Ulubione
  1. Strona główna
  2. RÓŻNE OBLICZA SAMOZATRUDNIENIA

RÓŻNE OBLICZA SAMOZATRUDNIENIA

35,00 zł
31,50 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 3,50 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 31,50 zł
Autor: Małgorzata Skrzek-Lubasińska Zofia Gródek-Szostak
Kod produktu: 978-83-8030-304-1
Cena regularna:
35,00 zł
31,50 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 3,50 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 31,50 zł
Dodaj do ulubionych
Łatwy zwrot towaru w ciągu 14 dni od zakupu bez podania przyczyny
RÓŻNE OBLICZA SAMOZATRUDNIENIA
RÓŻNE OBLICZA SAMOZATRUDNIENIA

 

 

 

[[[separator]]]

 

 

 

 

Początek XXI wieku to okres intensywnych zmian w wielu sferach życia, które jeszcze kilkanaście lat temu były niewyobrażalne i stanowiły bardziej opowieści z literatury science fiction, a nie prognozy co do rzeczywistych trendów występujących na świecie. Rozwój nowoczesnych technologii, cyfryzacja dotykająca wszelkich aspektów życia, globalizacja, zmiany kulturowe, w tym demograficzne, są wymieniane jako te, które najbardziej wpływają na przyszłość gospodarczą i społeczną [KPMG, 2013; Raport EY, 2016a; Gates, 2017; Acemoglu, 2014]. Wielu specjalistów zwróciło uwagę na to, że zmiany te nie są powierzchowne, ale wynikają z głębokich przemian systemowych. W pracy [Morawski, 2010, s. 394] podkreślono, że globalizacja wpływa na zmianę konfiguracji struktur, agencji i szeroko rozumianych instytucji. W okresie modernizmu struktury były oparte na trzech filarach: państwie, pracy i kapitale. Podstawami regulacji, systemu prawnego, instytucji były dialog i kompromis pomiędzy aparatem państwa, związkami zawodowymi i przedstawicielami kapitału. Cały ten system opierał się na hierarchii i ścisłym określeniu ról poszczególnych członków systemu (czy to w rodzinie: społeczne i kulturowe określenie ról poszczególnych członków rodziny, czy w przedsiębiorstwie: hierarchia pracodawca - pracownik), ale też na linearności, która określała etapy życia i edukacji czy kariery zawodowej. Obecnie wszystkie te elementy zostały zachwiane. Zacierają się różnice między pracą i kapitałem (np. zjawisko prosumpcji) czy pomiędzy państwem a kapitałem (ponadnarodowe korporacje z własnymi, ponadnarodowymi systemami wartości, działające ponad granicami narodowych regulacji).

Obecny czas charakteryzuje się elastycznością i nielinernością [Bauman, 2006, 2007]. Autorzy pracy [Beck, Beck-Gernsheim, 2001] wskazali na wymuszenie "zinstytucjonalizowanego indywidualizmu" jednostek. Nie jest to ich wybór, lecz konieczność generowana przez system, który każdego traktuje jako indywidualną jednostkę, a nie przedstawiciela większej społeczności (rodziny, przedsiębiorstwa czy społeczeństwa). To znów powoduje wzrost niepewności każdego działania [Koźmiński, 2004, 2009], dotyczącego sfery nie tylko prywatnej (np. zakładanie rodziny), lecz także gospodarczej (decyzje co do kariery zawodowej lub działalności gospodarczej).

Wszystkie wspomniane zmiany dotyczą też rynku pracy. Globalizacja pracy, znacznie większe otwarcie rynków (choćby poprzez możliwości, jakie dają nowoczesne technologie - pracy zdalnej) - przy jednoczesnym zmniejszeniu globalnego popytu na pracę, wynikającym z automatyzacji, i zmianie samej struktury popytu na pracę (np. zanikanie miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji, które mogą być zautomatyzowane) - zmienia zupełnie warunki działania na rynku pracy. Mowa tu o głębokich zmianach instytucjonalnych i systemowych. Obecnie system opiera się na szeroko rozumianym outsourcingu - przenoszeniu różnych dotychczas wykonywanych zadań do innych jednostek. Outsourcingowi towarzyszy jednak także insourcing [Morawski, 2010]. Przenikanie elementów technologii, kultury, polityki i ekonomii powoduje, iż, z jednej strony, wiele funkcji (np. pracy) zostaje "wyoutsourcowanych" do wyspecjalizowanych jednostek (często poza lokalne środowisko), z drugiej zaś jednostka zaczyna przejmować wiele funkcji, które wcześniej spełniały inne, wyspecjalizowane jednostki (np. realizacja przelewów w systemie bankowości internetowej przez właściciela rachunku, a nie przez pracownika banku). To właśnie jest przykład nielinearności, otwartości i ambiwalentności zindywidualizowanej struktury. Taka zmiana ma jednak duże konsekwencje gospodarcze - postępujące zastąpienie ekonomii skali ekonomią możliwości, czyli: różnorodności, rozproszenia, nieokreśloności, elastyczności, decentralizacji itd. [Morawski, 2010, s. 395]. Na rynku pracy skutkuje to wzrostem elastyczności pracy. Dotyczy to form organizacji miejsca i czasu pracy oraz sposobu i warunków jej wykonywania. Świadczący pracę częściej są traktowani jak świadczący usługę, a nie jak tradycyjni pracownicy. To na świadczących pracę często jest przenoszona odpowiedzialność za rezultaty pracy, wzrasta więc ryzyko pracy. Jednocześnie zanikają atrybuty tradycyjnych miejsc pracy, np. lojalność pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, kształtowanie długofalowej kariery zawodowej pracownika, w tym inwestowanie w jego edukację. Praca, bez względu na formalną jej formę, ma często charakter projektowy, a więc z natury rzeczy krótkoterminowy. W takich warunkach coraz większe znaczenie wydaje się mieć praca na własny rachunek.

Narodowe struktury instytucjonalne nie nadążają za tymi zmianami - regulacje, systemy prawne, ale też tradycyjne normy i zachowania społeczne nie stanowią dziś odpowiedzi na pojawiające się w gospodarce i życiu społecznym problemy. Tymczasem nie ma możliwości wprowadzenia odpowiednich zmian systemowych i realizowania skutecznej polityki gospodarczej i prognoz gospodarczych na poziomie makro (także podejmowania skutecznych decyzji gospodarczych na poziomie mikro) bez zrozumienia, jakie reguły obowiązują w gospodarce i życiu społecznym i jakie są kierunki zmian tych reguł. Z tego powodu niezmiernie ważna jest obserwacja trendów gospodarczych, w tym m.in. tych, które można zaobserwować na rynku pracy.

Obecnie wiodące organizacje, zajmujące się zbieraniem danych i opracowywaniem statystyk dotyczących rynku pracy, podążają za wytycznymi opracowanymi przez Międzynarodową Organizację Pracy. W roku 1993, podczas 15. Międzynarodowej Konferencji dotyczącej Statystyki Pracy, zrewidowano stosowaną w statystyce Międzynarodową Klasyfikację Statusu Zatrudnienia (ICSE '93), która wyróżnia następujące kategorie pracujących:

1) pracowników najemnych (employees);

2) pracodawców (employers);

3) pracujących na własny rachunek (own-account workers);

4) członków spółdzielni produkcyjnych (members of producers' cooperatives);

5) pomagających członków rodzin (contributingfamily workers). Międzynarodowa Organizacja Pracy zdefiniowała pracujących i podzieliła ich na dwie grupy:

1) posiadających pracę odpłatną - pracowników najemnych, którzy otrzymują wynagrodzenie na podstawie umowy, bez względu na jej formalny kształt (w warunkach polskich umowa o pracę, umowa-zlecenie itd.);

2) kreujących samodzielnie miejsce pracy - samozatrudnionych lub pracujących na własny rachunek, którzy tworzą dla siebie miejsce pracy, a ich wynagrodzenie jest bezpośrednio zależne od zysków otrzymanych w wyniku produkcji dóbr lub świadczenia usług, przy czym własna konsumpcja jest uważana za część zysków; ponoszą oni pełne ryzyko swoich działań.

Autorzy wytycznych ICES '93 i MOP sami stwierdzili, iż te definicje nie są precyzyjne i sprawiają wiele trudności interpretacyjnych. W warunkach polskich można postawić chociażby następujące pytania o to, do której grupy zaliczyć:

  • osobę mającą umowę o pracę, która pracuje projektowo (na czas określony), zatem realizując projekt, a jej wynagrodzenie (najczęściej oprócz minimalnego, określonego przez prawo) zależy od wyników jej pracy, czyli jest uzależnione od zysków z projektu;
  • osobę mającą umowę o pracę, która jednak zgodnie z warunkami umowy ponosi całkowitą odpowiedzialność za rezultaty swojej pracy;
  • osobę prowadzącą własną firmę, świadczącą usługę ściśle pod kontrolą i na warunkach określonych przez zleceniodawcę.

Jak widać, trudności interpretacyjne dotyczą obu grup: pracowników najemnych i pracujących na własny rachunek. Można co prawda założyć, że sporne przypadki stanowią margines statystyk rynku pracy, ale zmieniające się reguły funkcjonowania gospodarki sprawiają, że taką hipotezę należałoby udowodnić.

Co więcej, do grona osób pracujących na własny rachunek zalicza się bardzo różne grupy pracujących, m.in.: rolników indywidualnych, rzemieślników, wysokiej klasy specjalistów i konsultantów (tzw. wolne zawody), przedsiębiorców prowadzących tradycyjne firmy, ale też przedsiębiorców - właścicieli start-upów i najbardziej innowacyjnych firm. Takie zbiorcze dane o pracujących na własny rachunek (samozatrudnionych) mają ograniczoną wartość informacyjną. Przykładowo, zgodnie z danymi OECD w latach 2013-2016 odsetek samozatrudnionych w stosunku do wszystkich pracujących w 28 krajach Unii Europejskiej spadł z 16,5% do 15,8%, a w Polsce - z 21,8% do 20,7% [OECD, 2018]. Czy oznacza to, że mniej osób pracuje w sposób projektowy (zgodnie z trendami opisanymi powyżej), a więcej osób posiada stabilne warunki pracy (mniej elastyczne i mniej niepewne)? Czy też zmienia się struktura gospodarki i spada liczba pracujących w jednym z sektorów zdominowanych przez pracujących na własny rachunek? Czy też może większą liczbę pracujących na własne ryzyko zalicza się obecnie do pracowników najemnych, utożsamianych z osobami posiadającymi stabilne warunki pracy?

Głównym celem tej monografii była identyfikacja dopasowania istniejącej informacji dotyczącej samozatrudnienia do zmieniających się warunków funkcjonowania gospodarki, w tym rynku pracy. Wykazana została heterogeniczność grupy samozatrudnionych - na poziomie zarówno definicji i teorii, jak i praktyki gospodarczej. Na podstawie badań teoretycznych (desk research) wyodrębniono główne grupy samozatrudnionych, a następnie zostały przeprowadzone analizy każdej z wyodrębnionych grup. Celem szczegółowym tej części monografii była identyfikacja:

1) luk w wiedzy dotyczącej samozatrudnienia w Polsce, w tym poszczególnych, wyodrębnionych grup;

2) cech charakterystycznych każdej z grup samozatrudnionych, które mogłyby być podstawą formalnej klasyfikacji samozatrudnienia.

Taka perspektywa monografii zarówno przyczynia się do teoretycznego ujęcia zjawiska samozatrudnienia, jak również (dzięki wyodrębnieniu cech charakterystycznych każdej z grup) wyraża opinię Autorek na temat praktycznych możliwości włączenia zmodyfikowanych definicji do statystyk publicznych.

Rozdział 1 stanowi próbę kategoryzacji zjawiska samozatrudnienia. Przeanalizowane zostały dotychczasowe badania naukowe i publikacje teoretyczne oraz oficjalne dokumenty międzynarodowych organizacji zajmujących się rynkiem pracy i gospodarką, pod kątem wyodrębnienia wszelkich grup, które są uznawane za składowe tego zjawiska. Dodatkowo analiza dotyczyła cech - charakterystyk różnych grup zaliczanych do samozatrudnienia, które mogą stanowić kryteria dywersyfikujące to zjawisko.

W rozdziale 2 zostały przedstawione wszelkie dostępne statystyki, oparte na publicznych źródłach danych. Przeanalizowano możliwość przedstawiania trendów w zmianie liczby samozatrudnionych. Przedstawiono też luki związane z dostępnością danych.

W następnych trzech rozdziałach (3, 4, 5) zostały omówione główne zidentyfikowane grupy samozatrudnionych: tradycyjni właściciele małych firm (solo przedsiębiorcy), freelancerzy, właściciele start-upów oraz samozatrudnieni zależni. Wszystkie te grupy pracują na własny rachunek, jednak różnią się tak znacznie, że ich wspólna analiza w ramach samozatrudnienia często nie daje odpowiedzi na najbardziej aktualne pytania dotyczące współczesnej gospodarki. Główna analiza dotyczyła takich tematów, jak:

  • problemy definicyjne wymienionych grup pracujących na własny rachunek;
  • cechy charakterystyczne każdej z grup, wraz z możliwościami ich działania i rozwoju;
  • możliwości (teoretyczne i praktyczne) wyodrębnienia wymienionych grup w statystykach publicznych.

Rozdział 6, ostatni, stanowi analizę możliwości rozwoju samozatrudnienia w warunkach ekspansji nowych form gospodarki cyfrowej, zwanych gig economy, just-in-time economy czy on-demand economy. Tu także wskazano na nowe zagadnienia i problemy, które mogą stanowić podstawę badań empirycznych i refleksji naukowej.

Podsumowując, główne pytania, na które odpowiada prezentowana tu monografia, brzmią następująco:

  • Czy różnorodność osób pracujących na własny rachunek skutkuje koniecznością kategoryzacji samozatrudnienia?
  • Czy różne grupy w ramach samozatrudnienia charakteryzują się tak różnymi cechami, że wspólna ich analiza nie oddaje całej złożoności problemów związanych z taką formą działania?

Prezentowana monografia pt. Różne oblicza samozatrudnienia stanowi przegląd dotychczasowych badań dotyczących samozatrudnienia - zarówno naukowych, jak i statystyk publicznych - pod kątem ich dopasowania do potrzeb analizy współczesnych trendów gospodarczych i identyfikuje luki badawcze w tym zakresie. Stanowi także propozycję kategoryzacji samozatrudnienia, dzięki której sposób zbierania danych i analiz grupy pracujących na własny rachunek będzie bardziej dostosowany do realiów współczesnej gospodarki.

[[[separator]]]

 

Wykaz skrótów

Wstęp

 

1. Różnorodność form samozatrudnienia - próba kategoryzacji zjawiska

1.1. Przegląd teorii i badań

1.1.1. Niezależność działania

1.1.2. Innowacyjność

1.1.3. Inwestowanie, własność środków produkcji

1.1.4. Poziom profesjonalizmu

1.1.5. Przyczyny podjęcia decyzji o samozatrudnieniu

1.2. Przegląd oficjalnych dokumentów instytucji międzynarodowych

1.3. Analiza kryteriów podziału samozatrudnienia

 

2. Samozatrudnienie w liczbach - Polska 2012-2017

 

3. Samozatrudnienie zależne - na granicy pomiędzy pracą najemną a pracą na własny rachunek

 

4. Tradycyjne samozatrudnienie w Polsce - od freelancera po właściciela małej firmy

4.1. Freelancer a właściciel tradycyjnego przedsiębiorstwa - podobieństwa i różnice

4.2. Freelancer w literaturze przedmiotu - próba ujęcia definicyjnego

4.3. Klasyfikacje i typologie freelancerów

4.4. Kariera freelancera

4.5. Freelancer w badaniach europejskich

4.6. Freelancerzy w Polsce

 

5. Start-up jako forma samozatrudnienia oparta na innowacjach i technologiach

5.1. Przemysł nowoczesnych technologii

5.2. Wiedzochłonne usługi biznesowe

5.3. Start-up jako innowacyjny podmiot gospodarczy

5.4. Start-up jako forma samozatrudnienia

5.5. Cykl życia i rozwój start-upu

5.6. Uwarunkowania działalności start-upu w kontekście gospodarki opartej na wiedzy

5.7. Inteligentne specjalizacje regionu (smart specialization)

5.8. Finansowanie działalności start-upowej

 

6.Samozatrudnienie wobec rozwoju gospodarki cyfrowej

6.1. Gig economy a rozwój samozatrudnienia

 

Zakończenie

Bibliografia

Opis

Wydanie: I
Rok wydania: 2019
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: twarda
Format: B5
Liczba stron: 132

 

 

 

Wstęp

 

 

 

 

Początek XXI wieku to okres intensywnych zmian w wielu sferach życia, które jeszcze kilkanaście lat temu były niewyobrażalne i stanowiły bardziej opowieści z literatury science fiction, a nie prognozy co do rzeczywistych trendów występujących na świecie. Rozwój nowoczesnych technologii, cyfryzacja dotykająca wszelkich aspektów życia, globalizacja, zmiany kulturowe, w tym demograficzne, są wymieniane jako te, które najbardziej wpływają na przyszłość gospodarczą i społeczną [KPMG, 2013; Raport EY, 2016a; Gates, 2017; Acemoglu, 2014]. Wielu specjalistów zwróciło uwagę na to, że zmiany te nie są powierzchowne, ale wynikają z głębokich przemian systemowych. W pracy [Morawski, 2010, s. 394] podkreślono, że globalizacja wpływa na zmianę konfiguracji struktur, agencji i szeroko rozumianych instytucji. W okresie modernizmu struktury były oparte na trzech filarach: państwie, pracy i kapitale. Podstawami regulacji, systemu prawnego, instytucji były dialog i kompromis pomiędzy aparatem państwa, związkami zawodowymi i przedstawicielami kapitału. Cały ten system opierał się na hierarchii i ścisłym określeniu ról poszczególnych członków systemu (czy to w rodzinie: społeczne i kulturowe określenie ról poszczególnych członków rodziny, czy w przedsiębiorstwie: hierarchia pracodawca - pracownik), ale też na linearności, która określała etapy życia i edukacji czy kariery zawodowej. Obecnie wszystkie te elementy zostały zachwiane. Zacierają się różnice między pracą i kapitałem (np. zjawisko prosumpcji) czy pomiędzy państwem a kapitałem (ponadnarodowe korporacje z własnymi, ponadnarodowymi systemami wartości, działające ponad granicami narodowych regulacji).

Obecny czas charakteryzuje się elastycznością i nielinernością [Bauman, 2006, 2007]. Autorzy pracy [Beck, Beck-Gernsheim, 2001] wskazali na wymuszenie "zinstytucjonalizowanego indywidualizmu" jednostek. Nie jest to ich wybór, lecz konieczność generowana przez system, który każdego traktuje jako indywidualną jednostkę, a nie przedstawiciela większej społeczności (rodziny, przedsiębiorstwa czy społeczeństwa). To znów powoduje wzrost niepewności każdego działania [Koźmiński, 2004, 2009], dotyczącego sfery nie tylko prywatnej (np. zakładanie rodziny), lecz także gospodarczej (decyzje co do kariery zawodowej lub działalności gospodarczej).

Wszystkie wspomniane zmiany dotyczą też rynku pracy. Globalizacja pracy, znacznie większe otwarcie rynków (choćby poprzez możliwości, jakie dają nowoczesne technologie - pracy zdalnej) - przy jednoczesnym zmniejszeniu globalnego popytu na pracę, wynikającym z automatyzacji, i zmianie samej struktury popytu na pracę (np. zanikanie miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji, które mogą być zautomatyzowane) - zmienia zupełnie warunki działania na rynku pracy. Mowa tu o głębokich zmianach instytucjonalnych i systemowych. Obecnie system opiera się na szeroko rozumianym outsourcingu - przenoszeniu różnych dotychczas wykonywanych zadań do innych jednostek. Outsourcingowi towarzyszy jednak także insourcing [Morawski, 2010]. Przenikanie elementów technologii, kultury, polityki i ekonomii powoduje, iż, z jednej strony, wiele funkcji (np. pracy) zostaje "wyoutsourcowanych" do wyspecjalizowanych jednostek (często poza lokalne środowisko), z drugiej zaś jednostka zaczyna przejmować wiele funkcji, które wcześniej spełniały inne, wyspecjalizowane jednostki (np. realizacja przelewów w systemie bankowości internetowej przez właściciela rachunku, a nie przez pracownika banku). To właśnie jest przykład nielinearności, otwartości i ambiwalentności zindywidualizowanej struktury. Taka zmiana ma jednak duże konsekwencje gospodarcze - postępujące zastąpienie ekonomii skali ekonomią możliwości, czyli: różnorodności, rozproszenia, nieokreśloności, elastyczności, decentralizacji itd. [Morawski, 2010, s. 395]. Na rynku pracy skutkuje to wzrostem elastyczności pracy. Dotyczy to form organizacji miejsca i czasu pracy oraz sposobu i warunków jej wykonywania. Świadczący pracę częściej są traktowani jak świadczący usługę, a nie jak tradycyjni pracownicy. To na świadczących pracę często jest przenoszona odpowiedzialność za rezultaty pracy, wzrasta więc ryzyko pracy. Jednocześnie zanikają atrybuty tradycyjnych miejsc pracy, np. lojalność pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, kształtowanie długofalowej kariery zawodowej pracownika, w tym inwestowanie w jego edukację. Praca, bez względu na formalną jej formę, ma często charakter projektowy, a więc z natury rzeczy krótkoterminowy. W takich warunkach coraz większe znaczenie wydaje się mieć praca na własny rachunek.

Narodowe struktury instytucjonalne nie nadążają za tymi zmianami - regulacje, systemy prawne, ale też tradycyjne normy i zachowania społeczne nie stanowią dziś odpowiedzi na pojawiające się w gospodarce i życiu społecznym problemy. Tymczasem nie ma możliwości wprowadzenia odpowiednich zmian systemowych i realizowania skutecznej polityki gospodarczej i prognoz gospodarczych na poziomie makro (także podejmowania skutecznych decyzji gospodarczych na poziomie mikro) bez zrozumienia, jakie reguły obowiązują w gospodarce i życiu społecznym i jakie są kierunki zmian tych reguł. Z tego powodu niezmiernie ważna jest obserwacja trendów gospodarczych, w tym m.in. tych, które można zaobserwować na rynku pracy.

Obecnie wiodące organizacje, zajmujące się zbieraniem danych i opracowywaniem statystyk dotyczących rynku pracy, podążają za wytycznymi opracowanymi przez Międzynarodową Organizację Pracy. W roku 1993, podczas 15. Międzynarodowej Konferencji dotyczącej Statystyki Pracy, zrewidowano stosowaną w statystyce Międzynarodową Klasyfikację Statusu Zatrudnienia (ICSE '93), która wyróżnia następujące kategorie pracujących:

1) pracowników najemnych (employees);

2) pracodawców (employers);

3) pracujących na własny rachunek (own-account workers);

4) członków spółdzielni produkcyjnych (members of producers' cooperatives);

5) pomagających członków rodzin (contributingfamily workers). Międzynarodowa Organizacja Pracy zdefiniowała pracujących i podzieliła ich na dwie grupy:

1) posiadających pracę odpłatną - pracowników najemnych, którzy otrzymują wynagrodzenie na podstawie umowy, bez względu na jej formalny kształt (w warunkach polskich umowa o pracę, umowa-zlecenie itd.);

2) kreujących samodzielnie miejsce pracy - samozatrudnionych lub pracujących na własny rachunek, którzy tworzą dla siebie miejsce pracy, a ich wynagrodzenie jest bezpośrednio zależne od zysków otrzymanych w wyniku produkcji dóbr lub świadczenia usług, przy czym własna konsumpcja jest uważana za część zysków; ponoszą oni pełne ryzyko swoich działań.

Autorzy wytycznych ICES '93 i MOP sami stwierdzili, iż te definicje nie są precyzyjne i sprawiają wiele trudności interpretacyjnych. W warunkach polskich można postawić chociażby następujące pytania o to, do której grupy zaliczyć:

  • osobę mającą umowę o pracę, która pracuje projektowo (na czas określony), zatem realizując projekt, a jej wynagrodzenie (najczęściej oprócz minimalnego, określonego przez prawo) zależy od wyników jej pracy, czyli jest uzależnione od zysków z projektu;
  • osobę mającą umowę o pracę, która jednak zgodnie z warunkami umowy ponosi całkowitą odpowiedzialność za rezultaty swojej pracy;
  • osobę prowadzącą własną firmę, świadczącą usługę ściśle pod kontrolą i na warunkach określonych przez zleceniodawcę.

Jak widać, trudności interpretacyjne dotyczą obu grup: pracowników najemnych i pracujących na własny rachunek. Można co prawda założyć, że sporne przypadki stanowią margines statystyk rynku pracy, ale zmieniające się reguły funkcjonowania gospodarki sprawiają, że taką hipotezę należałoby udowodnić.

Co więcej, do grona osób pracujących na własny rachunek zalicza się bardzo różne grupy pracujących, m.in.: rolników indywidualnych, rzemieślników, wysokiej klasy specjalistów i konsultantów (tzw. wolne zawody), przedsiębiorców prowadzących tradycyjne firmy, ale też przedsiębiorców - właścicieli start-upów i najbardziej innowacyjnych firm. Takie zbiorcze dane o pracujących na własny rachunek (samozatrudnionych) mają ograniczoną wartość informacyjną. Przykładowo, zgodnie z danymi OECD w latach 2013-2016 odsetek samozatrudnionych w stosunku do wszystkich pracujących w 28 krajach Unii Europejskiej spadł z 16,5% do 15,8%, a w Polsce - z 21,8% do 20,7% [OECD, 2018]. Czy oznacza to, że mniej osób pracuje w sposób projektowy (zgodnie z trendami opisanymi powyżej), a więcej osób posiada stabilne warunki pracy (mniej elastyczne i mniej niepewne)? Czy też zmienia się struktura gospodarki i spada liczba pracujących w jednym z sektorów zdominowanych przez pracujących na własny rachunek? Czy też może większą liczbę pracujących na własne ryzyko zalicza się obecnie do pracowników najemnych, utożsamianych z osobami posiadającymi stabilne warunki pracy?

Głównym celem tej monografii była identyfikacja dopasowania istniejącej informacji dotyczącej samozatrudnienia do zmieniających się warunków funkcjonowania gospodarki, w tym rynku pracy. Wykazana została heterogeniczność grupy samozatrudnionych - na poziomie zarówno definicji i teorii, jak i praktyki gospodarczej. Na podstawie badań teoretycznych (desk research) wyodrębniono główne grupy samozatrudnionych, a następnie zostały przeprowadzone analizy każdej z wyodrębnionych grup. Celem szczegółowym tej części monografii była identyfikacja:

1) luk w wiedzy dotyczącej samozatrudnienia w Polsce, w tym poszczególnych, wyodrębnionych grup;

2) cech charakterystycznych każdej z grup samozatrudnionych, które mogłyby być podstawą formalnej klasyfikacji samozatrudnienia.

Taka perspektywa monografii zarówno przyczynia się do teoretycznego ujęcia zjawiska samozatrudnienia, jak również (dzięki wyodrębnieniu cech charakterystycznych każdej z grup) wyraża opinię Autorek na temat praktycznych możliwości włączenia zmodyfikowanych definicji do statystyk publicznych.

Rozdział 1 stanowi próbę kategoryzacji zjawiska samozatrudnienia. Przeanalizowane zostały dotychczasowe badania naukowe i publikacje teoretyczne oraz oficjalne dokumenty międzynarodowych organizacji zajmujących się rynkiem pracy i gospodarką, pod kątem wyodrębnienia wszelkich grup, które są uznawane za składowe tego zjawiska. Dodatkowo analiza dotyczyła cech - charakterystyk różnych grup zaliczanych do samozatrudnienia, które mogą stanowić kryteria dywersyfikujące to zjawisko.

W rozdziale 2 zostały przedstawione wszelkie dostępne statystyki, oparte na publicznych źródłach danych. Przeanalizowano możliwość przedstawiania trendów w zmianie liczby samozatrudnionych. Przedstawiono też luki związane z dostępnością danych.

W następnych trzech rozdziałach (3, 4, 5) zostały omówione główne zidentyfikowane grupy samozatrudnionych: tradycyjni właściciele małych firm (solo przedsiębiorcy), freelancerzy, właściciele start-upów oraz samozatrudnieni zależni. Wszystkie te grupy pracują na własny rachunek, jednak różnią się tak znacznie, że ich wspólna analiza w ramach samozatrudnienia często nie daje odpowiedzi na najbardziej aktualne pytania dotyczące współczesnej gospodarki. Główna analiza dotyczyła takich tematów, jak:

  • problemy definicyjne wymienionych grup pracujących na własny rachunek;
  • cechy charakterystyczne każdej z grup, wraz z możliwościami ich działania i rozwoju;
  • możliwości (teoretyczne i praktyczne) wyodrębnienia wymienionych grup w statystykach publicznych.

Rozdział 6, ostatni, stanowi analizę możliwości rozwoju samozatrudnienia w warunkach ekspansji nowych form gospodarki cyfrowej, zwanych gig economy, just-in-time economy czy on-demand economy. Tu także wskazano na nowe zagadnienia i problemy, które mogą stanowić podstawę badań empirycznych i refleksji naukowej.

Podsumowując, główne pytania, na które odpowiada prezentowana tu monografia, brzmią następująco:

  • Czy różnorodność osób pracujących na własny rachunek skutkuje koniecznością kategoryzacji samozatrudnienia?
  • Czy różne grupy w ramach samozatrudnienia charakteryzują się tak różnymi cechami, że wspólna ich analiza nie oddaje całej złożoności problemów związanych z taką formą działania?

Prezentowana monografia pt. Różne oblicza samozatrudnienia stanowi przegląd dotychczasowych badań dotyczących samozatrudnienia - zarówno naukowych, jak i statystyk publicznych - pod kątem ich dopasowania do potrzeb analizy współczesnych trendów gospodarczych i identyfikuje luki badawcze w tym zakresie. Stanowi także propozycję kategoryzacji samozatrudnienia, dzięki której sposób zbierania danych i analiz grupy pracujących na własny rachunek będzie bardziej dostosowany do realiów współczesnej gospodarki.

Spis treści

 

Wykaz skrótów

Wstęp

 

1. Różnorodność form samozatrudnienia - próba kategoryzacji zjawiska

1.1. Przegląd teorii i badań

1.1.1. Niezależność działania

1.1.2. Innowacyjność

1.1.3. Inwestowanie, własność środków produkcji

1.1.4. Poziom profesjonalizmu

1.1.5. Przyczyny podjęcia decyzji o samozatrudnieniu

1.2. Przegląd oficjalnych dokumentów instytucji międzynarodowych

1.3. Analiza kryteriów podziału samozatrudnienia

 

2. Samozatrudnienie w liczbach - Polska 2012-2017

 

3. Samozatrudnienie zależne - na granicy pomiędzy pracą najemną a pracą na własny rachunek

 

4. Tradycyjne samozatrudnienie w Polsce - od freelancera po właściciela małej firmy

4.1. Freelancer a właściciel tradycyjnego przedsiębiorstwa - podobieństwa i różnice

4.2. Freelancer w literaturze przedmiotu - próba ujęcia definicyjnego

4.3. Klasyfikacje i typologie freelancerów

4.4. Kariera freelancera

4.5. Freelancer w badaniach europejskich

4.6. Freelancerzy w Polsce

 

5. Start-up jako forma samozatrudnienia oparta na innowacjach i technologiach

5.1. Przemysł nowoczesnych technologii

5.2. Wiedzochłonne usługi biznesowe

5.3. Start-up jako innowacyjny podmiot gospodarczy

5.4. Start-up jako forma samozatrudnienia

5.5. Cykl życia i rozwój start-upu

5.6. Uwarunkowania działalności start-upu w kontekście gospodarki opartej na wiedzy

5.7. Inteligentne specjalizacje regionu (smart specialization)

5.8. Finansowanie działalności start-upowej

 

6.Samozatrudnienie wobec rozwoju gospodarki cyfrowej

6.1. Gig economy a rozwój samozatrudnienia

 

Zakończenie

Bibliografia

Opinie

Twoja ocena:
Wydanie: I
Rok wydania: 2019
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: twarda
Format: B5
Liczba stron: 132

 

 

 

 

 

 

 

Początek XXI wieku to okres intensywnych zmian w wielu sferach życia, które jeszcze kilkanaście lat temu były niewyobrażalne i stanowiły bardziej opowieści z literatury science fiction, a nie prognozy co do rzeczywistych trendów występujących na świecie. Rozwój nowoczesnych technologii, cyfryzacja dotykająca wszelkich aspektów życia, globalizacja, zmiany kulturowe, w tym demograficzne, są wymieniane jako te, które najbardziej wpływają na przyszłość gospodarczą i społeczną [KPMG, 2013; Raport EY, 2016a; Gates, 2017; Acemoglu, 2014]. Wielu specjalistów zwróciło uwagę na to, że zmiany te nie są powierzchowne, ale wynikają z głębokich przemian systemowych. W pracy [Morawski, 2010, s. 394] podkreślono, że globalizacja wpływa na zmianę konfiguracji struktur, agencji i szeroko rozumianych instytucji. W okresie modernizmu struktury były oparte na trzech filarach: państwie, pracy i kapitale. Podstawami regulacji, systemu prawnego, instytucji były dialog i kompromis pomiędzy aparatem państwa, związkami zawodowymi i przedstawicielami kapitału. Cały ten system opierał się na hierarchii i ścisłym określeniu ról poszczególnych członków systemu (czy to w rodzinie: społeczne i kulturowe określenie ról poszczególnych członków rodziny, czy w przedsiębiorstwie: hierarchia pracodawca - pracownik), ale też na linearności, która określała etapy życia i edukacji czy kariery zawodowej. Obecnie wszystkie te elementy zostały zachwiane. Zacierają się różnice między pracą i kapitałem (np. zjawisko prosumpcji) czy pomiędzy państwem a kapitałem (ponadnarodowe korporacje z własnymi, ponadnarodowymi systemami wartości, działające ponad granicami narodowych regulacji).

Obecny czas charakteryzuje się elastycznością i nielinernością [Bauman, 2006, 2007]. Autorzy pracy [Beck, Beck-Gernsheim, 2001] wskazali na wymuszenie "zinstytucjonalizowanego indywidualizmu" jednostek. Nie jest to ich wybór, lecz konieczność generowana przez system, który każdego traktuje jako indywidualną jednostkę, a nie przedstawiciela większej społeczności (rodziny, przedsiębiorstwa czy społeczeństwa). To znów powoduje wzrost niepewności każdego działania [Koźmiński, 2004, 2009], dotyczącego sfery nie tylko prywatnej (np. zakładanie rodziny), lecz także gospodarczej (decyzje co do kariery zawodowej lub działalności gospodarczej).

Wszystkie wspomniane zmiany dotyczą też rynku pracy. Globalizacja pracy, znacznie większe otwarcie rynków (choćby poprzez możliwości, jakie dają nowoczesne technologie - pracy zdalnej) - przy jednoczesnym zmniejszeniu globalnego popytu na pracę, wynikającym z automatyzacji, i zmianie samej struktury popytu na pracę (np. zanikanie miejsc pracy wymagających średnich kwalifikacji, które mogą być zautomatyzowane) - zmienia zupełnie warunki działania na rynku pracy. Mowa tu o głębokich zmianach instytucjonalnych i systemowych. Obecnie system opiera się na szeroko rozumianym outsourcingu - przenoszeniu różnych dotychczas wykonywanych zadań do innych jednostek. Outsourcingowi towarzyszy jednak także insourcing [Morawski, 2010]. Przenikanie elementów technologii, kultury, polityki i ekonomii powoduje, iż, z jednej strony, wiele funkcji (np. pracy) zostaje "wyoutsourcowanych" do wyspecjalizowanych jednostek (często poza lokalne środowisko), z drugiej zaś jednostka zaczyna przejmować wiele funkcji, które wcześniej spełniały inne, wyspecjalizowane jednostki (np. realizacja przelewów w systemie bankowości internetowej przez właściciela rachunku, a nie przez pracownika banku). To właśnie jest przykład nielinearności, otwartości i ambiwalentności zindywidualizowanej struktury. Taka zmiana ma jednak duże konsekwencje gospodarcze - postępujące zastąpienie ekonomii skali ekonomią możliwości, czyli: różnorodności, rozproszenia, nieokreśloności, elastyczności, decentralizacji itd. [Morawski, 2010, s. 395]. Na rynku pracy skutkuje to wzrostem elastyczności pracy. Dotyczy to form organizacji miejsca i czasu pracy oraz sposobu i warunków jej wykonywania. Świadczący pracę częściej są traktowani jak świadczący usługę, a nie jak tradycyjni pracownicy. To na świadczących pracę często jest przenoszona odpowiedzialność za rezultaty pracy, wzrasta więc ryzyko pracy. Jednocześnie zanikają atrybuty tradycyjnych miejsc pracy, np. lojalność pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, kształtowanie długofalowej kariery zawodowej pracownika, w tym inwestowanie w jego edukację. Praca, bez względu na formalną jej formę, ma często charakter projektowy, a więc z natury rzeczy krótkoterminowy. W takich warunkach coraz większe znaczenie wydaje się mieć praca na własny rachunek.

Narodowe struktury instytucjonalne nie nadążają za tymi zmianami - regulacje, systemy prawne, ale też tradycyjne normy i zachowania społeczne nie stanowią dziś odpowiedzi na pojawiające się w gospodarce i życiu społecznym problemy. Tymczasem nie ma możliwości wprowadzenia odpowiednich zmian systemowych i realizowania skutecznej polityki gospodarczej i prognoz gospodarczych na poziomie makro (także podejmowania skutecznych decyzji gospodarczych na poziomie mikro) bez zrozumienia, jakie reguły obowiązują w gospodarce i życiu społecznym i jakie są kierunki zmian tych reguł. Z tego powodu niezmiernie ważna jest obserwacja trendów gospodarczych, w tym m.in. tych, które można zaobserwować na rynku pracy.

Obecnie wiodące organizacje, zajmujące się zbieraniem danych i opracowywaniem statystyk dotyczących rynku pracy, podążają za wytycznymi opracowanymi przez Międzynarodową Organizację Pracy. W roku 1993, podczas 15. Międzynarodowej Konferencji dotyczącej Statystyki Pracy, zrewidowano stosowaną w statystyce Międzynarodową Klasyfikację Statusu Zatrudnienia (ICSE '93), która wyróżnia następujące kategorie pracujących:

1) pracowników najemnych (employees);

2) pracodawców (employers);

3) pracujących na własny rachunek (own-account workers);

4) członków spółdzielni produkcyjnych (members of producers' cooperatives);

5) pomagających członków rodzin (contributingfamily workers). Międzynarodowa Organizacja Pracy zdefiniowała pracujących i podzieliła ich na dwie grupy:

1) posiadających pracę odpłatną - pracowników najemnych, którzy otrzymują wynagrodzenie na podstawie umowy, bez względu na jej formalny kształt (w warunkach polskich umowa o pracę, umowa-zlecenie itd.);

2) kreujących samodzielnie miejsce pracy - samozatrudnionych lub pracujących na własny rachunek, którzy tworzą dla siebie miejsce pracy, a ich wynagrodzenie jest bezpośrednio zależne od zysków otrzymanych w wyniku produkcji dóbr lub świadczenia usług, przy czym własna konsumpcja jest uważana za część zysków; ponoszą oni pełne ryzyko swoich działań.

Autorzy wytycznych ICES '93 i MOP sami stwierdzili, iż te definicje nie są precyzyjne i sprawiają wiele trudności interpretacyjnych. W warunkach polskich można postawić chociażby następujące pytania o to, do której grupy zaliczyć:

  • osobę mającą umowę o pracę, która pracuje projektowo (na czas określony), zatem realizując projekt, a jej wynagrodzenie (najczęściej oprócz minimalnego, określonego przez prawo) zależy od wyników jej pracy, czyli jest uzależnione od zysków z projektu;
  • osobę mającą umowę o pracę, która jednak zgodnie z warunkami umowy ponosi całkowitą odpowiedzialność za rezultaty swojej pracy;
  • osobę prowadzącą własną firmę, świadczącą usługę ściśle pod kontrolą i na warunkach określonych przez zleceniodawcę.

Jak widać, trudności interpretacyjne dotyczą obu grup: pracowników najemnych i pracujących na własny rachunek. Można co prawda założyć, że sporne przypadki stanowią margines statystyk rynku pracy, ale zmieniające się reguły funkcjonowania gospodarki sprawiają, że taką hipotezę należałoby udowodnić.

Co więcej, do grona osób pracujących na własny rachunek zalicza się bardzo różne grupy pracujących, m.in.: rolników indywidualnych, rzemieślników, wysokiej klasy specjalistów i konsultantów (tzw. wolne zawody), przedsiębiorców prowadzących tradycyjne firmy, ale też przedsiębiorców - właścicieli start-upów i najbardziej innowacyjnych firm. Takie zbiorcze dane o pracujących na własny rachunek (samozatrudnionych) mają ograniczoną wartość informacyjną. Przykładowo, zgodnie z danymi OECD w latach 2013-2016 odsetek samozatrudnionych w stosunku do wszystkich pracujących w 28 krajach Unii Europejskiej spadł z 16,5% do 15,8%, a w Polsce - z 21,8% do 20,7% [OECD, 2018]. Czy oznacza to, że mniej osób pracuje w sposób projektowy (zgodnie z trendami opisanymi powyżej), a więcej osób posiada stabilne warunki pracy (mniej elastyczne i mniej niepewne)? Czy też zmienia się struktura gospodarki i spada liczba pracujących w jednym z sektorów zdominowanych przez pracujących na własny rachunek? Czy też może większą liczbę pracujących na własne ryzyko zalicza się obecnie do pracowników najemnych, utożsamianych z osobami posiadającymi stabilne warunki pracy?

Głównym celem tej monografii była identyfikacja dopasowania istniejącej informacji dotyczącej samozatrudnienia do zmieniających się warunków funkcjonowania gospodarki, w tym rynku pracy. Wykazana została heterogeniczność grupy samozatrudnionych - na poziomie zarówno definicji i teorii, jak i praktyki gospodarczej. Na podstawie badań teoretycznych (desk research) wyodrębniono główne grupy samozatrudnionych, a następnie zostały przeprowadzone analizy każdej z wyodrębnionych grup. Celem szczegółowym tej części monografii była identyfikacja:

1) luk w wiedzy dotyczącej samozatrudnienia w Polsce, w tym poszczególnych, wyodrębnionych grup;

2) cech charakterystycznych każdej z grup samozatrudnionych, które mogłyby być podstawą formalnej klasyfikacji samozatrudnienia.

Taka perspektywa monografii zarówno przyczynia się do teoretycznego ujęcia zjawiska samozatrudnienia, jak również (dzięki wyodrębnieniu cech charakterystycznych każdej z grup) wyraża opinię Autorek na temat praktycznych możliwości włączenia zmodyfikowanych definicji do statystyk publicznych.

Rozdział 1 stanowi próbę kategoryzacji zjawiska samozatrudnienia. Przeanalizowane zostały dotychczasowe badania naukowe i publikacje teoretyczne oraz oficjalne dokumenty międzynarodowych organizacji zajmujących się rynkiem pracy i gospodarką, pod kątem wyodrębnienia wszelkich grup, które są uznawane za składowe tego zjawiska. Dodatkowo analiza dotyczyła cech - charakterystyk różnych grup zaliczanych do samozatrudnienia, które mogą stanowić kryteria dywersyfikujące to zjawisko.

W rozdziale 2 zostały przedstawione wszelkie dostępne statystyki, oparte na publicznych źródłach danych. Przeanalizowano możliwość przedstawiania trendów w zmianie liczby samozatrudnionych. Przedstawiono też luki związane z dostępnością danych.

W następnych trzech rozdziałach (3, 4, 5) zostały omówione główne zidentyfikowane grupy samozatrudnionych: tradycyjni właściciele małych firm (solo przedsiębiorcy), freelancerzy, właściciele start-upów oraz samozatrudnieni zależni. Wszystkie te grupy pracują na własny rachunek, jednak różnią się tak znacznie, że ich wspólna analiza w ramach samozatrudnienia często nie daje odpowiedzi na najbardziej aktualne pytania dotyczące współczesnej gospodarki. Główna analiza dotyczyła takich tematów, jak:

  • problemy definicyjne wymienionych grup pracujących na własny rachunek;
  • cechy charakterystyczne każdej z grup, wraz z możliwościami ich działania i rozwoju;
  • możliwości (teoretyczne i praktyczne) wyodrębnienia wymienionych grup w statystykach publicznych.

Rozdział 6, ostatni, stanowi analizę możliwości rozwoju samozatrudnienia w warunkach ekspansji nowych form gospodarki cyfrowej, zwanych gig economy, just-in-time economy czy on-demand economy. Tu także wskazano na nowe zagadnienia i problemy, które mogą stanowić podstawę badań empirycznych i refleksji naukowej.

Podsumowując, główne pytania, na które odpowiada prezentowana tu monografia, brzmią następująco:

  • Czy różnorodność osób pracujących na własny rachunek skutkuje koniecznością kategoryzacji samozatrudnienia?
  • Czy różne grupy w ramach samozatrudnienia charakteryzują się tak różnymi cechami, że wspólna ich analiza nie oddaje całej złożoności problemów związanych z taką formą działania?

Prezentowana monografia pt. Różne oblicza samozatrudnienia stanowi przegląd dotychczasowych badań dotyczących samozatrudnienia - zarówno naukowych, jak i statystyk publicznych - pod kątem ich dopasowania do potrzeb analizy współczesnych trendów gospodarczych i identyfikuje luki badawcze w tym zakresie. Stanowi także propozycję kategoryzacji samozatrudnienia, dzięki której sposób zbierania danych i analiz grupy pracujących na własny rachunek będzie bardziej dostosowany do realiów współczesnej gospodarki.

 

Wykaz skrótów

Wstęp

 

1. Różnorodność form samozatrudnienia - próba kategoryzacji zjawiska

1.1. Przegląd teorii i badań

1.1.1. Niezależność działania

1.1.2. Innowacyjność

1.1.3. Inwestowanie, własność środków produkcji

1.1.4. Poziom profesjonalizmu

1.1.5. Przyczyny podjęcia decyzji o samozatrudnieniu

1.2. Przegląd oficjalnych dokumentów instytucji międzynarodowych

1.3. Analiza kryteriów podziału samozatrudnienia

 

2. Samozatrudnienie w liczbach - Polska 2012-2017

 

3. Samozatrudnienie zależne - na granicy pomiędzy pracą najemną a pracą na własny rachunek

 

4. Tradycyjne samozatrudnienie w Polsce - od freelancera po właściciela małej firmy

4.1. Freelancer a właściciel tradycyjnego przedsiębiorstwa - podobieństwa i różnice

4.2. Freelancer w literaturze przedmiotu - próba ujęcia definicyjnego

4.3. Klasyfikacje i typologie freelancerów

4.4. Kariera freelancera

4.5. Freelancer w badaniach europejskich

4.6. Freelancerzy w Polsce

 

5. Start-up jako forma samozatrudnienia oparta na innowacjach i technologiach

5.1. Przemysł nowoczesnych technologii

5.2. Wiedzochłonne usługi biznesowe

5.3. Start-up jako innowacyjny podmiot gospodarczy

5.4. Start-up jako forma samozatrudnienia

5.5. Cykl życia i rozwój start-upu

5.6. Uwarunkowania działalności start-upu w kontekście gospodarki opartej na wiedzy

5.7. Inteligentne specjalizacje regionu (smart specialization)

5.8. Finansowanie działalności start-upowej

 

6.Samozatrudnienie wobec rozwoju gospodarki cyfrowej

6.1. Gig economy a rozwój samozatrudnienia

 

Zakończenie

Bibliografia

Napisz swoją opinię
Twoja ocena:
Szybka wysyłka zamówień
Kup online i odbierz na uczelni
Bezpieczne płatności
pixel