolutyzacja krytyki kulturowego seksizmu oraz krytyka paternalizmu państwa opiekuńczego są, jak pisze Nancy Fraser, wkładem kobiet w rozwój nowoczesnego kapitalizmu? Na te i inne pytania odpowiada dr Ewa Ślęzak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, autorka tekstu Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu.
W tej części konferencji swoje stanowisko przedstawiła również prof. Justyna Nowotniak-Poręba z Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej SGH. Wystąpienie było poświęcone przemianom modelu rodziny i roli kobiet. Inspiracją dla tych rozważań i punktem wyjścia była praca Fryderyka Engelsa Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa .
Jak już wspomniałem, w dyskusjach o kapitalizmie trudno uciec od pytań dotyczących jego związków z religią. Tym bardziej w czasach, kiedy sam kapitalizm ulega gwałtownym przemianom, a stosunek do wiary nadal jest częścią postaw jednostkowych wobec tych przemian.
W tej części konferencji miały miejsce dwa wystąpienia. Prof. Stanisław Obirek z Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy roli instytucji kościoła w procesach modernizacji państwa. Rozważania te zostały zapisane jako fragmenty wypowiedzi Profesora w trakcie konferencji. Drugie wystąpienie - prof. Katarzyny Górak-Sosnowskiej dotyczyło oceny barier i szans rozwoju kapitalizmu w świecie islamu.
Kończąc to krótkie wprowadzenie, chciałbym gorąco podziękować wszystkim bohaterom tej konferencji: prelegentom, Instytutowi Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej, będącego częścią Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Fundacji Inicjatyw Strategicznych INSTRAT oraz wszystkim innym uczestnikom, którzy z głębokim zaangażowaniem dyskutowali problemy współczesnego kapitalizmu.
Spis treści
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu (Rafał Towalski)
I. Zacznijmy od Marksa. Rozważania wokół istoty kapitalizmu (Rafał Towalski, Jan Zygmuntowski)
II. Od proletariatu do cybertariatu. Nowe formy pracy/nowe formy wyzysku
II.1. Nowe formy zatrudnienia a przyszłość prawa pracy (Dr Anna Reda-Ciszewska)
II.2. Wirtualne przestrzenie kapitalizmu i narodziny cybertariatu (Zuganna Kowalik)
III. Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu (Ewa Ślęzak)
IV. Związki kapitalizmu z religią
IV1. Islam a kapitalizm: dwie odsłony (Katarzyna Górak-Sosnowska)
Zakończenie
Uczestnicy konferencji ?Przestrzenie kapitalizmu"
Opinie
Rafał Towalski
Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu
Kiedy zaczął się nowoczesny kapitalizm? Czy wtedy kiedy nastąpiło oddzielenie biznesu od gospodarstwa domowego (rozumianego jako skomplikowana sieć powiązanych ze sobą instytucji - sąsiedztwa, wsi, miasta, probostwa, cechów), co doprowadziło do sytuacji, w której biznes uzyskał bezprzykładną wolność od porządku etycznego i długofalowych zobowiązań ? Czy też wówczas, gdy producent oddzielił się od środków produkcji?
Punktem zwrotnym, zdaniem wielu, było załamanie monetarnych ustaleń z Bretton Woods w wyniku kryzysu paliwowego z 1973 roku, co osłabiło państwowe ograniczenia dotyczące inwestycji. Richard Sennett pisze: "Korporacje przekształciły się, by sprostać wymogom nowej międzynarodowej klienteli inwestorów nastawionych bardziej na krótkoterminowe zyski z obrotu akcjami niż długoterminowe dochody z dywidend. Pracownicy stali się mobilniejsi w skali globu. Granice państwa przestały być barierą także dla konsumpcji i komunikacji. Rozwój mikroprocesorów przed nadejściem lat 90. XX wieku umożliwił też zniszczenie starego marzenia (lub koszmaru) o automatyzacji zarówno pracy fizycznej, jak i biurowej; ostatecznie tańsze okazało się inwestowanie w maszyny niż płacenie ludziom za wykonywanie tej samej pracy" .
Świat jest niestabilny, ale podobno już od czasów Marksa niestabilność wydaje się jedyną stałą cechą kapitalizmu .
Kapitalizm, kapitalizmy to wdzięczny i cierpliwy obiekt rozważań badaczy reprezentujących różne dziedziny nauki. Pisanie o kapitalizmie sprowadza się do "zabrania głosu w dyskusji". Również ta praca jest niczym innym jak tylko kolejnym głosem w dyskusji na temat natury, przekształceń kapitalizmu i konsekwencji tych przekształceń. Głosem jednak, moim zdaniem, interesującym i ważnym. Głosem, a raczej barwnym wielogłosem, ekspertów reprezentujących różne środowiska akademickie i obszary badawcze. Głosem, który wybrzmiał podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu", zorganizowanej pod koniec października 2018 roku przez Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w kooperacji z Fundacją Inicjatyw Strategicznych INSTRAT.
Należy podkreślić, że tytuł konferencji nie był inspirowany tytułem książki Davida Harveya Przestrzenie globalnego kapitalizmu ani proponowaną przez autora teorią.
Praca jest zapisem obserwacji poczynionych w trakcie, jak i po konferencji. Nie aspiruje do analizy, która wprowadzi ład w świecie rozważań o kapitalizmie. Nie będzie też przełomem w tych rozważaniach. Jest zapisem dyskusji i płynących z niej wniosków grupy badaczy, którzy niczym wycieczka szkolna stoją przed obrazem Mona Lisy i próbują odgadnąć, kim jest ta dziewczyna i dlaczego się uśmiecha, i czy to w ogóle jest uśmiech. Dlatego tych, którzy zechcą poświęcić swój cenny czas na przeczytanie tej krótkie rozprawy, proszę w imieniu swoim i współautorów o wyrozumiałość. Traktujcie tę niewielką książkę jak zapiski interpretacji dzieła, które wszyscy znamy, ale każdy widzi je nieco inaczej.
Nasze rozważania podzieliliśmy na cztery obszary problemowe. W części pierwszej zastanawiamy się nad korzeniami kapitalizmu. Podczas konferencji "Przestrzenie kapitalizmu" w tej części usłyszeliśmy dwa wystąpienia - dra Mikołaja Ratajczaka z Polskiej Akademii Nauk i Jana Zygmuntowskiego, reprezentującego Fundację Inicjatyw Strategicznych INSTRAT. Fragmenty wypowiedzi obu prelegentów zostały wplecione w próbę szkicu, ilustrującego ewolucję kapitalizmu.
W drugiej części dyskutujemy nad zmieniającą się naturą pracy i - co za tym idzie - relacji (chyba coraz trudniejszymi do uchwycenia) między światem pracy i światem kapitału. Doktor Anna Reda Ciszewska z Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego poświęciła swoje wystąpienie przemianom form zatrudnienia oraz wyzwaniom, przed jakimi stoi prawo pracy. Z kolei Zuzanna Kowalik z Fundacji INSTRAT przedstawiła obserwacje związane z rozwojem pracy, którą potoczenie nazywa się platformową, a chodzi o pracę świadczoną przez wykorzystanie platform cyfrowych pośredniczących pomiędzy zleceniodawcami i zleceniobiorcami.
Wiele opracowań w tym miejscu przenosi ciężar rozważań na analizy porównawcze gospodarek kapitalistycznych. W naszych obserwacjach przyjęliśmy nieco inną perspektywę. Uznaliśmy, że tym razem skoncentrujemy się na wątkach o charakterze kulturowym. Dlatego w dalszej części konferencji próbowaliśmy przyciągnąć uwagę uczestników rozważaniami na temat związków kapitalizmu z rolami kobiet we współczesnej gospodarce oraz związkom kapitalizmu i religii.
Trudno przeczyć, że w początkowej fazie rozwoju kapitalizm był najbardziej zaciekle atakowany przez ruchy feministyczne za swój "męski" charakter. Donna Haraway w swojej pracy Manifest cyborgów i pęknięte tożsamości zauważa, że trudno jest opisać stan "bycia kobietą" ze względu na jego złożoność, która jest wynikiem "straszliwego doświadczenia historycznego sprzecznych rzeczywistości społecznych, tj. patriarchatu, kolonializmu, rasizmu i kapitalizmu" . Chodzi tu jednak nie o zważenie, jak bardzo kolonializm czy kapitalizm ukształtowały kobiecość, a raczej o fazę rozwoju kapitalizmu, w której sieci połączeń między ludźmi w skali globalnej są liczne i złożone, prowadząc do załamaniu systemu symbolicznego rodziny zdominowanej przez mężczyzn, co miałoby ni mniej, ni więcej oznaczać początek końca człowieka - mężczyzny.
Czy wobec zachodzących przemian możemy mówić o płci kapitalizmu, w domyśle - mężczyźnie? Czy też kapitalizm jest tworem bezpłciowym, w którym kobiety na równi z mężczyznami są propagatorkami idei wolnorynkowego indywidualizmu? Być może elastyczność, absolutyzacja krytyki kulturowego seksizmu oraz krytyka paternalizmu państwa opiekuńczego są, jak pisze Nancy Fraser, wkładem kobiet w rozwój nowoczesnego kapitalizmu? Na te i inne pytania odpowiada dr Ewa Ślęzak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, autorka tekstu Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu.
W tej części konferencji swoje stanowisko przedstawiła również prof. Justyna Nowotniak-Poręba z Instytut Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej SGH. Wystąpienie było poświęcone przemianom modelu rodziny i roli kobiet. Inspiracją dla tych rozważań i punktem wyjścia była praca Fryderyka Engelsa Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa .
Jak już wspomniałem, w dyskusjach o kapitalizmie trudno uciec od pytań dotyczących jego związków z religią. Tym bardziej w czasach, kiedy sam kapitalizm ulega gwałtownym przemianom, a stosunek do wiary nadal jest częścią postaw jednostkowych wobec tych przemian.
W tej części konferencji miały miejsce dwa wystąpienia. Prof. Stanisław Obirek z Uniwersytetu Warszawskiego dokonał analizy roli instytucji kościoła w procesach modernizacji państwa. Rozważania te zostały zapisane jako fragmenty wypowiedzi Profesora w trakcie konferencji. Drugie wystąpienie - prof. Katarzyny Górak-Sosnowskiej dotyczyło oceny barier i szans rozwoju kapitalizmu w świecie islamu.
Kończąc to krótkie wprowadzenie, chciałbym gorąco podziękować wszystkim bohaterom tej konferencji: prelegentom, Instytutowi Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej, będącego częścią Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Fundacji Inicjatyw Strategicznych INSTRAT oraz wszystkim innym uczestnikom, którzy z głębokim zaangażowaniem dyskutowali problemy współczesnego kapitalizmu.
Wprowadzenie do przestrzeni kapitalizmu (Rafał Towalski)
I. Zacznijmy od Marksa. Rozważania wokół istoty kapitalizmu (Rafał Towalski, Jan Zygmuntowski)
II. Od proletariatu do cybertariatu. Nowe formy pracy/nowe formy wyzysku
II.1. Nowe formy zatrudnienia a przyszłość prawa pracy (Dr Anna Reda-Ciszewska)
II.2. Wirtualne przestrzenie kapitalizmu i narodziny cybertariatu (Zuganna Kowalik)
III. Współczesny kapitalizm a płeć: odzyskiwanie głosu (Ewa Ślęzak)
IV. Związki kapitalizmu z religią
IV1. Islam a kapitalizm: dwie odsłony (Katarzyna Górak-Sosnowska)
Zakończenie
Uczestnicy konferencji ?Przestrzenie kapitalizmu"
