"Z badań przeprowadzonych w 2007 roku przez CBOS wynika, że co dziesiąta kobieta była w pracy molestowana, a co piąty pracownik usłyszał poniżające zaczepki z podtekstem seksualnym. (...) Według badań przeprowadzonych ostatnio przez fundację Feminoteka inspektorzy oddelegowani do tych spraw najczęściej radzili molestowanym osobom, BY ROZWIĄZAŁY PROBLEMY... ZMIENIAJĄC PRACĘ."
(za: "Metro" z 3.12.2008)
[[[separator]]]
Równość kobiet i mężczyzn de jure i de facto to jeden z priorytetów w działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy i Unii Europejskiej. Polska jako kraj należący do tych organizacji, a także sygnatariusz wielu międzynarodowych dokumentów, w tym Konwencji w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, jest zobowiązana do implementacji i respektowania prawodawstwa zakazującego dyskryminacji ze względu na płeć i do zwalczania przejawów nierównego traktowania.
Absolwenci szkół ekonomicznych i biznesowych - przyszli potencjalni menedżerowie - powinni wiedzieć o obowiązującej zasadzie równego traktowania w miejscu pracy i znać genezę wprowadzenia tej zasady do ustawodawstwa międzynarodowego. Wiedza w tym zakresie i wynikające z niej wyczulenie na problemy równouprawnienia kształtuje pozytywne postawy społeczne, ale może też uchronić menedżerów i kierowników oraz firmy, na rzecz których pracują, przed występowaniem w sądzie jako pozwani w sprawach o dyskryminację.
Równość w traktowaniu kobiet i mężczyzn w miejscu pracy jest ważna z punktu widzenia zarządzania coraz bardziej różnorodnymi zasobami ludzkimi. W warunkach polskich najbardziej widoczne jest obecnie zróżnicowanie zasobów pracy ze względu na płeć, choć w niedalekiej przyszłości pracodawcy będą mieli do czynienia z postępującym zróżnicowaniem pracowników także ze względu na narodowość czy rasę. Zasada równego traktowania obowiązuje nie tylko w odniesieniu do płci, lecz także innych cech społecznego zróżnicowania.
Problematyka równouprawnienia jest ważna także dlatego, że efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia i tworzenie równych szans dla wszystkich pracowników niezależnie od ich płci czy innych cech demograficzno-społecznych wpisuje się w społeczną odpowiedzialność biznesu i przyczynia się do kształtowania lepszego wizerunku firmy oraz przynosi wymierne korzyści ekonomiczne.
Podręcznik ten powstał w oparciu o materiały wykorzystywane w wykładzie pt. "Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie (w sferze zawodowej i społecznej)", prowadzonym przeze mnie w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Zagadnienie równouprawnienia kobiet i mężczyzn w społeczeństwie ma charakter multidyscyplinarny, więc pisząc podręcznik, czerpałam z dorobku wielu nauk, głównie ekonomii, socjologii, psychologii i polityki społecznej, ale także biologii i antropologii. Warto jednak podkreślić, że dominuje w nim perspektywa ekonomiczno-społeczna.
Podręcznik składa się z dziesięciu rozdziałów i aneksu zawierającego dokumenty źródłowe. Każdy rozdział kończy się wskazaniem kluczowych pojęć, wykazem przydatnej literatury, blokiem pytań sprawdzających wiedzę i tematem do przemyślenia (pod rozwagę). Kluczowe pojęcia są zdefiniowane lub objaśnione w ramkach zamieszczonych wewnątrz każdego z rozdziałów.
Pierwszy z nich nawiązuje do historii kobiet i ich walki o podstawowe prawa i wolności. Historia równouprawnienia to historia feminizmu, bowiem to kobiety przez całe stulecia były gorzej traktowane i pozbawione praw posiadanych przez mężczyzn, i to kobiety zorganizowały się, by dokonać zmian w swoim położeniu.
Podstawowe prawa, w tym tak dzisiaj oczywiste prawa wyborcze i prawo do edukacji na wszystkich szczeblach i kierunkach, zostały przez kobiety wywalczone. Literatura na temat ruchów feministycznych i teorii feminizmu jest w Polsce niezbyt bogata, a skorzystanie z materiałów źródłowych jest utrudnione, bowiem znajdują się one głównie w bibliotekach amerykańskich.
Pamięć o kobietach nie została utrwalona na kartach historii - w podręcznikach do historii kobiety nie dość, że rzadko są ukazywane, to jeszcze zostały zepchnięte do nieznaczących ról, jakby na dowód, że nie miały udziału w ważnych wydarzeniach dziejowych. W czasach nam współczesnych jest podobnie, np. z kobietami podziemnej ?Solidarności" tworzącymi najnowszą historię Polski. Gdy doszło do "okrągłego stołu" i wolnych wyborów w 1989 r., o kobietach i ich znaczących dokonaniach w walce z poprzednim, narzuconym Polsce i niedemokratycznym systemem, dość łatwo zapomniano. W rozdziale drugim przywołuję pamięć o kobietach, prezentując sylwetki najbardziej znamienitych, wybrane spośród wielu. Wybór ten jest wyborem subiektywnym, a jego celem jest zainspirowanie do refl eksji, że nie tylko mężczyźni przyczynili się do rozwoju nauki i mieli zasługi w przemianach społecznych.
W kolejnych dwóch rozdziałach analizuję wpływ stereotypów na kształtowanie się ról kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz układ władzy i podział obowiązków w rodzinie. Płynie z tej analizy lekcja, żeby w polityce społecznej wychodzić poza stereotypowe postrzeganie płci i podejmować działania, które w dłuższej perspektywie czasu przyczynią się do bardziej sprawiedliwego funkcjonowania kobiet i mężczyzn w sferze rodzinnej i społecznej.
Trzy następne rozdziały są związane z sytuacją obu płci na rynku pracy oraz zaangażowaniem w procesy gospodarcze. Prezentuję najnowsze dane statystyczne oraz wyniki badań dotyczących zatrudnienia według płci, wynagrodzeń, stanowisk kierowniczych i przedsiębiorczości, a także działań pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy - przykłady dobrych praktyk.
Choć skupiam uwagę na Polsce, to pokazuję poszczególne dane na tle innych krajów, w tym głównie należących do Unii Europejskiej. Kolejny rozdział traktuje o uczestnictwie kobiet i mężczyzn w polityce i we władzy, czyli instytucjach ustawodawczych, sądowniczych i wykonawczych. Nie ma prawdziwej demokracji bez proporcjonalnej reprezentacji kobiet i mężczyzn w parlamencie czy rządzie. Wskazuję, dlaczego ważne jest, żeby więcej kobiet było w gremiach decyzyjnych.
Dwa ostatnie rozdziały są poświęcone ustawodawstwu międzynarodowemu i polskiemu, które narzuca standardy w zakresie równego traktowania płci w społeczeństwie. Pokazuję, że praktyka nie nadąża za istniejącymi regulacjami prawnymi. Przepisy zakazujące dyskryminacji nie są przestrzegane przez wielu polskich pracodawców, brakuje instytucji kontrolujących i wymuszających przestrzeganie prawa oraz monitorujących postęp w równouprawnieniu i niedyskryminowaniu kobiet.
Zdecydowałam o przytoczeniu na końcu książki treści dokumentów i materiałów źródłowych istotnych dla równouprawnienia, będących "kamieniami milowymi" w procesie dochodzenia do dzisiejszych standardów. Dotychczas można je było znaleźć rozproszone w licznych broszurach, czasopismach czy pod różnymi adresami w internecie.
Dedykuję tę książkę wszystkim studentom mojej Alma mater - Szkoły Głównej Handlowej, a także studentom innych wyższych szkół ekonomicznych i biznesowych, w szczególności wybierającym takie kierunki, jak zarządzanie, europeistyka i stosunki międzynarodowe, polityka społeczna, administracja publiczna.
[[[separator]]]Przedmowa
1. Z historii feminizmu
1.1. Wprowadzenie
1.2. Definicje feminizmu
1.2.1. Kanon feminizmu według Ślęczki
1.2.2. Paradygmat feministyczny w socjologii amerykańskiej
1.2.3. Podsumowanie
1.3. Odmiany feminizmu
1.3.1. Feminizm liberalny - feminizm praw kobiet
1.3.2. Feminizm radykalny - feminizm wyzwolenia kobiet
1.3.3. Podsumowanie
1.4. Dzieje feminizmu na świecie
1.4.1. Pierwsza fala feminizmu w USA (1848-1918)
1.4.2. Pierwsza fala feminizmu w Europie
1.4.3. Druga fala feminizmu w USA (1963-1984)
1.4.4. Druga fala feminizmu w Europie
1.4.5. Podsumowanie
1.5. Z historii ruchu kobiecego w Polsce
1.5.1. Edukacja i dostęp do wyższych studiów
1.5.2. Prawa wyborcze
1.5.3. Podsumowanie
1.6. Czy czas ogłosić koniec feminizmu?
1.7. Zakończenie
2. Sylwetki znamienitych kobiet - wybrane przykłady
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kobiety w Biblii i Kościele
2.2.1. Postacie kobiet z Biblii
2.2.2. Teologia feministyczna
2.2.3. Podsumowanie
2.3. Kobiety na kartach historii
2.4. Kobiety, które zasłużyły się dla nauki
2.5. Kobiety w "Solidarności"
2.6. Zakończenie
3. Role kobiet i mężczyzn w społeczeństwie - działanie stereotypów
3.1. Wprowadzenie
3.2. Definicje stereotypu
3.3. Geneza stereotypów kobiecości i męskości
3.3.1. Przekaz biblijny i jego interpretacje
3.3.2. Esencjalizm biologiczny
3.3.3. Wpływ kultury na kształtowanie się kobiecości i męskości
3.3.4. Podsumowanie
3.4. Stereotypy związane z płcią
3.5. Socjalizacja utrwala stereotypy
3.6 Podręczniki szkolne i ukazywane w nich role kobiet i mężczyzn
3.6.1. Postaci dziecięce w podręcznikach
3.6.2. Postaci dorosłych w podręcznikach
3.6.3. Kobiety w podręcznikach do historii
3.6.4. Podsumowanie
3.7. Reklama a stereotypy
3.8. Zakończenie
4. Problem równości płci w rodzinie
4.1. Wprowadzenie
4.2. Współczesne rodziny
4.2.1. Nowe modele życia rodzinnego
4.2.2. Typologie współczesnych rodzin
4.2.3. Podsumowanie
4.3. Nierówny podział obowiązków
4.3.1. Przyczyny aktywności zawodowej kobiet
4.3.2. Partnerstwo w rodzinie - model oczekiwany przez kobiety
4.3.3. Realia podziału prac w gospodarstwie domowym - zaprzeczenie partnerstwa
4.3.4. Opieka nad dziećmi - mama od obowiązków, tata od zabawy
4.3.5. Podsumowanie
4.4. Problem przemocy domowej wobec kobiet
4.5. Zakończenie
5. Kobiety i mężczyźni na rynku pracy
5.1. Wprowadzenie
5.2. Wskaźniki zatrudnienia kobiet i mężczyzn
5.3. Segregacja zawodowa ze względu na płeć
5.4. Przejawy dyskryminacji kobiet na rynku pracy
5.4.1. Pojęcie dyskryminacji
5.4.2. Różnice w wynagrodzeniach
5.4.3. Teoria kapitału ludzkiego
5.4.4. Zabezpieczenie emerytalne
5.4.5. Podsumowanie
5.5. Dyskryminacja kobiet w kategoriach podaży i popytu
5.6. Elastyczne formy zatrudnienia
5.7. Zakończenie
6. Zarządzanie i płeć
6.1. Wprowadzenie
6.2. Kobiety i mężczyźni na stanowiskach kierowniczych
6.3. Szklany sufi t w dostępie kobiet do stanowisk decyzyjnych
6.4. Odpowiedzialność kierowników za przeciwdziałanie dyskryminacji
6.5. Przedsiębiorczość i kobiety
6.6. Kobiety a negocjacje
6.7. Zakończenie
7. Działania pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn
7.1. Wprowadzenie
7.2. Wzajemne relacje między sferą domową a sferą pracy
7.3. Równe traktowanie jako element społecznej odpowiedzialności biznesu
7.4. Firma równych szans - dobre praktyki
7.5. Zakończenie
8. Kobiety i mężczyźni a władza
8.1. Wprowadzenie
8.2. Udział kobiet w parlamentach i rządach w Polsce i na świecie
8.2.1. Sytuacja na świecie
8.2.2. Sytuacja w Polsce
8.3. Przyczyny niskiego udziału kobiet w instytucjach życia politycznego
8.4. Sposoby zwiększania reprezentacji kobiet w gremiach decyzyjnych
8.5. Zakończenie
9. Prawa kobiet w świetle dokumentów międzynarodowych
9.1. Wprowadzenie
9.2. Dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych
9.2.1. Powszechna deklaracja praw człowieka
9.2.2. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
9.2.3. Deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet
9.2.4. Platforma działania - dokument końcowy IV Światowej Konferencji Kobiet
9.3. Dokumenty Rady Europy
9.4. Polityka równych szans w Unii Europejskiej
9.4.1. Prawo pierwotne
9.4.2. Prawo wtórne
9.4.3. Instytucjonalne mechanizmy
9.4.4. Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
9.5. Zakończenie
10. Ustawodawstwo na rzecz równości płci w Polsce
10.1. Wprowadzenie
10.2. Gwarancja równości płci w Konstytucji RP
10.3. Zakaz dyskryminacji w Kodeksie pracy
10.4. Z historii urzędu ds. kobiet
10.5. Zakończenie
11. Materiały i dokumenty źródłowe
Odpowiedzi na pytania testowe
Bibliografia
Opis
"Z badań przeprowadzonych w 2007 roku przez CBOS wynika, że co dziesiąta kobieta była w pracy molestowana, a co piąty pracownik usłyszał poniżające zaczepki z podtekstem seksualnym. (...) Według badań przeprowadzonych ostatnio przez fundację Feminoteka inspektorzy oddelegowani do tych spraw najczęściej radzili molestowanym osobom, BY ROZWIĄZAŁY PROBLEMY... ZMIENIAJĄC PRACĘ."
(za: "Metro" z 3.12.2008)
Wstęp
Równość kobiet i mężczyzn de jure i de facto to jeden z priorytetów w działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy i Unii Europejskiej. Polska jako kraj należący do tych organizacji, a także sygnatariusz wielu międzynarodowych dokumentów, w tym Konwencji w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, jest zobowiązana do implementacji i respektowania prawodawstwa zakazującego dyskryminacji ze względu na płeć i do zwalczania przejawów nierównego traktowania.
Absolwenci szkół ekonomicznych i biznesowych - przyszli potencjalni menedżerowie - powinni wiedzieć o obowiązującej zasadzie równego traktowania w miejscu pracy i znać genezę wprowadzenia tej zasady do ustawodawstwa międzynarodowego. Wiedza w tym zakresie i wynikające z niej wyczulenie na problemy równouprawnienia kształtuje pozytywne postawy społeczne, ale może też uchronić menedżerów i kierowników oraz firmy, na rzecz których pracują, przed występowaniem w sądzie jako pozwani w sprawach o dyskryminację.
Równość w traktowaniu kobiet i mężczyzn w miejscu pracy jest ważna z punktu widzenia zarządzania coraz bardziej różnorodnymi zasobami ludzkimi. W warunkach polskich najbardziej widoczne jest obecnie zróżnicowanie zasobów pracy ze względu na płeć, choć w niedalekiej przyszłości pracodawcy będą mieli do czynienia z postępującym zróżnicowaniem pracowników także ze względu na narodowość czy rasę. Zasada równego traktowania obowiązuje nie tylko w odniesieniu do płci, lecz także innych cech społecznego zróżnicowania.
Problematyka równouprawnienia jest ważna także dlatego, że efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia i tworzenie równych szans dla wszystkich pracowników niezależnie od ich płci czy innych cech demograficzno-społecznych wpisuje się w społeczną odpowiedzialność biznesu i przyczynia się do kształtowania lepszego wizerunku firmy oraz przynosi wymierne korzyści ekonomiczne.
Podręcznik ten powstał w oparciu o materiały wykorzystywane w wykładzie pt. "Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie (w sferze zawodowej i społecznej)", prowadzonym przeze mnie w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Zagadnienie równouprawnienia kobiet i mężczyzn w społeczeństwie ma charakter multidyscyplinarny, więc pisząc podręcznik, czerpałam z dorobku wielu nauk, głównie ekonomii, socjologii, psychologii i polityki społecznej, ale także biologii i antropologii. Warto jednak podkreślić, że dominuje w nim perspektywa ekonomiczno-społeczna.
Podręcznik składa się z dziesięciu rozdziałów i aneksu zawierającego dokumenty źródłowe. Każdy rozdział kończy się wskazaniem kluczowych pojęć, wykazem przydatnej literatury, blokiem pytań sprawdzających wiedzę i tematem do przemyślenia (pod rozwagę). Kluczowe pojęcia są zdefiniowane lub objaśnione w ramkach zamieszczonych wewnątrz każdego z rozdziałów.
Pierwszy z nich nawiązuje do historii kobiet i ich walki o podstawowe prawa i wolności. Historia równouprawnienia to historia feminizmu, bowiem to kobiety przez całe stulecia były gorzej traktowane i pozbawione praw posiadanych przez mężczyzn, i to kobiety zorganizowały się, by dokonać zmian w swoim położeniu.
Podstawowe prawa, w tym tak dzisiaj oczywiste prawa wyborcze i prawo do edukacji na wszystkich szczeblach i kierunkach, zostały przez kobiety wywalczone. Literatura na temat ruchów feministycznych i teorii feminizmu jest w Polsce niezbyt bogata, a skorzystanie z materiałów źródłowych jest utrudnione, bowiem znajdują się one głównie w bibliotekach amerykańskich.
Pamięć o kobietach nie została utrwalona na kartach historii - w podręcznikach do historii kobiety nie dość, że rzadko są ukazywane, to jeszcze zostały zepchnięte do nieznaczących ról, jakby na dowód, że nie miały udziału w ważnych wydarzeniach dziejowych. W czasach nam współczesnych jest podobnie, np. z kobietami podziemnej ?Solidarności" tworzącymi najnowszą historię Polski. Gdy doszło do "okrągłego stołu" i wolnych wyborów w 1989 r., o kobietach i ich znaczących dokonaniach w walce z poprzednim, narzuconym Polsce i niedemokratycznym systemem, dość łatwo zapomniano. W rozdziale drugim przywołuję pamięć o kobietach, prezentując sylwetki najbardziej znamienitych, wybrane spośród wielu. Wybór ten jest wyborem subiektywnym, a jego celem jest zainspirowanie do refl eksji, że nie tylko mężczyźni przyczynili się do rozwoju nauki i mieli zasługi w przemianach społecznych.
W kolejnych dwóch rozdziałach analizuję wpływ stereotypów na kształtowanie się ról kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz układ władzy i podział obowiązków w rodzinie. Płynie z tej analizy lekcja, żeby w polityce społecznej wychodzić poza stereotypowe postrzeganie płci i podejmować działania, które w dłuższej perspektywie czasu przyczynią się do bardziej sprawiedliwego funkcjonowania kobiet i mężczyzn w sferze rodzinnej i społecznej.
Trzy następne rozdziały są związane z sytuacją obu płci na rynku pracy oraz zaangażowaniem w procesy gospodarcze. Prezentuję najnowsze dane statystyczne oraz wyniki badań dotyczących zatrudnienia według płci, wynagrodzeń, stanowisk kierowniczych i przedsiębiorczości, a także działań pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy - przykłady dobrych praktyk.
Choć skupiam uwagę na Polsce, to pokazuję poszczególne dane na tle innych krajów, w tym głównie należących do Unii Europejskiej. Kolejny rozdział traktuje o uczestnictwie kobiet i mężczyzn w polityce i we władzy, czyli instytucjach ustawodawczych, sądowniczych i wykonawczych. Nie ma prawdziwej demokracji bez proporcjonalnej reprezentacji kobiet i mężczyzn w parlamencie czy rządzie. Wskazuję, dlaczego ważne jest, żeby więcej kobiet było w gremiach decyzyjnych.
Dwa ostatnie rozdziały są poświęcone ustawodawstwu międzynarodowemu i polskiemu, które narzuca standardy w zakresie równego traktowania płci w społeczeństwie. Pokazuję, że praktyka nie nadąża za istniejącymi regulacjami prawnymi. Przepisy zakazujące dyskryminacji nie są przestrzegane przez wielu polskich pracodawców, brakuje instytucji kontrolujących i wymuszających przestrzeganie prawa oraz monitorujących postęp w równouprawnieniu i niedyskryminowaniu kobiet.
Zdecydowałam o przytoczeniu na końcu książki treści dokumentów i materiałów źródłowych istotnych dla równouprawnienia, będących "kamieniami milowymi" w procesie dochodzenia do dzisiejszych standardów. Dotychczas można je było znaleźć rozproszone w licznych broszurach, czasopismach czy pod różnymi adresami w internecie.
Dedykuję tę książkę wszystkim studentom mojej Alma mater - Szkoły Głównej Handlowej, a także studentom innych wyższych szkół ekonomicznych i biznesowych, w szczególności wybierającym takie kierunki, jak zarządzanie, europeistyka i stosunki międzynarodowe, polityka społeczna, administracja publiczna.
Spis treści
Przedmowa
1. Z historii feminizmu
1.1. Wprowadzenie
1.2. Definicje feminizmu
1.2.1. Kanon feminizmu według Ślęczki
1.2.2. Paradygmat feministyczny w socjologii amerykańskiej
1.2.3. Podsumowanie
1.3. Odmiany feminizmu
1.3.1. Feminizm liberalny - feminizm praw kobiet
1.3.2. Feminizm radykalny - feminizm wyzwolenia kobiet
1.3.3. Podsumowanie
1.4. Dzieje feminizmu na świecie
1.4.1. Pierwsza fala feminizmu w USA (1848-1918)
1.4.2. Pierwsza fala feminizmu w Europie
1.4.3. Druga fala feminizmu w USA (1963-1984)
1.4.4. Druga fala feminizmu w Europie
1.4.5. Podsumowanie
1.5. Z historii ruchu kobiecego w Polsce
1.5.1. Edukacja i dostęp do wyższych studiów
1.5.2. Prawa wyborcze
1.5.3. Podsumowanie
1.6. Czy czas ogłosić koniec feminizmu?
1.7. Zakończenie
2. Sylwetki znamienitych kobiet - wybrane przykłady
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kobiety w Biblii i Kościele
2.2.1. Postacie kobiet z Biblii
2.2.2. Teologia feministyczna
2.2.3. Podsumowanie
2.3. Kobiety na kartach historii
2.4. Kobiety, które zasłużyły się dla nauki
2.5. Kobiety w "Solidarności"
2.6. Zakończenie
3. Role kobiet i mężczyzn w społeczeństwie - działanie stereotypów
3.1. Wprowadzenie
3.2. Definicje stereotypu
3.3. Geneza stereotypów kobiecości i męskości
3.3.1. Przekaz biblijny i jego interpretacje
3.3.2. Esencjalizm biologiczny
3.3.3. Wpływ kultury na kształtowanie się kobiecości i męskości
3.3.4. Podsumowanie
3.4. Stereotypy związane z płcią
3.5. Socjalizacja utrwala stereotypy
3.6 Podręczniki szkolne i ukazywane w nich role kobiet i mężczyzn
3.6.1. Postaci dziecięce w podręcznikach
3.6.2. Postaci dorosłych w podręcznikach
3.6.3. Kobiety w podręcznikach do historii
3.6.4. Podsumowanie
3.7. Reklama a stereotypy
3.8. Zakończenie
4. Problem równości płci w rodzinie
4.1. Wprowadzenie
4.2. Współczesne rodziny
4.2.1. Nowe modele życia rodzinnego
4.2.2. Typologie współczesnych rodzin
4.2.3. Podsumowanie
4.3. Nierówny podział obowiązków
4.3.1. Przyczyny aktywności zawodowej kobiet
4.3.2. Partnerstwo w rodzinie - model oczekiwany przez kobiety
4.3.3. Realia podziału prac w gospodarstwie domowym - zaprzeczenie partnerstwa
4.3.4. Opieka nad dziećmi - mama od obowiązków, tata od zabawy
4.3.5. Podsumowanie
4.4. Problem przemocy domowej wobec kobiet
4.5. Zakończenie
5. Kobiety i mężczyźni na rynku pracy
5.1. Wprowadzenie
5.2. Wskaźniki zatrudnienia kobiet i mężczyzn
5.3. Segregacja zawodowa ze względu na płeć
5.4. Przejawy dyskryminacji kobiet na rynku pracy
5.4.1. Pojęcie dyskryminacji
5.4.2. Różnice w wynagrodzeniach
5.4.3. Teoria kapitału ludzkiego
5.4.4. Zabezpieczenie emerytalne
5.4.5. Podsumowanie
5.5. Dyskryminacja kobiet w kategoriach podaży i popytu
5.6. Elastyczne formy zatrudnienia
5.7. Zakończenie
6. Zarządzanie i płeć
6.1. Wprowadzenie
6.2. Kobiety i mężczyźni na stanowiskach kierowniczych
6.3. Szklany sufi t w dostępie kobiet do stanowisk decyzyjnych
6.4. Odpowiedzialność kierowników za przeciwdziałanie dyskryminacji
6.5. Przedsiębiorczość i kobiety
6.6. Kobiety a negocjacje
6.7. Zakończenie
7. Działania pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn
7.1. Wprowadzenie
7.2. Wzajemne relacje między sferą domową a sferą pracy
7.3. Równe traktowanie jako element społecznej odpowiedzialności biznesu
7.4. Firma równych szans - dobre praktyki
7.5. Zakończenie
8. Kobiety i mężczyźni a władza
8.1. Wprowadzenie
8.2. Udział kobiet w parlamentach i rządach w Polsce i na świecie
8.2.1. Sytuacja na świecie
8.2.2. Sytuacja w Polsce
8.3. Przyczyny niskiego udziału kobiet w instytucjach życia politycznego
8.4. Sposoby zwiększania reprezentacji kobiet w gremiach decyzyjnych
8.5. Zakończenie
9. Prawa kobiet w świetle dokumentów międzynarodowych
9.1. Wprowadzenie
9.2. Dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych
9.2.1. Powszechna deklaracja praw człowieka
9.2.2. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
9.2.3. Deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet
9.2.4. Platforma działania - dokument końcowy IV Światowej Konferencji Kobiet
9.3. Dokumenty Rady Europy
9.4. Polityka równych szans w Unii Europejskiej
9.4.1. Prawo pierwotne
9.4.2. Prawo wtórne
9.4.3. Instytucjonalne mechanizmy
9.4.4. Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
9.5. Zakończenie
10. Ustawodawstwo na rzecz równości płci w Polsce
10.1. Wprowadzenie
10.2. Gwarancja równości płci w Konstytucji RP
10.3. Zakaz dyskryminacji w Kodeksie pracy
10.4. Z historii urzędu ds. kobiet
10.5. Zakończenie
11. Materiały i dokumenty źródłowe
Odpowiedzi na pytania testowe
Bibliografia
Opinie
"Z badań przeprowadzonych w 2007 roku przez CBOS wynika, że co dziesiąta kobieta była w pracy molestowana, a co piąty pracownik usłyszał poniżające zaczepki z podtekstem seksualnym. (...) Według badań przeprowadzonych ostatnio przez fundację Feminoteka inspektorzy oddelegowani do tych spraw najczęściej radzili molestowanym osobom, BY ROZWIĄZAŁY PROBLEMY... ZMIENIAJĄC PRACĘ."
(za: "Metro" z 3.12.2008)
Równość kobiet i mężczyzn de jure i de facto to jeden z priorytetów w działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rady Europy i Unii Europejskiej. Polska jako kraj należący do tych organizacji, a także sygnatariusz wielu międzynarodowych dokumentów, w tym Konwencji w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, jest zobowiązana do implementacji i respektowania prawodawstwa zakazującego dyskryminacji ze względu na płeć i do zwalczania przejawów nierównego traktowania.
Absolwenci szkół ekonomicznych i biznesowych - przyszli potencjalni menedżerowie - powinni wiedzieć o obowiązującej zasadzie równego traktowania w miejscu pracy i znać genezę wprowadzenia tej zasady do ustawodawstwa międzynarodowego. Wiedza w tym zakresie i wynikające z niej wyczulenie na problemy równouprawnienia kształtuje pozytywne postawy społeczne, ale może też uchronić menedżerów i kierowników oraz firmy, na rzecz których pracują, przed występowaniem w sądzie jako pozwani w sprawach o dyskryminację.
Równość w traktowaniu kobiet i mężczyzn w miejscu pracy jest ważna z punktu widzenia zarządzania coraz bardziej różnorodnymi zasobami ludzkimi. W warunkach polskich najbardziej widoczne jest obecnie zróżnicowanie zasobów pracy ze względu na płeć, choć w niedalekiej przyszłości pracodawcy będą mieli do czynienia z postępującym zróżnicowaniem pracowników także ze względu na narodowość czy rasę. Zasada równego traktowania obowiązuje nie tylko w odniesieniu do płci, lecz także innych cech społecznego zróżnicowania.
Problematyka równouprawnienia jest ważna także dlatego, że efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia i tworzenie równych szans dla wszystkich pracowników niezależnie od ich płci czy innych cech demograficzno-społecznych wpisuje się w społeczną odpowiedzialność biznesu i przyczynia się do kształtowania lepszego wizerunku firmy oraz przynosi wymierne korzyści ekonomiczne.
Podręcznik ten powstał w oparciu o materiały wykorzystywane w wykładzie pt. "Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie (w sferze zawodowej i społecznej)", prowadzonym przeze mnie w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Zagadnienie równouprawnienia kobiet i mężczyzn w społeczeństwie ma charakter multidyscyplinarny, więc pisząc podręcznik, czerpałam z dorobku wielu nauk, głównie ekonomii, socjologii, psychologii i polityki społecznej, ale także biologii i antropologii. Warto jednak podkreślić, że dominuje w nim perspektywa ekonomiczno-społeczna.
Podręcznik składa się z dziesięciu rozdziałów i aneksu zawierającego dokumenty źródłowe. Każdy rozdział kończy się wskazaniem kluczowych pojęć, wykazem przydatnej literatury, blokiem pytań sprawdzających wiedzę i tematem do przemyślenia (pod rozwagę). Kluczowe pojęcia są zdefiniowane lub objaśnione w ramkach zamieszczonych wewnątrz każdego z rozdziałów.
Pierwszy z nich nawiązuje do historii kobiet i ich walki o podstawowe prawa i wolności. Historia równouprawnienia to historia feminizmu, bowiem to kobiety przez całe stulecia były gorzej traktowane i pozbawione praw posiadanych przez mężczyzn, i to kobiety zorganizowały się, by dokonać zmian w swoim położeniu.
Podstawowe prawa, w tym tak dzisiaj oczywiste prawa wyborcze i prawo do edukacji na wszystkich szczeblach i kierunkach, zostały przez kobiety wywalczone. Literatura na temat ruchów feministycznych i teorii feminizmu jest w Polsce niezbyt bogata, a skorzystanie z materiałów źródłowych jest utrudnione, bowiem znajdują się one głównie w bibliotekach amerykańskich.
Pamięć o kobietach nie została utrwalona na kartach historii - w podręcznikach do historii kobiety nie dość, że rzadko są ukazywane, to jeszcze zostały zepchnięte do nieznaczących ról, jakby na dowód, że nie miały udziału w ważnych wydarzeniach dziejowych. W czasach nam współczesnych jest podobnie, np. z kobietami podziemnej ?Solidarności" tworzącymi najnowszą historię Polski. Gdy doszło do "okrągłego stołu" i wolnych wyborów w 1989 r., o kobietach i ich znaczących dokonaniach w walce z poprzednim, narzuconym Polsce i niedemokratycznym systemem, dość łatwo zapomniano. W rozdziale drugim przywołuję pamięć o kobietach, prezentując sylwetki najbardziej znamienitych, wybrane spośród wielu. Wybór ten jest wyborem subiektywnym, a jego celem jest zainspirowanie do refl eksji, że nie tylko mężczyźni przyczynili się do rozwoju nauki i mieli zasługi w przemianach społecznych.
W kolejnych dwóch rozdziałach analizuję wpływ stereotypów na kształtowanie się ról kobiet i mężczyzn w społeczeństwie oraz układ władzy i podział obowiązków w rodzinie. Płynie z tej analizy lekcja, żeby w polityce społecznej wychodzić poza stereotypowe postrzeganie płci i podejmować działania, które w dłuższej perspektywie czasu przyczynią się do bardziej sprawiedliwego funkcjonowania kobiet i mężczyzn w sferze rodzinnej i społecznej.
Trzy następne rozdziały są związane z sytuacją obu płci na rynku pracy oraz zaangażowaniem w procesy gospodarcze. Prezentuję najnowsze dane statystyczne oraz wyniki badań dotyczących zatrudnienia według płci, wynagrodzeń, stanowisk kierowniczych i przedsiębiorczości, a także działań pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy - przykłady dobrych praktyk.
Choć skupiam uwagę na Polsce, to pokazuję poszczególne dane na tle innych krajów, w tym głównie należących do Unii Europejskiej. Kolejny rozdział traktuje o uczestnictwie kobiet i mężczyzn w polityce i we władzy, czyli instytucjach ustawodawczych, sądowniczych i wykonawczych. Nie ma prawdziwej demokracji bez proporcjonalnej reprezentacji kobiet i mężczyzn w parlamencie czy rządzie. Wskazuję, dlaczego ważne jest, żeby więcej kobiet było w gremiach decyzyjnych.
Dwa ostatnie rozdziały są poświęcone ustawodawstwu międzynarodowemu i polskiemu, które narzuca standardy w zakresie równego traktowania płci w społeczeństwie. Pokazuję, że praktyka nie nadąża za istniejącymi regulacjami prawnymi. Przepisy zakazujące dyskryminacji nie są przestrzegane przez wielu polskich pracodawców, brakuje instytucji kontrolujących i wymuszających przestrzeganie prawa oraz monitorujących postęp w równouprawnieniu i niedyskryminowaniu kobiet.
Zdecydowałam o przytoczeniu na końcu książki treści dokumentów i materiałów źródłowych istotnych dla równouprawnienia, będących "kamieniami milowymi" w procesie dochodzenia do dzisiejszych standardów. Dotychczas można je było znaleźć rozproszone w licznych broszurach, czasopismach czy pod różnymi adresami w internecie.
Dedykuję tę książkę wszystkim studentom mojej Alma mater - Szkoły Głównej Handlowej, a także studentom innych wyższych szkół ekonomicznych i biznesowych, w szczególności wybierającym takie kierunki, jak zarządzanie, europeistyka i stosunki międzynarodowe, polityka społeczna, administracja publiczna.
Przedmowa
1. Z historii feminizmu
1.1. Wprowadzenie
1.2. Definicje feminizmu
1.2.1. Kanon feminizmu według Ślęczki
1.2.2. Paradygmat feministyczny w socjologii amerykańskiej
1.2.3. Podsumowanie
1.3. Odmiany feminizmu
1.3.1. Feminizm liberalny - feminizm praw kobiet
1.3.2. Feminizm radykalny - feminizm wyzwolenia kobiet
1.3.3. Podsumowanie
1.4. Dzieje feminizmu na świecie
1.4.1. Pierwsza fala feminizmu w USA (1848-1918)
1.4.2. Pierwsza fala feminizmu w Europie
1.4.3. Druga fala feminizmu w USA (1963-1984)
1.4.4. Druga fala feminizmu w Europie
1.4.5. Podsumowanie
1.5. Z historii ruchu kobiecego w Polsce
1.5.1. Edukacja i dostęp do wyższych studiów
1.5.2. Prawa wyborcze
1.5.3. Podsumowanie
1.6. Czy czas ogłosić koniec feminizmu?
1.7. Zakończenie
2. Sylwetki znamienitych kobiet - wybrane przykłady
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kobiety w Biblii i Kościele
2.2.1. Postacie kobiet z Biblii
2.2.2. Teologia feministyczna
2.2.3. Podsumowanie
2.3. Kobiety na kartach historii
2.4. Kobiety, które zasłużyły się dla nauki
2.5. Kobiety w "Solidarności"
2.6. Zakończenie
3. Role kobiet i mężczyzn w społeczeństwie - działanie stereotypów
3.1. Wprowadzenie
3.2. Definicje stereotypu
3.3. Geneza stereotypów kobiecości i męskości
3.3.1. Przekaz biblijny i jego interpretacje
3.3.2. Esencjalizm biologiczny
3.3.3. Wpływ kultury na kształtowanie się kobiecości i męskości
3.3.4. Podsumowanie
3.4. Stereotypy związane z płcią
3.5. Socjalizacja utrwala stereotypy
3.6 Podręczniki szkolne i ukazywane w nich role kobiet i mężczyzn
3.6.1. Postaci dziecięce w podręcznikach
3.6.2. Postaci dorosłych w podręcznikach
3.6.3. Kobiety w podręcznikach do historii
3.6.4. Podsumowanie
3.7. Reklama a stereotypy
3.8. Zakończenie
4. Problem równości płci w rodzinie
4.1. Wprowadzenie
4.2. Współczesne rodziny
4.2.1. Nowe modele życia rodzinnego
4.2.2. Typologie współczesnych rodzin
4.2.3. Podsumowanie
4.3. Nierówny podział obowiązków
4.3.1. Przyczyny aktywności zawodowej kobiet
4.3.2. Partnerstwo w rodzinie - model oczekiwany przez kobiety
4.3.3. Realia podziału prac w gospodarstwie domowym - zaprzeczenie partnerstwa
4.3.4. Opieka nad dziećmi - mama od obowiązków, tata od zabawy
4.3.5. Podsumowanie
4.4. Problem przemocy domowej wobec kobiet
4.5. Zakończenie
5. Kobiety i mężczyźni na rynku pracy
5.1. Wprowadzenie
5.2. Wskaźniki zatrudnienia kobiet i mężczyzn
5.3. Segregacja zawodowa ze względu na płeć
5.4. Przejawy dyskryminacji kobiet na rynku pracy
5.4.1. Pojęcie dyskryminacji
5.4.2. Różnice w wynagrodzeniach
5.4.3. Teoria kapitału ludzkiego
5.4.4. Zabezpieczenie emerytalne
5.4.5. Podsumowanie
5.5. Dyskryminacja kobiet w kategoriach podaży i popytu
5.6. Elastyczne formy zatrudnienia
5.7. Zakończenie
6. Zarządzanie i płeć
6.1. Wprowadzenie
6.2. Kobiety i mężczyźni na stanowiskach kierowniczych
6.3. Szklany sufi t w dostępie kobiet do stanowisk decyzyjnych
6.4. Odpowiedzialność kierowników za przeciwdziałanie dyskryminacji
6.5. Przedsiębiorczość i kobiety
6.6. Kobiety a negocjacje
6.7. Zakończenie
7. Działania pracodawców na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn
7.1. Wprowadzenie
7.2. Wzajemne relacje między sferą domową a sferą pracy
7.3. Równe traktowanie jako element społecznej odpowiedzialności biznesu
7.4. Firma równych szans - dobre praktyki
7.5. Zakończenie
8. Kobiety i mężczyźni a władza
8.1. Wprowadzenie
8.2. Udział kobiet w parlamentach i rządach w Polsce i na świecie
8.2.1. Sytuacja na świecie
8.2.2. Sytuacja w Polsce
8.3. Przyczyny niskiego udziału kobiet w instytucjach życia politycznego
8.4. Sposoby zwiększania reprezentacji kobiet w gremiach decyzyjnych
8.5. Zakończenie
9. Prawa kobiet w świetle dokumentów międzynarodowych
9.1. Wprowadzenie
9.2. Dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych
9.2.1. Powszechna deklaracja praw człowieka
9.2.2. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet
9.2.3. Deklaracja o eliminacji przemocy wobec kobiet
9.2.4. Platforma działania - dokument końcowy IV Światowej Konferencji Kobiet
9.3. Dokumenty Rady Europy
9.4. Polityka równych szans w Unii Europejskiej
9.4.1. Prawo pierwotne
9.4.2. Prawo wtórne
9.4.3. Instytucjonalne mechanizmy
9.4.4. Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
9.5. Zakończenie
10. Ustawodawstwo na rzecz równości płci w Polsce
10.1. Wprowadzenie
10.2. Gwarancja równości płci w Konstytucji RP
10.3. Zakaz dyskryminacji w Kodeksie pracy
10.4. Z historii urzędu ds. kobiet
10.5. Zakończenie
11. Materiały i dokumenty źródłowe
Odpowiedzi na pytania testowe
Bibliografia