Układ niniejszego opracowania podporządkowany został przedstawionym powyżej celom i hipotezom badawczym. Praca składa się z czterech rozdziałów, z których pierwszy i drugi w przeważającej części są teoretyczne, natomiast trzeci i czwarty w dużej mierze skoncentrowane są na weryfikacji przyjętych hipotez badawczych.
Punktem wyjścia przedmiotowej monografii jest zobrazowanie w rozdziale pierwszym problematyki innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz potrzeba wspierania ich rozwoju w tym zakresie. Odwołano się tutaj do różnych koncepcji i nurtów teoretycznych, to jest ekonomii klasycznej, ekonomii neoklasycznej, ekonomii ewolucyjnej i koncepcji J.A. Schumpetera. Analizę przeprowadzono oddzielnie dla zagadnienia rozwoju innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, która następnie została uzupełniona charakterystyką cech innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw wraz z ich mocnymi i słabymi stronami, oraz dla teorii wspierania innowacyjności tych podmiotów w ramach prowadzonej przez rząd polityki.
Obydwa zagadnienia łączy rozpatrywana w dalszej części problematyka współczesnej polityki innowacyjnej, jej założeń, celów oraz instrumentów skierowanych do środowiska podmiotów o małej skali działania. Identyfikacja teoretycznych podstaw prowadzenia przez rząd polityki i działań na rzecz rozwoju innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, jak również prezentacja argumentów przemawiających za i przeciw ich stosowaniu, pozwoliły na realizację jednego z celów rozważań teoretycznych w rozdziale pierwszym. Przedstawione tutaj rozważania wprawdzie nie zawsze prowadzą do takich samych wniosków oraz wskazują na odmienne przyczyny i cele prowadzenia polityki innowacyjnej, nie przesądza to jednak o podejmowaniu całkowicie różnych działań i stosowaniu całkowicie różnych narzędzi. W obu paradygmatach istnieje bowiem potrzeba uzupełniania brakujących zasobów. Dalsza część rozdziału pierwszego została poświęcona tematyce miar stosowanych do określenia poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie dokonano konceptualizacji pojęcia „luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw" oraz jego operacjonalizacji w postaci wskaźników odzwierciedlających poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Opisane w niniejszym rozdziale zagadnienia stanowią kluczowy punkt odniesienia do dalszej teoretycznej i empirycznej analizy.
W rozdziale drugim tematem wiodącym jest polityka wspierania innowacji ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. W związku z tym na wstępie przedstawiono ewolucję i proces realizacji tej polityki na poziomie Unii Europejskiej. Jak wskazano, na przestrzeni ostatniego półwiecza polityka innowacyjna UE ulegała wielu modyfikacjom, wyraźnie ewoluując od polityki stricte naukowej i technologicznej do wspierania całego procesu innowacyjnego.
Początkowo działania w tym zakresie ujmowane były wąsko i miały charakter sektorowy, natomiast współcześnie ich obszar jest znacznie większy i obejmuje dużo więcej różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Obecnie wspieranie przez Unię Europejską rozwoju innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw odbywa się na dwóch płaszczyznach: krajowej, w ramach programów wdrażanych na poziomie krajów członkowskich UE, które skierowane są wyłącznie do przedsiębiorstw pochodzących z danego kraju, oraz unijnej, w ramach programów wdrażanych na poziomie ugrupowania adresowanych do wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw z UE.
Po zobrazowaniu działań i programów realizowanych przez UE w dalszej kolejności przedstawiono ewolucję polityki innowacyjnej w Polsce wraz z opisem uwarunkowań prawno-instytucjonalnych i działań na rzecz innowacji polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Niniejszy opis uzupełnia przegląd krajowych programów ukierunkowanych na zwiększenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw oraz zestawienie przeznaczanych na ten cel nakładów finansowych pochodzących ze środków publicznych i prywatnych. Rozdział zawiera także opis doświadczeń w zakresie realizacji polityki innowacyjnej wybranych krajów Unii Europejskiej, to jest Szwecji, Niemiec i Republiki Czeskiej. Charakterystyka polityki proinnowacyjnej w tych krajach i działań podejmowanych w celu aktywizacji małych i średnich przedsiębiorstw do tworzenia i implikacji nowoczesnych rozwiązań stanowiła punkt odniesienia do analizy porównawczej tych krajów z Polską. Nie byłaby ona jednak pełna, gdyby następnie nie przedstawiono jej efektów w postaci prezentacji i oceny poziomu innowacyjności MŚP w Polsce na tle innowacyjności takich podmiotów w UE. W tym celu wybrano miary dotyczące innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, które z racji dostępności mogły być wykorzystane w dalszych analizach. Ocena pozycji i poziomu innowacyjności polskich MŚP jest użyteczna z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, pozostaje ważną częścią przedmiotowego badania i po drugie, jest kluczowym elementem uzasadnienia polityki rządu ukierunkowanej na wspieranie innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw i podejmowanych w tym celu działań. Stanowi ona zatem punkt wyjścia do przedstawienia w dalszej części niniejszej publikacji mechanizmów finansowych wspierających ten obszar działania.
W rozdziale trzecim dokonano przeglądu możliwości finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. W pierwszej części rozdziału skoncentrowano się na opisie i przeglądzie wsparcia innowacyjnych przedsięwzięć, które pochodziło ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i było kierowane do małych i średnich przedsiębiorstw w formie bezzwrotnych dotacji. Przegląd uwzględnia podział na dwa okresy programowe, czyli lata 2004-2006 i lata 2007-2013, i na realizowane wówczas programy operacyjne: Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka i 16 regionalnych programów operacyjnych. Dokonano zestawienia wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków w ramach przedmiotowych programów, uzupełnionego o ich analizę i ocenę. Następnie skupiono się na zaprezentowaniu innych niż bezpośrednie wsparcie z EFRR możliwościach finansowania innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach. Opisano działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego, system wsparcia pochodzący od aniołów biznesu, mechanizm venture capital, pożyczki bankowe oraz pomoc finansową z krajowych środków publicznych. Jednocześnie przeprowadzono próbę porównania tych form wsparcia z pomocą finansową w postaci dotacji ze środków EFRR. W ostatniej części scharakteryzowano kolejne etapy cyklu rozwoju przedsiębiorstwa z równoczesnym uwzględnieniem możliwości finansowania innowacyjnych projektów. Poruszono problem występowania w Polsce luki kapitałowej w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Jej istnienie jest efektem oddziaływania wielu nakładających się czynników, m.in. asymetrii informacji, wysokiego ryzyka, dużych kosztów innowacyjnych przedsięwzięć. W Polsce luka kapitałowa jest uważana za jedną z najważniejszych barier hamujących rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz ograniczających realizację przez te podmioty innowacyjnych projektów. W warunkach występowania luki kapitałowej, nierozwiniętego jeszcze w pełni rynku kapitałowego - business angels i venture capital - trudności z pozyskaniem kredytów bankowych oraz ograniczonej pomocy z krajowych środków publicznych, szansą na tworzenie i wdrażanie innowacji przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce mogą być środki z EFRR otrzymywane w formie bezzwrotnego wsparcia. Fundusz ten daje bowiem przedsiębiorstwom, na różnych etapach rozwoju, możliwość finansowania różnego rodzaju i różnej wielkości projektów innowacyjnych. Przedstawione w niniejszym rozdziale zagadnienia i analiza wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków z EFRR, w postaci bezpośredniego wsparcia, stanowią podstawę analiz zaprezentowanych w kolejnym rozdziale.
Rozdział czwarty zawiera empiryczną analizę znaczenia bezpośredniego wsparcia pochodzącego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz jego roli w ograniczaniu rozmiaru luki innowacyjnej, jaka dzieli małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce od małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej. Ze względu na złożoność problemu badawczego część empiryczna została podzielona na kilka etapów. Na wstępie dokonano opisu zakresu przedmiotowego, podmiotowego, czasowego i geograficznego badania oraz przedstawiono wykorzystane metody badawcze. Następnie zaprezentowano wyniki analizy porównawczej pomiaru zróżnicowania poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w okresie 2004-2015.
Wykorzystując uzyskane wyniki, przeprowadzono w następnej kolejności analizę, która pozwoliła na weryfikację hipotezy o zmniejszeniu luki innowacyjnej, jaka istniała między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami UE w roku 2014 względem roku 2004. Dalsza część niniejszego rozdziału jest poświęcona problematyce i badaniu wystąpienia zjawiska konwergencji -w pierwszym etapie typu beta, w drugim zaś typu sigma, czyli zbieżności i zróżnicowania poziomów innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i małych i średnich przedsiębiorstw UE. W ostatniej części zaprezentowano wyniki analizy zależności między wielkością wykorzystanych środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przez MŚP w Polsce a ich poziomem innowacyjności, która pozwoliła na weryfikację ostatniej hipotezy. Wnioski z przeprowadzonych badań zostały zaprezentowane w odrębnej, ostatniej części niniejszej publikacji.
* * *
Moje podziękowania składam przede wszystkim Pani prof. Alicji Ryszkiewicz za merytoryczne rady i wskazówki udzielane mi podczas powstawania niniejszej pracy oraz za ogrom życzliwości. Pragnę również złożyć najserdeczniejsze wyrazy wdzięczności Pani prof. Ewelinie Szczech-Pietkiewicz za nieocenioną pomoc i poświęcony czas.
Dziękuję też recenzentkom - Pani prof. Małgorzacie Dziembale oraz Pani prof. Krystynie Gawlikowskiej-Hueckel - za cenne uwagi i sugestie, które przyczyniły się do ulepszenia niniejszej publikacji
[[[separator]]]
Wstęp
ROZDZIAŁ 1
Małe i średnie przedsiębiorstwa oraz polityka wspierania ich innowacji w świetle teorii ekonomicznych
1. Małe i średnie przedsiębiorstwa a innowacje - aspekty teoretyczne
2. Teoretyczne podstawy wspierania innowacji przez państwo
3. Cele i narzędzia współczesnej polityki innowacyjnej
4. Mierniki innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw
5. Luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 2
Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw na szczeblu Unii Europejskiej i w wybranych krajach członkowskich
1. Unia Europejska na rzecz innowacji małych i średnich przedsiębiorstw
2. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
3. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych krajach Unii Europejskiej
4. Ocena polityki innowacyjnej skierowanej do małych i średnich przedsiębiorstw w świetle doświadczeń analizowanych krajów
5. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce na tle Unii Europejskiej
ROZDZIAŁ 3
Finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego na rzecz wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego a inne formy wspierania innowacyjności przedsiębiorstw o małej skali w Polsce
3. Rola Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w cyklu życia przedsiębiorstwa
4. Luka kapitałowa w finansowaniu działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce
ROZDZIAŁ 4
Empiryczna analiza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jako instrumentu polityki wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1. Opis zakresu i metody badania
2. Analiza porównawcza poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce z poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w latach 2004-2015
3. Pomiar luki innowacyjnej między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami Unii Europejskiej
4. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu absolutnej konwergencji beta między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
5. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu konwergencji sigma między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
6. Analiza zależności między korzystaniem przez małe i średnie przedsiębiorstwa ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a poziomem ich innowacyjności
Wnioski
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Wykaz skrótów
Załącznik
Streszczenie
Abstract
Opis
Wstęp
Układ niniejszego opracowania podporządkowany został przedstawionym powyżej celom i hipotezom badawczym. Praca składa się z czterech rozdziałów, z których pierwszy i drugi w przeważającej części są teoretyczne, natomiast trzeci i czwarty w dużej mierze skoncentrowane są na weryfikacji przyjętych hipotez badawczych.
Punktem wyjścia przedmiotowej monografii jest zobrazowanie w rozdziale pierwszym problematyki innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz potrzeba wspierania ich rozwoju w tym zakresie. Odwołano się tutaj do różnych koncepcji i nurtów teoretycznych, to jest ekonomii klasycznej, ekonomii neoklasycznej, ekonomii ewolucyjnej i koncepcji J.A. Schumpetera. Analizę przeprowadzono oddzielnie dla zagadnienia rozwoju innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, która następnie została uzupełniona charakterystyką cech innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw wraz z ich mocnymi i słabymi stronami, oraz dla teorii wspierania innowacyjności tych podmiotów w ramach prowadzonej przez rząd polityki.
Obydwa zagadnienia łączy rozpatrywana w dalszej części problematyka współczesnej polityki innowacyjnej, jej założeń, celów oraz instrumentów skierowanych do środowiska podmiotów o małej skali działania. Identyfikacja teoretycznych podstaw prowadzenia przez rząd polityki i działań na rzecz rozwoju innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, jak również prezentacja argumentów przemawiających za i przeciw ich stosowaniu, pozwoliły na realizację jednego z celów rozważań teoretycznych w rozdziale pierwszym. Przedstawione tutaj rozważania wprawdzie nie zawsze prowadzą do takich samych wniosków oraz wskazują na odmienne przyczyny i cele prowadzenia polityki innowacyjnej, nie przesądza to jednak o podejmowaniu całkowicie różnych działań i stosowaniu całkowicie różnych narzędzi. W obu paradygmatach istnieje bowiem potrzeba uzupełniania brakujących zasobów. Dalsza część rozdziału pierwszego została poświęcona tematyce miar stosowanych do określenia poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie dokonano konceptualizacji pojęcia „luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw" oraz jego operacjonalizacji w postaci wskaźników odzwierciedlających poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Opisane w niniejszym rozdziale zagadnienia stanowią kluczowy punkt odniesienia do dalszej teoretycznej i empirycznej analizy.
W rozdziale drugim tematem wiodącym jest polityka wspierania innowacji ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. W związku z tym na wstępie przedstawiono ewolucję i proces realizacji tej polityki na poziomie Unii Europejskiej. Jak wskazano, na przestrzeni ostatniego półwiecza polityka innowacyjna UE ulegała wielu modyfikacjom, wyraźnie ewoluując od polityki stricte naukowej i technologicznej do wspierania całego procesu innowacyjnego.
Początkowo działania w tym zakresie ujmowane były wąsko i miały charakter sektorowy, natomiast współcześnie ich obszar jest znacznie większy i obejmuje dużo więcej różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Obecnie wspieranie przez Unię Europejską rozwoju innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw odbywa się na dwóch płaszczyznach: krajowej, w ramach programów wdrażanych na poziomie krajów członkowskich UE, które skierowane są wyłącznie do przedsiębiorstw pochodzących z danego kraju, oraz unijnej, w ramach programów wdrażanych na poziomie ugrupowania adresowanych do wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw z UE.
Po zobrazowaniu działań i programów realizowanych przez UE w dalszej kolejności przedstawiono ewolucję polityki innowacyjnej w Polsce wraz z opisem uwarunkowań prawno-instytucjonalnych i działań na rzecz innowacji polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Niniejszy opis uzupełnia przegląd krajowych programów ukierunkowanych na zwiększenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw oraz zestawienie przeznaczanych na ten cel nakładów finansowych pochodzących ze środków publicznych i prywatnych. Rozdział zawiera także opis doświadczeń w zakresie realizacji polityki innowacyjnej wybranych krajów Unii Europejskiej, to jest Szwecji, Niemiec i Republiki Czeskiej. Charakterystyka polityki proinnowacyjnej w tych krajach i działań podejmowanych w celu aktywizacji małych i średnich przedsiębiorstw do tworzenia i implikacji nowoczesnych rozwiązań stanowiła punkt odniesienia do analizy porównawczej tych krajów z Polską. Nie byłaby ona jednak pełna, gdyby następnie nie przedstawiono jej efektów w postaci prezentacji i oceny poziomu innowacyjności MŚP w Polsce na tle innowacyjności takich podmiotów w UE. W tym celu wybrano miary dotyczące innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, które z racji dostępności mogły być wykorzystane w dalszych analizach. Ocena pozycji i poziomu innowacyjności polskich MŚP jest użyteczna z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, pozostaje ważną częścią przedmiotowego badania i po drugie, jest kluczowym elementem uzasadnienia polityki rządu ukierunkowanej na wspieranie innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw i podejmowanych w tym celu działań. Stanowi ona zatem punkt wyjścia do przedstawienia w dalszej części niniejszej publikacji mechanizmów finansowych wspierających ten obszar działania.
W rozdziale trzecim dokonano przeglądu możliwości finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. W pierwszej części rozdziału skoncentrowano się na opisie i przeglądzie wsparcia innowacyjnych przedsięwzięć, które pochodziło ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i było kierowane do małych i średnich przedsiębiorstw w formie bezzwrotnych dotacji. Przegląd uwzględnia podział na dwa okresy programowe, czyli lata 2004-2006 i lata 2007-2013, i na realizowane wówczas programy operacyjne: Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka i 16 regionalnych programów operacyjnych. Dokonano zestawienia wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków w ramach przedmiotowych programów, uzupełnionego o ich analizę i ocenę. Następnie skupiono się na zaprezentowaniu innych niż bezpośrednie wsparcie z EFRR możliwościach finansowania innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach. Opisano działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego, system wsparcia pochodzący od aniołów biznesu, mechanizm venture capital, pożyczki bankowe oraz pomoc finansową z krajowych środków publicznych. Jednocześnie przeprowadzono próbę porównania tych form wsparcia z pomocą finansową w postaci dotacji ze środków EFRR. W ostatniej części scharakteryzowano kolejne etapy cyklu rozwoju przedsiębiorstwa z równoczesnym uwzględnieniem możliwości finansowania innowacyjnych projektów. Poruszono problem występowania w Polsce luki kapitałowej w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Jej istnienie jest efektem oddziaływania wielu nakładających się czynników, m.in. asymetrii informacji, wysokiego ryzyka, dużych kosztów innowacyjnych przedsięwzięć. W Polsce luka kapitałowa jest uważana za jedną z najważniejszych barier hamujących rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz ograniczających realizację przez te podmioty innowacyjnych projektów. W warunkach występowania luki kapitałowej, nierozwiniętego jeszcze w pełni rynku kapitałowego - business angels i venture capital - trudności z pozyskaniem kredytów bankowych oraz ograniczonej pomocy z krajowych środków publicznych, szansą na tworzenie i wdrażanie innowacji przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce mogą być środki z EFRR otrzymywane w formie bezzwrotnego wsparcia. Fundusz ten daje bowiem przedsiębiorstwom, na różnych etapach rozwoju, możliwość finansowania różnego rodzaju i różnej wielkości projektów innowacyjnych. Przedstawione w niniejszym rozdziale zagadnienia i analiza wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków z EFRR, w postaci bezpośredniego wsparcia, stanowią podstawę analiz zaprezentowanych w kolejnym rozdziale.
Rozdział czwarty zawiera empiryczną analizę znaczenia bezpośredniego wsparcia pochodzącego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz jego roli w ograniczaniu rozmiaru luki innowacyjnej, jaka dzieli małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce od małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej. Ze względu na złożoność problemu badawczego część empiryczna została podzielona na kilka etapów. Na wstępie dokonano opisu zakresu przedmiotowego, podmiotowego, czasowego i geograficznego badania oraz przedstawiono wykorzystane metody badawcze. Następnie zaprezentowano wyniki analizy porównawczej pomiaru zróżnicowania poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w okresie 2004-2015.
Wykorzystując uzyskane wyniki, przeprowadzono w następnej kolejności analizę, która pozwoliła na weryfikację hipotezy o zmniejszeniu luki innowacyjnej, jaka istniała między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami UE w roku 2014 względem roku 2004. Dalsza część niniejszego rozdziału jest poświęcona problematyce i badaniu wystąpienia zjawiska konwergencji -w pierwszym etapie typu beta, w drugim zaś typu sigma, czyli zbieżności i zróżnicowania poziomów innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i małych i średnich przedsiębiorstw UE. W ostatniej części zaprezentowano wyniki analizy zależności między wielkością wykorzystanych środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przez MŚP w Polsce a ich poziomem innowacyjności, która pozwoliła na weryfikację ostatniej hipotezy. Wnioski z przeprowadzonych badań zostały zaprezentowane w odrębnej, ostatniej części niniejszej publikacji.
* * *
Moje podziękowania składam przede wszystkim Pani prof. Alicji Ryszkiewicz za merytoryczne rady i wskazówki udzielane mi podczas powstawania niniejszej pracy oraz za ogrom życzliwości. Pragnę również złożyć najserdeczniejsze wyrazy wdzięczności Pani prof. Ewelinie Szczech-Pietkiewicz za nieocenioną pomoc i poświęcony czas.
Dziękuję też recenzentkom - Pani prof. Małgorzacie Dziembale oraz Pani prof. Krystynie Gawlikowskiej-Hueckel - za cenne uwagi i sugestie, które przyczyniły się do ulepszenia niniejszej publikacji
Spis treści
Wstęp
ROZDZIAŁ 1
Małe i średnie przedsiębiorstwa oraz polityka wspierania ich innowacji w świetle teorii ekonomicznych
1. Małe i średnie przedsiębiorstwa a innowacje - aspekty teoretyczne
2. Teoretyczne podstawy wspierania innowacji przez państwo
3. Cele i narzędzia współczesnej polityki innowacyjnej
4. Mierniki innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw
5. Luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 2
Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw na szczeblu Unii Europejskiej i w wybranych krajach członkowskich
1. Unia Europejska na rzecz innowacji małych i średnich przedsiębiorstw
2. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
3. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych krajach Unii Europejskiej
4. Ocena polityki innowacyjnej skierowanej do małych i średnich przedsiębiorstw w świetle doświadczeń analizowanych krajów
5. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce na tle Unii Europejskiej
ROZDZIAŁ 3
Finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego na rzecz wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego a inne formy wspierania innowacyjności przedsiębiorstw o małej skali w Polsce
3. Rola Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w cyklu życia przedsiębiorstwa
4. Luka kapitałowa w finansowaniu działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce
ROZDZIAŁ 4
Empiryczna analiza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jako instrumentu polityki wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1. Opis zakresu i metody badania
2. Analiza porównawcza poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce z poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w latach 2004-2015
3. Pomiar luki innowacyjnej między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami Unii Europejskiej
4. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu absolutnej konwergencji beta między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
5. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu konwergencji sigma między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
6. Analiza zależności między korzystaniem przez małe i średnie przedsiębiorstwa ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a poziomem ich innowacyjności
Wnioski
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Wykaz skrótów
Załącznik
Streszczenie
Abstract
Opinie
Układ niniejszego opracowania podporządkowany został przedstawionym powyżej celom i hipotezom badawczym. Praca składa się z czterech rozdziałów, z których pierwszy i drugi w przeważającej części są teoretyczne, natomiast trzeci i czwarty w dużej mierze skoncentrowane są na weryfikacji przyjętych hipotez badawczych.
Punktem wyjścia przedmiotowej monografii jest zobrazowanie w rozdziale pierwszym problematyki innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz potrzeba wspierania ich rozwoju w tym zakresie. Odwołano się tutaj do różnych koncepcji i nurtów teoretycznych, to jest ekonomii klasycznej, ekonomii neoklasycznej, ekonomii ewolucyjnej i koncepcji J.A. Schumpetera. Analizę przeprowadzono oddzielnie dla zagadnienia rozwoju innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach, która następnie została uzupełniona charakterystyką cech innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw wraz z ich mocnymi i słabymi stronami, oraz dla teorii wspierania innowacyjności tych podmiotów w ramach prowadzonej przez rząd polityki.
Obydwa zagadnienia łączy rozpatrywana w dalszej części problematyka współczesnej polityki innowacyjnej, jej założeń, celów oraz instrumentów skierowanych do środowiska podmiotów o małej skali działania. Identyfikacja teoretycznych podstaw prowadzenia przez rząd polityki i działań na rzecz rozwoju innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, jak również prezentacja argumentów przemawiających za i przeciw ich stosowaniu, pozwoliły na realizację jednego z celów rozważań teoretycznych w rozdziale pierwszym. Przedstawione tutaj rozważania wprawdzie nie zawsze prowadzą do takich samych wniosków oraz wskazują na odmienne przyczyny i cele prowadzenia polityki innowacyjnej, nie przesądza to jednak o podejmowaniu całkowicie różnych działań i stosowaniu całkowicie różnych narzędzi. W obu paradygmatach istnieje bowiem potrzeba uzupełniania brakujących zasobów. Dalsza część rozdziału pierwszego została poświęcona tematyce miar stosowanych do określenia poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie dokonano konceptualizacji pojęcia „luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw" oraz jego operacjonalizacji w postaci wskaźników odzwierciedlających poziom innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Opisane w niniejszym rozdziale zagadnienia stanowią kluczowy punkt odniesienia do dalszej teoretycznej i empirycznej analizy.
W rozdziale drugim tematem wiodącym jest polityka wspierania innowacji ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. W związku z tym na wstępie przedstawiono ewolucję i proces realizacji tej polityki na poziomie Unii Europejskiej. Jak wskazano, na przestrzeni ostatniego półwiecza polityka innowacyjna UE ulegała wielu modyfikacjom, wyraźnie ewoluując od polityki stricte naukowej i technologicznej do wspierania całego procesu innowacyjnego.
Początkowo działania w tym zakresie ujmowane były wąsko i miały charakter sektorowy, natomiast współcześnie ich obszar jest znacznie większy i obejmuje dużo więcej różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Obecnie wspieranie przez Unię Europejską rozwoju innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw odbywa się na dwóch płaszczyznach: krajowej, w ramach programów wdrażanych na poziomie krajów członkowskich UE, które skierowane są wyłącznie do przedsiębiorstw pochodzących z danego kraju, oraz unijnej, w ramach programów wdrażanych na poziomie ugrupowania adresowanych do wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw z UE.
Po zobrazowaniu działań i programów realizowanych przez UE w dalszej kolejności przedstawiono ewolucję polityki innowacyjnej w Polsce wraz z opisem uwarunkowań prawno-instytucjonalnych i działań na rzecz innowacji polskich małych i średnich przedsiębiorstw. Niniejszy opis uzupełnia przegląd krajowych programów ukierunkowanych na zwiększenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw oraz zestawienie przeznaczanych na ten cel nakładów finansowych pochodzących ze środków publicznych i prywatnych. Rozdział zawiera także opis doświadczeń w zakresie realizacji polityki innowacyjnej wybranych krajów Unii Europejskiej, to jest Szwecji, Niemiec i Republiki Czeskiej. Charakterystyka polityki proinnowacyjnej w tych krajach i działań podejmowanych w celu aktywizacji małych i średnich przedsiębiorstw do tworzenia i implikacji nowoczesnych rozwiązań stanowiła punkt odniesienia do analizy porównawczej tych krajów z Polską. Nie byłaby ona jednak pełna, gdyby następnie nie przedstawiono jej efektów w postaci prezentacji i oceny poziomu innowacyjności MŚP w Polsce na tle innowacyjności takich podmiotów w UE. W tym celu wybrano miary dotyczące innowacyjności produktowej, procesowej, marketingowej i organizacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, które z racji dostępności mogły być wykorzystane w dalszych analizach. Ocena pozycji i poziomu innowacyjności polskich MŚP jest użyteczna z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, pozostaje ważną częścią przedmiotowego badania i po drugie, jest kluczowym elementem uzasadnienia polityki rządu ukierunkowanej na wspieranie innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw i podejmowanych w tym celu działań. Stanowi ona zatem punkt wyjścia do przedstawienia w dalszej części niniejszej publikacji mechanizmów finansowych wspierających ten obszar działania.
W rozdziale trzecim dokonano przeglądu możliwości finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce. W pierwszej części rozdziału skoncentrowano się na opisie i przeglądzie wsparcia innowacyjnych przedsięwzięć, które pochodziło ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i było kierowane do małych i średnich przedsiębiorstw w formie bezzwrotnych dotacji. Przegląd uwzględnia podział na dwa okresy programowe, czyli lata 2004-2006 i lata 2007-2013, i na realizowane wówczas programy operacyjne: Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka i 16 regionalnych programów operacyjnych. Dokonano zestawienia wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków w ramach przedmiotowych programów, uzupełnionego o ich analizę i ocenę. Następnie skupiono się na zaprezentowaniu innych niż bezpośrednie wsparcie z EFRR możliwościach finansowania innowacyjności w małych i średnich przedsiębiorstwach. Opisano działania Europejskiego Banku Inwestycyjnego, system wsparcia pochodzący od aniołów biznesu, mechanizm venture capital, pożyczki bankowe oraz pomoc finansową z krajowych środków publicznych. Jednocześnie przeprowadzono próbę porównania tych form wsparcia z pomocą finansową w postaci dotacji ze środków EFRR. W ostatniej części scharakteryzowano kolejne etapy cyklu rozwoju przedsiębiorstwa z równoczesnym uwzględnieniem możliwości finansowania innowacyjnych projektów. Poruszono problem występowania w Polsce luki kapitałowej w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Jej istnienie jest efektem oddziaływania wielu nakładających się czynników, m.in. asymetrii informacji, wysokiego ryzyka, dużych kosztów innowacyjnych przedsięwzięć. W Polsce luka kapitałowa jest uważana za jedną z najważniejszych barier hamujących rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz ograniczających realizację przez te podmioty innowacyjnych projektów. W warunkach występowania luki kapitałowej, nierozwiniętego jeszcze w pełni rynku kapitałowego - business angels i venture capital - trudności z pozyskaniem kredytów bankowych oraz ograniczonej pomocy z krajowych środków publicznych, szansą na tworzenie i wdrażanie innowacji przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce mogą być środki z EFRR otrzymywane w formie bezzwrotnego wsparcia. Fundusz ten daje bowiem przedsiębiorstwom, na różnych etapach rozwoju, możliwość finansowania różnego rodzaju i różnej wielkości projektów innowacyjnych. Przedstawione w niniejszym rozdziale zagadnienia i analiza wykorzystanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa środków z EFRR, w postaci bezpośredniego wsparcia, stanowią podstawę analiz zaprezentowanych w kolejnym rozdziale.
Rozdział czwarty zawiera empiryczną analizę znaczenia bezpośredniego wsparcia pochodzącego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w finansowaniu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz jego roli w ograniczaniu rozmiaru luki innowacyjnej, jaka dzieli małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce od małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej. Ze względu na złożoność problemu badawczego część empiryczna została podzielona na kilka etapów. Na wstępie dokonano opisu zakresu przedmiotowego, podmiotowego, czasowego i geograficznego badania oraz przedstawiono wykorzystane metody badawcze. Następnie zaprezentowano wyniki analizy porównawczej pomiaru zróżnicowania poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce oraz małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w okresie 2004-2015.
Wykorzystując uzyskane wyniki, przeprowadzono w następnej kolejności analizę, która pozwoliła na weryfikację hipotezy o zmniejszeniu luki innowacyjnej, jaka istniała między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami UE w roku 2014 względem roku 2004. Dalsza część niniejszego rozdziału jest poświęcona problematyce i badaniu wystąpienia zjawiska konwergencji -w pierwszym etapie typu beta, w drugim zaś typu sigma, czyli zbieżności i zróżnicowania poziomów innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i małych i średnich przedsiębiorstw UE. W ostatniej części zaprezentowano wyniki analizy zależności między wielkością wykorzystanych środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przez MŚP w Polsce a ich poziomem innowacyjności, która pozwoliła na weryfikację ostatniej hipotezy. Wnioski z przeprowadzonych badań zostały zaprezentowane w odrębnej, ostatniej części niniejszej publikacji.
* * *
Moje podziękowania składam przede wszystkim Pani prof. Alicji Ryszkiewicz za merytoryczne rady i wskazówki udzielane mi podczas powstawania niniejszej pracy oraz za ogrom życzliwości. Pragnę również złożyć najserdeczniejsze wyrazy wdzięczności Pani prof. Ewelinie Szczech-Pietkiewicz za nieocenioną pomoc i poświęcony czas.
Dziękuję też recenzentkom - Pani prof. Małgorzacie Dziembale oraz Pani prof. Krystynie Gawlikowskiej-Hueckel - za cenne uwagi i sugestie, które przyczyniły się do ulepszenia niniejszej publikacji
Wstęp
ROZDZIAŁ 1
Małe i średnie przedsiębiorstwa oraz polityka wspierania ich innowacji w świetle teorii ekonomicznych
1. Małe i średnie przedsiębiorstwa a innowacje - aspekty teoretyczne
2. Teoretyczne podstawy wspierania innowacji przez państwo
3. Cele i narzędzia współczesnej polityki innowacyjnej
4. Mierniki innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw
5. Luka innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 2
Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw na szczeblu Unii Europejskiej i w wybranych krajach członkowskich
1. Unia Europejska na rzecz innowacji małych i średnich przedsiębiorstw
2. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
3. Polityka wspierania innowacji małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych krajach Unii Europejskiej
4. Ocena polityki innowacyjnej skierowanej do małych i średnich przedsiębiorstw w świetle doświadczeń analizowanych krajów
5. Innowacyjność małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce na tle Unii Europejskiej
ROZDZIAŁ 3
Finansowanie działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego na rzecz wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego a inne formy wspierania innowacyjności przedsiębiorstw o małej skali w Polsce
3. Rola Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w cyklu życia przedsiębiorstwa
4. Luka kapitałowa w finansowaniu działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw
w Polsce
ROZDZIAŁ 4
Empiryczna analiza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jako instrumentu polityki wspierania innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1. Opis zakresu i metody badania
2. Analiza porównawcza poziomu innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce z poziomem innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw w krajach Unii Europejskiej w latach 2004-2015
3. Pomiar luki innowacyjnej między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami Unii Europejskiej
4. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu absolutnej konwergencji beta między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
5. Weryfikacja hipotezy o wystąpieniu konwergencji sigma między małymi i średnimi przedsiębiorstwami w Polsce a małymi i średnimi przedsiębiorstwami w krajach Unii Europejskiej
6. Analiza zależności między korzystaniem przez małe i średnie przedsiębiorstwa ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego a poziomem ich innowacyjności
Wnioski
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Wykaz skrótów
Załącznik
Streszczenie
Abstract
