e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
[[[separator]]]
W gospodarce światowej nasila się wiele niekorzystnych zjawisk, wymuszających nowe podejście zarówno do polityki energetycznej, zasobów naturalnych, jak i środowiska naturalnego. Systematyczny wzrost cen surowców energetycznych, rosnące zapotrzebowanie na energię, awarie systemów energetycznych , wzrastające zanieczyszczenie środowiska oraz napięcia polityczne wymagają nowego podejścia do prowadzenia szeroko definiowanej polityki energetycznej . Energetyka będąc strategicznym sektorem gospodarki każdego państwa wpływa w istotny sposób na jego społeczno-gospodarcze uwarunkowania. Jest także sektorem gospodarki o szkodliwym wpływie na środowisko naturalne, a tym samym i na zdrowie ludzkie. W bezpośredni sposób oddziałuje zatem również na poziom i jakość życia obywateli .
Rosnące zapotrzebowanie światowej gospodarki na energię, przy wzroście cen energii i jej nośników, zaowocowało coraz większym zainteresowaniem energią odnawialną i wykorzystaniem OZE. Światowym liderem w wykorzystaniu OZE oraz zastosowaniu nowych technologii w tej dziedzinie są państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE). Cele, stawiane przed europejskim systemem energetycznym, są skonkretyzowane i dotyczą zagwarantowania dostarczenia zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii . Pomimo wiodącej roli państw UE we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań w energetyce odnawialnej, nie sposób pominąć także roli innych państw, w tym m.in. Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanady czy Chin, które coraz częściej włączają do swych miksów energetycznych OZE .
Odnawialne źródła energii stanowią współcześnie alternatywę dla tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Zasoby OŹE uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Niepodważalną zaletą pozyskiwania energii z tych źródeł jest niewielki stopień negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.
W efekcie przyjęcia zróżnicowanych dokumentów o charakterze politycznym i co za tym idzie, rozwiązań legislacyjnych, w krajach UE, a zatem także w Polsce, energetyka odnawialna wstąpiła w fazę dynamicznego rozwoju. Państwa europejskie weszły w nową erę energetyczną, w której szczególne znaczenie przypisuje się energii odnawialnej i nowym technologiom energetycznym. Rozwój energetyki odnawialnej ma zatem odgrywać istotną rolę w realizacji podstawowych celów polityki energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł ma przynieść większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu .
Sektor energetyczny w Polsce z uwagi na te ustalenia i zobowiązania stoi obecnie przed poważnymi, nowymi wyzwaniami. Rosnące z roku na rok zapotrzebowanie na energię, przy przestarzałej infrastrukturze produkcyjnej i przesyłowej, uzależnienie od zewnętrznych dostaw nośników energii w postaci gazu ziemnego i ropy naftowej, pogarszający się stan środowiska naturalnego, a także międzynarodowe zobowiązania w zakresie ochrony środowiska powodują konieczność podjęcia zdecydowanych, systemowych działań prowadzących do kluczowych zmian w energetyce. Dotyczy to wielu sfer działalności gospodarczej i społecznej, w tym zwłaszcza działań o charakterze organizacyjnym, inwestycyjnym oraz edukacyjnym i naukowym . Ponieważ stabilność energetyczna państwa decyduje o możliwościach i kierunkach jego rozwoju, problem ten jest szczególnie ważny zwłaszcza w Polsce, w kraju o dużej energochłonności gospodarki i niskim poziomie efektywności energetycznej. Należy mieć także na uwadze, że energetyka odnawialna to zwykle niewielkie jednostki wytwórcze zlokalizowane blisko odbiorcy, co pozwala na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat przesyłowych. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. OZE mogą także mieć znaczący udział w bilansie energetycznym kraju, a także w gospodarce energetycznej gmin, powiatów czy nawet regionów. OŹE powinny przyczynić się również do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej.
Możliwość pozyskiwania energii z OŹE prowadzi do zupełnie nowej jakościowo sytuacji, zarówno w sferze produkcji i dystrybucji energii, jak i po stronie odbiorców końcowych. Z punktu widzenia dotychczasowego tradycyjnego sposobu produkcji i dystrybucji energii w ramach ukształtowanych systemów pojawienie się energii z OŹE powoduje konieczność uwzględniania dodatkowej energii w bilansowaniu produkcji i dostaw. W rezultacie OŹE prowadzą i prowadzić będą do zmniejszenia zapotrzebowania na energię ze źródeł nieodnawialnych, a więc do redukcji zużycia kopalnych nośników energii. Można zatem uznać, że taki mechanizm wymusi ograniczenie oddziaływania negatywnych czynników na środowisko i zmieni zasady funkcjonowania wszelkich form energetyki konwencjonalnej.
Jest także oczywistym i zrozumiałym, że mechanizm zastępowania energii ?brudnej" przez energię ?czystą" będzie prowadzić do negatywnych skutków technicznych i ekonomicznych w przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i dystrybucją energii konwencjonalnej. Należy się spodziewać, że nastąpi pogorszenie rachunku ekonomicznego tych przedsiębiorstw, na co wpływ będzie miał wzrost kosztów produkcji, w tym zwłaszcza kosztów stałych, przy równoczesnym obniżeniu przychodów ze sprzedaży z racji ograniczania produkcji. Efekt ten może być łagodzony przez wzrost zapotrzebowania na energię, co w pewnym zakresie powodować będzie niwelowanie oddziaływania negatywnych skutków. Ten argument jest jednak mało znaczący, aby mógł stanowić zagrożenie dla rozwoju systemów OZE. Systemy te już potwierdziły w wielu państwach swą przydatność i skuteczność w produkcji oraz zaopatrzeniu odbiorców w energię. Jedynym zatem docelowym rozwiązaniem może być budowa systemów energetycznych opartych na koegzystencji dotychczasowych, konwencjonalnych sposobów produkcji i dystrybucji energii oraz systemów OZE, ze wskazaniem na stopniowy, systematyczny wzrost produkcji i konsumpcji energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej pociąga również za sobą wiele zjawisk, które dotychczas w systemach energetycznych nie były znane. Rozwiązania techniczne, technologiczne czy organizacyjne związane z OZE dają zupełnie nowe możliwości, które do tej pory w energetyce zawodowej nie zostały ujawnione. Szczególnie chodzi o możliwości budowy lokalnych i regionalnych podsystemów energetycznych, które mogą uzyskiwać wysokie stopnie samodzielności energetycznej. Budowa podsystemów wykorzystujących rozproszonych producentów energii będących zarazem źródłem zasilania stwarza realne możliwości przynajmniej częściowego uniezależnienia się odbiorców od energii pochodzącej od producentów i dystrybutorów funkcjonujących w ramach systemów konwencjonalnych. Rozwój takich podsystemów jest już dziś w pełni możliwy. Przesądza o tym dostępna technologia oraz techniki wytwarzania i dystrybucji energii w sposób całkowicie niezależny od wspomnianej energetyki konwencjonalnej. Nie wchodząc w szczegóły organizacyjno-techniczne, należy przyjąć, że pozyskiwanie energii z OŹE może mieć zróżnicowany charakter, co pozwala wytwarzać energię w ilościach w pełni zaspokajających lokalne i regionalne potrzeby. Należy jednak zadać pytanie: czy jest możliwe osiągnięcie stanu pełnej niezależności od energii wytwarzanej w sposób konwencjonalny, co mogłoby w konsekwencji oznaczać całkowite odejście od tych form produkcji energii? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest łatwa i nie może być jednoznaczna. Warunki pracy omawianych systemów energetycznych, OZE oraz energetyki konwencjonalnej posiadają swoją specyfikę oraz mogą funkcjonować w określonych środowiskach naturalnych, społecznych, gospodarczych czy politycznych.
Energetyka zawodowa stanowi dziś i jeszcze przez wiele dekad będzie stanowić podstawę funkcjonowania i bilansowania krajowego systemu energetycznego. Obecnie, z uwagi na tempo procesu rozwoju OZE w Polsce, nie wydaje się być możliwym szybkie, gwałtowne odejście od energetyki konwencjonalnej i skupienie się tylko na OŹE. Energetykę odnawialną należy zatem traktować jako racjonalne i efektywne uzupełnienie systemu energetycznego. Dotyczy to zwłaszcza obszarów, gdzie energetyka zawodowa ma problemy z zapewnieniem odpowiedniej jakości usług, a gdzie istnieją dogodne warunki i potencjał do rozwoju energetyki odnawialnej.
W konsekwencji dokonującej się transformacji energetycznej przez wiele dekad będą funkcjonowały dwa systemy. Sytuacja zatem będzie wymagała podejścia do energetyki jako całości i wiązała się z koniecznością stworzenia nowego modelu jej funkcjonowania w Polsce.
Rozwój projektów wykorzystujących OZE napotyka na problemy finansowe. Są to problemy związane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na technologie oparte na OŹE przy stosunkowo niskich nakładach eksploatacyjnych. Taki układ kosztów przy obecnym poziomie cen paliw kopalnych jest przyczyną długich okresów zwrotów poniesionych nakładów. Dodatkowym problemem jest to, że produkcją urządzeń z zakresu odnawialnych źródeł energii zajmują się zazwyczaj niewielkie przedsiębiorstwa, z niskim poziomem kapitalizacji, które przy obecnym systemie kredytowania nie są w stanie przetrwać przy zbyt długo zamrożonych środkach finansowych. Innym problemem jest także brak niezbędnej wiedzy i doświadczenia w formułowaniu projektów oraz uruchamiania właściwych źródeł ich finansowania. Podaż energii z OŹE będzie znacząca tylko wtedy, gdy inwestycje w nowe źródła będą atrakcyjne finansowo. Stanie się to wówczas, gdy decyzje o kierunkach rozwoju będą podejmowane na podstawie pełnych analiz kosztów i korzyści, uwzględniających zarówno koszty inwestycyjne, jak i koszty społeczne czy środowiskowe związane z podejmowanymi przedsięwzięciami do ich zakończenia włącznie. Rozwój i promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii powinny być także wspierane bogatym doświadczeniem innych państw, które z powodzeniem korzystają z dobrodziejstw energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej jest możliwy jedynie przy odpowiednim wsparciu sektora publicznego. Specyfika tego wsparcia nie polega jednak na systemie przyznawania przez państwo ulg i zachęt czy na ustawowym nałożeniu obowiązku zakupu lub wytworzenia m.in. przez zakłady energetyczne energii ze źródeł odnawialnych i skojarzonych, a na stworzeniu efektywnego systemu energetycznego, uwzględniającego w możliwie szerokim zakresie wszystkie aspekty gospodarcze, środowiskowe, społeczne i bezpieczeństwa. Staje się jasne, że obecny system energetyczny nie będzie w stanie sprostać zarówno rosnącym potrzebom energetycznym, jak i międzynarodowym wymogom środowiskowym czy konkurencji europejskiej. Przesądzają o tym chociażby przyjęte cele i zobowiązania w Dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii , gdzie zobowiązaliśmy się jako kraj do uzyskania minimum 15% udziału produkcji energii z OŹE w 2020 roku w całkowitym końcowym zużyciu energii w tym roku. Obecnie Polska daleka jest do osiągnięcia tych celów.
Podejmując problematykę określoną w tytule pracy, autor chciał odnieść się w sposób indywidualny i obiektywny do nowych zjawisk, jakie od pewnego czasu zachodzą na polskim rynku energii. W konsekwencji badaniem objęto analizę uwarunkowań i możliwości powstania obszarów produkujących i wykorzystujących energię odnawialną w sposób zorganizowany i całościowy.
W trakcie przeprowadzonych badań, studiów literatury oraz wywiadów rozpoznano wiele problemów natury technicznej, organizacyjnej, finansowej, ekonomicznej oraz społecznej, które w różnym stopniu oddziałują na przebieg procesów związanych z implementacją OZE w Polsce. Zakres problemowy pracy obejmuje zatem nowe i dotychczas nierozpoznane zakresy badań, które w znacznym stopniu warunkują uzyskanie społeczno-gospodarczych i środowiskowych efektów wdrażania OŹE.
W pracy podjęto wątki techniczne, organizacyjne, społeczne, prawne, polityczne, z zakresu ochrony środowiska naturalnego oraz w szerszym wymiarze wątki o charakterze finansowym i ekonomicznym. Tym właśnie problemom poświęcono najwięcej miejsca, ponieważ zdaniem autora, pomijając uwarunkowania środowiskowe czy techniczne, to wymiar ekonomiczny, a co za tym idzie, i społeczny stanowią warunek sine qua non skutecznej dywersyfikacji produkcji i dostaw energii w Polsce. Już pierwsze badania wykazały, że energia z OZE z punktu widzenia nakładów inwestycyjnych nie jest energią tanią w porównaniu do tradycyjnych nośników energii, choć należy mieć na uwadze, że szybki rozwój OZE na świecie doprowadzi w najbliższych latach do osiągnięcia efektu skali i zmiany tej relacji.
Głównym celem pracy jest rozpoznanie oraz ocena możliwości implementacji rozwiązań o charakterze systemowym w zakresie OZE w Polsce, które pozwoliłyby zaspokajać potrzeby energetyczne na społecznie użytecznym i akceptowalnym poziomie. Podejście takie oznacza konieczność wszechstronnego i modelowego ujęcia problematyki energetyki odnawialnej w Polsce i powiązania jej z energetyką konwencjonalną.
Szczegółowymi celami pracy w świetle rozważań nad problematyką uwarunkowań i kierunków rozwoju odnawialnych źródeł energii są:
1. Określenie głównych problemów i wyzwań stojących przed energetyką światową i polską w aspekcie dokonujących się przemian społeczno-gospodarczych oraz postępującej degradacji środowiska naturalnego.
2. Analiza możliwości definiowania efektywności energetyki i sektora energetycznego.
3. Ocena kosztów związanych z przedsięwzięciami w energetyce odnawialnej.
4. Ocena zasobów energii odnawialnej i diagnoza stanu istniejącego w zakresie wykorzystania OZE w Polsce.
5. Analiza uwarunkowań prawnych i systemowych wspierających rozwój OZE oraz określenie kierunków i możliwości rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W nawiązaniu do postawionego celu głównego i celów szczegółowych sformułowano tezę pracy: Dotychczasowe działania w zakresie implementacji rozwiązań w OŹE nie przyniosły i w obecnym kształcie nie dają korzyści i efektów na oczekiwanym społecznie poziomie. Do tej pory nie udało się stworzyć spójnego systemu aplikacyjnego w Polsce, gdzie OŹE znalazłyby swoje trwałe miejsce. Budowa takiego systemu wymaga uruchomienia nowych mechanizmów, które pozwolą na rzeczywistą redukcję energii pierwotnej pozyskiwanej ze źródeł nieodnawialnych na rzecz zwiększenia w poziomie produkcji i zużycia energii pochodzącej z OŹE oraz stworzenie modelu gospodarki energetycznej w sposób efektywny, włączający energetykę odnawialną w system energetyczny państwa. Zaniechanie tych działań spowoduje znaczące trudności w racjonalnej implementacji OŹE w Polsce i zmniejszenie konkurencyjności gospodarki oraz pogorszenie jakości życia mieszkańców.
W celu zweryfikowania tezy głównej sformułowane zostały następujące pytania badawcze:
1. Czy w istniejących warunkach społeczno-gospodarczych jest możliwe wdrożenie procesu przebudowy polskiej energetyki zgodnie ze zmieniającym się paradygmatem w światowej energetyce?
2. Jakie są główne bariery i czynniki stymulujące rozwój OŹE w Polsce?
3. Czy energetyka odnawialna w perspektywie średniookresowej może stanowić alternatywę wobec energetyki konwencjonalnej?
4. W jakim zakresie możliwa jest substytucja energetyki konwencjonalnej OŹE?
5. Czy energetyka odnawialna ma i może mieć istotny wpływ na poziom i jakość życia mieszkańców oraz zaspokajanie potrzeb społecznych?
6. Czy rozwój OŹE w Polsce może dać znaczący efekt ekologiczny?
Jedną z najważniejszych czynności podejmowanych w badaniach naukowych, służącą odpowiedzi na pytania badawcze, jest właściwy dobór i wykorzystanie metod badawczych . W celu wypracowania propozycji wzorcowego modelu rozwoju energetyki odnawialnej opartej na zasobach lokalnych i regionalnych w Polsce, wykorzystane zostały następujące metody badawcze:
- Systematyczna analizy literatury przedmiotu, do której zaliczała się ocena oraz interpretacja rozpowszechnionych publikowanych badań, istotnych dla poruszanego w pracy obszaru. Polegała ona głównie na studiowaniu publikacji dostępnych w zbiorach bibliotek polskich, w tym m.in. Biblioteki Narodowej w Warszawie, biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Głównego Urzędu Statystycznego, a także w zbiorach bibliotek zagranicznych (m.in. Uniwersytetu Wiedeńskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu czy Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie). Wykorzystane zostały także materiały dostępne w elektronicznych pełnotekstowych bazach publikacji naukowych (np. BazEkon, Springer Link czy Taylor & Francis Online). Charakter celów badawczych uzasadniał konieczność sięgnięcia do opracowań z różnych dyscyplin, tj. ekonomii, finansów i zarządzania, energetyki, ochrony środowiska czy prawa. Analizą objęto zarówno publikacje zagraniczne, jak i polskie. W celu wypracowania modelu biznesu istotna była także analiza wyników badań ankietowych dotyczących zainteresowania rozwojem energetyki odnawialnej przez władze jednostek samorządu terytorialnego, które zostały przeprowadzone przez autora w ramach badań realizowanych przez Polski Klaster Rozwoju Energii.
- Obserwacja bezpośrednia, którą autor prowadził w ramach prac polegających na przygotowaniu dokumentów zarządzania strategicznego oraz projektów inwestycyjnych w zakresie energetyki rozproszonej czy zwiększających efektywność energetyczną. Obserwacja była prowadzona w latach 2008-2018, w gminach i powiatach zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego, mazowieckiego, małopolskiego, podlaskiego, pomorskiego oraz świętokrzyskiego. Umożliwiła ona zebranie niezbędnych informacji w zakresie oczekiwań i świadomości sektora publicznego, prywatnego oraz społeczeństwa w stosunku do energetyki odnawialnej. Istotnym elementem badania były prowadzone i współprowadzone spotkania z przedsiębiorcami i mieszkańcami poszczególnych regionów kraju w kwestii możliwości wykorzystania energetyki odnawialnej.
- Obserwacja pośrednia, w której skład weszły dowody materialne oraz wizyty terenowe. Dowodami materialnymi były gromadzone informacje i opisy projektów zrealizowanych, realizowanych i przygotowywanych przez różne podmioty w zakresie energetyki odnawialnej. Wizyty terenowe natomiast przeprowadzono w celu skonfrontowania dowodów materialnych ze stanem faktycznym. Wizyty były przeprowadzone w inwestycjach zrealizowanych na terenie całego kraju oraz w wybranych regionach Austrii czy Danii, które realizują projekty związane z energetyką odnawialną w celu osiągnięcia samodzielności energetycznej.
- Wywiady swobodne. Dobór osób, z którymi przeprowadzono wywiady swobodne, był celowy i wynikał z konieczności rozpoznania różnych oczekiwań oraz punktów widzenia na rozważane problemy. Należy tu szczególnie wyróżnić wywiady przeprowadzane z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (szczebla gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego), przedstawicielami przedsiębiorstw energetycznych, przedsiębiorstw wykorzystujących OZE i planujących inwestycje w OZE oraz spotkania z przedstawicielami Ministerstwa Energii czy Ministerstwa Środowiska.
- Wywiady ukierunkowane. Wywiady miały charakter planowanych i nieplanowanych spotkań z przedstawicielami władz publicznych (Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Energii, urzędów marszałkowskich, urzędów powiatowych i gmin), przedsiębiorstw działających w sektorze energetyki odnawialnej, energetyki konwencjonalnej oraz dystrybucji energii. Zadawane pytania nie były wcześniej przygotowywane, a wynikały z kontekstu prowadzonych rozmów i dyskusji.
- Refleksja naukowa połączona z procesami indukcji i modelowania została wykorzystana w celu wypracowania wzorcowego modelu rozwoju OŹE w Polsce oraz rekomendacji do podjęcia koniecznych działań do jego wdrożenia. Konstrukcja pracy wynika z przyjętego celu pracy i celów szczegółowych.
Praca składa się z siedmiu rozdziałów.
Rozdziały pierwszy, drugi i trzeci dotyczą zagadnień ekonomicznych związanych z funkcjonowaniem sektora energetycznego. W rozdziałach tych omówiono istotę i scharakteryzowano energetykę pod względem możliwości analizy jej efektywności. Przedstawiono także problematykę wykorzystania energii we współczesnej gospodarce i społeczeństwach oraz dokonano oceny znaczenia energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Ta część pracy podejmuje również aspekty dotyczące pomiaru kosztów w energetyce, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości internalizacji kosztów zewnętrznych.
W następnych rozdziałach (czwartym, piątym i szóstym) przeprowadzono analizę roli i znaczenia energetyki odnawialnej dla funkcjonowania poszczególnych państw czy społeczeństw. Istotnym elementem tej części pracy jest przedstawienie funkcji energetyki odnawialnej w polskim sektorze energetycznym wraz z zaprezentowaniem możliwych do wykorzystania zasobów. Następnie, na tle międzynarodowych i krajowych uwarunkowań prawnych wykorzystania OZE (unijnych i polskich), ukazano kluczowe normy prawne regulujące i wytyczające kierunki rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.
Wreszcie rozdział siódmy oraz część wnioskowa w podsumowaniu prezentują wyniki przeprowadzonych badań oraz model zrównoważonego i kompleksowego rozwoju energetyki odnawialnej z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych zasobów.
W ujęciu szczegółowym rozdział pierwszy został poświęcony problematyce dotyczącej energii oraz energetyce oraz ich znaczeniu we współczesnym świecie. Rozważaniom poddano kwestie dotyczące wpływu energii i sektora energetycznego na rozwój społeczno-gospodarczy. Szczegółowo zostały omówione także kwestie wpływu energetyki na środowisko naturalne oraz nowe podejście do spraw energetycznych w wysoko rozwiniętych państwach świata.
W rozdziale drugim podjęto problem możliwości definiowania, interpretowania i pomiaru efektywności w energetyce. Dokonano również rozgraniczenia definicyjnego pomiędzy efektywnością sektora energetycznego a efektywnością energetyczną.
Rozdział trzeci omawia zagadnienia dotyczące charakterystyki kosztów oraz czynników je określających. W rozdziale zaprezentowano kwestie pojęciowe i klasyfikacji kosztów w energetyce. Przedstawiono także czynniki określające koszty w energetyce oraz możliwości internalizacji kosztów. W tym zakresie szczegółowo zostały zaprezentowane instrumenty internalizacji kosztów oraz możliwości ich zastosowania.
Rozdział czwarty podejmuje rozważania dotyczące społeczno-gospodarczych uwarunkowań rozwoju OZE. Zdefiniowano OZE, cechy i podział je charakteryzujące. Istotny fragment rozdziału stanowią rozważania dotyczące wpływu energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie, jak również kwestie wpływu energetyki odnawialnej na gospodarkę. Rozwój OŹE dokonuje się w określonej przestrzeni społecznej, co ma kluczowe znaczenie dla przyjętych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w energetyce. Świadomość społeczna decyduje zatem o możliwościach, kierunkach rozwoju i wykorzystania OZE, co jest także poruszane w czwartym rozdziale. Zakończenie rozdziału stanowią rozważania dotyczące kierunków i tendencji rozwoju OZE.
Problematyce roli energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasobom i wykorzystaniu został poświęcony rozdział piąty. Skupiono w nim uwagę na energetyce odnawialnej i możliwościach jej pozyskiwania. Szczegółowo zostały scharakteryzowane zasoby, potencjał oraz wykorzystanie OŹE z podziałem na główne grupy: energię słoneczną, wodną, wiatrową, geotermalną i biomasę.
W rozdziale szóstym przeprowadzono analizę podstaw prawnych wykorzystania OŹE w Polsce. Zostały omówione także główne akty prawne regulujące rozwój i funkcjonowanie energetyki odnawialnej w UE i Polsce. Rozdział ten przybliża również rolę i znaczenie energetyki odnawialnej w kluczowych dokumentach strategicznych. Istotne w tym rozdziale są także rozważania dotyczące wybranych rozwiązań wspierających energetykę odnawialną w wybranych państwach europejskich.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W rozważaniach uwzględniono zasoby lokalne i regionalne oraz poszczególnych interesariuszy i ich potencjalny udział w przedsięwzięciach energetycznych. W rozdziale tym zostały również zaprezentowane opinie samorządowców, menedżerów przedsiębiorstw komunalnych i komercyjnych oraz przedsiębiorstw energetycznych (w tym operatorów systemów dystrybucyjnych - OSD) dotyczące zalet i wad poszczególnych rozwiązań organizacyjnych, technicznych oraz finansowych. Szczególnie ważną kwestią opisaną w rozdziale są zaprezentowane oczekiwania związane z zakresem rozwoju OZE w Polsce. W tej części pracy omówiono możliwe działania podejmowane w ramach modelu, których realizacja może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej i jej współpracy z energetyką konwencjonalną.
Podsumowanie i wnioski końcowe obejmują zestawienie omawianych w pracy zagadnień. Wskazują perspektywy i kierunki podejmowania dalszych badań nad możliwościami rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Autor ma także świadomość, że nie udało się znaleźć odpowiedzi na wszystkie nurtujące go pytania i wątpliwości, jakie pojawiły się podczas pisania pracy. Liczy jednak na to, że zawarte w książce propozycje i przemyślenia staną się przyczynkiem do dalszych systemowych badań nad sektorem energetycznym i udziałem w nim OZE, kooperacji energetyki odnawialnej z energetyką konwencjonalną czy też znaczeniem energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego, a wiele zaproponowanych rozwiązań znajdzie swe zastosowanie w praktyce gospodarczej.
Rozważania na temat uwarunkowań i kierunków rozwoju energetyki odnawialnej podjęte w książce zostały przeprowadzone zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym na dzień 1 czerwca 2018 roku.
[[[separator]]]
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Energia i energetyka wobec przemian społeczno-gospodarczych i środowiskowych
1.1. Etapy rozwoju energetyki
1.2. Problemy rozwoju współczesnej energetyki
1.3. Rola energetyki w rozwoju społeczno-gospodarczym i jej wpływ na środowisko naturalne
1.4. Kreatywne i innowacyjne podejście do energetyki w nowoczesnych społeczeństwach i gospodarkach
1.5. Podsumowanie
2. Efektywność w energetyce
2.1. Pojęcie i istota efektywności
2.2. Pomiar efektywności w energetyce
2.3. Efektywność energetyki a efektywność energetyczna
2.4. Podsumowanie
3. Koszty w energetyce
3.1. Charakterystyka kosztów w energetyce oraz ich klasyfikacja
3.2. Czynniki określające koszty w energetyce
3.2.1. Efekty zewnętrzne w energetyce
3.2.2. Koszty zewnętrzne a efekty zewnętrzne
3.3. Internalizacja kosztów zewnętrznych w energetyce
3.3.1. Podatek Pigou
3.3.2. Teoremat Coase'a
3.3.3. Metodyka wyznaczania kosztów zewnętrznych
3.4. Instrumenty internalizacji kosztów
3.5. Podsumowanie
4. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju odnawialnych źródeł energii
4.1. Definicja, cechy i podział energetyki odnawialnej
4.2. Znaczenie energetyki odnawialnej dla gospodarki
4.3. Wpływ energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie
4.4. Wpływ świadomości społecznej na możliwości oraz kierunki rozwoju i wykorzystania odnawialnych źródeł energii
4.5. Kierunki i tendencje rozwoju energetyki odnawialnej
4.6. Podsumowanie
5. Rola energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasoby i wykorzystanie
5.1. Sektor energetyczny w Polsce
5.2. Energochłonność polskiej gospodarki
5.3. Zasoby, potencjał i wykorzystanie energii odnawialnej
5.3.1. Wprowadzenie
5.3.2. Energia słoneczna
5.3.3. Energia wodna
5.3.4. Energia wiatrowa
5.3.5. Energia geotermalna
5.3.6. Biomasa
5.4. Wyzwania stojące przed polską energetyką odnawialną
5.5. Podsumowanie
6. Podstawy prawne wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce i wybranych krajach UE
6.1. Podstawy prawne dotyczące wykorzystania odnawialnych źródeł energii w UE
6.2. Energetyka odnawialna w polskim ustawodawstwie i dokumentach strategicznych
6.2.1. Polskie regulacje prawne w zakresie OŹE
6.2.2. Energetyka odnawialna w dokumentach strategicznych
6.3. Systemy wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w wybranych państwach europejskich
6.4. Podsumowanie
7. Zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce opartego na lokalnych i regionalnych zasobach
7.1. Uwagi wstępne i wnioski z przeprowadzonych badań
7.2. Charakterystyka parametrów modelu
7.3. Interesariusze zaangażowani w realizację przedsięwzięć oraz potencjalne koszty i korzyści uczestniczenia w systemie
7.4. Organizacja modelu rozwoju systemu energetycznego opartego na OŹE
7.5. Możliwości finansowania rozwoju OŹE
7.6. Podsumowanie
Podsumowanie i wnioski końcowe
Słownik podstawowych pojęć
Załączniki
Bibliografia
Wykaz tabel, wykresów, wzorów i map
Streszczenie w języku polskim
Streszczenie w języku angielskim (Summary)
Opis
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Wstęp
W gospodarce światowej nasila się wiele niekorzystnych zjawisk, wymuszających nowe podejście zarówno do polityki energetycznej, zasobów naturalnych, jak i środowiska naturalnego. Systematyczny wzrost cen surowców energetycznych, rosnące zapotrzebowanie na energię, awarie systemów energetycznych , wzrastające zanieczyszczenie środowiska oraz napięcia polityczne wymagają nowego podejścia do prowadzenia szeroko definiowanej polityki energetycznej . Energetyka będąc strategicznym sektorem gospodarki każdego państwa wpływa w istotny sposób na jego społeczno-gospodarcze uwarunkowania. Jest także sektorem gospodarki o szkodliwym wpływie na środowisko naturalne, a tym samym i na zdrowie ludzkie. W bezpośredni sposób oddziałuje zatem również na poziom i jakość życia obywateli .
Rosnące zapotrzebowanie światowej gospodarki na energię, przy wzroście cen energii i jej nośników, zaowocowało coraz większym zainteresowaniem energią odnawialną i wykorzystaniem OZE. Światowym liderem w wykorzystaniu OZE oraz zastosowaniu nowych technologii w tej dziedzinie są państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE). Cele, stawiane przed europejskim systemem energetycznym, są skonkretyzowane i dotyczą zagwarantowania dostarczenia zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii . Pomimo wiodącej roli państw UE we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań w energetyce odnawialnej, nie sposób pominąć także roli innych państw, w tym m.in. Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanady czy Chin, które coraz częściej włączają do swych miksów energetycznych OZE .
Odnawialne źródła energii stanowią współcześnie alternatywę dla tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Zasoby OŹE uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Niepodważalną zaletą pozyskiwania energii z tych źródeł jest niewielki stopień negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.
W efekcie przyjęcia zróżnicowanych dokumentów o charakterze politycznym i co za tym idzie, rozwiązań legislacyjnych, w krajach UE, a zatem także w Polsce, energetyka odnawialna wstąpiła w fazę dynamicznego rozwoju. Państwa europejskie weszły w nową erę energetyczną, w której szczególne znaczenie przypisuje się energii odnawialnej i nowym technologiom energetycznym. Rozwój energetyki odnawialnej ma zatem odgrywać istotną rolę w realizacji podstawowych celów polityki energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł ma przynieść większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu .
Sektor energetyczny w Polsce z uwagi na te ustalenia i zobowiązania stoi obecnie przed poważnymi, nowymi wyzwaniami. Rosnące z roku na rok zapotrzebowanie na energię, przy przestarzałej infrastrukturze produkcyjnej i przesyłowej, uzależnienie od zewnętrznych dostaw nośników energii w postaci gazu ziemnego i ropy naftowej, pogarszający się stan środowiska naturalnego, a także międzynarodowe zobowiązania w zakresie ochrony środowiska powodują konieczność podjęcia zdecydowanych, systemowych działań prowadzących do kluczowych zmian w energetyce. Dotyczy to wielu sfer działalności gospodarczej i społecznej, w tym zwłaszcza działań o charakterze organizacyjnym, inwestycyjnym oraz edukacyjnym i naukowym . Ponieważ stabilność energetyczna państwa decyduje o możliwościach i kierunkach jego rozwoju, problem ten jest szczególnie ważny zwłaszcza w Polsce, w kraju o dużej energochłonności gospodarki i niskim poziomie efektywności energetycznej. Należy mieć także na uwadze, że energetyka odnawialna to zwykle niewielkie jednostki wytwórcze zlokalizowane blisko odbiorcy, co pozwala na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat przesyłowych. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. OZE mogą także mieć znaczący udział w bilansie energetycznym kraju, a także w gospodarce energetycznej gmin, powiatów czy nawet regionów. OŹE powinny przyczynić się również do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej.
Możliwość pozyskiwania energii z OŹE prowadzi do zupełnie nowej jakościowo sytuacji, zarówno w sferze produkcji i dystrybucji energii, jak i po stronie odbiorców końcowych. Z punktu widzenia dotychczasowego tradycyjnego sposobu produkcji i dystrybucji energii w ramach ukształtowanych systemów pojawienie się energii z OŹE powoduje konieczność uwzględniania dodatkowej energii w bilansowaniu produkcji i dostaw. W rezultacie OŹE prowadzą i prowadzić będą do zmniejszenia zapotrzebowania na energię ze źródeł nieodnawialnych, a więc do redukcji zużycia kopalnych nośników energii. Można zatem uznać, że taki mechanizm wymusi ograniczenie oddziaływania negatywnych czynników na środowisko i zmieni zasady funkcjonowania wszelkich form energetyki konwencjonalnej.
Jest także oczywistym i zrozumiałym, że mechanizm zastępowania energii ?brudnej" przez energię ?czystą" będzie prowadzić do negatywnych skutków technicznych i ekonomicznych w przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i dystrybucją energii konwencjonalnej. Należy się spodziewać, że nastąpi pogorszenie rachunku ekonomicznego tych przedsiębiorstw, na co wpływ będzie miał wzrost kosztów produkcji, w tym zwłaszcza kosztów stałych, przy równoczesnym obniżeniu przychodów ze sprzedaży z racji ograniczania produkcji. Efekt ten może być łagodzony przez wzrost zapotrzebowania na energię, co w pewnym zakresie powodować będzie niwelowanie oddziaływania negatywnych skutków. Ten argument jest jednak mało znaczący, aby mógł stanowić zagrożenie dla rozwoju systemów OZE. Systemy te już potwierdziły w wielu państwach swą przydatność i skuteczność w produkcji oraz zaopatrzeniu odbiorców w energię. Jedynym zatem docelowym rozwiązaniem może być budowa systemów energetycznych opartych na koegzystencji dotychczasowych, konwencjonalnych sposobów produkcji i dystrybucji energii oraz systemów OZE, ze wskazaniem na stopniowy, systematyczny wzrost produkcji i konsumpcji energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej pociąga również za sobą wiele zjawisk, które dotychczas w systemach energetycznych nie były znane. Rozwiązania techniczne, technologiczne czy organizacyjne związane z OZE dają zupełnie nowe możliwości, które do tej pory w energetyce zawodowej nie zostały ujawnione. Szczególnie chodzi o możliwości budowy lokalnych i regionalnych podsystemów energetycznych, które mogą uzyskiwać wysokie stopnie samodzielności energetycznej. Budowa podsystemów wykorzystujących rozproszonych producentów energii będących zarazem źródłem zasilania stwarza realne możliwości przynajmniej częściowego uniezależnienia się odbiorców od energii pochodzącej od producentów i dystrybutorów funkcjonujących w ramach systemów konwencjonalnych. Rozwój takich podsystemów jest już dziś w pełni możliwy. Przesądza o tym dostępna technologia oraz techniki wytwarzania i dystrybucji energii w sposób całkowicie niezależny od wspomnianej energetyki konwencjonalnej. Nie wchodząc w szczegóły organizacyjno-techniczne, należy przyjąć, że pozyskiwanie energii z OŹE może mieć zróżnicowany charakter, co pozwala wytwarzać energię w ilościach w pełni zaspokajających lokalne i regionalne potrzeby. Należy jednak zadać pytanie: czy jest możliwe osiągnięcie stanu pełnej niezależności od energii wytwarzanej w sposób konwencjonalny, co mogłoby w konsekwencji oznaczać całkowite odejście od tych form produkcji energii? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest łatwa i nie może być jednoznaczna. Warunki pracy omawianych systemów energetycznych, OZE oraz energetyki konwencjonalnej posiadają swoją specyfikę oraz mogą funkcjonować w określonych środowiskach naturalnych, społecznych, gospodarczych czy politycznych.
Energetyka zawodowa stanowi dziś i jeszcze przez wiele dekad będzie stanowić podstawę funkcjonowania i bilansowania krajowego systemu energetycznego. Obecnie, z uwagi na tempo procesu rozwoju OZE w Polsce, nie wydaje się być możliwym szybkie, gwałtowne odejście od energetyki konwencjonalnej i skupienie się tylko na OŹE. Energetykę odnawialną należy zatem traktować jako racjonalne i efektywne uzupełnienie systemu energetycznego. Dotyczy to zwłaszcza obszarów, gdzie energetyka zawodowa ma problemy z zapewnieniem odpowiedniej jakości usług, a gdzie istnieją dogodne warunki i potencjał do rozwoju energetyki odnawialnej.
W konsekwencji dokonującej się transformacji energetycznej przez wiele dekad będą funkcjonowały dwa systemy. Sytuacja zatem będzie wymagała podejścia do energetyki jako całości i wiązała się z koniecznością stworzenia nowego modelu jej funkcjonowania w Polsce.
Rozwój projektów wykorzystujących OZE napotyka na problemy finansowe. Są to problemy związane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na technologie oparte na OŹE przy stosunkowo niskich nakładach eksploatacyjnych. Taki układ kosztów przy obecnym poziomie cen paliw kopalnych jest przyczyną długich okresów zwrotów poniesionych nakładów. Dodatkowym problemem jest to, że produkcją urządzeń z zakresu odnawialnych źródeł energii zajmują się zazwyczaj niewielkie przedsiębiorstwa, z niskim poziomem kapitalizacji, które przy obecnym systemie kredytowania nie są w stanie przetrwać przy zbyt długo zamrożonych środkach finansowych. Innym problemem jest także brak niezbędnej wiedzy i doświadczenia w formułowaniu projektów oraz uruchamiania właściwych źródeł ich finansowania. Podaż energii z OŹE będzie znacząca tylko wtedy, gdy inwestycje w nowe źródła będą atrakcyjne finansowo. Stanie się to wówczas, gdy decyzje o kierunkach rozwoju będą podejmowane na podstawie pełnych analiz kosztów i korzyści, uwzględniających zarówno koszty inwestycyjne, jak i koszty społeczne czy środowiskowe związane z podejmowanymi przedsięwzięciami do ich zakończenia włącznie. Rozwój i promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii powinny być także wspierane bogatym doświadczeniem innych państw, które z powodzeniem korzystają z dobrodziejstw energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej jest możliwy jedynie przy odpowiednim wsparciu sektora publicznego. Specyfika tego wsparcia nie polega jednak na systemie przyznawania przez państwo ulg i zachęt czy na ustawowym nałożeniu obowiązku zakupu lub wytworzenia m.in. przez zakłady energetyczne energii ze źródeł odnawialnych i skojarzonych, a na stworzeniu efektywnego systemu energetycznego, uwzględniającego w możliwie szerokim zakresie wszystkie aspekty gospodarcze, środowiskowe, społeczne i bezpieczeństwa. Staje się jasne, że obecny system energetyczny nie będzie w stanie sprostać zarówno rosnącym potrzebom energetycznym, jak i międzynarodowym wymogom środowiskowym czy konkurencji europejskiej. Przesądzają o tym chociażby przyjęte cele i zobowiązania w Dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii , gdzie zobowiązaliśmy się jako kraj do uzyskania minimum 15% udziału produkcji energii z OŹE w 2020 roku w całkowitym końcowym zużyciu energii w tym roku. Obecnie Polska daleka jest do osiągnięcia tych celów.
Podejmując problematykę określoną w tytule pracy, autor chciał odnieść się w sposób indywidualny i obiektywny do nowych zjawisk, jakie od pewnego czasu zachodzą na polskim rynku energii. W konsekwencji badaniem objęto analizę uwarunkowań i możliwości powstania obszarów produkujących i wykorzystujących energię odnawialną w sposób zorganizowany i całościowy.
W trakcie przeprowadzonych badań, studiów literatury oraz wywiadów rozpoznano wiele problemów natury technicznej, organizacyjnej, finansowej, ekonomicznej oraz społecznej, które w różnym stopniu oddziałują na przebieg procesów związanych z implementacją OZE w Polsce. Zakres problemowy pracy obejmuje zatem nowe i dotychczas nierozpoznane zakresy badań, które w znacznym stopniu warunkują uzyskanie społeczno-gospodarczych i środowiskowych efektów wdrażania OŹE.
W pracy podjęto wątki techniczne, organizacyjne, społeczne, prawne, polityczne, z zakresu ochrony środowiska naturalnego oraz w szerszym wymiarze wątki o charakterze finansowym i ekonomicznym. Tym właśnie problemom poświęcono najwięcej miejsca, ponieważ zdaniem autora, pomijając uwarunkowania środowiskowe czy techniczne, to wymiar ekonomiczny, a co za tym idzie, i społeczny stanowią warunek sine qua non skutecznej dywersyfikacji produkcji i dostaw energii w Polsce. Już pierwsze badania wykazały, że energia z OZE z punktu widzenia nakładów inwestycyjnych nie jest energią tanią w porównaniu do tradycyjnych nośników energii, choć należy mieć na uwadze, że szybki rozwój OZE na świecie doprowadzi w najbliższych latach do osiągnięcia efektu skali i zmiany tej relacji.
Głównym celem pracy jest rozpoznanie oraz ocena możliwości implementacji rozwiązań o charakterze systemowym w zakresie OZE w Polsce, które pozwoliłyby zaspokajać potrzeby energetyczne na społecznie użytecznym i akceptowalnym poziomie. Podejście takie oznacza konieczność wszechstronnego i modelowego ujęcia problematyki energetyki odnawialnej w Polsce i powiązania jej z energetyką konwencjonalną.
Szczegółowymi celami pracy w świetle rozważań nad problematyką uwarunkowań i kierunków rozwoju odnawialnych źródeł energii są:
1. Określenie głównych problemów i wyzwań stojących przed energetyką światową i polską w aspekcie dokonujących się przemian społeczno-gospodarczych oraz postępującej degradacji środowiska naturalnego.
2. Analiza możliwości definiowania efektywności energetyki i sektora energetycznego.
3. Ocena kosztów związanych z przedsięwzięciami w energetyce odnawialnej.
4. Ocena zasobów energii odnawialnej i diagnoza stanu istniejącego w zakresie wykorzystania OZE w Polsce.
5. Analiza uwarunkowań prawnych i systemowych wspierających rozwój OZE oraz określenie kierunków i możliwości rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W nawiązaniu do postawionego celu głównego i celów szczegółowych sformułowano tezę pracy: Dotychczasowe działania w zakresie implementacji rozwiązań w OŹE nie przyniosły i w obecnym kształcie nie dają korzyści i efektów na oczekiwanym społecznie poziomie. Do tej pory nie udało się stworzyć spójnego systemu aplikacyjnego w Polsce, gdzie OŹE znalazłyby swoje trwałe miejsce. Budowa takiego systemu wymaga uruchomienia nowych mechanizmów, które pozwolą na rzeczywistą redukcję energii pierwotnej pozyskiwanej ze źródeł nieodnawialnych na rzecz zwiększenia w poziomie produkcji i zużycia energii pochodzącej z OŹE oraz stworzenie modelu gospodarki energetycznej w sposób efektywny, włączający energetykę odnawialną w system energetyczny państwa. Zaniechanie tych działań spowoduje znaczące trudności w racjonalnej implementacji OŹE w Polsce i zmniejszenie konkurencyjności gospodarki oraz pogorszenie jakości życia mieszkańców.
W celu zweryfikowania tezy głównej sformułowane zostały następujące pytania badawcze:
1. Czy w istniejących warunkach społeczno-gospodarczych jest możliwe wdrożenie procesu przebudowy polskiej energetyki zgodnie ze zmieniającym się paradygmatem w światowej energetyce?
2. Jakie są główne bariery i czynniki stymulujące rozwój OŹE w Polsce?
3. Czy energetyka odnawialna w perspektywie średniookresowej może stanowić alternatywę wobec energetyki konwencjonalnej?
4. W jakim zakresie możliwa jest substytucja energetyki konwencjonalnej OŹE?
5. Czy energetyka odnawialna ma i może mieć istotny wpływ na poziom i jakość życia mieszkańców oraz zaspokajanie potrzeb społecznych?
6. Czy rozwój OŹE w Polsce może dać znaczący efekt ekologiczny?
Jedną z najważniejszych czynności podejmowanych w badaniach naukowych, służącą odpowiedzi na pytania badawcze, jest właściwy dobór i wykorzystanie metod badawczych . W celu wypracowania propozycji wzorcowego modelu rozwoju energetyki odnawialnej opartej na zasobach lokalnych i regionalnych w Polsce, wykorzystane zostały następujące metody badawcze:
- Systematyczna analizy literatury przedmiotu, do której zaliczała się ocena oraz interpretacja rozpowszechnionych publikowanych badań, istotnych dla poruszanego w pracy obszaru. Polegała ona głównie na studiowaniu publikacji dostępnych w zbiorach bibliotek polskich, w tym m.in. Biblioteki Narodowej w Warszawie, biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Głównego Urzędu Statystycznego, a także w zbiorach bibliotek zagranicznych (m.in. Uniwersytetu Wiedeńskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu czy Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie). Wykorzystane zostały także materiały dostępne w elektronicznych pełnotekstowych bazach publikacji naukowych (np. BazEkon, Springer Link czy Taylor & Francis Online). Charakter celów badawczych uzasadniał konieczność sięgnięcia do opracowań z różnych dyscyplin, tj. ekonomii, finansów i zarządzania, energetyki, ochrony środowiska czy prawa. Analizą objęto zarówno publikacje zagraniczne, jak i polskie. W celu wypracowania modelu biznesu istotna była także analiza wyników badań ankietowych dotyczących zainteresowania rozwojem energetyki odnawialnej przez władze jednostek samorządu terytorialnego, które zostały przeprowadzone przez autora w ramach badań realizowanych przez Polski Klaster Rozwoju Energii.
- Obserwacja bezpośrednia, którą autor prowadził w ramach prac polegających na przygotowaniu dokumentów zarządzania strategicznego oraz projektów inwestycyjnych w zakresie energetyki rozproszonej czy zwiększających efektywność energetyczną. Obserwacja była prowadzona w latach 2008-2018, w gminach i powiatach zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego, mazowieckiego, małopolskiego, podlaskiego, pomorskiego oraz świętokrzyskiego. Umożliwiła ona zebranie niezbędnych informacji w zakresie oczekiwań i świadomości sektora publicznego, prywatnego oraz społeczeństwa w stosunku do energetyki odnawialnej. Istotnym elementem badania były prowadzone i współprowadzone spotkania z przedsiębiorcami i mieszkańcami poszczególnych regionów kraju w kwestii możliwości wykorzystania energetyki odnawialnej.
- Obserwacja pośrednia, w której skład weszły dowody materialne oraz wizyty terenowe. Dowodami materialnymi były gromadzone informacje i opisy projektów zrealizowanych, realizowanych i przygotowywanych przez różne podmioty w zakresie energetyki odnawialnej. Wizyty terenowe natomiast przeprowadzono w celu skonfrontowania dowodów materialnych ze stanem faktycznym. Wizyty były przeprowadzone w inwestycjach zrealizowanych na terenie całego kraju oraz w wybranych regionach Austrii czy Danii, które realizują projekty związane z energetyką odnawialną w celu osiągnięcia samodzielności energetycznej.
- Wywiady swobodne. Dobór osób, z którymi przeprowadzono wywiady swobodne, był celowy i wynikał z konieczności rozpoznania różnych oczekiwań oraz punktów widzenia na rozważane problemy. Należy tu szczególnie wyróżnić wywiady przeprowadzane z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (szczebla gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego), przedstawicielami przedsiębiorstw energetycznych, przedsiębiorstw wykorzystujących OZE i planujących inwestycje w OZE oraz spotkania z przedstawicielami Ministerstwa Energii czy Ministerstwa Środowiska.
- Wywiady ukierunkowane. Wywiady miały charakter planowanych i nieplanowanych spotkań z przedstawicielami władz publicznych (Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Energii, urzędów marszałkowskich, urzędów powiatowych i gmin), przedsiębiorstw działających w sektorze energetyki odnawialnej, energetyki konwencjonalnej oraz dystrybucji energii. Zadawane pytania nie były wcześniej przygotowywane, a wynikały z kontekstu prowadzonych rozmów i dyskusji.
- Refleksja naukowa połączona z procesami indukcji i modelowania została wykorzystana w celu wypracowania wzorcowego modelu rozwoju OŹE w Polsce oraz rekomendacji do podjęcia koniecznych działań do jego wdrożenia. Konstrukcja pracy wynika z przyjętego celu pracy i celów szczegółowych.
Praca składa się z siedmiu rozdziałów.
Rozdziały pierwszy, drugi i trzeci dotyczą zagadnień ekonomicznych związanych z funkcjonowaniem sektora energetycznego. W rozdziałach tych omówiono istotę i scharakteryzowano energetykę pod względem możliwości analizy jej efektywności. Przedstawiono także problematykę wykorzystania energii we współczesnej gospodarce i społeczeństwach oraz dokonano oceny znaczenia energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Ta część pracy podejmuje również aspekty dotyczące pomiaru kosztów w energetyce, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości internalizacji kosztów zewnętrznych.
W następnych rozdziałach (czwartym, piątym i szóstym) przeprowadzono analizę roli i znaczenia energetyki odnawialnej dla funkcjonowania poszczególnych państw czy społeczeństw. Istotnym elementem tej części pracy jest przedstawienie funkcji energetyki odnawialnej w polskim sektorze energetycznym wraz z zaprezentowaniem możliwych do wykorzystania zasobów. Następnie, na tle międzynarodowych i krajowych uwarunkowań prawnych wykorzystania OZE (unijnych i polskich), ukazano kluczowe normy prawne regulujące i wytyczające kierunki rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.
Wreszcie rozdział siódmy oraz część wnioskowa w podsumowaniu prezentują wyniki przeprowadzonych badań oraz model zrównoważonego i kompleksowego rozwoju energetyki odnawialnej z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych zasobów.
W ujęciu szczegółowym rozdział pierwszy został poświęcony problematyce dotyczącej energii oraz energetyce oraz ich znaczeniu we współczesnym świecie. Rozważaniom poddano kwestie dotyczące wpływu energii i sektora energetycznego na rozwój społeczno-gospodarczy. Szczegółowo zostały omówione także kwestie wpływu energetyki na środowisko naturalne oraz nowe podejście do spraw energetycznych w wysoko rozwiniętych państwach świata.
W rozdziale drugim podjęto problem możliwości definiowania, interpretowania i pomiaru efektywności w energetyce. Dokonano również rozgraniczenia definicyjnego pomiędzy efektywnością sektora energetycznego a efektywnością energetyczną.
Rozdział trzeci omawia zagadnienia dotyczące charakterystyki kosztów oraz czynników je określających. W rozdziale zaprezentowano kwestie pojęciowe i klasyfikacji kosztów w energetyce. Przedstawiono także czynniki określające koszty w energetyce oraz możliwości internalizacji kosztów. W tym zakresie szczegółowo zostały zaprezentowane instrumenty internalizacji kosztów oraz możliwości ich zastosowania.
Rozdział czwarty podejmuje rozważania dotyczące społeczno-gospodarczych uwarunkowań rozwoju OZE. Zdefiniowano OZE, cechy i podział je charakteryzujące. Istotny fragment rozdziału stanowią rozważania dotyczące wpływu energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie, jak również kwestie wpływu energetyki odnawialnej na gospodarkę. Rozwój OŹE dokonuje się w określonej przestrzeni społecznej, co ma kluczowe znaczenie dla przyjętych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w energetyce. Świadomość społeczna decyduje zatem o możliwościach, kierunkach rozwoju i wykorzystania OZE, co jest także poruszane w czwartym rozdziale. Zakończenie rozdziału stanowią rozważania dotyczące kierunków i tendencji rozwoju OZE.
Problematyce roli energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasobom i wykorzystaniu został poświęcony rozdział piąty. Skupiono w nim uwagę na energetyce odnawialnej i możliwościach jej pozyskiwania. Szczegółowo zostały scharakteryzowane zasoby, potencjał oraz wykorzystanie OŹE z podziałem na główne grupy: energię słoneczną, wodną, wiatrową, geotermalną i biomasę.
W rozdziale szóstym przeprowadzono analizę podstaw prawnych wykorzystania OŹE w Polsce. Zostały omówione także główne akty prawne regulujące rozwój i funkcjonowanie energetyki odnawialnej w UE i Polsce. Rozdział ten przybliża również rolę i znaczenie energetyki odnawialnej w kluczowych dokumentach strategicznych. Istotne w tym rozdziale są także rozważania dotyczące wybranych rozwiązań wspierających energetykę odnawialną w wybranych państwach europejskich.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W rozważaniach uwzględniono zasoby lokalne i regionalne oraz poszczególnych interesariuszy i ich potencjalny udział w przedsięwzięciach energetycznych. W rozdziale tym zostały również zaprezentowane opinie samorządowców, menedżerów przedsiębiorstw komunalnych i komercyjnych oraz przedsiębiorstw energetycznych (w tym operatorów systemów dystrybucyjnych - OSD) dotyczące zalet i wad poszczególnych rozwiązań organizacyjnych, technicznych oraz finansowych. Szczególnie ważną kwestią opisaną w rozdziale są zaprezentowane oczekiwania związane z zakresem rozwoju OZE w Polsce. W tej części pracy omówiono możliwe działania podejmowane w ramach modelu, których realizacja może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej i jej współpracy z energetyką konwencjonalną.
Podsumowanie i wnioski końcowe obejmują zestawienie omawianych w pracy zagadnień. Wskazują perspektywy i kierunki podejmowania dalszych badań nad możliwościami rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Autor ma także świadomość, że nie udało się znaleźć odpowiedzi na wszystkie nurtujące go pytania i wątpliwości, jakie pojawiły się podczas pisania pracy. Liczy jednak na to, że zawarte w książce propozycje i przemyślenia staną się przyczynkiem do dalszych systemowych badań nad sektorem energetycznym i udziałem w nim OZE, kooperacji energetyki odnawialnej z energetyką konwencjonalną czy też znaczeniem energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego, a wiele zaproponowanych rozwiązań znajdzie swe zastosowanie w praktyce gospodarczej.
Rozważania na temat uwarunkowań i kierunków rozwoju energetyki odnawialnej podjęte w książce zostały przeprowadzone zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym na dzień 1 czerwca 2018 roku.
Spis treści
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Energia i energetyka wobec przemian społeczno-gospodarczych i środowiskowych
1.1. Etapy rozwoju energetyki
1.2. Problemy rozwoju współczesnej energetyki
1.3. Rola energetyki w rozwoju społeczno-gospodarczym i jej wpływ na środowisko naturalne
1.4. Kreatywne i innowacyjne podejście do energetyki w nowoczesnych społeczeństwach i gospodarkach
1.5. Podsumowanie
2. Efektywność w energetyce
2.1. Pojęcie i istota efektywności
2.2. Pomiar efektywności w energetyce
2.3. Efektywność energetyki a efektywność energetyczna
2.4. Podsumowanie
3. Koszty w energetyce
3.1. Charakterystyka kosztów w energetyce oraz ich klasyfikacja
3.2. Czynniki określające koszty w energetyce
3.2.1. Efekty zewnętrzne w energetyce
3.2.2. Koszty zewnętrzne a efekty zewnętrzne
3.3. Internalizacja kosztów zewnętrznych w energetyce
3.3.1. Podatek Pigou
3.3.2. Teoremat Coase'a
3.3.3. Metodyka wyznaczania kosztów zewnętrznych
3.4. Instrumenty internalizacji kosztów
3.5. Podsumowanie
4. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju odnawialnych źródeł energii
4.1. Definicja, cechy i podział energetyki odnawialnej
4.2. Znaczenie energetyki odnawialnej dla gospodarki
4.3. Wpływ energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie
4.4. Wpływ świadomości społecznej na możliwości oraz kierunki rozwoju i wykorzystania odnawialnych źródeł energii
4.5. Kierunki i tendencje rozwoju energetyki odnawialnej
4.6. Podsumowanie
5. Rola energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasoby i wykorzystanie
5.1. Sektor energetyczny w Polsce
5.2. Energochłonność polskiej gospodarki
5.3. Zasoby, potencjał i wykorzystanie energii odnawialnej
5.3.1. Wprowadzenie
5.3.2. Energia słoneczna
5.3.3. Energia wodna
5.3.4. Energia wiatrowa
5.3.5. Energia geotermalna
5.3.6. Biomasa
5.4. Wyzwania stojące przed polską energetyką odnawialną
5.5. Podsumowanie
6. Podstawy prawne wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce i wybranych krajach UE
6.1. Podstawy prawne dotyczące wykorzystania odnawialnych źródeł energii w UE
6.2. Energetyka odnawialna w polskim ustawodawstwie i dokumentach strategicznych
6.2.1. Polskie regulacje prawne w zakresie OŹE
6.2.2. Energetyka odnawialna w dokumentach strategicznych
6.3. Systemy wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w wybranych państwach europejskich
6.4. Podsumowanie
7. Zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce opartego na lokalnych i regionalnych zasobach
7.1. Uwagi wstępne i wnioski z przeprowadzonych badań
7.2. Charakterystyka parametrów modelu
7.3. Interesariusze zaangażowani w realizację przedsięwzięć oraz potencjalne koszty i korzyści uczestniczenia w systemie
7.4. Organizacja modelu rozwoju systemu energetycznego opartego na OŹE
7.5. Możliwości finansowania rozwoju OŹE
7.6. Podsumowanie
Podsumowanie i wnioski końcowe
Słownik podstawowych pojęć
Załączniki
Bibliografia
Wykaz tabel, wykresów, wzorów i map
Streszczenie w języku polskim
Streszczenie w języku angielskim (Summary)
Opinie
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
W gospodarce światowej nasila się wiele niekorzystnych zjawisk, wymuszających nowe podejście zarówno do polityki energetycznej, zasobów naturalnych, jak i środowiska naturalnego. Systematyczny wzrost cen surowców energetycznych, rosnące zapotrzebowanie na energię, awarie systemów energetycznych , wzrastające zanieczyszczenie środowiska oraz napięcia polityczne wymagają nowego podejścia do prowadzenia szeroko definiowanej polityki energetycznej . Energetyka będąc strategicznym sektorem gospodarki każdego państwa wpływa w istotny sposób na jego społeczno-gospodarcze uwarunkowania. Jest także sektorem gospodarki o szkodliwym wpływie na środowisko naturalne, a tym samym i na zdrowie ludzkie. W bezpośredni sposób oddziałuje zatem również na poziom i jakość życia obywateli .
Rosnące zapotrzebowanie światowej gospodarki na energię, przy wzroście cen energii i jej nośników, zaowocowało coraz większym zainteresowaniem energią odnawialną i wykorzystaniem OZE. Światowym liderem w wykorzystaniu OZE oraz zastosowaniu nowych technologii w tej dziedzinie są państwa członkowskie Unii Europejskiej (UE). Cele, stawiane przed europejskim systemem energetycznym, są skonkretyzowane i dotyczą zagwarantowania dostarczenia zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii . Pomimo wiodącej roli państw UE we wdrażaniu innowacyjnych rozwiązań w energetyce odnawialnej, nie sposób pominąć także roli innych państw, w tym m.in. Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Kanady czy Chin, które coraz częściej włączają do swych miksów energetycznych OZE .
Odnawialne źródła energii stanowią współcześnie alternatywę dla tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Zasoby OŹE uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Niepodważalną zaletą pozyskiwania energii z tych źródeł jest niewielki stopień negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.
W efekcie przyjęcia zróżnicowanych dokumentów o charakterze politycznym i co za tym idzie, rozwiązań legislacyjnych, w krajach UE, a zatem także w Polsce, energetyka odnawialna wstąpiła w fazę dynamicznego rozwoju. Państwa europejskie weszły w nową erę energetyczną, w której szczególne znaczenie przypisuje się energii odnawialnej i nowym technologiom energetycznym. Rozwój energetyki odnawialnej ma zatem odgrywać istotną rolę w realizacji podstawowych celów polityki energetycznej. Zwiększenie wykorzystania tych źródeł ma przynieść większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu .
Sektor energetyczny w Polsce z uwagi na te ustalenia i zobowiązania stoi obecnie przed poważnymi, nowymi wyzwaniami. Rosnące z roku na rok zapotrzebowanie na energię, przy przestarzałej infrastrukturze produkcyjnej i przesyłowej, uzależnienie od zewnętrznych dostaw nośników energii w postaci gazu ziemnego i ropy naftowej, pogarszający się stan środowiska naturalnego, a także międzynarodowe zobowiązania w zakresie ochrony środowiska powodują konieczność podjęcia zdecydowanych, systemowych działań prowadzących do kluczowych zmian w energetyce. Dotyczy to wielu sfer działalności gospodarczej i społecznej, w tym zwłaszcza działań o charakterze organizacyjnym, inwestycyjnym oraz edukacyjnym i naukowym . Ponieważ stabilność energetyczna państwa decyduje o możliwościach i kierunkach jego rozwoju, problem ten jest szczególnie ważny zwłaszcza w Polsce, w kraju o dużej energochłonności gospodarki i niskim poziomie efektywności energetycznej. Należy mieć także na uwadze, że energetyka odnawialna to zwykle niewielkie jednostki wytwórcze zlokalizowane blisko odbiorcy, co pozwala na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat przesyłowych. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych cechuje się niewielką emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. OZE mogą także mieć znaczący udział w bilansie energetycznym kraju, a także w gospodarce energetycznej gmin, powiatów czy nawet regionów. OŹE powinny przyczynić się również do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej.
Możliwość pozyskiwania energii z OŹE prowadzi do zupełnie nowej jakościowo sytuacji, zarówno w sferze produkcji i dystrybucji energii, jak i po stronie odbiorców końcowych. Z punktu widzenia dotychczasowego tradycyjnego sposobu produkcji i dystrybucji energii w ramach ukształtowanych systemów pojawienie się energii z OŹE powoduje konieczność uwzględniania dodatkowej energii w bilansowaniu produkcji i dostaw. W rezultacie OŹE prowadzą i prowadzić będą do zmniejszenia zapotrzebowania na energię ze źródeł nieodnawialnych, a więc do redukcji zużycia kopalnych nośników energii. Można zatem uznać, że taki mechanizm wymusi ograniczenie oddziaływania negatywnych czynników na środowisko i zmieni zasady funkcjonowania wszelkich form energetyki konwencjonalnej.
Jest także oczywistym i zrozumiałym, że mechanizm zastępowania energii ?brudnej" przez energię ?czystą" będzie prowadzić do negatywnych skutków technicznych i ekonomicznych w przedsiębiorstwach zajmujących się produkcją i dystrybucją energii konwencjonalnej. Należy się spodziewać, że nastąpi pogorszenie rachunku ekonomicznego tych przedsiębiorstw, na co wpływ będzie miał wzrost kosztów produkcji, w tym zwłaszcza kosztów stałych, przy równoczesnym obniżeniu przychodów ze sprzedaży z racji ograniczania produkcji. Efekt ten może być łagodzony przez wzrost zapotrzebowania na energię, co w pewnym zakresie powodować będzie niwelowanie oddziaływania negatywnych skutków. Ten argument jest jednak mało znaczący, aby mógł stanowić zagrożenie dla rozwoju systemów OZE. Systemy te już potwierdziły w wielu państwach swą przydatność i skuteczność w produkcji oraz zaopatrzeniu odbiorców w energię. Jedynym zatem docelowym rozwiązaniem może być budowa systemów energetycznych opartych na koegzystencji dotychczasowych, konwencjonalnych sposobów produkcji i dystrybucji energii oraz systemów OZE, ze wskazaniem na stopniowy, systematyczny wzrost produkcji i konsumpcji energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej pociąga również za sobą wiele zjawisk, które dotychczas w systemach energetycznych nie były znane. Rozwiązania techniczne, technologiczne czy organizacyjne związane z OZE dają zupełnie nowe możliwości, które do tej pory w energetyce zawodowej nie zostały ujawnione. Szczególnie chodzi o możliwości budowy lokalnych i regionalnych podsystemów energetycznych, które mogą uzyskiwać wysokie stopnie samodzielności energetycznej. Budowa podsystemów wykorzystujących rozproszonych producentów energii będących zarazem źródłem zasilania stwarza realne możliwości przynajmniej częściowego uniezależnienia się odbiorców od energii pochodzącej od producentów i dystrybutorów funkcjonujących w ramach systemów konwencjonalnych. Rozwój takich podsystemów jest już dziś w pełni możliwy. Przesądza o tym dostępna technologia oraz techniki wytwarzania i dystrybucji energii w sposób całkowicie niezależny od wspomnianej energetyki konwencjonalnej. Nie wchodząc w szczegóły organizacyjno-techniczne, należy przyjąć, że pozyskiwanie energii z OŹE może mieć zróżnicowany charakter, co pozwala wytwarzać energię w ilościach w pełni zaspokajających lokalne i regionalne potrzeby. Należy jednak zadać pytanie: czy jest możliwe osiągnięcie stanu pełnej niezależności od energii wytwarzanej w sposób konwencjonalny, co mogłoby w konsekwencji oznaczać całkowite odejście od tych form produkcji energii? Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest łatwa i nie może być jednoznaczna. Warunki pracy omawianych systemów energetycznych, OZE oraz energetyki konwencjonalnej posiadają swoją specyfikę oraz mogą funkcjonować w określonych środowiskach naturalnych, społecznych, gospodarczych czy politycznych.
Energetyka zawodowa stanowi dziś i jeszcze przez wiele dekad będzie stanowić podstawę funkcjonowania i bilansowania krajowego systemu energetycznego. Obecnie, z uwagi na tempo procesu rozwoju OZE w Polsce, nie wydaje się być możliwym szybkie, gwałtowne odejście od energetyki konwencjonalnej i skupienie się tylko na OŹE. Energetykę odnawialną należy zatem traktować jako racjonalne i efektywne uzupełnienie systemu energetycznego. Dotyczy to zwłaszcza obszarów, gdzie energetyka zawodowa ma problemy z zapewnieniem odpowiedniej jakości usług, a gdzie istnieją dogodne warunki i potencjał do rozwoju energetyki odnawialnej.
W konsekwencji dokonującej się transformacji energetycznej przez wiele dekad będą funkcjonowały dwa systemy. Sytuacja zatem będzie wymagała podejścia do energetyki jako całości i wiązała się z koniecznością stworzenia nowego modelu jej funkcjonowania w Polsce.
Rozwój projektów wykorzystujących OZE napotyka na problemy finansowe. Są to problemy związane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na technologie oparte na OŹE przy stosunkowo niskich nakładach eksploatacyjnych. Taki układ kosztów przy obecnym poziomie cen paliw kopalnych jest przyczyną długich okresów zwrotów poniesionych nakładów. Dodatkowym problemem jest to, że produkcją urządzeń z zakresu odnawialnych źródeł energii zajmują się zazwyczaj niewielkie przedsiębiorstwa, z niskim poziomem kapitalizacji, które przy obecnym systemie kredytowania nie są w stanie przetrwać przy zbyt długo zamrożonych środkach finansowych. Innym problemem jest także brak niezbędnej wiedzy i doświadczenia w formułowaniu projektów oraz uruchamiania właściwych źródeł ich finansowania. Podaż energii z OŹE będzie znacząca tylko wtedy, gdy inwestycje w nowe źródła będą atrakcyjne finansowo. Stanie się to wówczas, gdy decyzje o kierunkach rozwoju będą podejmowane na podstawie pełnych analiz kosztów i korzyści, uwzględniających zarówno koszty inwestycyjne, jak i koszty społeczne czy środowiskowe związane z podejmowanymi przedsięwzięciami do ich zakończenia włącznie. Rozwój i promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii powinny być także wspierane bogatym doświadczeniem innych państw, które z powodzeniem korzystają z dobrodziejstw energii odnawialnej.
Rozwój energetyki odnawialnej jest możliwy jedynie przy odpowiednim wsparciu sektora publicznego. Specyfika tego wsparcia nie polega jednak na systemie przyznawania przez państwo ulg i zachęt czy na ustawowym nałożeniu obowiązku zakupu lub wytworzenia m.in. przez zakłady energetyczne energii ze źródeł odnawialnych i skojarzonych, a na stworzeniu efektywnego systemu energetycznego, uwzględniającego w możliwie szerokim zakresie wszystkie aspekty gospodarcze, środowiskowe, społeczne i bezpieczeństwa. Staje się jasne, że obecny system energetyczny nie będzie w stanie sprostać zarówno rosnącym potrzebom energetycznym, jak i międzynarodowym wymogom środowiskowym czy konkurencji europejskiej. Przesądzają o tym chociażby przyjęte cele i zobowiązania w Dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii , gdzie zobowiązaliśmy się jako kraj do uzyskania minimum 15% udziału produkcji energii z OŹE w 2020 roku w całkowitym końcowym zużyciu energii w tym roku. Obecnie Polska daleka jest do osiągnięcia tych celów.
Podejmując problematykę określoną w tytule pracy, autor chciał odnieść się w sposób indywidualny i obiektywny do nowych zjawisk, jakie od pewnego czasu zachodzą na polskim rynku energii. W konsekwencji badaniem objęto analizę uwarunkowań i możliwości powstania obszarów produkujących i wykorzystujących energię odnawialną w sposób zorganizowany i całościowy.
W trakcie przeprowadzonych badań, studiów literatury oraz wywiadów rozpoznano wiele problemów natury technicznej, organizacyjnej, finansowej, ekonomicznej oraz społecznej, które w różnym stopniu oddziałują na przebieg procesów związanych z implementacją OZE w Polsce. Zakres problemowy pracy obejmuje zatem nowe i dotychczas nierozpoznane zakresy badań, które w znacznym stopniu warunkują uzyskanie społeczno-gospodarczych i środowiskowych efektów wdrażania OŹE.
W pracy podjęto wątki techniczne, organizacyjne, społeczne, prawne, polityczne, z zakresu ochrony środowiska naturalnego oraz w szerszym wymiarze wątki o charakterze finansowym i ekonomicznym. Tym właśnie problemom poświęcono najwięcej miejsca, ponieważ zdaniem autora, pomijając uwarunkowania środowiskowe czy techniczne, to wymiar ekonomiczny, a co za tym idzie, i społeczny stanowią warunek sine qua non skutecznej dywersyfikacji produkcji i dostaw energii w Polsce. Już pierwsze badania wykazały, że energia z OZE z punktu widzenia nakładów inwestycyjnych nie jest energią tanią w porównaniu do tradycyjnych nośników energii, choć należy mieć na uwadze, że szybki rozwój OZE na świecie doprowadzi w najbliższych latach do osiągnięcia efektu skali i zmiany tej relacji.
Głównym celem pracy jest rozpoznanie oraz ocena możliwości implementacji rozwiązań o charakterze systemowym w zakresie OZE w Polsce, które pozwoliłyby zaspokajać potrzeby energetyczne na społecznie użytecznym i akceptowalnym poziomie. Podejście takie oznacza konieczność wszechstronnego i modelowego ujęcia problematyki energetyki odnawialnej w Polsce i powiązania jej z energetyką konwencjonalną.
Szczegółowymi celami pracy w świetle rozważań nad problematyką uwarunkowań i kierunków rozwoju odnawialnych źródeł energii są:
1. Określenie głównych problemów i wyzwań stojących przed energetyką światową i polską w aspekcie dokonujących się przemian społeczno-gospodarczych oraz postępującej degradacji środowiska naturalnego.
2. Analiza możliwości definiowania efektywności energetyki i sektora energetycznego.
3. Ocena kosztów związanych z przedsięwzięciami w energetyce odnawialnej.
4. Ocena zasobów energii odnawialnej i diagnoza stanu istniejącego w zakresie wykorzystania OZE w Polsce.
5. Analiza uwarunkowań prawnych i systemowych wspierających rozwój OZE oraz określenie kierunków i możliwości rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W nawiązaniu do postawionego celu głównego i celów szczegółowych sformułowano tezę pracy: Dotychczasowe działania w zakresie implementacji rozwiązań w OŹE nie przyniosły i w obecnym kształcie nie dają korzyści i efektów na oczekiwanym społecznie poziomie. Do tej pory nie udało się stworzyć spójnego systemu aplikacyjnego w Polsce, gdzie OŹE znalazłyby swoje trwałe miejsce. Budowa takiego systemu wymaga uruchomienia nowych mechanizmów, które pozwolą na rzeczywistą redukcję energii pierwotnej pozyskiwanej ze źródeł nieodnawialnych na rzecz zwiększenia w poziomie produkcji i zużycia energii pochodzącej z OŹE oraz stworzenie modelu gospodarki energetycznej w sposób efektywny, włączający energetykę odnawialną w system energetyczny państwa. Zaniechanie tych działań spowoduje znaczące trudności w racjonalnej implementacji OŹE w Polsce i zmniejszenie konkurencyjności gospodarki oraz pogorszenie jakości życia mieszkańców.
W celu zweryfikowania tezy głównej sformułowane zostały następujące pytania badawcze:
1. Czy w istniejących warunkach społeczno-gospodarczych jest możliwe wdrożenie procesu przebudowy polskiej energetyki zgodnie ze zmieniającym się paradygmatem w światowej energetyce?
2. Jakie są główne bariery i czynniki stymulujące rozwój OŹE w Polsce?
3. Czy energetyka odnawialna w perspektywie średniookresowej może stanowić alternatywę wobec energetyki konwencjonalnej?
4. W jakim zakresie możliwa jest substytucja energetyki konwencjonalnej OŹE?
5. Czy energetyka odnawialna ma i może mieć istotny wpływ na poziom i jakość życia mieszkańców oraz zaspokajanie potrzeb społecznych?
6. Czy rozwój OŹE w Polsce może dać znaczący efekt ekologiczny?
Jedną z najważniejszych czynności podejmowanych w badaniach naukowych, służącą odpowiedzi na pytania badawcze, jest właściwy dobór i wykorzystanie metod badawczych . W celu wypracowania propozycji wzorcowego modelu rozwoju energetyki odnawialnej opartej na zasobach lokalnych i regionalnych w Polsce, wykorzystane zostały następujące metody badawcze:
- Systematyczna analizy literatury przedmiotu, do której zaliczała się ocena oraz interpretacja rozpowszechnionych publikowanych badań, istotnych dla poruszanego w pracy obszaru. Polegała ona głównie na studiowaniu publikacji dostępnych w zbiorach bibliotek polskich, w tym m.in. Biblioteki Narodowej w Warszawie, biblioteki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Warszawskiego, Głównego Urzędu Statystycznego, a także w zbiorach bibliotek zagranicznych (m.in. Uniwersytetu Wiedeńskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego w Wiedniu czy Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie). Wykorzystane zostały także materiały dostępne w elektronicznych pełnotekstowych bazach publikacji naukowych (np. BazEkon, Springer Link czy Taylor & Francis Online). Charakter celów badawczych uzasadniał konieczność sięgnięcia do opracowań z różnych dyscyplin, tj. ekonomii, finansów i zarządzania, energetyki, ochrony środowiska czy prawa. Analizą objęto zarówno publikacje zagraniczne, jak i polskie. W celu wypracowania modelu biznesu istotna była także analiza wyników badań ankietowych dotyczących zainteresowania rozwojem energetyki odnawialnej przez władze jednostek samorządu terytorialnego, które zostały przeprowadzone przez autora w ramach badań realizowanych przez Polski Klaster Rozwoju Energii.
- Obserwacja bezpośrednia, którą autor prowadził w ramach prac polegających na przygotowaniu dokumentów zarządzania strategicznego oraz projektów inwestycyjnych w zakresie energetyki rozproszonej czy zwiększających efektywność energetyczną. Obserwacja była prowadzona w latach 2008-2018, w gminach i powiatach zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego, mazowieckiego, małopolskiego, podlaskiego, pomorskiego oraz świętokrzyskiego. Umożliwiła ona zebranie niezbędnych informacji w zakresie oczekiwań i świadomości sektora publicznego, prywatnego oraz społeczeństwa w stosunku do energetyki odnawialnej. Istotnym elementem badania były prowadzone i współprowadzone spotkania z przedsiębiorcami i mieszkańcami poszczególnych regionów kraju w kwestii możliwości wykorzystania energetyki odnawialnej.
- Obserwacja pośrednia, w której skład weszły dowody materialne oraz wizyty terenowe. Dowodami materialnymi były gromadzone informacje i opisy projektów zrealizowanych, realizowanych i przygotowywanych przez różne podmioty w zakresie energetyki odnawialnej. Wizyty terenowe natomiast przeprowadzono w celu skonfrontowania dowodów materialnych ze stanem faktycznym. Wizyty były przeprowadzone w inwestycjach zrealizowanych na terenie całego kraju oraz w wybranych regionach Austrii czy Danii, które realizują projekty związane z energetyką odnawialną w celu osiągnięcia samodzielności energetycznej.
- Wywiady swobodne. Dobór osób, z którymi przeprowadzono wywiady swobodne, był celowy i wynikał z konieczności rozpoznania różnych oczekiwań oraz punktów widzenia na rozważane problemy. Należy tu szczególnie wyróżnić wywiady przeprowadzane z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego (szczebla gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego), przedstawicielami przedsiębiorstw energetycznych, przedsiębiorstw wykorzystujących OZE i planujących inwestycje w OZE oraz spotkania z przedstawicielami Ministerstwa Energii czy Ministerstwa Środowiska.
- Wywiady ukierunkowane. Wywiady miały charakter planowanych i nieplanowanych spotkań z przedstawicielami władz publicznych (Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Energii, urzędów marszałkowskich, urzędów powiatowych i gmin), przedsiębiorstw działających w sektorze energetyki odnawialnej, energetyki konwencjonalnej oraz dystrybucji energii. Zadawane pytania nie były wcześniej przygotowywane, a wynikały z kontekstu prowadzonych rozmów i dyskusji.
- Refleksja naukowa połączona z procesami indukcji i modelowania została wykorzystana w celu wypracowania wzorcowego modelu rozwoju OŹE w Polsce oraz rekomendacji do podjęcia koniecznych działań do jego wdrożenia. Konstrukcja pracy wynika z przyjętego celu pracy i celów szczegółowych.
Praca składa się z siedmiu rozdziałów.
Rozdziały pierwszy, drugi i trzeci dotyczą zagadnień ekonomicznych związanych z funkcjonowaniem sektora energetycznego. W rozdziałach tych omówiono istotę i scharakteryzowano energetykę pod względem możliwości analizy jej efektywności. Przedstawiono także problematykę wykorzystania energii we współczesnej gospodarce i społeczeństwach oraz dokonano oceny znaczenia energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Ta część pracy podejmuje również aspekty dotyczące pomiaru kosztów w energetyce, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości internalizacji kosztów zewnętrznych.
W następnych rozdziałach (czwartym, piątym i szóstym) przeprowadzono analizę roli i znaczenia energetyki odnawialnej dla funkcjonowania poszczególnych państw czy społeczeństw. Istotnym elementem tej części pracy jest przedstawienie funkcji energetyki odnawialnej w polskim sektorze energetycznym wraz z zaprezentowaniem możliwych do wykorzystania zasobów. Następnie, na tle międzynarodowych i krajowych uwarunkowań prawnych wykorzystania OZE (unijnych i polskich), ukazano kluczowe normy prawne regulujące i wytyczające kierunki rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.
Wreszcie rozdział siódmy oraz część wnioskowa w podsumowaniu prezentują wyniki przeprowadzonych badań oraz model zrównoważonego i kompleksowego rozwoju energetyki odnawialnej z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych zasobów.
W ujęciu szczegółowym rozdział pierwszy został poświęcony problematyce dotyczącej energii oraz energetyce oraz ich znaczeniu we współczesnym świecie. Rozważaniom poddano kwestie dotyczące wpływu energii i sektora energetycznego na rozwój społeczno-gospodarczy. Szczegółowo zostały omówione także kwestie wpływu energetyki na środowisko naturalne oraz nowe podejście do spraw energetycznych w wysoko rozwiniętych państwach świata.
W rozdziale drugim podjęto problem możliwości definiowania, interpretowania i pomiaru efektywności w energetyce. Dokonano również rozgraniczenia definicyjnego pomiędzy efektywnością sektora energetycznego a efektywnością energetyczną.
Rozdział trzeci omawia zagadnienia dotyczące charakterystyki kosztów oraz czynników je określających. W rozdziale zaprezentowano kwestie pojęciowe i klasyfikacji kosztów w energetyce. Przedstawiono także czynniki określające koszty w energetyce oraz możliwości internalizacji kosztów. W tym zakresie szczegółowo zostały zaprezentowane instrumenty internalizacji kosztów oraz możliwości ich zastosowania.
Rozdział czwarty podejmuje rozważania dotyczące społeczno-gospodarczych uwarunkowań rozwoju OZE. Zdefiniowano OZE, cechy i podział je charakteryzujące. Istotny fragment rozdziału stanowią rozważania dotyczące wpływu energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie, jak również kwestie wpływu energetyki odnawialnej na gospodarkę. Rozwój OŹE dokonuje się w określonej przestrzeni społecznej, co ma kluczowe znaczenie dla przyjętych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w energetyce. Świadomość społeczna decyduje zatem o możliwościach, kierunkach rozwoju i wykorzystania OZE, co jest także poruszane w czwartym rozdziale. Zakończenie rozdziału stanowią rozważania dotyczące kierunków i tendencji rozwoju OZE.
Problematyce roli energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasobom i wykorzystaniu został poświęcony rozdział piąty. Skupiono w nim uwagę na energetyce odnawialnej i możliwościach jej pozyskiwania. Szczegółowo zostały scharakteryzowane zasoby, potencjał oraz wykorzystanie OŹE z podziałem na główne grupy: energię słoneczną, wodną, wiatrową, geotermalną i biomasę.
W rozdziale szóstym przeprowadzono analizę podstaw prawnych wykorzystania OŹE w Polsce. Zostały omówione także główne akty prawne regulujące rozwój i funkcjonowanie energetyki odnawialnej w UE i Polsce. Rozdział ten przybliża również rolę i znaczenie energetyki odnawialnej w kluczowych dokumentach strategicznych. Istotne w tym rozdziale są także rozważania dotyczące wybranych rozwiązań wspierających energetykę odnawialną w wybranych państwach europejskich.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. W rozważaniach uwzględniono zasoby lokalne i regionalne oraz poszczególnych interesariuszy i ich potencjalny udział w przedsięwzięciach energetycznych. W rozdziale tym zostały również zaprezentowane opinie samorządowców, menedżerów przedsiębiorstw komunalnych i komercyjnych oraz przedsiębiorstw energetycznych (w tym operatorów systemów dystrybucyjnych - OSD) dotyczące zalet i wad poszczególnych rozwiązań organizacyjnych, technicznych oraz finansowych. Szczególnie ważną kwestią opisaną w rozdziale są zaprezentowane oczekiwania związane z zakresem rozwoju OZE w Polsce. W tej części pracy omówiono możliwe działania podejmowane w ramach modelu, których realizacja może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej i jej współpracy z energetyką konwencjonalną.
Podsumowanie i wnioski końcowe obejmują zestawienie omawianych w pracy zagadnień. Wskazują perspektywy i kierunki podejmowania dalszych badań nad możliwościami rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Autor ma także świadomość, że nie udało się znaleźć odpowiedzi na wszystkie nurtujące go pytania i wątpliwości, jakie pojawiły się podczas pisania pracy. Liczy jednak na to, że zawarte w książce propozycje i przemyślenia staną się przyczynkiem do dalszych systemowych badań nad sektorem energetycznym i udziałem w nim OZE, kooperacji energetyki odnawialnej z energetyką konwencjonalną czy też znaczeniem energetyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego, a wiele zaproponowanych rozwiązań znajdzie swe zastosowanie w praktyce gospodarczej.
Rozważania na temat uwarunkowań i kierunków rozwoju energetyki odnawialnej podjęte w książce zostały przeprowadzone zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym na dzień 1 czerwca 2018 roku.
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Energia i energetyka wobec przemian społeczno-gospodarczych i środowiskowych
1.1. Etapy rozwoju energetyki
1.2. Problemy rozwoju współczesnej energetyki
1.3. Rola energetyki w rozwoju społeczno-gospodarczym i jej wpływ na środowisko naturalne
1.4. Kreatywne i innowacyjne podejście do energetyki w nowoczesnych społeczeństwach i gospodarkach
1.5. Podsumowanie
2. Efektywność w energetyce
2.1. Pojęcie i istota efektywności
2.2. Pomiar efektywności w energetyce
2.3. Efektywność energetyki a efektywność energetyczna
2.4. Podsumowanie
3. Koszty w energetyce
3.1. Charakterystyka kosztów w energetyce oraz ich klasyfikacja
3.2. Czynniki określające koszty w energetyce
3.2.1. Efekty zewnętrzne w energetyce
3.2.2. Koszty zewnętrzne a efekty zewnętrzne
3.3. Internalizacja kosztów zewnętrznych w energetyce
3.3.1. Podatek Pigou
3.3.2. Teoremat Coase'a
3.3.3. Metodyka wyznaczania kosztów zewnętrznych
3.4. Instrumenty internalizacji kosztów
3.5. Podsumowanie
4. Społeczno-gospodarcze uwarunkowania rozwoju odnawialnych źródeł energii
4.1. Definicja, cechy i podział energetyki odnawialnej
4.2. Znaczenie energetyki odnawialnej dla gospodarki
4.3. Wpływ energetyki odnawialnej na środowisko naturalne i zdrowie ludzkie
4.4. Wpływ świadomości społecznej na możliwości oraz kierunki rozwoju i wykorzystania odnawialnych źródeł energii
4.5. Kierunki i tendencje rozwoju energetyki odnawialnej
4.6. Podsumowanie
5. Rola energii odnawialnej w polskim sektorze energetycznym oraz jej zasoby i wykorzystanie
5.1. Sektor energetyczny w Polsce
5.2. Energochłonność polskiej gospodarki
5.3. Zasoby, potencjał i wykorzystanie energii odnawialnej
5.3.1. Wprowadzenie
5.3.2. Energia słoneczna
5.3.3. Energia wodna
5.3.4. Energia wiatrowa
5.3.5. Energia geotermalna
5.3.6. Biomasa
5.4. Wyzwania stojące przed polską energetyką odnawialną
5.5. Podsumowanie
6. Podstawy prawne wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce i wybranych krajach UE
6.1. Podstawy prawne dotyczące wykorzystania odnawialnych źródeł energii w UE
6.2. Energetyka odnawialna w polskim ustawodawstwie i dokumentach strategicznych
6.2.1. Polskie regulacje prawne w zakresie OŹE
6.2.2. Energetyka odnawialna w dokumentach strategicznych
6.3. Systemy wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej w wybranych państwach europejskich
6.4. Podsumowanie
7. Zarys modelu rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce opartego na lokalnych i regionalnych zasobach
7.1. Uwagi wstępne i wnioski z przeprowadzonych badań
7.2. Charakterystyka parametrów modelu
7.3. Interesariusze zaangażowani w realizację przedsięwzięć oraz potencjalne koszty i korzyści uczestniczenia w systemie
7.4. Organizacja modelu rozwoju systemu energetycznego opartego na OŹE
7.5. Możliwości finansowania rozwoju OŹE
7.6. Podsumowanie
Podsumowanie i wnioski końcowe
Słownik podstawowych pojęć
Załączniki
Bibliografia
Wykaz tabel, wykresów, wzorów i map
Streszczenie w języku polskim
Streszczenie w języku angielskim (Summary)