Ubezpieczenia, jako usługi finansowe, odgrywają określoną rolę w gospodarce. Rola ta jest oceniana przez korzystających z ubezpieczenia bardziej intuicyjnie niż naukowo. Każdy przedsiębiorca wie, jak ważne jest zapewnienie finansowania strat wynikających z działania zjawisk, na które nie ma wpływu. Także większość indywidualnych odbiorców zdaje sobie sprawę, jak istotne jest posiadanie chociażby ubezpieczenia mieszkania, domu czy odpowiedzialności cywilnej. Jednak jeśli spojrzymy na znaczenie ubezpieczeń w kształtowaniu procesów gospodarczych oraz cywilizacyjnych z szerszej perspektywy, to stwierdzimy, że rola ta nie jest do końca rozpoznana. Temat ten stanowi ciągle ciekawy obszar badawczy, który, pomimo wielu lat rozwoju ubezpieczeń oraz nauki o ubezpieczeniach, nie jest do końca znany i wyjaśniony.
Według obowiązującego paradygmatu ubezpieczenie jest narzędziem tzw. obchodzenia się z ryzykiem, a jego celem jest dobro klienta i rozwój gospodarczy. Paradygmat ten wyznacza cele funkcjonowania ubezpieczeń oraz instytucji zdolnych do świadczenia usług ubezpieczeniowych, zakładów ubezpieczeń. Uwzględniając rozwój rynków finansowych, wydaje się, że następuje pewna zmiana tego paradygmatu. Instytucje finansowe stają się podmiotami, których głównym celem jest generowanie zysku dla właścicieli, nawet kosztem swoich klientów. Mogą o tym świadczyć powszechnie znane afery finansowe, np. bankructwo banku Lehman Brothers i związane z tym problemy towarzystwa ubezpieczeń AIG. Można zaryzykować stwierdzenie, że chciwość zwycięża służebność. Znamienne wydają się słowa M. Camdessusa, byłego dyrektora zarządzającego MFW, który w jednym z wywiadów stwierdził, że (...) fałszywe okazało się przekonanie, że bogacenie się przedsiębiorców będzie korzystne dla otoczenia; systemowa chciwość doprowadziła do kryzysu" .
Już od jakiegoś czasu rynki finansowe stają się coraz bardziej nieprzewidywalne. Obok pozytywnej ewolucji występują na nich zjawiska, które można określić mianem chaosu. Potwierdzeniem tego może być kryzys finansowy, jaki wystąpił na przełomie XX i XXI w. W dobie neoliberalnej gospodarki globalnej, prezentującej fundamentalizm rynkowy, marginalizującej kwestie społeczne oraz rolę państwa w gospodarce, postępowało rozwarstwienie społeczne mające swój wyraz m.in. w nierównowadze finansowej. Wzrastającym zróżnicowaniom dochodowym między krajami oraz dochodów wewnątrz krajów towarzyszyły coraz większe różnice w poziomie płac, skutkujące rozwarstwieniem i wzrostem ubóstwa w określonych grupach społecznych.
Groźnym zjawiskiem, które można zaobserwować na rynku finansowym, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, jest zanikanie podstawowych zasad etycznych, jakimi powinien kierować się każdy podmiot działający na tym rynku. Szczególnie zjawisko to jest niebezpieczne w sytuacji podmiotów, które zarządzają środkami finansowymi powierzonymi przez klienta. Misją instytucji finansowych jest pośrednictwo polegające na kojarzeniu tych, którzy posiadają nadwyżki kapitału, z tymi, którzy potrzebują kapitału. Ważne jest, aby w pośrednictwie tym kierować się przede wszystkim interesem klienta, mając na uwadze wzrost gospodarczy. Tutaj pojawia się anomalia związana z pojęciem etyki w biznesie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy odchylenie to może zostać wyeliminowane w ramach obowiązującego paradygmatu. Jednocześnie jej występowanie wyznacza wyzwanie dla świata nauki. Ważne staje się następujące pytanie: czy świat nauki przejawia chęć rozwiązania tego problemu, czy też uległ, wspomnianym przez Th. Piketty'ego , potężnym siłom działającym na rzecz rozwarstwienia społeczeństw, zagrażającym demokratycznym społeczeństwom oraz sprawiedliwości społecznej? Warto odpowiedzieć na tak postawione pytanie, bowiem rynek finansowy i jego instytucje wymagają radykalnych działań naprawczych, a klasyczne standardy ulegają zapomnieniu. Jednocześnie rozwój cywilizacyjny wymaga określonych działań ze strony sektora finansowego. W przypadku ubezpieczeń jest to sprostanie wyzwaniom, jakie stwarza wzrost realizacji tzw. nowych ryzyk, o których autor pisze w rozdziale 4 monografii.
W ostatnim okresie w całej gospodarce obserwuje się przerost sektora finansowego. Powoduje to, że głównym źródłem dochodów staje się spekulacja - działanie raczej krótkoterminowe, nastawione na szybkie zyski. W konsekwencji wzrostu znaczenia spekulacji maleje znaczenie przedsiębiorczości, mającej silne, stabilne podstawy, opierającej się na kreatywności i innowacyjności. Sektor finansowy, który miał wspomagać realną sferę gospodarki, zaczął wyznaczać jej kształt i decydować o jej sytuacji. W końcowym efekcie nadrzędnym celem działalności wielu instytucji, nie tylko finansowych, stał się szybki zysk, który może być generowany nawet kosztem klienta. W sektorze finansowym opracowano i wdrożono strategię mnożenia produktów, w tym takich, których konstrukcja zakładała zysk instytucji nawet przy stracie klienta. Takie działanie było jedną z przyczyn kryzysu finansowego. Pośrednio wskutek funkcjonowania produktów finansowych, niezrozumiałych i od samego początku nieadekwatnych do sytuacji i potrzeb klientów, pojawił się problem tzw. toksycznych aktywów. Wszystko to miało charakter dynamiczny. Instytucje finansowe obrały nie do końca właściwy kierunek rozwoju. Dlatego też autor niniejszej pracy uważa, że obecnie poszukują swojego miejsca w ewolucji i rozwoju cywilizacyjnym. W związku z tym w rozdziale 1, dotyczącym historii ubezpieczeń, wyodrębniono kolejny okres rozwoju instytucji ubezpieczeniowych.
Należy także zwrócić uwagę na fakt, że w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpił gwałtowny rozwój cywilizacyjny i technologiczny. Można śmiało wysunąć wniosek, że człowiek przekroczył już postawione wcześniej bariery, które wydawały się niemożliwe do osiągnięcia. Bez wchodzenia w szczegóły i opisywania nowinek technologicznych, które wpływają na nasze codzienne życie, wystarczy spojrzeć np. na sukcesy sportowców, porównując wyczyny gimnastyczek z lat 50. ubiegłego wieku do tych obecnych . Podobnie dzieje się w sferze biznesu. Rynki nie są już przewidywalne. Znajdują się raczej w sferze niepewności niż ryzyka. Stanowi to wyzwanie dla sektora ubezpieczeń, bowiem ubezpieczenie opiera się na ryzyku. Fundamentem rozwoju ubezpieczeń jest świadomość ryzyka, przede wszystkim ryzyka ubezpieczeniowego, które jest podstawą rozwoju sektora. Jak już wspomniano, rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny powodują wzrost znaczenia tzw. nowych ryzyk. Ryzyka te stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor zalicza do nich m.in. ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyko cyfrowe. Ryzyka te są opisane w rozdziale 4 monografii, z dokładnym wyjaśnieniem ich znaczenia i wymową dla sektora ubezpieczeń. Można tu jeszcze ewentualnie wymienić ryzyko wynikające z katastrof kaskadowych. Tego tematu nie rozwinięto w niniejszej monografii . Cytując U. Becka, można bowiem stwierdzić, że społeczeństwa, które charakteryzują się zdolnością (opanowały sztukę) kontrolowania oraz zwalczania następstw realizacji ryzyka, są lepiej przygotowane do wykorzystania swego potencjału gospodarczego w celu dalszego rozwoju .
Jednym z pierwszych badaczy, jaki wskazał na znaczenie rozwoju techno-logicznego, był R. Solow. W swoich pracach sugerował, że rozwój gospodarczy nie zależy od stopy oszczędzania czy wielkości populacji, ale właśnie od rozwoju technologicznego. Rozwój ten powinien być wspomagany przez dobrze funkcjonujący system finansowy.
Celem głównym niniejszej monografii jest wyjaśnienie roli ubezpieczeń w gospodarce i rozwoju cywilizacyjnym. Cel ten ma dwojaki charakter: poznawczy i metodologiczny. Celem poznawczym jest określenie wpływu kryzysu finansowego na rozwój sektora ubezpieczeń w krajach europejskich za pomocą jednoznacznych, w interpretacji, miar statystycznych. Cel metodologiczny to próba oceny innowacyjności i przygotowania tego sektora na wyzwania związane z rosnącym znaczeniem tzw. nowych ryzyk.
W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki wieloletnich badań prowadzonych w ramach Instytutu Ryzyka i Rynków Finansowych w Katedrze Ryzyka i Ubezpieczeń Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Nadrzędnym celem tych badań jest pokazanie zmian sektora ubezpieczeń oraz ocena stopnia jego innowacyjności szeroko rozumianej, tzn. aprobaty społeczeństw dla działań innowacyjnych w gospodarce i w życiu codziennym. W aspekcie rynków finansowych chodzi zarówno o innowacyjność traktowaną jako sposób funkcjonowania instytucji finansowych, jak i innowacyjność produktową. Innowacyjność ta przede wszystkim wymaga podniesienia poziomu świadomości finansowej i ekonomicznej społeczeństw, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podmioty gospodarcze w obszarze ryzyka, które występuje we wszystkich sferach działalności ludzkiej. Głównym, a zarazem podstawowym pojęciem związanym z funkcjonowaniem rynku finansowego jest działanie innowacyjne. Celem działań innowacyjnych staje się budowa kultury ryzyka. Mając na uwadze skutki realizacji ryzyka, brak pewności wyniku oraz relacje łączące te elementy uwzględniające aspekty psychologiczne i informacyjne podmiotu narażonego na ryzyko (subiektywna niepewność), trzeba zauważyć, że realizacja tego celu wymaga poznania i określenia granic dopuszczalnego i tolerowanego ryzyka. Szczególnie istotne staje się to w przypadku sektora ubezpieczeniowego, którego wszystkie produkty są pochodną ryzyka ubezpieczeniowego.
Na kwestie tworzenia kultury ryzyka wskazuje wielu autorów i badaczy. Można tu np. przywołać najnowszą publikację G. Gigerenzera - profesora psychologii z Max Planck Institute. Według niego kluczową kwestią jest zrozumienie ryzyka, a nie tylko analiza awersji do ryzyka danej jednostki. Autor ten wprowadza termin risk illiterate society (analfabetyzm ryzyka) , a zrozumienie ryzyka tłumaczy jednocześnie warunkiem posiadania podstawowej wiedzy, która umożliwia współżycie w ramach nowoczesnego społeczeństwa.
Autor niniejszej monografii, wychodząc od historii i ewolucji ubezpieczeń, poprzez badania na temat zmian w sektorze ubezpieczeń ukazujących relatywnie niską jego innowacyjność, dokonał opisu wyzwań, jakie stoją przed instytucjami ubezpieczeniowymi. Niniejsza publikacja składa się zatem z czterech rozdziałów.
Rozdział 1 zawiera krótki rys historyczny rozwoju ubezpieczeń. Nie chcąc w nim powtarzać informacji zawartych w innych, własnych monografiach , autor przytoczył tylko najważniejsze fakty, które mają istotne znaczenie w kwestii zrozumienia roli, jaką powinny odgrywać ubezpieczenia w gospodarce.
W rozdziale 2 skupiono się na studiach literaturowych, dotyczących badań nad rolą ubezpieczeń w kreowaniu wzrostu gospodarczego. Opisano najważniejsze światowe badania dotyczące funkcji ubezpieczeń, jaką pełnią w gospodarce. Analizując dostępne publikacje, dokonano podziału na badania o charakterze teoretycznym oraz badania empiryczne. Badania uwzględniające aspekt wpływu uregulowań prawnych oraz socjologicznych na sektor ubezpieczeń przyporządkowano do tych dwóch wyodrębnionych grup. Według autora niniejszej pracy rośnie obecnie znaczenie czynników socjologicznych. W aspekcie kryzysu finansowego, gdzie nie do końca sprawdziły się analizy ryzyka wynikające z metod ilościowych, zaczęto zwracać uwagę na nauki socjologiczne. Przykładem może tu być wspomniana publikacja prof. G. Gigerenzera, który poddaje krytyce podejście do ryzyka uwzględniające tylko czysto ilościowe analizy. W swoich wywodach propaguje stworzenie społeczeństwa promującego kulturę ryzyka .
Rozdział 3 zawiera wyniki badań dotyczących rozwoju sektora ubezpieczeń w krajach Unii Europejskiej. Treści podane w rozdziale stanowią wspomniane wcześniej wyniki badań statutowych, prowadzonych w ramach Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń działającej w Instytucie Ryzyka i Rynków Finansowych SGH. Prezentowane prace badawcze mają na celu ukazanie ewentualnych zmian, jakie miały miejsce na rynkach ubezpieczeń w krajach UE w wyniku kryzysu finansowego z lat 2007-2009. Na potrzeby niniejszej monografii ważne jest pokazanie, czy sektor ubezpieczeń, poprzez określone zmiany, jest w stanie podjąć wyzwania wynikające chociażby z rosnącej roli tzw. nowych ryzyk. Rynki ubezpieczeniowe, aby tej roli sprostać, powinny być innowacyjne i nastawione, zgodnie z obowiązującym paradygmatem, na potrzeby klientów, a poprzez swoje działania wpływać na rozwój gospodarczy.
W rozdziale 4 skupiono się na opisie tzw. nowych ryzyk, które stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor ma tu na myśli wspomniane ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyka cyfrowe. Ryzyka nanotechnologiczne stanowią zagrożenie wynikające z zastosowania w procesach produkcyjnych nanocząstek. Zagrożenie, poza wpływem na funkcjonowanie jednostki, ma także charakter katastroficzny. W przypadku ryzyka cyfrowego chodzi o powszechną digitalizację i zmianę upodobań konsumentów, polegającą na odchodzeniu od tradycyjnych metod przechowywania danych w ramach własnych nośników na rzecz tzw. cloud computing. Związana z tym centralizacja baz danych stanowi wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Jednocześnie w rozdziale tym wskazano na znaczenie zjawisk naturalnych, które także mogą mieć wpływ na poziom ryzyka cyfrowego. Według autora sektor ubezpieczeń w swych działaniach nie uwzględnia takiej zależności.
W zakończeniu monografii dokonano próby oceny roli ubezpieczeń w gospodarce oraz wyznaczono niejako ich pozycję w dzisiejszym świecie. Autor ma nadzieję, że niniejsza publikacja spotka się z zainteresowaniem czytelników. Osobom, które profesjonalnie zajmują się sektorem ubezpieczeń, przybliży jego znaczenie i rolę w rozwoju cywilizacyjnym oraz gospodarczym, natomiast czytelnikom niezwiązanym z sektorem ubezpieczeń pozwoli lepiej zrozumieć istotę i znaczenie tej usługi.
Korzystając z okazji, w tym miejscu autor chciałby serdecznie podziękować pracownikom Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń oraz dyrektorowi Instytutu Ryzyka Rynków Finansowych SGH w Warszawie, prof. dr. hab. T. Michalskiemu, za olbrzymi wkład w proces realizacji badań.
[[[separator]]]
Wstęp
1. Rys historyczny ubezpieczeń
1.1. Wprowadzenie
1.2. Początki ubezpieczeń oraz etapy rozwoju
1.3. Działalność Lloyd's of London
1.4. Wnioski
2. Ubezpieczenia w gospodarce - analiza badań światowych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kanały oddziaływania ubezpieczeń na gospodarkę
2.2.1. Transfer ryzyka
2.2.2. Inwestycje
2.2.3. Aspekty instytucjonalne
2.3. Wpływ ubezpieczeń na gospodarkę - przegląd badań światowych
2.3.1. Wybrane badania koncentrujące się na aspektach teoretycznych
2.3.2. Wybrane badania o charakterze empirycznym
2.4. Wnioski
3. Sektor ubezpieczeń po kryzysie z lat 2007-2009 - badania na przykładzie krajów UE
3.1. Wprowadzenie
3.2. Przyjęta metoda badawcza i opis cech charakteryzujących sektor ubezpieczeń
3.2.1. Metoda badawcza
3.2.2. Cechy opisujące sektor ubezpieczeń
3.2.2.1. Struktura rynku (grupa A)
3.2.2.2. Składka ubezpieczeniowa (grupa B)
3.2.2.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych (grupa C)
3.2.2.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) (grupa D)
3.2.2.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów (grupa E)
3.3. Zmiany w sektorze ubezpieczeń po kryzysie finansowym z lat 2007-2009
3.3.1. Struktura rynku - grupa A
3.3.2. Składka ubezpieczeniowa - grupa B
3.3.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych - grupa C
3.3.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) - grupa D
3.3.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów - grupa E
3.4. Kraje UE - liderzy na rynku ubezpieczeń
3.5. Kraje UE o zbliżonym do Polski rozwoju sektora ubezpieczeń
3.6. Wnioski
4. Ryzyko ubezpieczeniowe - perspektywy rozwoju
4.1. Wprowadzenie
4.2. Innowacyjność produktowa w ubezpieczeniach
4.3. Ryzyko nanotechnologiczne - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.3.1. Wprowadzenie do rozważań na temat nanotechnologii
4.3.2. Nanotechnologia - pojęcie
4.3.3. Zastosowanie nanotechnologii
4.3.4. Zagrożenia związane ze stosowaniem nanotechnologii
4.4. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem nanotechnologii
4.5. Ryzyko cyfrowe wyzwaniem sektora ubezpieczeń
4.5.1. Wprowadzenie do rozważań na temat ryzyka cyfrowego
4.5.2. Ryzyko cyfrowe - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.5.2.1. Pojęcie ryzyka cyfrowego (cybernetycznego)
4.5.2.2. Zagrożenia cybernetyczne na świecie
4.5.2.3. Zagrożenia cybernetyczne w Polsce
4.5.3. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem cyfryzacji
4.5.3.1. Badania naukowe oraz raporty na temat ryzyka cyfrowego
4.5.3.2. Przegląd rynku ubezpieczeń ryzyka cyfrowego
4.6. Dyskusja na temat ubezpieczalności ryzyka cyfrowego
4.7. Wnioski
Zakończenie
Załącznik 1. Zestawienie cech według grup tematycznych wraz z ich realizacją w okresie analizy
Załącznik 2. Zestawienie wyników badań bazowych
Spis tabel
Spis rysunków
Bibliografia
Opis
Wstęp
Ubezpieczenia, jako usługi finansowe, odgrywają określoną rolę w gospodarce. Rola ta jest oceniana przez korzystających z ubezpieczenia bardziej intuicyjnie niż naukowo. Każdy przedsiębiorca wie, jak ważne jest zapewnienie finansowania strat wynikających z działania zjawisk, na które nie ma wpływu. Także większość indywidualnych odbiorców zdaje sobie sprawę, jak istotne jest posiadanie chociażby ubezpieczenia mieszkania, domu czy odpowiedzialności cywilnej. Jednak jeśli spojrzymy na znaczenie ubezpieczeń w kształtowaniu procesów gospodarczych oraz cywilizacyjnych z szerszej perspektywy, to stwierdzimy, że rola ta nie jest do końca rozpoznana. Temat ten stanowi ciągle ciekawy obszar badawczy, który, pomimo wielu lat rozwoju ubezpieczeń oraz nauki o ubezpieczeniach, nie jest do końca znany i wyjaśniony.
Według obowiązującego paradygmatu ubezpieczenie jest narzędziem tzw. obchodzenia się z ryzykiem, a jego celem jest dobro klienta i rozwój gospodarczy. Paradygmat ten wyznacza cele funkcjonowania ubezpieczeń oraz instytucji zdolnych do świadczenia usług ubezpieczeniowych, zakładów ubezpieczeń. Uwzględniając rozwój rynków finansowych, wydaje się, że następuje pewna zmiana tego paradygmatu. Instytucje finansowe stają się podmiotami, których głównym celem jest generowanie zysku dla właścicieli, nawet kosztem swoich klientów. Mogą o tym świadczyć powszechnie znane afery finansowe, np. bankructwo banku Lehman Brothers i związane z tym problemy towarzystwa ubezpieczeń AIG. Można zaryzykować stwierdzenie, że chciwość zwycięża służebność. Znamienne wydają się słowa M. Camdessusa, byłego dyrektora zarządzającego MFW, który w jednym z wywiadów stwierdził, że (...) fałszywe okazało się przekonanie, że bogacenie się przedsiębiorców będzie korzystne dla otoczenia; systemowa chciwość doprowadziła do kryzysu" .
Już od jakiegoś czasu rynki finansowe stają się coraz bardziej nieprzewidywalne. Obok pozytywnej ewolucji występują na nich zjawiska, które można określić mianem chaosu. Potwierdzeniem tego może być kryzys finansowy, jaki wystąpił na przełomie XX i XXI w. W dobie neoliberalnej gospodarki globalnej, prezentującej fundamentalizm rynkowy, marginalizującej kwestie społeczne oraz rolę państwa w gospodarce, postępowało rozwarstwienie społeczne mające swój wyraz m.in. w nierównowadze finansowej. Wzrastającym zróżnicowaniom dochodowym między krajami oraz dochodów wewnątrz krajów towarzyszyły coraz większe różnice w poziomie płac, skutkujące rozwarstwieniem i wzrostem ubóstwa w określonych grupach społecznych.
Groźnym zjawiskiem, które można zaobserwować na rynku finansowym, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, jest zanikanie podstawowych zasad etycznych, jakimi powinien kierować się każdy podmiot działający na tym rynku. Szczególnie zjawisko to jest niebezpieczne w sytuacji podmiotów, które zarządzają środkami finansowymi powierzonymi przez klienta. Misją instytucji finansowych jest pośrednictwo polegające na kojarzeniu tych, którzy posiadają nadwyżki kapitału, z tymi, którzy potrzebują kapitału. Ważne jest, aby w pośrednictwie tym kierować się przede wszystkim interesem klienta, mając na uwadze wzrost gospodarczy. Tutaj pojawia się anomalia związana z pojęciem etyki w biznesie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy odchylenie to może zostać wyeliminowane w ramach obowiązującego paradygmatu. Jednocześnie jej występowanie wyznacza wyzwanie dla świata nauki. Ważne staje się następujące pytanie: czy świat nauki przejawia chęć rozwiązania tego problemu, czy też uległ, wspomnianym przez Th. Piketty'ego , potężnym siłom działającym na rzecz rozwarstwienia społeczeństw, zagrażającym demokratycznym społeczeństwom oraz sprawiedliwości społecznej? Warto odpowiedzieć na tak postawione pytanie, bowiem rynek finansowy i jego instytucje wymagają radykalnych działań naprawczych, a klasyczne standardy ulegają zapomnieniu. Jednocześnie rozwój cywilizacyjny wymaga określonych działań ze strony sektora finansowego. W przypadku ubezpieczeń jest to sprostanie wyzwaniom, jakie stwarza wzrost realizacji tzw. nowych ryzyk, o których autor pisze w rozdziale 4 monografii.
W ostatnim okresie w całej gospodarce obserwuje się przerost sektora finansowego. Powoduje to, że głównym źródłem dochodów staje się spekulacja - działanie raczej krótkoterminowe, nastawione na szybkie zyski. W konsekwencji wzrostu znaczenia spekulacji maleje znaczenie przedsiębiorczości, mającej silne, stabilne podstawy, opierającej się na kreatywności i innowacyjności. Sektor finansowy, który miał wspomagać realną sferę gospodarki, zaczął wyznaczać jej kształt i decydować o jej sytuacji. W końcowym efekcie nadrzędnym celem działalności wielu instytucji, nie tylko finansowych, stał się szybki zysk, który może być generowany nawet kosztem klienta. W sektorze finansowym opracowano i wdrożono strategię mnożenia produktów, w tym takich, których konstrukcja zakładała zysk instytucji nawet przy stracie klienta. Takie działanie było jedną z przyczyn kryzysu finansowego. Pośrednio wskutek funkcjonowania produktów finansowych, niezrozumiałych i od samego początku nieadekwatnych do sytuacji i potrzeb klientów, pojawił się problem tzw. toksycznych aktywów. Wszystko to miało charakter dynamiczny. Instytucje finansowe obrały nie do końca właściwy kierunek rozwoju. Dlatego też autor niniejszej pracy uważa, że obecnie poszukują swojego miejsca w ewolucji i rozwoju cywilizacyjnym. W związku z tym w rozdziale 1, dotyczącym historii ubezpieczeń, wyodrębniono kolejny okres rozwoju instytucji ubezpieczeniowych.
Należy także zwrócić uwagę na fakt, że w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpił gwałtowny rozwój cywilizacyjny i technologiczny. Można śmiało wysunąć wniosek, że człowiek przekroczył już postawione wcześniej bariery, które wydawały się niemożliwe do osiągnięcia. Bez wchodzenia w szczegóły i opisywania nowinek technologicznych, które wpływają na nasze codzienne życie, wystarczy spojrzeć np. na sukcesy sportowców, porównując wyczyny gimnastyczek z lat 50. ubiegłego wieku do tych obecnych . Podobnie dzieje się w sferze biznesu. Rynki nie są już przewidywalne. Znajdują się raczej w sferze niepewności niż ryzyka. Stanowi to wyzwanie dla sektora ubezpieczeń, bowiem ubezpieczenie opiera się na ryzyku. Fundamentem rozwoju ubezpieczeń jest świadomość ryzyka, przede wszystkim ryzyka ubezpieczeniowego, które jest podstawą rozwoju sektora. Jak już wspomniano, rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny powodują wzrost znaczenia tzw. nowych ryzyk. Ryzyka te stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor zalicza do nich m.in. ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyko cyfrowe. Ryzyka te są opisane w rozdziale 4 monografii, z dokładnym wyjaśnieniem ich znaczenia i wymową dla sektora ubezpieczeń. Można tu jeszcze ewentualnie wymienić ryzyko wynikające z katastrof kaskadowych. Tego tematu nie rozwinięto w niniejszej monografii . Cytując U. Becka, można bowiem stwierdzić, że społeczeństwa, które charakteryzują się zdolnością (opanowały sztukę) kontrolowania oraz zwalczania następstw realizacji ryzyka, są lepiej przygotowane do wykorzystania swego potencjału gospodarczego w celu dalszego rozwoju .
Jednym z pierwszych badaczy, jaki wskazał na znaczenie rozwoju techno-logicznego, był R. Solow. W swoich pracach sugerował, że rozwój gospodarczy nie zależy od stopy oszczędzania czy wielkości populacji, ale właśnie od rozwoju technologicznego. Rozwój ten powinien być wspomagany przez dobrze funkcjonujący system finansowy.
Celem głównym niniejszej monografii jest wyjaśnienie roli ubezpieczeń w gospodarce i rozwoju cywilizacyjnym. Cel ten ma dwojaki charakter: poznawczy i metodologiczny. Celem poznawczym jest określenie wpływu kryzysu finansowego na rozwój sektora ubezpieczeń w krajach europejskich za pomocą jednoznacznych, w interpretacji, miar statystycznych. Cel metodologiczny to próba oceny innowacyjności i przygotowania tego sektora na wyzwania związane z rosnącym znaczeniem tzw. nowych ryzyk.
W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki wieloletnich badań prowadzonych w ramach Instytutu Ryzyka i Rynków Finansowych w Katedrze Ryzyka i Ubezpieczeń Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Nadrzędnym celem tych badań jest pokazanie zmian sektora ubezpieczeń oraz ocena stopnia jego innowacyjności szeroko rozumianej, tzn. aprobaty społeczeństw dla działań innowacyjnych w gospodarce i w życiu codziennym. W aspekcie rynków finansowych chodzi zarówno o innowacyjność traktowaną jako sposób funkcjonowania instytucji finansowych, jak i innowacyjność produktową. Innowacyjność ta przede wszystkim wymaga podniesienia poziomu świadomości finansowej i ekonomicznej społeczeństw, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podmioty gospodarcze w obszarze ryzyka, które występuje we wszystkich sferach działalności ludzkiej. Głównym, a zarazem podstawowym pojęciem związanym z funkcjonowaniem rynku finansowego jest działanie innowacyjne. Celem działań innowacyjnych staje się budowa kultury ryzyka. Mając na uwadze skutki realizacji ryzyka, brak pewności wyniku oraz relacje łączące te elementy uwzględniające aspekty psychologiczne i informacyjne podmiotu narażonego na ryzyko (subiektywna niepewność), trzeba zauważyć, że realizacja tego celu wymaga poznania i określenia granic dopuszczalnego i tolerowanego ryzyka. Szczególnie istotne staje się to w przypadku sektora ubezpieczeniowego, którego wszystkie produkty są pochodną ryzyka ubezpieczeniowego.
Na kwestie tworzenia kultury ryzyka wskazuje wielu autorów i badaczy. Można tu np. przywołać najnowszą publikację G. Gigerenzera - profesora psychologii z Max Planck Institute. Według niego kluczową kwestią jest zrozumienie ryzyka, a nie tylko analiza awersji do ryzyka danej jednostki. Autor ten wprowadza termin risk illiterate society (analfabetyzm ryzyka) , a zrozumienie ryzyka tłumaczy jednocześnie warunkiem posiadania podstawowej wiedzy, która umożliwia współżycie w ramach nowoczesnego społeczeństwa.
Autor niniejszej monografii, wychodząc od historii i ewolucji ubezpieczeń, poprzez badania na temat zmian w sektorze ubezpieczeń ukazujących relatywnie niską jego innowacyjność, dokonał opisu wyzwań, jakie stoją przed instytucjami ubezpieczeniowymi. Niniejsza publikacja składa się zatem z czterech rozdziałów.
Rozdział 1 zawiera krótki rys historyczny rozwoju ubezpieczeń. Nie chcąc w nim powtarzać informacji zawartych w innych, własnych monografiach , autor przytoczył tylko najważniejsze fakty, które mają istotne znaczenie w kwestii zrozumienia roli, jaką powinny odgrywać ubezpieczenia w gospodarce.
W rozdziale 2 skupiono się na studiach literaturowych, dotyczących badań nad rolą ubezpieczeń w kreowaniu wzrostu gospodarczego. Opisano najważniejsze światowe badania dotyczące funkcji ubezpieczeń, jaką pełnią w gospodarce. Analizując dostępne publikacje, dokonano podziału na badania o charakterze teoretycznym oraz badania empiryczne. Badania uwzględniające aspekt wpływu uregulowań prawnych oraz socjologicznych na sektor ubezpieczeń przyporządkowano do tych dwóch wyodrębnionych grup. Według autora niniejszej pracy rośnie obecnie znaczenie czynników socjologicznych. W aspekcie kryzysu finansowego, gdzie nie do końca sprawdziły się analizy ryzyka wynikające z metod ilościowych, zaczęto zwracać uwagę na nauki socjologiczne. Przykładem może tu być wspomniana publikacja prof. G. Gigerenzera, który poddaje krytyce podejście do ryzyka uwzględniające tylko czysto ilościowe analizy. W swoich wywodach propaguje stworzenie społeczeństwa promującego kulturę ryzyka .
Rozdział 3 zawiera wyniki badań dotyczących rozwoju sektora ubezpieczeń w krajach Unii Europejskiej. Treści podane w rozdziale stanowią wspomniane wcześniej wyniki badań statutowych, prowadzonych w ramach Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń działającej w Instytucie Ryzyka i Rynków Finansowych SGH. Prezentowane prace badawcze mają na celu ukazanie ewentualnych zmian, jakie miały miejsce na rynkach ubezpieczeń w krajach UE w wyniku kryzysu finansowego z lat 2007-2009. Na potrzeby niniejszej monografii ważne jest pokazanie, czy sektor ubezpieczeń, poprzez określone zmiany, jest w stanie podjąć wyzwania wynikające chociażby z rosnącej roli tzw. nowych ryzyk. Rynki ubezpieczeniowe, aby tej roli sprostać, powinny być innowacyjne i nastawione, zgodnie z obowiązującym paradygmatem, na potrzeby klientów, a poprzez swoje działania wpływać na rozwój gospodarczy.
W rozdziale 4 skupiono się na opisie tzw. nowych ryzyk, które stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor ma tu na myśli wspomniane ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyka cyfrowe. Ryzyka nanotechnologiczne stanowią zagrożenie wynikające z zastosowania w procesach produkcyjnych nanocząstek. Zagrożenie, poza wpływem na funkcjonowanie jednostki, ma także charakter katastroficzny. W przypadku ryzyka cyfrowego chodzi o powszechną digitalizację i zmianę upodobań konsumentów, polegającą na odchodzeniu od tradycyjnych metod przechowywania danych w ramach własnych nośników na rzecz tzw. cloud computing. Związana z tym centralizacja baz danych stanowi wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Jednocześnie w rozdziale tym wskazano na znaczenie zjawisk naturalnych, które także mogą mieć wpływ na poziom ryzyka cyfrowego. Według autora sektor ubezpieczeń w swych działaniach nie uwzględnia takiej zależności.
W zakończeniu monografii dokonano próby oceny roli ubezpieczeń w gospodarce oraz wyznaczono niejako ich pozycję w dzisiejszym świecie. Autor ma nadzieję, że niniejsza publikacja spotka się z zainteresowaniem czytelników. Osobom, które profesjonalnie zajmują się sektorem ubezpieczeń, przybliży jego znaczenie i rolę w rozwoju cywilizacyjnym oraz gospodarczym, natomiast czytelnikom niezwiązanym z sektorem ubezpieczeń pozwoli lepiej zrozumieć istotę i znaczenie tej usługi.
Korzystając z okazji, w tym miejscu autor chciałby serdecznie podziękować pracownikom Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń oraz dyrektorowi Instytutu Ryzyka Rynków Finansowych SGH w Warszawie, prof. dr. hab. T. Michalskiemu, za olbrzymi wkład w proces realizacji badań.
Spis treści
Wstęp
1. Rys historyczny ubezpieczeń
1.1. Wprowadzenie
1.2. Początki ubezpieczeń oraz etapy rozwoju
1.3. Działalność Lloyd's of London
1.4. Wnioski
2. Ubezpieczenia w gospodarce - analiza badań światowych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kanały oddziaływania ubezpieczeń na gospodarkę
2.2.1. Transfer ryzyka
2.2.2. Inwestycje
2.2.3. Aspekty instytucjonalne
2.3. Wpływ ubezpieczeń na gospodarkę - przegląd badań światowych
2.3.1. Wybrane badania koncentrujące się na aspektach teoretycznych
2.3.2. Wybrane badania o charakterze empirycznym
2.4. Wnioski
3. Sektor ubezpieczeń po kryzysie z lat 2007-2009 - badania na przykładzie krajów UE
3.1. Wprowadzenie
3.2. Przyjęta metoda badawcza i opis cech charakteryzujących sektor ubezpieczeń
3.2.1. Metoda badawcza
3.2.2. Cechy opisujące sektor ubezpieczeń
3.2.2.1. Struktura rynku (grupa A)
3.2.2.2. Składka ubezpieczeniowa (grupa B)
3.2.2.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych (grupa C)
3.2.2.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) (grupa D)
3.2.2.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów (grupa E)
3.3. Zmiany w sektorze ubezpieczeń po kryzysie finansowym z lat 2007-2009
3.3.1. Struktura rynku - grupa A
3.3.2. Składka ubezpieczeniowa - grupa B
3.3.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych - grupa C
3.3.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) - grupa D
3.3.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów - grupa E
3.4. Kraje UE - liderzy na rynku ubezpieczeń
3.5. Kraje UE o zbliżonym do Polski rozwoju sektora ubezpieczeń
3.6. Wnioski
4. Ryzyko ubezpieczeniowe - perspektywy rozwoju
4.1. Wprowadzenie
4.2. Innowacyjność produktowa w ubezpieczeniach
4.3. Ryzyko nanotechnologiczne - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.3.1. Wprowadzenie do rozważań na temat nanotechnologii
4.3.2. Nanotechnologia - pojęcie
4.3.3. Zastosowanie nanotechnologii
4.3.4. Zagrożenia związane ze stosowaniem nanotechnologii
4.4. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem nanotechnologii
4.5. Ryzyko cyfrowe wyzwaniem sektora ubezpieczeń
4.5.1. Wprowadzenie do rozważań na temat ryzyka cyfrowego
4.5.2. Ryzyko cyfrowe - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.5.2.1. Pojęcie ryzyka cyfrowego (cybernetycznego)
4.5.2.2. Zagrożenia cybernetyczne na świecie
4.5.2.3. Zagrożenia cybernetyczne w Polsce
4.5.3. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem cyfryzacji
4.5.3.1. Badania naukowe oraz raporty na temat ryzyka cyfrowego
4.5.3.2. Przegląd rynku ubezpieczeń ryzyka cyfrowego
4.6. Dyskusja na temat ubezpieczalności ryzyka cyfrowego
4.7. Wnioski
Zakończenie
Załącznik 1. Zestawienie cech według grup tematycznych wraz z ich realizacją w okresie analizy
Załącznik 2. Zestawienie wyników badań bazowych
Spis tabel
Spis rysunków
Bibliografia
Opinie
Ubezpieczenia, jako usługi finansowe, odgrywają określoną rolę w gospodarce. Rola ta jest oceniana przez korzystających z ubezpieczenia bardziej intuicyjnie niż naukowo. Każdy przedsiębiorca wie, jak ważne jest zapewnienie finansowania strat wynikających z działania zjawisk, na które nie ma wpływu. Także większość indywidualnych odbiorców zdaje sobie sprawę, jak istotne jest posiadanie chociażby ubezpieczenia mieszkania, domu czy odpowiedzialności cywilnej. Jednak jeśli spojrzymy na znaczenie ubezpieczeń w kształtowaniu procesów gospodarczych oraz cywilizacyjnych z szerszej perspektywy, to stwierdzimy, że rola ta nie jest do końca rozpoznana. Temat ten stanowi ciągle ciekawy obszar badawczy, który, pomimo wielu lat rozwoju ubezpieczeń oraz nauki o ubezpieczeniach, nie jest do końca znany i wyjaśniony.
Według obowiązującego paradygmatu ubezpieczenie jest narzędziem tzw. obchodzenia się z ryzykiem, a jego celem jest dobro klienta i rozwój gospodarczy. Paradygmat ten wyznacza cele funkcjonowania ubezpieczeń oraz instytucji zdolnych do świadczenia usług ubezpieczeniowych, zakładów ubezpieczeń. Uwzględniając rozwój rynków finansowych, wydaje się, że następuje pewna zmiana tego paradygmatu. Instytucje finansowe stają się podmiotami, których głównym celem jest generowanie zysku dla właścicieli, nawet kosztem swoich klientów. Mogą o tym świadczyć powszechnie znane afery finansowe, np. bankructwo banku Lehman Brothers i związane z tym problemy towarzystwa ubezpieczeń AIG. Można zaryzykować stwierdzenie, że chciwość zwycięża służebność. Znamienne wydają się słowa M. Camdessusa, byłego dyrektora zarządzającego MFW, który w jednym z wywiadów stwierdził, że (...) fałszywe okazało się przekonanie, że bogacenie się przedsiębiorców będzie korzystne dla otoczenia; systemowa chciwość doprowadziła do kryzysu" .
Już od jakiegoś czasu rynki finansowe stają się coraz bardziej nieprzewidywalne. Obok pozytywnej ewolucji występują na nich zjawiska, które można określić mianem chaosu. Potwierdzeniem tego może być kryzys finansowy, jaki wystąpił na przełomie XX i XXI w. W dobie neoliberalnej gospodarki globalnej, prezentującej fundamentalizm rynkowy, marginalizującej kwestie społeczne oraz rolę państwa w gospodarce, postępowało rozwarstwienie społeczne mające swój wyraz m.in. w nierównowadze finansowej. Wzrastającym zróżnicowaniom dochodowym między krajami oraz dochodów wewnątrz krajów towarzyszyły coraz większe różnice w poziomie płac, skutkujące rozwarstwieniem i wzrostem ubóstwa w określonych grupach społecznych.
Groźnym zjawiskiem, które można zaobserwować na rynku finansowym, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, jest zanikanie podstawowych zasad etycznych, jakimi powinien kierować się każdy podmiot działający na tym rynku. Szczególnie zjawisko to jest niebezpieczne w sytuacji podmiotów, które zarządzają środkami finansowymi powierzonymi przez klienta. Misją instytucji finansowych jest pośrednictwo polegające na kojarzeniu tych, którzy posiadają nadwyżki kapitału, z tymi, którzy potrzebują kapitału. Ważne jest, aby w pośrednictwie tym kierować się przede wszystkim interesem klienta, mając na uwadze wzrost gospodarczy. Tutaj pojawia się anomalia związana z pojęciem etyki w biznesie. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy odchylenie to może zostać wyeliminowane w ramach obowiązującego paradygmatu. Jednocześnie jej występowanie wyznacza wyzwanie dla świata nauki. Ważne staje się następujące pytanie: czy świat nauki przejawia chęć rozwiązania tego problemu, czy też uległ, wspomnianym przez Th. Piketty'ego , potężnym siłom działającym na rzecz rozwarstwienia społeczeństw, zagrażającym demokratycznym społeczeństwom oraz sprawiedliwości społecznej? Warto odpowiedzieć na tak postawione pytanie, bowiem rynek finansowy i jego instytucje wymagają radykalnych działań naprawczych, a klasyczne standardy ulegają zapomnieniu. Jednocześnie rozwój cywilizacyjny wymaga określonych działań ze strony sektora finansowego. W przypadku ubezpieczeń jest to sprostanie wyzwaniom, jakie stwarza wzrost realizacji tzw. nowych ryzyk, o których autor pisze w rozdziale 4 monografii.
W ostatnim okresie w całej gospodarce obserwuje się przerost sektora finansowego. Powoduje to, że głównym źródłem dochodów staje się spekulacja - działanie raczej krótkoterminowe, nastawione na szybkie zyski. W konsekwencji wzrostu znaczenia spekulacji maleje znaczenie przedsiębiorczości, mającej silne, stabilne podstawy, opierającej się na kreatywności i innowacyjności. Sektor finansowy, który miał wspomagać realną sferę gospodarki, zaczął wyznaczać jej kształt i decydować o jej sytuacji. W końcowym efekcie nadrzędnym celem działalności wielu instytucji, nie tylko finansowych, stał się szybki zysk, który może być generowany nawet kosztem klienta. W sektorze finansowym opracowano i wdrożono strategię mnożenia produktów, w tym takich, których konstrukcja zakładała zysk instytucji nawet przy stracie klienta. Takie działanie było jedną z przyczyn kryzysu finansowego. Pośrednio wskutek funkcjonowania produktów finansowych, niezrozumiałych i od samego początku nieadekwatnych do sytuacji i potrzeb klientów, pojawił się problem tzw. toksycznych aktywów. Wszystko to miało charakter dynamiczny. Instytucje finansowe obrały nie do końca właściwy kierunek rozwoju. Dlatego też autor niniejszej pracy uważa, że obecnie poszukują swojego miejsca w ewolucji i rozwoju cywilizacyjnym. W związku z tym w rozdziale 1, dotyczącym historii ubezpieczeń, wyodrębniono kolejny okres rozwoju instytucji ubezpieczeniowych.
Należy także zwrócić uwagę na fakt, że w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpił gwałtowny rozwój cywilizacyjny i technologiczny. Można śmiało wysunąć wniosek, że człowiek przekroczył już postawione wcześniej bariery, które wydawały się niemożliwe do osiągnięcia. Bez wchodzenia w szczegóły i opisywania nowinek technologicznych, które wpływają na nasze codzienne życie, wystarczy spojrzeć np. na sukcesy sportowców, porównując wyczyny gimnastyczek z lat 50. ubiegłego wieku do tych obecnych . Podobnie dzieje się w sferze biznesu. Rynki nie są już przewidywalne. Znajdują się raczej w sferze niepewności niż ryzyka. Stanowi to wyzwanie dla sektora ubezpieczeń, bowiem ubezpieczenie opiera się na ryzyku. Fundamentem rozwoju ubezpieczeń jest świadomość ryzyka, przede wszystkim ryzyka ubezpieczeniowego, które jest podstawą rozwoju sektora. Jak już wspomniano, rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny powodują wzrost znaczenia tzw. nowych ryzyk. Ryzyka te stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor zalicza do nich m.in. ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyko cyfrowe. Ryzyka te są opisane w rozdziale 4 monografii, z dokładnym wyjaśnieniem ich znaczenia i wymową dla sektora ubezpieczeń. Można tu jeszcze ewentualnie wymienić ryzyko wynikające z katastrof kaskadowych. Tego tematu nie rozwinięto w niniejszej monografii . Cytując U. Becka, można bowiem stwierdzić, że społeczeństwa, które charakteryzują się zdolnością (opanowały sztukę) kontrolowania oraz zwalczania następstw realizacji ryzyka, są lepiej przygotowane do wykorzystania swego potencjału gospodarczego w celu dalszego rozwoju .
Jednym z pierwszych badaczy, jaki wskazał na znaczenie rozwoju techno-logicznego, był R. Solow. W swoich pracach sugerował, że rozwój gospodarczy nie zależy od stopy oszczędzania czy wielkości populacji, ale właśnie od rozwoju technologicznego. Rozwój ten powinien być wspomagany przez dobrze funkcjonujący system finansowy.
Celem głównym niniejszej monografii jest wyjaśnienie roli ubezpieczeń w gospodarce i rozwoju cywilizacyjnym. Cel ten ma dwojaki charakter: poznawczy i metodologiczny. Celem poznawczym jest określenie wpływu kryzysu finansowego na rozwój sektora ubezpieczeń w krajach europejskich za pomocą jednoznacznych, w interpretacji, miar statystycznych. Cel metodologiczny to próba oceny innowacyjności i przygotowania tego sektora na wyzwania związane z rosnącym znaczeniem tzw. nowych ryzyk.
W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki wieloletnich badań prowadzonych w ramach Instytutu Ryzyka i Rynków Finansowych w Katedrze Ryzyka i Ubezpieczeń Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Nadrzędnym celem tych badań jest pokazanie zmian sektora ubezpieczeń oraz ocena stopnia jego innowacyjności szeroko rozumianej, tzn. aprobaty społeczeństw dla działań innowacyjnych w gospodarce i w życiu codziennym. W aspekcie rynków finansowych chodzi zarówno o innowacyjność traktowaną jako sposób funkcjonowania instytucji finansowych, jak i innowacyjność produktową. Innowacyjność ta przede wszystkim wymaga podniesienia poziomu świadomości finansowej i ekonomicznej społeczeństw, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podmioty gospodarcze w obszarze ryzyka, które występuje we wszystkich sferach działalności ludzkiej. Głównym, a zarazem podstawowym pojęciem związanym z funkcjonowaniem rynku finansowego jest działanie innowacyjne. Celem działań innowacyjnych staje się budowa kultury ryzyka. Mając na uwadze skutki realizacji ryzyka, brak pewności wyniku oraz relacje łączące te elementy uwzględniające aspekty psychologiczne i informacyjne podmiotu narażonego na ryzyko (subiektywna niepewność), trzeba zauważyć, że realizacja tego celu wymaga poznania i określenia granic dopuszczalnego i tolerowanego ryzyka. Szczególnie istotne staje się to w przypadku sektora ubezpieczeniowego, którego wszystkie produkty są pochodną ryzyka ubezpieczeniowego.
Na kwestie tworzenia kultury ryzyka wskazuje wielu autorów i badaczy. Można tu np. przywołać najnowszą publikację G. Gigerenzera - profesora psychologii z Max Planck Institute. Według niego kluczową kwestią jest zrozumienie ryzyka, a nie tylko analiza awersji do ryzyka danej jednostki. Autor ten wprowadza termin risk illiterate society (analfabetyzm ryzyka) , a zrozumienie ryzyka tłumaczy jednocześnie warunkiem posiadania podstawowej wiedzy, która umożliwia współżycie w ramach nowoczesnego społeczeństwa.
Autor niniejszej monografii, wychodząc od historii i ewolucji ubezpieczeń, poprzez badania na temat zmian w sektorze ubezpieczeń ukazujących relatywnie niską jego innowacyjność, dokonał opisu wyzwań, jakie stoją przed instytucjami ubezpieczeniowymi. Niniejsza publikacja składa się zatem z czterech rozdziałów.
Rozdział 1 zawiera krótki rys historyczny rozwoju ubezpieczeń. Nie chcąc w nim powtarzać informacji zawartych w innych, własnych monografiach , autor przytoczył tylko najważniejsze fakty, które mają istotne znaczenie w kwestii zrozumienia roli, jaką powinny odgrywać ubezpieczenia w gospodarce.
W rozdziale 2 skupiono się na studiach literaturowych, dotyczących badań nad rolą ubezpieczeń w kreowaniu wzrostu gospodarczego. Opisano najważniejsze światowe badania dotyczące funkcji ubezpieczeń, jaką pełnią w gospodarce. Analizując dostępne publikacje, dokonano podziału na badania o charakterze teoretycznym oraz badania empiryczne. Badania uwzględniające aspekt wpływu uregulowań prawnych oraz socjologicznych na sektor ubezpieczeń przyporządkowano do tych dwóch wyodrębnionych grup. Według autora niniejszej pracy rośnie obecnie znaczenie czynników socjologicznych. W aspekcie kryzysu finansowego, gdzie nie do końca sprawdziły się analizy ryzyka wynikające z metod ilościowych, zaczęto zwracać uwagę na nauki socjologiczne. Przykładem może tu być wspomniana publikacja prof. G. Gigerenzera, który poddaje krytyce podejście do ryzyka uwzględniające tylko czysto ilościowe analizy. W swoich wywodach propaguje stworzenie społeczeństwa promującego kulturę ryzyka .
Rozdział 3 zawiera wyniki badań dotyczących rozwoju sektora ubezpieczeń w krajach Unii Europejskiej. Treści podane w rozdziale stanowią wspomniane wcześniej wyniki badań statutowych, prowadzonych w ramach Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń działającej w Instytucie Ryzyka i Rynków Finansowych SGH. Prezentowane prace badawcze mają na celu ukazanie ewentualnych zmian, jakie miały miejsce na rynkach ubezpieczeń w krajach UE w wyniku kryzysu finansowego z lat 2007-2009. Na potrzeby niniejszej monografii ważne jest pokazanie, czy sektor ubezpieczeń, poprzez określone zmiany, jest w stanie podjąć wyzwania wynikające chociażby z rosnącej roli tzw. nowych ryzyk. Rynki ubezpieczeniowe, aby tej roli sprostać, powinny być innowacyjne i nastawione, zgodnie z obowiązującym paradygmatem, na potrzeby klientów, a poprzez swoje działania wpływać na rozwój gospodarczy.
W rozdziale 4 skupiono się na opisie tzw. nowych ryzyk, które stanowią wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Autor ma tu na myśli wspomniane ryzyko związane z rozwojem nanotechnologii oraz ryzyka cyfrowe. Ryzyka nanotechnologiczne stanowią zagrożenie wynikające z zastosowania w procesach produkcyjnych nanocząstek. Zagrożenie, poza wpływem na funkcjonowanie jednostki, ma także charakter katastroficzny. W przypadku ryzyka cyfrowego chodzi o powszechną digitalizację i zmianę upodobań konsumentów, polegającą na odchodzeniu od tradycyjnych metod przechowywania danych w ramach własnych nośników na rzecz tzw. cloud computing. Związana z tym centralizacja baz danych stanowi wyzwanie dla sektora ubezpieczeń. Jednocześnie w rozdziale tym wskazano na znaczenie zjawisk naturalnych, które także mogą mieć wpływ na poziom ryzyka cyfrowego. Według autora sektor ubezpieczeń w swych działaniach nie uwzględnia takiej zależności.
W zakończeniu monografii dokonano próby oceny roli ubezpieczeń w gospodarce oraz wyznaczono niejako ich pozycję w dzisiejszym świecie. Autor ma nadzieję, że niniejsza publikacja spotka się z zainteresowaniem czytelników. Osobom, które profesjonalnie zajmują się sektorem ubezpieczeń, przybliży jego znaczenie i rolę w rozwoju cywilizacyjnym oraz gospodarczym, natomiast czytelnikom niezwiązanym z sektorem ubezpieczeń pozwoli lepiej zrozumieć istotę i znaczenie tej usługi.
Korzystając z okazji, w tym miejscu autor chciałby serdecznie podziękować pracownikom Katedry Ryzyka i Ubezpieczeń oraz dyrektorowi Instytutu Ryzyka Rynków Finansowych SGH w Warszawie, prof. dr. hab. T. Michalskiemu, za olbrzymi wkład w proces realizacji badań.
Wstęp
1. Rys historyczny ubezpieczeń
1.1. Wprowadzenie
1.2. Początki ubezpieczeń oraz etapy rozwoju
1.3. Działalność Lloyd's of London
1.4. Wnioski
2. Ubezpieczenia w gospodarce - analiza badań światowych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Kanały oddziaływania ubezpieczeń na gospodarkę
2.2.1. Transfer ryzyka
2.2.2. Inwestycje
2.2.3. Aspekty instytucjonalne
2.3. Wpływ ubezpieczeń na gospodarkę - przegląd badań światowych
2.3.1. Wybrane badania koncentrujące się na aspektach teoretycznych
2.3.2. Wybrane badania o charakterze empirycznym
2.4. Wnioski
3. Sektor ubezpieczeń po kryzysie z lat 2007-2009 - badania na przykładzie krajów UE
3.1. Wprowadzenie
3.2. Przyjęta metoda badawcza i opis cech charakteryzujących sektor ubezpieczeń
3.2.1. Metoda badawcza
3.2.2. Cechy opisujące sektor ubezpieczeń
3.2.2.1. Struktura rynku (grupa A)
3.2.2.2. Składka ubezpieczeniowa (grupa B)
3.2.2.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych (grupa C)
3.2.2.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) (grupa D)
3.2.2.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów (grupa E)
3.3. Zmiany w sektorze ubezpieczeń po kryzysie finansowym z lat 2007-2009
3.3.1. Struktura rynku - grupa A
3.3.2. Składka ubezpieczeniowa - grupa B
3.3.3. Lokaty zakładów ubezpieczeniowych - grupa C
3.3.4. Wskaźniki ekonomiczno-ubezpieczeniowe (makroekonomiczne) - grupa D
3.3.5. Struktura rynku ubezpieczeniowego według poszczególnych produktów - grupa E
3.4. Kraje UE - liderzy na rynku ubezpieczeń
3.5. Kraje UE o zbliżonym do Polski rozwoju sektora ubezpieczeń
3.6. Wnioski
4. Ryzyko ubezpieczeniowe - perspektywy rozwoju
4.1. Wprowadzenie
4.2. Innowacyjność produktowa w ubezpieczeniach
4.3. Ryzyko nanotechnologiczne - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.3.1. Wprowadzenie do rozważań na temat nanotechnologii
4.3.2. Nanotechnologia - pojęcie
4.3.3. Zastosowanie nanotechnologii
4.3.4. Zagrożenia związane ze stosowaniem nanotechnologii
4.4. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem nanotechnologii
4.5. Ryzyko cyfrowe wyzwaniem sektora ubezpieczeń
4.5.1. Wprowadzenie do rozważań na temat ryzyka cyfrowego
4.5.2. Ryzyko cyfrowe - identyfikacja i możliwość ubezpieczenia (odwołanie do teorii)
4.5.2.1. Pojęcie ryzyka cyfrowego (cybernetycznego)
4.5.2.2. Zagrożenia cybernetyczne na świecie
4.5.2.3. Zagrożenia cybernetyczne w Polsce
4.5.3. Ubezpieczalność ryzyka związanego z rozwojem cyfryzacji
4.5.3.1. Badania naukowe oraz raporty na temat ryzyka cyfrowego
4.5.3.2. Przegląd rynku ubezpieczeń ryzyka cyfrowego
4.6. Dyskusja na temat ubezpieczalności ryzyka cyfrowego
4.7. Wnioski
Zakończenie
Załącznik 1. Zestawienie cech według grup tematycznych wraz z ich realizacją w okresie analizy
Załącznik 2. Zestawienie wyników badań bazowych
Spis tabel
Spis rysunków
Bibliografia
