WPŁYW WIRTUALIZACJI PRZEDSIĘBIORSTW NA MODELE E-BIZNESU Ujęcie instytucjonalne

Tworzeniu nowych instytucji między sferami "makro" i "mikro" sprzyja stopniowe zacieranie się instytucjonalnych różnic między rynkiem a hierarchią, tradycyjnych właściwości oraz obszarów regulacji prawa prywatnego oraz prawa publicznego.

Obserwuje się rozwój badań nad rolą umów, wzorcami umownymi oraz umowami ramowymi, stanowiącymi podstawę do zawierania innych umów, a także nad umowami wielostopniowymi, które są w istocie zorganizowanym układem współpracy wielu przedsiębiorstw, umowami wielostronnymi, opartymi na wzajemnym zaufaniu i długoletnich powiązaniach (np. poole patentowe i inne alianse w sektorze ICT, porozumienia franchisingowe, outsourcing).

Projektuje się narzędzia koordynacji, które nie tylko są bardziej efektywne niż rynek, lecz także nieobciążone - jak w hierarchii - balastem biurokratyzmu, a ponadto zbliżone do niektórych form ze świata spółek, chociaż wykazują określone cechy organizacji hybrydowych. Rozmyciu ulegają granice między przedsiębiorstwem a otoczeniem, między zarządzaniem organizacją a wpływem na nią różnych "interesariuszy" czy między zasilaniem jej z zewnątrz a samofinansowaniem. Sieć jawi się jako nowy - oprócz umowy i spółki - trzeci typ prywatnej koordynacji, który polega nie tylko na wymianie (umowa) czy połączeniu zasobów (spółka), lecz także na odpowiednio zbudowanym i uwarunkowanym zaufaniu. Na tym tle modyfikuje się podział uprawnień, obowiązków i odpowiedzialności.

W zarządzaniu zaufaniem kluczowe znaczenie ma dobór partnerów. Organizacje hybrydowe powstają w obszarach o dużym ryzyku, gdzie końcowy efekt jest niepewny. Muszą bazować na stabilności i "instytucjonalizacji" wzajemnych więzi (relational contracting). Wykracza to daleko poza dotychczasowe formy kontraktowania. Budowa zaufania to nie tylko kooperacja, lecz także koordynacja wraz z elementami nadzoru sprawowanego z centrali. Partnerzy muszą pogodzić się z utratą części niezależności oraz zainwestować we wzajemne relacje. Celem jest minimalizacja hazardu moralnego i zachowań oportunistycznych - typowych dla agenta, który kieruje się własnym interesem (Principal - Agent Theory).

Koncepcja "organizacji inteligentnych" (smart organizations) jest odpowiedzią na dynamikę i złożoność gospodarki opartej na wiedzy. Organizacja inteligentna szybko i trafnie dostosowuje się do nowych wyzwań otoczenia, wykorzystuje szanse i reaguje na zagrożenia. Jest ona zdolna do selekcji wiedzy (knowledge-driven) oraz adekwatnej współpracy (internetworked). Trzy wymiary tej współpracy to: zdolność do funkcjonowania w cyberprzestrzeni dzięki technologiom informacyjnym i komunikacyjnym (ICT-enabled virtuality), zdolność do elastycznej współpracy (organizational teaming) oraz zdolność do absorbcji, selekcji i dyfuzji wiedzy (knowledge hyperlinking).

"Społeczeństwo kooperatywne" (collaborative community) opiera się na sformalizowanym zbiorze norm "procesowego" zarządzania, bazującego na współpracy, kształtowaniu "interaktywności", świadomości wzajemnych zależności - zamiast nadmiernej autonomii czy paternalizmu. Koncepcja współpracy zyskuje nową jakość, ponieważ jest nie tyle odwrotem od hierarchii, ile nadaniem jej nowych cech (networking), szukaniem "złotego środka" między "zarządzaniem bez zaufania" a "zarządzaniem opartym na zaufaniu".

Początkowo akcentowano aspekty technologiczne zagadnienia tworzenia firm wirtualnych. Obecnie wyzwaniem jest nie tyle technologia, ile sposób postrzegania partnerów, konkurentów i klientów w biznesie. Gdy rozwiązania technologiczne stały się oczywiste i relatywnie dostępne na rynku, w rozważaniach nad przedsiębiorstwem wirtualnym skupiono się na obszarach struktur i strategii firmy. Ciekawy jest pogląd, że w przypadku firm wirtualnych nie mamy do czynienia z nowym rodzajem organizacji, a raczej z odmiennym paradygmatem strategicznym. Można postawić tezę, że przedsiębiorstwo wirtualne nie musi być rozważane w kategoriach organizacji (struktury), a raczej w wielu przypadkach - w kategoriach strategii konkurencji.

Znane są różne formy wirtualnych organizacji, które same w sobie - z czysto prawnego punktu widzenia - nie muszą być przedsiębiorstwem (spółką), a tylko formą współpracy w sieci (np. technology Web, customer Web, market Web). Formy te można oceniać jako inne postacie rozwiązań znanych znacznie wcześniej (można tu wymienić wspólne staranie się partnerów aliansu o źródła zaopatrzenia, dzięki czemu każdy z nich uzyskuje korzystne ceny). W modelu takim celowe jest pozbycie się - w pewnym stopniu - zasobów materialnych i działanie z wykorzystaniem kluczowych kompetencji w jednej dziedzinie, a także umiejętności kooperacji oraz tworzenia sieci.

Wirtualna firma może występować w różnych formach. Najczęściej spotykane to: społeczności internetowe cechujące się wspólnymi interesami, grupy osób pochodzących z różnych firm lub lokalizacji, ale działających wspólnie na rzecz osiągnięcia jakiegoś celu, np. rozproszony zespół projektowy. Mogą to być różne formy kooperacji lub koncentracji (fuzji i przejęć), outsourcingu. Wirtualne firmy mogą być organizacjami komercyjnymi, instytucjami rządowymi, uniwersytetami, organizacjami społecznymi, a nawet grupami podobnie myślących i działających ludzi.

Z doświadczeń obserwatorów rynku ICT wynika, że przechodzenie do wirtualnej obsługi procesów gospodarczych firmy to proces ciągły i powinno mówić się raczej o stopniu wirtualizacji danej firmy.

Przedsiębiorstwo wirtualne dzięki "odchudzeniu" (pozbyciu się znaczącej części wartości materialnych) może skutecznie realizować zintegrowaną strategię i ciągle poszukiwać wartości w nowych sektorach i na nowych rynkach. Przedsiębiorstwa w swoich decyzjach kierują się przesłankami związanymi z migracją wartości i stosownie do tego zmieniają model biznesowy. Dzięki systemowemu ujęciu warunków funkcjonowania firmy w złożonych warunkach otoczenia udaje się przełamać syndrom "liniowego myślenia".

Wykorzystywanie w pełni potencjału przedsiębiorczości wirtualnej (sieciowość, zwinność, elastyczność, kluczowe kompetencje) możliwe jest w sytuacji, gdy firmy wcześniej się znały, współpracowały ze sobą, a tym samym - cieszą się wzajemnym zaufaniem. We współczesnym świecie trudno wyobrazić sobie poważny biznes na odległość bez zawierania stosownych umów, mimo iż wydaje się to bardzo korzystne.

Trudno byłoby także nagle naruszać istniejące kontrakty. Ryzyko prawne dla e-biznesu istnieje w wielu obszarach (np. współpraca w kontekście prawa konkurencji, niejednoznaczny podział na usługi typu pull i typu push, rynek usług RTV, ICT i telekomunikacji, wybór prawa właściwego w transakcjach transgranicznych).

Wprowadzenie

ROZDZIAŁ 1. POJĘCIE PRZEDSIĘBIORSTW WIRTUALNYCH

1.1. Wirtualizacja w gospodarce opartej na wiedzy

1.2. Organizacje hybrydowe - problem zaufania

1.3. Pojęcie organizacji wirtualnych

1.4. Elastyczność jako kluczowa cecha

1.5. Cechy przedsiębiorstw wirtualnych

1.6. Przedsiębiorstwo wirtualne - nowa forma organizacji czy nowa strategia konkurencji?

1.7. Nowoczesne oprogramowanie - infrastruktura funkcjonowania przedsiębiorstwa wirtualnego

1.8. Sieci transferu wiedzy między sferami badań i biznesu

1.9. Regionalne aspekty gospodarki sieciowej

1.10. Klastry - regionalna forma gospodarki opartej na wiedzy (przykłady)

ROZDZIAŁ 2. ROZWÓJ MODELI E-BIZNESU

2.1. Rozwój zastosowań Internetu w przedsiębiorstwie (aspekty instytucjonalne)

2.2. Próby analizy trendów informatyzacji

2.3. Wpływ technologii na modele biznesowe

2.4. Rozwój modeli biznesowych w Internecie

2.5. Cechy różnych modeli

2.6. Affiliate Programms

2.7. Problem agentów (robotów) soft ware'owych

2.8. Grid Computing

2.9. Wyszukiwarki

2.10. Nowe formy reklamy

2.11. Architektura zorientowana na usługi

2.12. Wpływ projektu SEPA na e-biznes

ROZDZIAŁ 3. KONCEPCJA WEB 2.0 JAKO NOWEGO ETAPU ROZWOJU INTERNETU

3.1. Pojęcie Web 2.0

3.2. Krytyka idei Web 2.0

3.3. Serwisy Web 2.0 - biznesowe czy społecznościowe?

3.4. Koncepcja Web 2.0 a przedsiębiorstwo

3.5. Perspektywiczna rola Web 2.0 dla strategii przedsiębiorstwa

3.6. Przekształcenia pozycji konsumenta w Internecie

ROZDZIAŁ 4. ŁAŃCUCH TWORZENIA WARTOŚCI ORAZ MIGRACJI WARTOŚCI

4.1. Zjawisko migracji wartości

4.2. Alianse strategiczne, fuzje i przejęcia oraz outsourcing

w sektorze ICT jako wyraz migracji wartości

4.3. Przemiany w łańcuchu tworzenia wartości na rynku mediów elektronicznych

4.4. Next Generation Networks

4.5. Kierunki migracji wartości (all-IP)

4.6. Mobilny Internet

4.7. Voice-over-Internet-Protocol

4.8. Zmiany strukturalne na rynku mediów elektronicznych

4.9. Zmiany tradycyjnych mediów audiowizualnych

4.10. Konwergencja mediów elektronicznych i usług telekomunikacyjnych

4.11. Ryzyko prawne identyfikacji i kwalifikacji usług mediów elektronicznych

ROZDZIAŁ 5. OTOCZENIE REGULACYJNE E-BIZNESU

5.1. Problematyka regulacji cyberprzestrzeni (ekonomia a prawo)

5.2. Ocena skutków regulacji i ekonomiczna analiza prawa

5.3. Regulacja jako czynnik budowania strategii konkurencji

5.4. E-biznes - kierunki orzecznictwa

5.5. Dylematy wyboru prawa właściwego

5.6. Wybór prawa właściwego w e-biznesie - czy cyberprzestrzeń wpływa na rozwój regulacji kolizyjnych?

5.7. Regulacja rynku usług consumer finance - wyzwanie dla e-banków

5.8. Wpływ projektu SEPA i dyrektywy PSD na usługi transgraniczne

5.9. Problem mobilności posiadaczy rachunków bankowych

ROZDZIAŁ 6. RYZYKO PRAWNE W SFERZE PRAWA KONKURENCJI (DOPUSZCZALNOŚĆ WSPÓŁPRACY NA RYNKU TECHNOLOGII ICT)

6.1. Regulacja sektorowa czy prawo konkurencji?

6.2. Współpraca w dziedzinie standaryzacji a konkurencja

6.3. Inicjatywa standaryzacyjna Trusted Computing

6.4. Kluczowe problemy Trusted Computing

6.5. Transgraniczne kartele w sektorach sieciowych (przykłady pooli patentowych oraz porozumień standaryzacyjnych)

6.6. Kwalifikacja rynków jako przesłanka rozstrzygnięć organu regulacyjnego

6.7. Program polityki regulacyjnej a jego realizacja

6.8. Problem skutecznej konkurencji w warunkach oligopoli - na czym polega nadużywanie pozycji dominującej w sektorze sieciowym?

6.9. Problematyka udostępniania infrastruktury (postulat rozważnego korzystania z doktryny "essential facility")

6.10. Próby zdefiniowania punktu ogniskowego - problem dowodu na odstąpienie od punktu ogniskowego

6.11. Strukturalne i strategiczne bariery dostępu do rynku oraz mechanizmy odwetowe

ROZDZIAŁ 7. SOFTWARE, BAZY DANYCH, CONTENT (WPŁYW REGULACJI NA MODELE E-BIZNESU)

7.1. Istota komputerowego soft ware'u

7.2. Metody udostępniania oprogramowania

7.3. Soft ware komputerowy: ochrona autorsko- czy patentowo-prawna?

7.4. Bazy danych

7.5. Problemy bezpieczeństwa w sieci

7.6. Open Source Soft ware

7.7. Creative Commons

7.8. Treści tworzone przez użytkowników a utwory w świetle prawa autorskiego

7.9. Systemy DRM

7.10. Serwisy Peer-to-Peer

7.11. Rynek muzyczny w obliczu piractwa