SAMOZATRUDNIENIE KONIECZNOŚĆ CZY WYBÓR PRZEDSIĘBIORCZYCH

e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:

https://www.ibuk.pl

[[[separator]]]

Samozatrudnienie we współczesnej gospodarce wzbudza skrajne emocje. Dla niektórych badaczy tego zjawiska [np. Blanchflower, Oswald, Stutzer, 2001; Davidsson, 2003] jest to forma przedsiębiorczości. Według nich samozatrudnieni są przedsiębiorcami, prowadzą niezależną działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko działania, a ich dochody są oparte na zyskach firmy. Dla innych [np. Henrekson, 2007; Shane, 2008; Purcell, 2000] samozatrudnienie to elastyczna forma pracy. Globalizacja i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw wymogły zastę­powanie tradycyjnych kontraktów o pracę elastycznymi formami zatrudnienia, wśród których jest samozatrudnienie. Niektórzy uważają wręcz, że jest to forma pracy prekaryjnej [Vosko, 2006; Wall, 2015].

Niezależnie od definicji w ciągu ostatnich lat liczba samozatrudnionych zarówno na świecie, jak i w Polsce wzrasta. Na koniec 2016 r. w naszym kraju jednoosobową działalność gospodarczą prowadziło 1449 tys. osób, o 32% więcej niż w 2008 r. Samozatrudnieni stanowią obecnie już 8,7% wszystkich pracujących w gospodarce narodowej. Podobne tendencje można obserwować też w innych krajach Unii Europejskiej. Tymczasem w Polsce badania dotyczące tego zjawiska są prowadzone dopiero od niedawna. Mnożą się nierozwiązane problemy:

• kto jest, a kto nie jest samozatrudnionym (nie istnieje jasna definicja, która

  pozwoliłby na określenie, kto przynależy do tej grupy),

• czy samozatrudniony jest przedsiębiorcą,

• jakie są skutki wzrostu samozatrudnienia dla gospodarki.

  Instytut Rynków i Konkurencji, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, uznał, iż należy stworzyć przestrzeń do swo­bodnej naukowej dyskusji nad powyższymi problemami. Dlatego w październiku 2016 r. odbyła się I Konferencja Samozatrudnionych i Freelancerów ?Samoza­trudnienie - wybór przedsiębiorczych?". Wzięli w niej udział: przedstawiciele wielu ośrodków akademickich, administracji publicznej, organizacji wspierania biznesu oraz samozatrudnieni i freelancerzy - osoby prowadzące działalność gospodarczą i pracujący na podstawie innych form prawnych. Książka, którą oddajemy w Państwa ręce, jest efektem tej konferencji. Stanowi ona wprowadzenie do dyskusji nad złożonością i interdyscyplinarnym charakterem pojęcia ?samozatrudnienie". W przygotowanej monografii autorzy podjęli próbę identyfikacji obszarów związanych z tym terminem, które wymagają badań i głębszej analizy w polskich warunkach. Stworzono swoistą mapę problemów zarówno teoretycznych, w tym pojęciowych, ale też praktycznych, odnoszących się do rzeczywistych warunków działania samozatrudnionych.

  Zgodnie z prognozą E. Mączyńskiej-Ziemackiej - ze względu na rewolucję cyfrową, zmianę paradygmatu gospodarki i stratyfikacji społecznej - liczba samo- zatrudnionych będzie dynamicznie rosła. Tradycyjne etaty już teraz są zastępowane elastycznymi miejscami pracy. Zaciera się granica między właścicielem kapitału i pracownikiem, między producentem i konsumentem. Zmieniają się atrybuty przedsiębiorcy. Tradycyjnie uznawano za takie pomysł na firmę, zainwestowanie kapitału w jej stworzenie oraz zatrudnienie pracowników. Ważnym elementem przedsiębiorczości było ryzyko podejmowania takiej działalności, które ponosił przedsiębiorca. Jednak te atrybuty tracą obecnie na znaczeniu.

  Współcześnie można założyć firmę, wykorzystując pomysły innych (np. poprzez franchising). Założenie przedsiębiorstwa nie wymaga bezwzględnie posiadania własnego kapitału. Można skorzystać z finansowania zewnętrznego, w tym z bezzwrotnych dotacji, czy pozyskać finansowanie od potencjalnych klientów (np. crowdfunding). Część firm w ramach gospodarki opartej na wiedzy, w tym gospodarki cyfrowej, może powstać bez jakiegokolwiek zaangażowania finanso­wego ze strony właściciela. Podobnie, prowadzenie firmy nie wymaga zatrudniania pracowników w tradycyjnym rozumieniu. Można skorzystać z outsourcingu i współpracować z wybranymi specjalistami, kupując od nich usługi. Wszystko to sprawia, że ryzyko prowadzenia działalności jest niższe niż jeszcze dekadę czy dwie wcześniej. Jednocześnie rośnie jednak niepewność. Według Z. Baumana [2012] w postindustrialnej gospodarce rzeczywistość i warunki działania są płynne. Istniejące instytucje i definicje stworzone na rzecz gospodarki industrialnej nie przystają do potrzeb gospodarki cyfrowej. Rozdział 1 monografii odnosi się do tej zmiany. Przeprowadzono w nim badania literatury przedmiotu (desk research) nad definicją pojęcia ?samozatrudnienie" i jego interpretacją.

  Cztery następne rozdziały przedstawiają rolę samozatrudnienia we współcze­snej gospodarce z perspektywy makroekonomicznej - trendy rozwoju samoza­trudnienia w Polsce i Unii Europejskiej, a także segmentację grupy najmniejszych mikroprzedsiębiorstw. W rozdziałach tych przeanalizowano determinanty samozatrudnienia, w tym czynniki, które wpływają na decyzję o rozpoczęciu działalności gospodarczej. Osobny rozdział poświęcono samozatrudnieniu kobiet.

  Analiza na poziomie makro nie pozwala na wypracowanie konsensusu, jak oceniać samozatrudnienie. Z jednej strony, wspiera ono gospodarkę, pomaga wykorzystać jej rezerwy, w tym głównie rezerwy kapitału ludzkiego. Z drugiej jednak strony, analizując efektywność działalności i wskaźniki wydajności pracy oparte na miernikach ekonomicznych (wielkość produkcji i sprzedaży, rentowność), można stwierdzić dodatnią korelację pomiędzy tak mierzoną efektywnością a wielkością firmy. Z tej perspektywy samozatrudnienie może stanowić barierę wzrostu gospodarczego. Trudno sobie wyobrazić obecnie tendencję do ograniczania pracy na własny rachunek w gospodarce. Jednak należy brać pod uwagę ambiwalentny i złożony charakter wielu zjawisk, które dotyczą samozatrudnienia zarówno w badaniach naukowych, jak i praktyce gospodarczej.

  Podczas I Konferencji Samozatrudnionych i Freelancerów dużo miejsca w dys­kusji poświęcono analizie wpływu formalnych instytucji, w tym regulacji prawnych, na warunki prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej i związanej z tym efektywności. Dwa rozdziały w monografii dotyczą właśnie analizy specy­ficznych przepisów prawa i ich oddziaływania na samozatrudnienie. Co ciekawe, w tym przypadku również jest widoczna ambiwalencja co do charakteru tego zjawiska. W jednym z tych rozdziałów uznaje się samozatrudnionych za przed­siębiorców, na równi z przedsiębiorstwami sektora MSP, w drugim utożsamia się ich z pracownikami najemnymi, a przedstawiony problem dotyczy możliwości organizacji osób pracujących na własny rachunek w związkach zawodowych.

  Kolejne dwa rozdziały są dowodem na zróżnicowanie grupy samozatrud­nionych i ich elastyczność. Samozatrudnienie można spotkać nie tylko w gospo­darce rynkowej, ale także w tzw. III sektorze. Ten problem zasygnalizowano w rozdziale 8, w którym rozważono działalność wykwalifikowanych specjalistów w sektorze ekonomii społecznej. Ostatni rozdział przedstawia zarówno perspektywę praktyki gospodarczej, stanowiąc analizę przypadku (projektu sieciującego samozatrudnionych i mikroprzedsiębiorców), jak i zalety networkingu dla samo- zatrudnionych oraz zgłębia jego wpływ na ich wyniki finansowe.

  Niniejsza publikacja nie wyczerpuje całej problematyki związanej z samo- zatrudnieniem, nie sygnalizuje nawet wszystkich obszarów, które powinny być analizowane pod kątem tego zjawiska. Zabrakło tu rozważań dotyczących kilku tematów poruszanych podczas konferencji, takich jak m.in. innowacyjność samozatrudnienia czy analiza efektywności samozatrudnienia z perspektywy mikroekonomicznej.

  Niewątpliwie samozatrudnienie będzie ważną częścią globalnej gospodarki. Zwrócił na to uwagę R. Drozdowski, według którego coraz więcej aktywności - nie tylko gospodarczych, ale też naukowych, kulturalnych, społecznych - jest zamykanych w ramy projektu, ze specyficznymi regułami ich realizacji i rozli­czania. Są one głównie realizowane przez samozatrudnionych i freelancerów. Pojawiają się już głosy o narodzeniu się nowego społeczeństwa - project society. Do tego zatarcie granicy między producentem i konsumentem, pracodawcą a pracownikiem, rozwój gospodarki współdzielenia, rozwinięcie gospodarki opartej na technologiach cyfrowych sprawiają, że analizy muszą być wieloaspektowe i interdyscyplinarne. Aby uwzględnić całą złożoność opisywanych zjawisk, trzeba uwzględnić nie tylko klasyczną analizę ekonomiczną, ale też perspektywy insty­tucjonalną, socjologiczną czy psychologiczną.

  Ograniczone możliwości wydawnicze nie pozwoliły na uwzględnienie wszyst­kich istotnych tematów. Mamy nadzieję, że publikacja ta rozpocznie polemikę nad zmianami sposobów gospodarowania we współczesnej gospodarce i miejscem w niej samozatrudnienia. Chcielibyśmy, aby głos w dyskusji zabrali przedstawiciele nie tylko świata nauki, ale także instytucji regulujących warunki prowadzenia działalności gospodarczej, oraz sami praktycy, w tym osoby samozatrudnione.

  Małgorzata Skrzek-Lubasińska Roman Sobiecki

   

[[[separator]]]

Wprowadzenie

Małgorzata Skrzek-Lubasińska

1. Dyskusja nad pojęciem ?samozatrudnienie". Problemy definicyjne i analityczne

1.1. Definicje pojęcia ?samozatrudnienie"

1.2. Samozatrudnienie w przekazach prawnym i statystycznym

1.3. Definicje samozatrudnienia w badaniach naukowych

1.4. Samozatrudnienie a praca najemna

1.5. Samozatrudnienie a przedsiębiorczość

Podsumowanie

Bibliografia

Jerzy Cieślik

2. Rola samozatrudnienia w gospodarce narodowej

2.1. Zróżnicowanie przejawów samozatrudnienia

2.2. Samozatrudnienie na tle alternatywnych form aktywności ekonomicznej ludności

2.3. Dychotomiczna struktura sektora mikroprzedsiębiorstw

2.4. Znaczenie aktywności solo - porównania międzynarodowe

Podsumowanie

Bibliografia

Joanna Żukowska

3. Samozatrudnienie - charakterystyka trendu w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej

3.1. Samozatrudnienie - wprowadzenie teoretyczne

3.2. Rozkład samozatrudnienia w Polsce

3.3. Samozatrudnienie - Polska na tle innych krajów UE i OECD (i krajów aspirujących)

3.4. Kraje Unii Europejskiej przyjazne samozatrudnieniu

Podsumowanie

Bibliografia

Ewa Lisowska

4. Samozatrudnienie kobiet

4.1. Zjawisko samozatrudnienia kobiet na świecie i w Polsce

4.1.1. Uwarunkowania kulturowe

4.1.2. Uwarunkowania ekonomiczne

4.1.3. Sytuacja w Polsce - rys historyczny

4.1.4. Wskaźniki przedsiębiorczości w Polsce i UE-28

4.1.5. Samozatrudnieni w Polsce w 2016 r.

4.2. Główne przyczyny samozatrudnienia kobiet

4.3. Bariery deklarowane przez kobiety

Podsumowanie

Bibliografia

Dorota Kmieć

5. Determinanty samozatrudnienia w Polsce. Czynniki wpływające na decyzję o rozpoczęciu działalności gospodarczej

5.1. Determinanty samozatrudnienia - przegląd wyników badań

5.2. Regresja logistyczna - podstawy teoretyczne

5.3. Wyniki badań - analiza statystyczna informacji o pracujących

5.4. Charakterystyka zmiennych w modelu regresji logistycznej

5.5. Wyniki oszacowań modelu

5.6. Aktywność edukacyjna dorosłych a samozatrudnienie

Podsumowanie

Bibliografia

Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel

6. Wpływ prawa antymonopolowego na pozycję rynkową małych i średnich przedsiębiorców

6.1. Zakazy praktyk ograniczających konkurencję

6.2. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję

6.3. Zakaz nadużywania pozycji dominującej

6.4. Egzekwowanie prawa

6.5. Antymonopolowa kontrola koncentracji przedsiębiorców

Podsumowanie

Bibliografia

Barbara Surdykowska

7. Osoby samozatrudnione a prawo do rokowań zbiorowych

7.1. Typologia pracowników

7.2. Prawo do rokowań zbiorowych jako prawo człowieka

7.3. Rokowania a osoby samozatrudnione ekonomicznie zależne

7.4. Polskie regulacje w zakresie prawa do rokowań zbiorowych dla osób samozatrudnionych

Podsumowanie

Bibliografia

Anna Jasińska-Biliczak

8. Samozatrudnieni specjaliści - współczesny wymiar ekonomii społecznej

8.1. Samozatrudnienie specjalistów - próba zdefiniowania zjawiska

8.2. Ekonomia społeczna - współczesny podmiot rynkowy

8.3. Metodologia badań

8.4. Rola i miejsce specjalisty w ekonomii społecznej - analiza przypadku

Podsumowanie

Bibliografia

Agnieszka Klucznik-Törő

9. Networking - być albo nie być samozatrudnionych

9.1. Pojęcie networkingu, jego formy i korzyści wynikające ze stosowania przez samozatrudnionych

9.2. Przedsiębiorca i ocena jego zaangażowania w grupy networkingowe

9.3. Zasady realizowania networkingu

9.3.1. Przygotowanie do networkingu

9.3.2. Samoświadomość

9.3.3. Ćwiczenie umiejętności interpersonalnych

9.3.4. Określenie celów oraz komunikowanie ich grupom networkingowym

9.3.5. Szukanie wspólnych korzyści

9.3.6. Autentyczne zainteresowanie drugą osobą

9.3.7. Inne zasady realizowania networkingu

9.3.8. Utrzymywanie kontaktu po spotkaniu

9.4. Najczęściej popełniane błędy w networkingu

9.5. Narzędzia networkingu i prezentacja platformy WINGS

Podsumowanie

Bibliografia

Zakończenie