REWITALIZACJA MIAST A PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

W książce przedstawiono wyniki zrealizowanego w 2011 roku badania "Rewitalizacja jako czynnik kształtowania konkurencyjności przedsiębiorstw". Pracę prowadził zespół dwóch Katedr Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie: Inwestycji i Nieruchomości oraz Logistyki. Szczególną uwagę poświęcono ocenie wpływu procesów rewitalizacji na rozwój przedsiębiorczości, dokonano także próby ich kwantyfikacji. Zastosowano nowe i rzadko stosowane w Polsce techniki badawcze (takie jak analiza łańcucha wakatów, technika conjoint), dzięki czemu uzyskano wyniki stanowiące dobry przyczynek do dalszej dyskusji na temat wpływu procesów rewitalizacyjnych na warunki funkcjonowania przedsiębiorstw w miastach. Temat ten wydaje się szczególnie istotny w świetle tworzonej krajowej polityki miejskiej, w której rozwój miast ma pobudzać innowacyjność polskich przedsiębiorstw, a rewitalizacja miast ma przynieść zdegradowanym obszarom nowe miejsca pracy.

Rewitalizacja miast w Polsce to prawdopodobnie jeden z najważniejszych czynników społeczno-ekonomicznego rozwoju kraju. Dzieje się tak pomimo braku ustawy o rewitalizacji miast, której próby uchwalenia zatrzymują się na etapie uzgodnień międzyresortowych. Dzięki rosnącemu znaczeniu miast jako ośrodków kreowania bogactwa narodowego w gospodarce opartej na wiedzy, a chyba jeszcze bardziej dzięki możliwości wykorzystania środków unijnych, procesy rewitalizacji miast w Polsce stały się w ostatnich latach realne i masowe.

Ich początki sięgają lat 90. ubiegłego stulecia. Dość często nadużywano wówczas określenia "rewitalizacja" dla procesów prostszych, np. przebudowy lub adaptacji. Mimo to samo pojęcie zaczęło utrwalać się w świadomości społeczeństwa. W nowym stuleciu i w kolejnych perspektywach finansowych (lata 2004-2006 i 2007-2013) słowo "rewitalizacja" weszło do powszechnego użytku. Stało się to dzięki zakwalifikowaniu rewitalizacji do działań finansowanych z funduszy strukturalnych oraz dzięki Lokalnym Programom Rewitalizacji (LPR), których powstanie było warunkiem ubiegania się o środki unijne na prowadzenie przedsięwzięć rewitalizacyjnych. W latach 2004-2010 w Polsce uchwalono 548 Lokalnych Programów Rewitalizacji, z których wiele stało się podstawą wielostronnych procesów rewitalizacyjnych, obejmujących rożne działania wynikające z definicji tego pojęcia. Zrozumienie zasad rewitalizacji miast i ich praktyczne zastosowanie przez ośrodki miejskie w Polsce zostało jednak w dużej mierze ograniczone do definicji przyjętej na potrzeby realizacji Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), odnoszącej rewitalizację do działań inwestycyjnych, finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Tymczasem pojęcie rewitalizacji jest znacznie szersze. Ważne, aby możliwie najszerszy zakres upowszechniał się w świadomości obywateli, zarówno w opiniach badaczy problematyki, jak i tych, którzy bezpośrednio wdrażają procesy rewitalizacyjne.

Rewitalizacja miast w Polsce, nawet w ograniczonym zakresie tego słowa, ma jednak bezpośredni wpływ na życie setek tysięcy mieszkańców, a oczekiwania są dużo większe. Jak wynika z badań "w kwartałach przedwojennych oraz powojennych blokowiskach wymagających rewitalizacji żyje blisko 24% obywateli polskich miast", a są jeszcze obszary "po", tzn. powojskowe, pokolejowe, poprzemysłowe, zwane często obszarami konwersyjnymi, również czekające na rewitalizację, a oddziałujące na społeczną i ekonomiczną sytuację miast (jako organizacji) i ich mieszkańców.

Jako zjawisko stosunkowo nowe, wieloaspektowe i rozwijające się w rożnych kierunkach, rewitalizacja miast wymaga oceny czy też ewaluacji zachodzących procesów. Środkami publicznymi, niezależnie od tego, z jakiego pochodzą budżetu, należy operować sprawnie i osiągać dzięki nim założone efekty naprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej rewitalizowanego obszaru. Tymczasem pomimo nasilania się procesów rewitalizacji w Polsce, w literaturze naukowej i praktycznych przewodnikach pojawiają się głownie stwierdzenia o niedostatku metod oceny efektów przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Jest to stwierdzenie w dużej mierze słuszne, ale nie wolno na nim poprzestawać.

W niniejszym opracowaniu badawczym zespół autorski podjął próbę zastosowania konkretnych metod do oceny skutków podejmowanych procesów rewitalizacji miast, z uwzględnieniem zasadniczego tematu opracowania, jakim jest próba oceny wpływu procesów rewitalizacji miast na rozwój przedsiębiorczości.

Pamiętając o społecznych aspektach procesów rewitalizacyjnych, zespół autorski zamierzał w niniejszej pracy wykazać, że rewitalizacja miast przyczynia się do wzrostu przedsiębiorczości. Ta z kolei ma znaczenie nie tylko ekonomiczne, ale i społeczne. Każde nowe miejsce pracy to efekt ekonomiczny, ale i rozwiązany, chociaż w malej skali, problem społeczny.

Szersze uzasadnienie podjęcia takiej tematyki badawczej wynika z faktu zlokalizowania zespołu badawczego w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie (KNoP) Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, które od pewnego czasu zajmuje się intensywnie problematyką rewitalizacji miast polskich.

Do najważniejszych prac badawczych wykonywanych przez pracowników Kolegium w zakresie rewitalizacji miast w Polsce należy zaliczyć wkład zespołu Katedry Inwestycji i Nieruchomości jako partnera w konsorcjum tworzonym przez IRM, Uniwersytet Jagielloński i Szkołę Główną Handlową, w realizację trzyletniego grantu zamawianego przez Ministra Nauki pod tytułem Rewitalizacja miast polskich jako sposób zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik zrównoważonego rozwoju. W wyniku tego projektu powstała 12-tomowa seria Rewitalizacja miast polskich przedstawiająca zarówno europejskie początki rewitalizacji, dochodzenie do jej dzisiejszego rozumienia, jak i organizacyjne, przestrzenne, społeczne, finansowe oraz prawne uwarunkowania rewitalizacji w Polsce. Obok elementów diagnostycznych publikacje te wskazują również pożądane kierunki zmian w zakresie kształtowania polityki rewitalizacji na rożnych poziomach funkcjonowania samorządu terytorialnego oraz pewne rozwiązania modelowe i teoretyczne możliwe do implementacji przy założeniu dalszego rozwoju działań rewitalizacyjnych w kraju. Do warunków powodzenia polityki rewitalizacji oraz czynnego współuczestnictwa wszystkich zainteresowanych podmiotów w procesach odnowy miast nawiązywała również praca doktorska Model polityki rewitalizacji miast polskich na tle doświadczeń niemieckich, powstała jako rezultat tego projektu, oraz kolejne prace badawcze powstające w Katedrze Inwestycji i Nieruchomości.

Projekt badawczy Rewitalizacja miast w Polsce jako czynnik kształtowania konkurencyjności przedsiębiorstw, wykonany w ramach prac własnych KNoP, nawiązuje także do dotychczasowych prac badawczych prowadzonych w KNoP dotyczących różnorodnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw oraz ich dalszego i bliższego otoczenia, w tym również otoczenia przestrzennego, mającego wpływ na strategię i rezultaty działania przedsiębiorstw. Jednym z kierunków prowadzonych przez Kolegium badań nad otoczeniem przedsiębiorstw jest organizacja przestrzenna gospodarki i lokalizacja przedsiębiorstw, a także kształtowanie ich konkurencyjności w Polsce. W badaniu statutowym przeprowadzonym w 2006 r. analizowano m.in. regionalne uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw, a zwłaszcza ich wpływ na małe i średnie przedsiębiorstwa, a także wpływ czynników kształtujących konkurencyjność i innowacyjność MSP po 2004 r. Koncentrowano się na różnicach regionalnych, pominięto jednak wówczas miejski kontekst działalności przedsiębiorstwa.

Niniejsze badanie, będąc z jednej strony uzupełnieniem i kontynuacją wcześniejszych badań wykonywanych przez pracowników KNoP, podejmuje temat specyficznych uwarunkowań konkurencyjności przedsiębiorstw, wynikających z ich lokalizacji i funkcjonowania na obszarach miejskich, w szczególności na terenach kryzysowych. Podejmuje też próbę kwantyfikacji wpływu rewitalizacji miast na przedsiębiorczość. W tym sensie jest opracowaniem nowym na polskim rynku. Jako badanie przyczynkowe o ograniczonym zakresie, nie pretendując do opisania wszystkich ważnych aspektów tego zagadnienia, podejmuje jednak próbę jego ukazania w świetle dostępnych metod badawczych.

Marek Bryx

Wprowadzenie

Uzasadnienie podjęcia tematu badawczego

Konkurencyjność przedsiębiorstw a przedsięwzięcia rewitalizacyjne - rozszerzenie pojęcia rewitalizacji

Cele i założenia badawcze pracy

Aleksandra Jadach-Sepioło, Ilona Dobek

1. Rewitalizacja jako proces stymulujący restrukturyzację bazy ekonomicznej miasta

1.1. Powiązania między konkurencyjnością przedsiębiorstw a rewitalizacją miast w dokumentach strategicznych

1.1.1. Poziom europejski

1.1.2. Poziom krajowy

1.2. Specyfika oceny skutków rewitalizacji miast w Polsce

1.2.1. Metody oceny skutków działań rewitalizacyjnych

1.2.2. Metoda łańcucha wakatów jako jedna z metod ewaluacji zmian na obszarach rewitalizowanych w Polsce

1.3. Projekt rewitalizacji ul. Tumskiej w Płocku, założenia i rezultaty

1.4. Zastosowanie metody łańcucha wakatów do analizy zmian struktury przedsiębiorstw na ul. Tumskiej w Płocku

1.4.1. Pomiar efektów rewitalizacji przy zastosowaniu metody łańcucha wakatów

1.4.2. Efekty projektu rewitalizacji ul. Tumskiej w świetle badania metodą łańcucha wakatów

Marzenna Cichosz, Katarzyna Nowicka, Aneta Pluta-Zaremba

2. Rewitalizacja miast poprzez lokalizację obiektu logistycznego na jego obszarze

2.1. Rewitalizacja miast poprzez obiekty logistyczne - charakterystyka metody badawczej

2.2. Uwarunkowania lokalizacji obiektów logistycznych względem Warszawy

2.2.1. Istota obiektów logistycznych

2.2.2. Przesłanki lokalizacji obiektów logistycznych

2.2.3. Strefy lokalizacji obiektów logistycznych w województwie mazowieckim

2.2.4. Trendy zmian na rynku nieruchomości magazynowych

2.3. Lokalizacja obiektów logistycznych w okolicach Warszawy

2.3.1. Czynniki lokalizacji obiektów logistycznych wokół Warszawy

2.3.2. Zatrudnienie w obiektach logistycznych a rozwój miast

2.4. Wpływ inwestycji w obiekt logistyczny na rewitalizację i rozwój miast

2.4.1. Gospodarcze, społeczne i ekologiczne efekty inwestycji w obiekty logistyczne

2.4.2. Inwestycja w obiekt logistyczny a konkurencyjność miast i przedsiębiorstw

2.4.3. Rewitalizacja terenów pokolejowych poprzez logistykę - przykład Pruszkowa

2.5. Perspektywy rewitalizacji i rozwoju małych i średnich miast poprzez lokalizację obiektów logistycznych

Katarzyna Sobiech-Grabka

3. Przygotowanie polskich przedsiębiorstw i miast do prowadzenia przedsięwzięć rewitalizacyjnych w formule PPP

3.1. Wybrane elementy wiedzy polskich przedsiębiorstw i miast w zakresie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP)

3.2. Badanie postaw przedsiębiorstw wobec PPP w rewitalizacji - propozycja badania

3.2.1. Charakterystyka metody conjoint

3.3. Raport z przeprowadzonego badania przedsiębiorstw

3.3.1. Konstrukcja kwestionariusza i liczebność próby

3.3.2. Rewitalizacja śródmieścia

3.3.3. Mieszkania komunalne

Anna Rutkowska-Gurak

4. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych w Polsce jako czynnik lokalizacji parków przemysłowych i technologicznych. Innowacyjność parków technologicznych lokalizowanych na terenach poprzemysłowych

4.1. W kierunku innowacyjnego rozwoju miast

4.2. Rewitalizacja a procesy rozwoju miasta (na podstawie wyników badań ankietowych skierowanych do urzędów miast: Krakowa, Katowic, Gliwic, Częstochowy, Płocka, Radomia)

4.3. Parki naukowo-technologiczne jako perspektywa działań rewitalizacyjnych - płaszczyzny analizy

Marek Bryx

Podsumowanie

Reasumpcja założeń metodycznych

Zadanie badawcze pierwsze: Rewitalizacja jako proces stymulujący restrukturyzację bazy ekonomicznej miasta

Zadanie badawcze drugie: Rewitalizacja miast poprzez lokalizację obiektu logistycznego na jego obszarze

Zadanie badawcze trzecie: Przygotowanie polskich przedsiębiorstw i miast do prowadzenia przedsięwzięć rewitalizacyjnych w formule PPP

Zadanie badawcze czwarte: Rewitalizacja terenów poprzemysłowych w Polsce jako czynnik lokalizacji parków przemysłowych i technologicznych. Innowacyjność parków technologicznych lokalizowanych na terenach poprzemysłowych

Podsumowanie pracy badawczej

Bibliografia

Spis tabel

Spis rysunków