Analiza dotychczasowego stanu piśmiennictwa i badań nad samorządnością studencką wskazuje na brak rzetelnych krajowych analiz i projektów badawczych podejmujących tematykę: zmian w krajowej legislacji dotyczącej partycypacji studentów w życiu szkoły wyższej, aktualnej praktyki zarządzania partycypacyjnego w uczelniach polskich, identyfikacji obszarów zarządzania z udziałem studentów (ich ciał przedstawicielskich), sposobów motywowania studentów do uczestnictwa w zarządzaniu (przez władze zarówno państwowe, jak i uczelni), przykładów dobrej praktyki pokazującej rolę studentów w zarządzaniu, roli studentów w umiędzynarodowieniu studiów wyższych, celowości wyposażenia ciał przedstawicielskich samorządu studentów w zasoby logistyczne, finansowe i ludzkie umożliwiające skuteczną partycypację w zarządzaniu szkołą wyższą. Próbę choć częściowego wypełnienia luki badawczej podjął zespół autorów niniejszej książki.
W dobie współczesnej, rola studentów w życiu szkoły wyższej jest postrzegana przez promotorów wszecheuropejskiego procesu bolońskiego jako partycypacja wykraczająca poza obronę socjalnych i ekonomicznych interesów oraz praw studentów (dbałość o optymalne warunki studiowania) oraz promocję kultury studenckiej. Innymi słowy, rolę tę określić można jako udział studentów w formułowaniu założeń polityki edukacyjnej uczelni i procesie podejmowania decyzji, zwłaszcza odnoszących się do zarządzania jakością studiów wyższych.
Pełna i skuteczna partycypacja studentów w podejmowaniu decyzji dotyczących studiów wyższych wymaga szerszego zaangażowania studentów w działania służące zapewnianiu jakości studiów na różnych poziomach: systemu szkolnictwa wyższego jako całości, uczelni, wydziału i kierunku studiów. Innymi słowy, partycypacyjne zarządzanie w szkole wyższej powinno obejmować m.in.: zaangażowanie studentów w planowanie działań agencji ewaluacyjnych, udział studentów w samoocenie uczelni, uczestnictwo studentów w zewnętrznych zespołach oceniających, udział studentów w opracowywaniu raportu oceny (współautorstwo lub wpływ na treść), rolę studentów jako źródła informacji w trakcie wizytacji (ewaluacji) uczelni, udział studentów w działaniach poewaluacyjnych (naprawczych).
[[[separator]]]Na treść książki prezentującej wyniki badań ORSE składa się, oprócz wprowadzenia i podsumowania, piętnaście opracowań, z których przeważająca większość ma charakter studiów literaturowych i prac analitycznych dotyczących zarządzania partycypacyjnego studentów, praktyki samorządności studenckiej oraz praktyki uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych. W początkowej części książki zamieszczono trzy opracowania przybliżające najważniejsze przesłanki leżące u podstaw idei samorządności studenckiej: modelowe ujęcia zarządzania szkolnictwem wyższym (w tym model zarządzania partycypacyjnego i jego konkurencyjne warianty, w szczególności menedżerski model zarządzania); koncepcję studenta jako aktywnego partnera oraz prawa studenckie będące normatywną przesłanką udziału studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym. Kolejne rozdziały książki traktują o polskich rozwiązaniach systemowych i praktyce samorządności studenckiej (stan prawny i kompetencje samorządów, rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów, funkcjonowanie samorządów w świetle raportów wizytatorów PKA).Obszerną część książki stanowią opracowania nadające tematyce stanowiącej przedmiot badań ORSE wymiar międzynarodowy (doświadczenia Anglii, Szkocji, krajów skandynawskich, doświadczenia ogólnoeuropejskie). Przedstawiają one zarówno rezultaty ogólnoeuropejskich badań nad samorządnością studencką w początkach obecnej dekady, jak również przykłady dobrej praktyki w zakresie uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych (wewnętrzna i zewnętrzna ocena jakości), w tym także przykłady zaangażowania studentów w działalność agencji ewaluacyjnych. Egzemplifikację uczestnictwa studentów w zarządzaniu uczelnią i szerzej w życiu szkoły wyższej stanowią także dwa studia przypadku: studium słowackie (przypadek Uniwersytetu Ekonomicznego w Bratysławie) oraz polskie (przypadek Politechniki Gdańskiej). Dwa opracowania, zamieszczone w końcowej części książki mają charakter raportów z badań empirycznych przeprowadzonych wśród przewodniczących samorządów studenckich oraz wśród studentów - szeregowych członków samorządów. Ich celem było poznanie opinii społeczności studentów i ich liderów na temat stanu prawnego, zasad i realiów funkcjonowania samorządności studenckiej w polskich uczelniach. Metodyka przeprowadzonych badań obejmuje: studia literaturowe, analizę zastanych materiałów źródłowych (w tym raportów z badań empirycznych) dokumentujących aktywność studentów i organizacji studenckich w uczelnianych ciałach zarządzających, opiniodawczych i doradczych oraz agencjach ewaluacyjnych, analizę krajowych i zagranicznych regulacji prawnych ilustrujących stan prawny i funkcje samorządności studenckiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli studentów w zarządzaniu jakością studiów, a także własne badania empiryczne ORSE. W badaniach empirycznych Ośrodka wykorzystano technikę badań społecznych w postaci ankietyzacji (audytoryjnej oraz pocztowej). Obszar tematyczny badań wśród studentów i działaczy samorządowych uwzględnia trzy ujęte problemowo zagadnienia: relacje między uczelnią i samorządem, relacje między studentami i samorządem oraz czynniki i przejawy aktywności społecznej studentów. Tak samorządowcy (przewodniczący samorządów), jak i studenci mieli okazję wypowiedzieć się na temat zarówno stanu prawnego oraz przyjętych rozwiązań systemowych samorządów studenckich, jak i realiów funkcjonowania samorządów w swoich macierzystych uczelniach. Jak już wspomniano, adresatami ankiet były dwie zbiorowości (grupy docelowe) studentów: studenci ostatnich lat studiów stacjonarnych (licencjackich, magisterskich II stopnia, magisterskich jednolitych), a także studenci pełniący funkcje przewodniczących (uczelnianych i wydziałowych) samorządów studenckich polskich uczelni. Badania ankietowe wśród obydwu zbiorowości przeprowadzono w ostatnim kwartale 2008 r. (październik - grudzień). Obydwie ankiety nosiły identyczny tytuł: Rola studentów w zarządzaniu uczelnią. Studenci ostatnich roczników studiów predestynowani są do wyrażania opinii w kwestiach funkcjonowania samorządu studenckiego oraz roli studenckich ciał przedstawicielskich w zarządzaniu uczelnią i jakością studiów z racji znajomości zasad organizacji uczelni i kierowania nią oraz organizacji dydaktyki studiów, a także doświadczenia studenckiego. Wybór drugiej grupy docelowej badań, jaką tworzą przewodniczący samorządów studenckich z uwagi na pełnione przez nich funkcje, nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Nie ulega wątpliwości, że znajomość reguł prawnych, formalnych struktur oraz realiów samorządności studenckiej w tej elitarnej grupie studenckich liderów jest największa. Pierwsza zbiorowość adresatów (próba celowa) obejmowała 1000 studentów reprezentujących dziesięć wyselekcjonowanych szkół wyższych (stuosobowa reprezentacja studentów z jednej uczelni). Kryteria doboru uczelni obejmowały: formę własności (publiczne - niepubliczne); typ uczelni (uniwersytety - uczelnie nie uniwersyteckie, w tym uczelnie zawodowe); wielkość ośrodka akademickiego (Warszawa i miasta wojewódzkie - inne miasta). W badanej grupie uczelni, które wyraziły zgodę na ankietyzację studentów, struktura rodzajowa szkół wyższych odpowiada grosso modo założeniom badań. Mankamentem doboru próby uczelni, wynikającym z małego zainteresowania ankietyzacją okazywanego przez uczelnie niepubliczne, jest odbiegająca od założeń proporcja między uczelniami publicznymi i prywatnymi (na niekorzyść tych ostatnich). Rezerwy uczelni prywatnych wobec ankietyzacji studentów nie zneutralizowało zapewnienie, że w analizie wyników ankiety będzie zachowana anonimowość uczelni i wydziału respondentów. Uczelnie, tak publiczne, jak i prywatne, które pozytywnie odniosły się do współpracy z ORSE, były przekonane o pożytkach płynących z ankiety jako jednej z form informacji zwrotnej uzyskiwanej od studentów. ORSE jako projektodawca i wykonawca badań zapewnił współpracujące z nim uczelnie o gotowości przekazania im danych liczbowych - wydruków rozkładów odpowiedzi na pytania ankiety. W przypadku grupy adresatów - studentów zastosowano tradycyjną technikę ankiety audytoryjnej, przeprowadzanej przez wykładowców w trakcie zajęć dydaktycznych. W dwóch uczelniach ankietyzację zorganizowali działacze samorządu studenckiego. Druga grupa docelowa obejmowała całą zbiorowość przewodniczących samorządów studenckich (reprezentujących ok. 450 polskich uczelni). Badanie wśród samorządowców zostało przeprowadzone w porozumieniu z Parlamentem Studentów Rzeczypospolitej Polskiej (PSRP). Godny odnotowania jest fakt, że wydatną i fachową pomoc ORSE w ankietyzacji zbiorowości działaczy samorządowych okazał sekretariat Parlamentu Studentów. Problemy z uzyskaniem zadowalającego wskaźnika zwrotu ankiet sprawiły, że oprócz pierwotnej techniki ankietyzacji w postaci ankiet on-line (ankieta widniejąca przez wiele tygodni na stronie internetowej PSRP) i off-line (trzykrotne monity wysyłane za pośrednictwem Newslettera PSRP), wykorzystano także technikę ankietyzacji audytoryjnej. Ankietę dla ?liderów samorządowców" (przewodniczących i zastępców przewodniczących samorządów) rozdano adresatom w trakcie październikowego konwentu przewodniczących samorządów oraz listopadowego posiedzenia Zjazdu Parlamentu Studentów RP w 2008 r. Mimo stosowania różnorodnych sposobów dostarczenia ankiety samorządowcom (drogi elektronicznej i audytoryjnej), ostateczny rezultat odbiega od oczekiwań autorów ankiety. Uzyskano ostatecznie tylko 71 wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Podanie wskaźnika zwrotu ankiet nie jest zadaniem wykonalnym, bowiem nikomu nie jest znana dokładna liczebność zbiorowości samorządowców będących adresatami ankiety ORSE. Rejestr taki nie jest prowadzony przez PSRP, mimo zapisu statutu Parlamentu zobowiązującego sekretariat PSRP do ?prowadzenia ewidencji uczelnianych organów samorządów studenckich na uczelniach wyższych". Lista e-mailowa samorządowców, będąca w dyspozycji sekretariatu Parlamentu (ok. 1500 rekordów) wykorzystana na potrzeby ankietyzacji stanowi zagregowany wykaz adresów e-mailowych, zarówno przewodniczących samorządów (reprezentujących zdecydowaną większość polskich uczelni), jak i licznej grupy studentów zajmujących stanowiska funkcyjne w uczelnianych i wydziałowych ciałach samorządowych. Reasumując, można rzec, że zainteresowanie ankietą ORSE i odzew liderów samorządowych dotyczyły ograniczonego kręgu najaktywniejszych samorządów studenckich, wykazujących autentyczne poczucie odpowiedzialności społecznej będącej jednym z głównych wymiarów samorządności per se.
[[[separator]]]I. Wprowadzenie: samorządność studencka - dobro wspólne czy poszukiwanie renty (Piotr Bielecki)
II. Zewnętrzne i wewnętrzne zarządzanie uczelnią a rola studentów w podejmowaniu decyzji (Piotr Bielecki)
III. Koncepcja studenta jako aktywnego partnera objaśniająca relacje między studentem a uczelnią (Piotr Bielecki)
IV. Prawa studenckie przesłanką aktywnego zaangażowania studentów w zarządzanie uczelnią: karta praw studenckich (Piotr Bielecki)
V. Partycypacja studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym w Europie - badania Rady Europy nad samorządnością studentów (2003) (Piotr Bielecki)
VI. Rola studentów w procesie zapewniania jakości w uczelniach brytyjskich (Anglia, Walia, Irlandia Północna, Szkocja) (Piotr Bielecki)
VII. Udział studentów w zarządzaniu jakością studiów: rola szkockiej agencji SPARQS jako instytucji szkoleniowej i promującej przedstawicielstwo studentów (Piotr Bielecki)
VIII. Uczestnictwo studentów w zewnętrznej ocenie jakości studiów wyższych: doświadczenia krajów skandynawskich (badania NQANHE, 2006) (Piotr Bielecki)
IX. Zaangażowanie studentów w działalność agencji zapewniania jakości: badania ENQA wśród europejskich agencji ewaluacyjnych (2006) (Piotr Bielecki)
X. The role of students in university life: the case of the University of Economics in Bratislava (Anetta Čaplánová)
XI. Pozycja prawna i kompetencje samorządów studenckich w Polsce w latach 1990-2008 (Marcin Chałupka)
XII. Rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów (Maciej Markowski)
XIII. Funkcjonowanie samorządu studenckiego w wybranych uczelniach (analiza na podstawie raportów z wizytacji Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Anna Buchner-Jeziorska)
XIV. Rola samorządu studenckiego w życiu uczelni. Analiza przypadku Samorządu Studentów Politechniki Gdańskiej (Maciej Markowski, Joanna Boruta, Przemysław Kotecki)
XV. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii przewodniczących samorządów studenckich (Stanisław Macioł)
XVI. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii społeczności studenckiej (Barbara Minkiewicz)
XVII. Podsumowanie i wnioski (Piotr Bielecki)
Bibliografia
Opis
Analiza dotychczasowego stanu piśmiennictwa i badań nad samorządnością studencką wskazuje na brak rzetelnych krajowych analiz i projektów badawczych podejmujących tematykę: zmian w krajowej legislacji dotyczącej partycypacji studentów w życiu szkoły wyższej, aktualnej praktyki zarządzania partycypacyjnego w uczelniach polskich, identyfikacji obszarów zarządzania z udziałem studentów (ich ciał przedstawicielskich), sposobów motywowania studentów do uczestnictwa w zarządzaniu (przez władze zarówno państwowe, jak i uczelni), przykładów dobrej praktyki pokazującej rolę studentów w zarządzaniu, roli studentów w umiędzynarodowieniu studiów wyższych, celowości wyposażenia ciał przedstawicielskich samorządu studentów w zasoby logistyczne, finansowe i ludzkie umożliwiające skuteczną partycypację w zarządzaniu szkołą wyższą. Próbę choć częściowego wypełnienia luki badawczej podjął zespół autorów niniejszej książki.
W dobie współczesnej, rola studentów w życiu szkoły wyższej jest postrzegana przez promotorów wszecheuropejskiego procesu bolońskiego jako partycypacja wykraczająca poza obronę socjalnych i ekonomicznych interesów oraz praw studentów (dbałość o optymalne warunki studiowania) oraz promocję kultury studenckiej. Innymi słowy, rolę tę określić można jako udział studentów w formułowaniu założeń polityki edukacyjnej uczelni i procesie podejmowania decyzji, zwłaszcza odnoszących się do zarządzania jakością studiów wyższych.
Pełna i skuteczna partycypacja studentów w podejmowaniu decyzji dotyczących studiów wyższych wymaga szerszego zaangażowania studentów w działania służące zapewnianiu jakości studiów na różnych poziomach: systemu szkolnictwa wyższego jako całości, uczelni, wydziału i kierunku studiów. Innymi słowy, partycypacyjne zarządzanie w szkole wyższej powinno obejmować m.in.: zaangażowanie studentów w planowanie działań agencji ewaluacyjnych, udział studentów w samoocenie uczelni, uczestnictwo studentów w zewnętrznych zespołach oceniających, udział studentów w opracowywaniu raportu oceny (współautorstwo lub wpływ na treść), rolę studentów jako źródła informacji w trakcie wizytacji (ewaluacji) uczelni, udział studentów w działaniach poewaluacyjnych (naprawczych).
Wstęp
Na treść książki prezentującej wyniki badań ORSE składa się, oprócz wprowadzenia i podsumowania, piętnaście opracowań, z których przeważająca większość ma charakter studiów literaturowych i prac analitycznych dotyczących zarządzania partycypacyjnego studentów, praktyki samorządności studenckiej oraz praktyki uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych. W początkowej części książki zamieszczono trzy opracowania przybliżające najważniejsze przesłanki leżące u podstaw idei samorządności studenckiej: modelowe ujęcia zarządzania szkolnictwem wyższym (w tym model zarządzania partycypacyjnego i jego konkurencyjne warianty, w szczególności menedżerski model zarządzania); koncepcję studenta jako aktywnego partnera oraz prawa studenckie będące normatywną przesłanką udziału studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym. Kolejne rozdziały książki traktują o polskich rozwiązaniach systemowych i praktyce samorządności studenckiej (stan prawny i kompetencje samorządów, rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów, funkcjonowanie samorządów w świetle raportów wizytatorów PKA).Obszerną część książki stanowią opracowania nadające tematyce stanowiącej przedmiot badań ORSE wymiar międzynarodowy (doświadczenia Anglii, Szkocji, krajów skandynawskich, doświadczenia ogólnoeuropejskie). Przedstawiają one zarówno rezultaty ogólnoeuropejskich badań nad samorządnością studencką w początkach obecnej dekady, jak również przykłady dobrej praktyki w zakresie uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych (wewnętrzna i zewnętrzna ocena jakości), w tym także przykłady zaangażowania studentów w działalność agencji ewaluacyjnych. Egzemplifikację uczestnictwa studentów w zarządzaniu uczelnią i szerzej w życiu szkoły wyższej stanowią także dwa studia przypadku: studium słowackie (przypadek Uniwersytetu Ekonomicznego w Bratysławie) oraz polskie (przypadek Politechniki Gdańskiej). Dwa opracowania, zamieszczone w końcowej części książki mają charakter raportów z badań empirycznych przeprowadzonych wśród przewodniczących samorządów studenckich oraz wśród studentów - szeregowych członków samorządów. Ich celem było poznanie opinii społeczności studentów i ich liderów na temat stanu prawnego, zasad i realiów funkcjonowania samorządności studenckiej w polskich uczelniach. Metodyka przeprowadzonych badań obejmuje: studia literaturowe, analizę zastanych materiałów źródłowych (w tym raportów z badań empirycznych) dokumentujących aktywność studentów i organizacji studenckich w uczelnianych ciałach zarządzających, opiniodawczych i doradczych oraz agencjach ewaluacyjnych, analizę krajowych i zagranicznych regulacji prawnych ilustrujących stan prawny i funkcje samorządności studenckiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli studentów w zarządzaniu jakością studiów, a także własne badania empiryczne ORSE. W badaniach empirycznych Ośrodka wykorzystano technikę badań społecznych w postaci ankietyzacji (audytoryjnej oraz pocztowej). Obszar tematyczny badań wśród studentów i działaczy samorządowych uwzględnia trzy ujęte problemowo zagadnienia: relacje między uczelnią i samorządem, relacje między studentami i samorządem oraz czynniki i przejawy aktywności społecznej studentów. Tak samorządowcy (przewodniczący samorządów), jak i studenci mieli okazję wypowiedzieć się na temat zarówno stanu prawnego oraz przyjętych rozwiązań systemowych samorządów studenckich, jak i realiów funkcjonowania samorządów w swoich macierzystych uczelniach. Jak już wspomniano, adresatami ankiet były dwie zbiorowości (grupy docelowe) studentów: studenci ostatnich lat studiów stacjonarnych (licencjackich, magisterskich II stopnia, magisterskich jednolitych), a także studenci pełniący funkcje przewodniczących (uczelnianych i wydziałowych) samorządów studenckich polskich uczelni. Badania ankietowe wśród obydwu zbiorowości przeprowadzono w ostatnim kwartale 2008 r. (październik - grudzień). Obydwie ankiety nosiły identyczny tytuł: Rola studentów w zarządzaniu uczelnią. Studenci ostatnich roczników studiów predestynowani są do wyrażania opinii w kwestiach funkcjonowania samorządu studenckiego oraz roli studenckich ciał przedstawicielskich w zarządzaniu uczelnią i jakością studiów z racji znajomości zasad organizacji uczelni i kierowania nią oraz organizacji dydaktyki studiów, a także doświadczenia studenckiego. Wybór drugiej grupy docelowej badań, jaką tworzą przewodniczący samorządów studenckich z uwagi na pełnione przez nich funkcje, nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Nie ulega wątpliwości, że znajomość reguł prawnych, formalnych struktur oraz realiów samorządności studenckiej w tej elitarnej grupie studenckich liderów jest największa. Pierwsza zbiorowość adresatów (próba celowa) obejmowała 1000 studentów reprezentujących dziesięć wyselekcjonowanych szkół wyższych (stuosobowa reprezentacja studentów z jednej uczelni). Kryteria doboru uczelni obejmowały: formę własności (publiczne - niepubliczne); typ uczelni (uniwersytety - uczelnie nie uniwersyteckie, w tym uczelnie zawodowe); wielkość ośrodka akademickiego (Warszawa i miasta wojewódzkie - inne miasta). W badanej grupie uczelni, które wyraziły zgodę na ankietyzację studentów, struktura rodzajowa szkół wyższych odpowiada grosso modo założeniom badań. Mankamentem doboru próby uczelni, wynikającym z małego zainteresowania ankietyzacją okazywanego przez uczelnie niepubliczne, jest odbiegająca od założeń proporcja między uczelniami publicznymi i prywatnymi (na niekorzyść tych ostatnich). Rezerwy uczelni prywatnych wobec ankietyzacji studentów nie zneutralizowało zapewnienie, że w analizie wyników ankiety będzie zachowana anonimowość uczelni i wydziału respondentów. Uczelnie, tak publiczne, jak i prywatne, które pozytywnie odniosły się do współpracy z ORSE, były przekonane o pożytkach płynących z ankiety jako jednej z form informacji zwrotnej uzyskiwanej od studentów. ORSE jako projektodawca i wykonawca badań zapewnił współpracujące z nim uczelnie o gotowości przekazania im danych liczbowych - wydruków rozkładów odpowiedzi na pytania ankiety. W przypadku grupy adresatów - studentów zastosowano tradycyjną technikę ankiety audytoryjnej, przeprowadzanej przez wykładowców w trakcie zajęć dydaktycznych. W dwóch uczelniach ankietyzację zorganizowali działacze samorządu studenckiego. Druga grupa docelowa obejmowała całą zbiorowość przewodniczących samorządów studenckich (reprezentujących ok. 450 polskich uczelni). Badanie wśród samorządowców zostało przeprowadzone w porozumieniu z Parlamentem Studentów Rzeczypospolitej Polskiej (PSRP). Godny odnotowania jest fakt, że wydatną i fachową pomoc ORSE w ankietyzacji zbiorowości działaczy samorządowych okazał sekretariat Parlamentu Studentów. Problemy z uzyskaniem zadowalającego wskaźnika zwrotu ankiet sprawiły, że oprócz pierwotnej techniki ankietyzacji w postaci ankiet on-line (ankieta widniejąca przez wiele tygodni na stronie internetowej PSRP) i off-line (trzykrotne monity wysyłane za pośrednictwem Newslettera PSRP), wykorzystano także technikę ankietyzacji audytoryjnej. Ankietę dla ?liderów samorządowców" (przewodniczących i zastępców przewodniczących samorządów) rozdano adresatom w trakcie październikowego konwentu przewodniczących samorządów oraz listopadowego posiedzenia Zjazdu Parlamentu Studentów RP w 2008 r. Mimo stosowania różnorodnych sposobów dostarczenia ankiety samorządowcom (drogi elektronicznej i audytoryjnej), ostateczny rezultat odbiega od oczekiwań autorów ankiety. Uzyskano ostatecznie tylko 71 wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Podanie wskaźnika zwrotu ankiet nie jest zadaniem wykonalnym, bowiem nikomu nie jest znana dokładna liczebność zbiorowości samorządowców będących adresatami ankiety ORSE. Rejestr taki nie jest prowadzony przez PSRP, mimo zapisu statutu Parlamentu zobowiązującego sekretariat PSRP do ?prowadzenia ewidencji uczelnianych organów samorządów studenckich na uczelniach wyższych". Lista e-mailowa samorządowców, będąca w dyspozycji sekretariatu Parlamentu (ok. 1500 rekordów) wykorzystana na potrzeby ankietyzacji stanowi zagregowany wykaz adresów e-mailowych, zarówno przewodniczących samorządów (reprezentujących zdecydowaną większość polskich uczelni), jak i licznej grupy studentów zajmujących stanowiska funkcyjne w uczelnianych i wydziałowych ciałach samorządowych. Reasumując, można rzec, że zainteresowanie ankietą ORSE i odzew liderów samorządowych dotyczyły ograniczonego kręgu najaktywniejszych samorządów studenckich, wykazujących autentyczne poczucie odpowiedzialności społecznej będącej jednym z głównych wymiarów samorządności per se.
Spis treści
I. Wprowadzenie: samorządność studencka - dobro wspólne czy poszukiwanie renty (Piotr Bielecki)
II. Zewnętrzne i wewnętrzne zarządzanie uczelnią a rola studentów w podejmowaniu decyzji (Piotr Bielecki)
III. Koncepcja studenta jako aktywnego partnera objaśniająca relacje między studentem a uczelnią (Piotr Bielecki)
IV. Prawa studenckie przesłanką aktywnego zaangażowania studentów w zarządzanie uczelnią: karta praw studenckich (Piotr Bielecki)
V. Partycypacja studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym w Europie - badania Rady Europy nad samorządnością studentów (2003) (Piotr Bielecki)
VI. Rola studentów w procesie zapewniania jakości w uczelniach brytyjskich (Anglia, Walia, Irlandia Północna, Szkocja) (Piotr Bielecki)
VII. Udział studentów w zarządzaniu jakością studiów: rola szkockiej agencji SPARQS jako instytucji szkoleniowej i promującej przedstawicielstwo studentów (Piotr Bielecki)
VIII. Uczestnictwo studentów w zewnętrznej ocenie jakości studiów wyższych: doświadczenia krajów skandynawskich (badania NQANHE, 2006) (Piotr Bielecki)
IX. Zaangażowanie studentów w działalność agencji zapewniania jakości: badania ENQA wśród europejskich agencji ewaluacyjnych (2006) (Piotr Bielecki)
X. The role of students in university life: the case of the University of Economics in Bratislava (Anetta Čaplánová)
XI. Pozycja prawna i kompetencje samorządów studenckich w Polsce w latach 1990-2008 (Marcin Chałupka)
XII. Rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów (Maciej Markowski)
XIII. Funkcjonowanie samorządu studenckiego w wybranych uczelniach (analiza na podstawie raportów z wizytacji Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Anna Buchner-Jeziorska)
XIV. Rola samorządu studenckiego w życiu uczelni. Analiza przypadku Samorządu Studentów Politechniki Gdańskiej (Maciej Markowski, Joanna Boruta, Przemysław Kotecki)
XV. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii przewodniczących samorządów studenckich (Stanisław Macioł)
XVI. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii społeczności studenckiej (Barbara Minkiewicz)
XVII. Podsumowanie i wnioski (Piotr Bielecki)
Bibliografia
Opinie
Analiza dotychczasowego stanu piśmiennictwa i badań nad samorządnością studencką wskazuje na brak rzetelnych krajowych analiz i projektów badawczych podejmujących tematykę: zmian w krajowej legislacji dotyczącej partycypacji studentów w życiu szkoły wyższej, aktualnej praktyki zarządzania partycypacyjnego w uczelniach polskich, identyfikacji obszarów zarządzania z udziałem studentów (ich ciał przedstawicielskich), sposobów motywowania studentów do uczestnictwa w zarządzaniu (przez władze zarówno państwowe, jak i uczelni), przykładów dobrej praktyki pokazującej rolę studentów w zarządzaniu, roli studentów w umiędzynarodowieniu studiów wyższych, celowości wyposażenia ciał przedstawicielskich samorządu studentów w zasoby logistyczne, finansowe i ludzkie umożliwiające skuteczną partycypację w zarządzaniu szkołą wyższą. Próbę choć częściowego wypełnienia luki badawczej podjął zespół autorów niniejszej książki.
W dobie współczesnej, rola studentów w życiu szkoły wyższej jest postrzegana przez promotorów wszecheuropejskiego procesu bolońskiego jako partycypacja wykraczająca poza obronę socjalnych i ekonomicznych interesów oraz praw studentów (dbałość o optymalne warunki studiowania) oraz promocję kultury studenckiej. Innymi słowy, rolę tę określić można jako udział studentów w formułowaniu założeń polityki edukacyjnej uczelni i procesie podejmowania decyzji, zwłaszcza odnoszących się do zarządzania jakością studiów wyższych.
Pełna i skuteczna partycypacja studentów w podejmowaniu decyzji dotyczących studiów wyższych wymaga szerszego zaangażowania studentów w działania służące zapewnianiu jakości studiów na różnych poziomach: systemu szkolnictwa wyższego jako całości, uczelni, wydziału i kierunku studiów. Innymi słowy, partycypacyjne zarządzanie w szkole wyższej powinno obejmować m.in.: zaangażowanie studentów w planowanie działań agencji ewaluacyjnych, udział studentów w samoocenie uczelni, uczestnictwo studentów w zewnętrznych zespołach oceniających, udział studentów w opracowywaniu raportu oceny (współautorstwo lub wpływ na treść), rolę studentów jako źródła informacji w trakcie wizytacji (ewaluacji) uczelni, udział studentów w działaniach poewaluacyjnych (naprawczych).
Na treść książki prezentującej wyniki badań ORSE składa się, oprócz wprowadzenia i podsumowania, piętnaście opracowań, z których przeważająca większość ma charakter studiów literaturowych i prac analitycznych dotyczących zarządzania partycypacyjnego studentów, praktyki samorządności studenckiej oraz praktyki uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych. W początkowej części książki zamieszczono trzy opracowania przybliżające najważniejsze przesłanki leżące u podstaw idei samorządności studenckiej: modelowe ujęcia zarządzania szkolnictwem wyższym (w tym model zarządzania partycypacyjnego i jego konkurencyjne warianty, w szczególności menedżerski model zarządzania); koncepcję studenta jako aktywnego partnera oraz prawa studenckie będące normatywną przesłanką udziału studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym. Kolejne rozdziały książki traktują o polskich rozwiązaniach systemowych i praktyce samorządności studenckiej (stan prawny i kompetencje samorządów, rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów, funkcjonowanie samorządów w świetle raportów wizytatorów PKA).Obszerną część książki stanowią opracowania nadające tematyce stanowiącej przedmiot badań ORSE wymiar międzynarodowy (doświadczenia Anglii, Szkocji, krajów skandynawskich, doświadczenia ogólnoeuropejskie). Przedstawiają one zarówno rezultaty ogólnoeuropejskich badań nad samorządnością studencką w początkach obecnej dekady, jak również przykłady dobrej praktyki w zakresie uczestnictwa studentów w zarządzaniu jakością studiów wyższych (wewnętrzna i zewnętrzna ocena jakości), w tym także przykłady zaangażowania studentów w działalność agencji ewaluacyjnych. Egzemplifikację uczestnictwa studentów w zarządzaniu uczelnią i szerzej w życiu szkoły wyższej stanowią także dwa studia przypadku: studium słowackie (przypadek Uniwersytetu Ekonomicznego w Bratysławie) oraz polskie (przypadek Politechniki Gdańskiej). Dwa opracowania, zamieszczone w końcowej części książki mają charakter raportów z badań empirycznych przeprowadzonych wśród przewodniczących samorządów studenckich oraz wśród studentów - szeregowych członków samorządów. Ich celem było poznanie opinii społeczności studentów i ich liderów na temat stanu prawnego, zasad i realiów funkcjonowania samorządności studenckiej w polskich uczelniach. Metodyka przeprowadzonych badań obejmuje: studia literaturowe, analizę zastanych materiałów źródłowych (w tym raportów z badań empirycznych) dokumentujących aktywność studentów i organizacji studenckich w uczelnianych ciałach zarządzających, opiniodawczych i doradczych oraz agencjach ewaluacyjnych, analizę krajowych i zagranicznych regulacji prawnych ilustrujących stan prawny i funkcje samorządności studenckiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli studentów w zarządzaniu jakością studiów, a także własne badania empiryczne ORSE. W badaniach empirycznych Ośrodka wykorzystano technikę badań społecznych w postaci ankietyzacji (audytoryjnej oraz pocztowej). Obszar tematyczny badań wśród studentów i działaczy samorządowych uwzględnia trzy ujęte problemowo zagadnienia: relacje między uczelnią i samorządem, relacje między studentami i samorządem oraz czynniki i przejawy aktywności społecznej studentów. Tak samorządowcy (przewodniczący samorządów), jak i studenci mieli okazję wypowiedzieć się na temat zarówno stanu prawnego oraz przyjętych rozwiązań systemowych samorządów studenckich, jak i realiów funkcjonowania samorządów w swoich macierzystych uczelniach. Jak już wspomniano, adresatami ankiet były dwie zbiorowości (grupy docelowe) studentów: studenci ostatnich lat studiów stacjonarnych (licencjackich, magisterskich II stopnia, magisterskich jednolitych), a także studenci pełniący funkcje przewodniczących (uczelnianych i wydziałowych) samorządów studenckich polskich uczelni. Badania ankietowe wśród obydwu zbiorowości przeprowadzono w ostatnim kwartale 2008 r. (październik - grudzień). Obydwie ankiety nosiły identyczny tytuł: Rola studentów w zarządzaniu uczelnią. Studenci ostatnich roczników studiów predestynowani są do wyrażania opinii w kwestiach funkcjonowania samorządu studenckiego oraz roli studenckich ciał przedstawicielskich w zarządzaniu uczelnią i jakością studiów z racji znajomości zasad organizacji uczelni i kierowania nią oraz organizacji dydaktyki studiów, a także doświadczenia studenckiego. Wybór drugiej grupy docelowej badań, jaką tworzą przewodniczący samorządów studenckich z uwagi na pełnione przez nich funkcje, nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Nie ulega wątpliwości, że znajomość reguł prawnych, formalnych struktur oraz realiów samorządności studenckiej w tej elitarnej grupie studenckich liderów jest największa. Pierwsza zbiorowość adresatów (próba celowa) obejmowała 1000 studentów reprezentujących dziesięć wyselekcjonowanych szkół wyższych (stuosobowa reprezentacja studentów z jednej uczelni). Kryteria doboru uczelni obejmowały: formę własności (publiczne - niepubliczne); typ uczelni (uniwersytety - uczelnie nie uniwersyteckie, w tym uczelnie zawodowe); wielkość ośrodka akademickiego (Warszawa i miasta wojewódzkie - inne miasta). W badanej grupie uczelni, które wyraziły zgodę na ankietyzację studentów, struktura rodzajowa szkół wyższych odpowiada grosso modo założeniom badań. Mankamentem doboru próby uczelni, wynikającym z małego zainteresowania ankietyzacją okazywanego przez uczelnie niepubliczne, jest odbiegająca od założeń proporcja między uczelniami publicznymi i prywatnymi (na niekorzyść tych ostatnich). Rezerwy uczelni prywatnych wobec ankietyzacji studentów nie zneutralizowało zapewnienie, że w analizie wyników ankiety będzie zachowana anonimowość uczelni i wydziału respondentów. Uczelnie, tak publiczne, jak i prywatne, które pozytywnie odniosły się do współpracy z ORSE, były przekonane o pożytkach płynących z ankiety jako jednej z form informacji zwrotnej uzyskiwanej od studentów. ORSE jako projektodawca i wykonawca badań zapewnił współpracujące z nim uczelnie o gotowości przekazania im danych liczbowych - wydruków rozkładów odpowiedzi na pytania ankiety. W przypadku grupy adresatów - studentów zastosowano tradycyjną technikę ankiety audytoryjnej, przeprowadzanej przez wykładowców w trakcie zajęć dydaktycznych. W dwóch uczelniach ankietyzację zorganizowali działacze samorządu studenckiego. Druga grupa docelowa obejmowała całą zbiorowość przewodniczących samorządów studenckich (reprezentujących ok. 450 polskich uczelni). Badanie wśród samorządowców zostało przeprowadzone w porozumieniu z Parlamentem Studentów Rzeczypospolitej Polskiej (PSRP). Godny odnotowania jest fakt, że wydatną i fachową pomoc ORSE w ankietyzacji zbiorowości działaczy samorządowych okazał sekretariat Parlamentu Studentów. Problemy z uzyskaniem zadowalającego wskaźnika zwrotu ankiet sprawiły, że oprócz pierwotnej techniki ankietyzacji w postaci ankiet on-line (ankieta widniejąca przez wiele tygodni na stronie internetowej PSRP) i off-line (trzykrotne monity wysyłane za pośrednictwem Newslettera PSRP), wykorzystano także technikę ankietyzacji audytoryjnej. Ankietę dla ?liderów samorządowców" (przewodniczących i zastępców przewodniczących samorządów) rozdano adresatom w trakcie październikowego konwentu przewodniczących samorządów oraz listopadowego posiedzenia Zjazdu Parlamentu Studentów RP w 2008 r. Mimo stosowania różnorodnych sposobów dostarczenia ankiety samorządowcom (drogi elektronicznej i audytoryjnej), ostateczny rezultat odbiega od oczekiwań autorów ankiety. Uzyskano ostatecznie tylko 71 wypełnionych kwestionariuszy ankiety. Podanie wskaźnika zwrotu ankiet nie jest zadaniem wykonalnym, bowiem nikomu nie jest znana dokładna liczebność zbiorowości samorządowców będących adresatami ankiety ORSE. Rejestr taki nie jest prowadzony przez PSRP, mimo zapisu statutu Parlamentu zobowiązującego sekretariat PSRP do ?prowadzenia ewidencji uczelnianych organów samorządów studenckich na uczelniach wyższych". Lista e-mailowa samorządowców, będąca w dyspozycji sekretariatu Parlamentu (ok. 1500 rekordów) wykorzystana na potrzeby ankietyzacji stanowi zagregowany wykaz adresów e-mailowych, zarówno przewodniczących samorządów (reprezentujących zdecydowaną większość polskich uczelni), jak i licznej grupy studentów zajmujących stanowiska funkcyjne w uczelnianych i wydziałowych ciałach samorządowych. Reasumując, można rzec, że zainteresowanie ankietą ORSE i odzew liderów samorządowych dotyczyły ograniczonego kręgu najaktywniejszych samorządów studenckich, wykazujących autentyczne poczucie odpowiedzialności społecznej będącej jednym z głównych wymiarów samorządności per se.
I. Wprowadzenie: samorządność studencka - dobro wspólne czy poszukiwanie renty (Piotr Bielecki)
II. Zewnętrzne i wewnętrzne zarządzanie uczelnią a rola studentów w podejmowaniu decyzji (Piotr Bielecki)
III. Koncepcja studenta jako aktywnego partnera objaśniająca relacje między studentem a uczelnią (Piotr Bielecki)
IV. Prawa studenckie przesłanką aktywnego zaangażowania studentów w zarządzanie uczelnią: karta praw studenckich (Piotr Bielecki)
V. Partycypacja studentów w zarządzaniu szkolnictwem wyższym w Europie - badania Rady Europy nad samorządnością studentów (2003) (Piotr Bielecki)
VI. Rola studentów w procesie zapewniania jakości w uczelniach brytyjskich (Anglia, Walia, Irlandia Północna, Szkocja) (Piotr Bielecki)
VII. Udział studentów w zarządzaniu jakością studiów: rola szkockiej agencji SPARQS jako instytucji szkoleniowej i promującej przedstawicielstwo studentów (Piotr Bielecki)
VIII. Uczestnictwo studentów w zewnętrznej ocenie jakości studiów wyższych: doświadczenia krajów skandynawskich (badania NQANHE, 2006) (Piotr Bielecki)
IX. Zaangażowanie studentów w działalność agencji zapewniania jakości: badania ENQA wśród europejskich agencji ewaluacyjnych (2006) (Piotr Bielecki)
X. The role of students in university life: the case of the University of Economics in Bratislava (Anetta Čaplánová)
XI. Pozycja prawna i kompetencje samorządów studenckich w Polsce w latach 1990-2008 (Marcin Chałupka)
XII. Rola studentów w procesie akredytacji kierunków studiów (Maciej Markowski)
XIII. Funkcjonowanie samorządu studenckiego w wybranych uczelniach (analiza na podstawie raportów z wizytacji Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Anna Buchner-Jeziorska)
XIV. Rola samorządu studenckiego w życiu uczelni. Analiza przypadku Samorządu Studentów Politechniki Gdańskiej (Maciej Markowski, Joanna Boruta, Przemysław Kotecki)
XV. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii przewodniczących samorządów studenckich (Stanisław Macioł)
XVI. Rola studentów w zarządzaniu uczelnią w opinii społeczności studenckiej (Barbara Minkiewicz)
XVII. Podsumowanie i wnioski (Piotr Bielecki)
Bibliografia
