Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem burzliwej dyskusji zarówno w środowisku naukowym, jak i specjalistów od polityki gospodarczej. Niniejsza książka stanowi istotny przyczynek do tej debaty. Na uwagę zasługuje interesujące ujęcie tematu - wykorzystanie doświadczeń Hiszpanii jako punktu odniesienia dla polskiej polityki gospodarczej w drodze do strefy euro. W książce omówiono teorię integracji walutowej, następnie na podstawie badań empirycznych dokonano porównania procesów konwergencji nominalnej i realnej w obu krajach oraz stopnia spełnienia kryteriów teorii optymalnych obszarów walutowych.
Szczególną uwagę poświęcono tendencjom rozwojowym w gospodarce Hiszpanii po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Przeanalizowano czynniki, mechanizm i skutki niestabilnego boomu kredytowego, który miał miejsce po przystąpieniu Hiszpanii do ugrupowania euro. Wskazano na brak narzędzi antycyklicznej polityki gospodarczej jako na jeden z głównych czynników napędzających niestabilny boom kredytowy. Następnie przeanalizowano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, które, mimo że uchodziły za jedne z najbardziej konserwatywnych w Europie, nie stanowiły wystarczającego narzędzia antycyklicznej polityki gospodarczej po przystąpieniu tego kraju to strefy euro.
Doświadczenia Hiszpanii pozwalają sformułować istotne wnioski dla polskiej polityki gospodarczej. Od tego, na ile Polska uniknie niestabilnego boomu kredytowego, będzie zależeć bilans korzyści i kosztów akcesji do strefy euro. Wnioski te wzmacnia analiza tendencji gospodarczych w Hiszpanii w czasie kryzysu finansowego z lat 2007-2009.
Książka skierowana jest do pracowników naukowych, studentów, praktyków gospodarczych, a także do wszystkich, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą integracji walutowej Polski z obszarem euro.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, wyróżnionej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2011 r. jako najlepsza praca doktorska z zakresu ?Gospodarka i polityka gospodarcza".
[[[separator]]]Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem licznych rozważań w literaturze ekonomicznej. Uczestnictwo w silnym gospodarczo ugrupowaniu, jakim jest obszar euro, może zaowocować znaczącymi korzyściami dla naszego kraju. Niemniej jednak niewłaściwe przygotowanie do rezygnacji z niektórych istotnych narzędzi polityki gospodarczej może spowodować długotrwałą stagnację gospodarczą.
W literaturze przedmiotu można znaleźć różne koncepcje dotyczące sposobu integracji z obszarem euro. Często analizowanymi zagadnieniami są również warunki akcesji oraz najbardziej odpowiednia data przystąpienia do tego obszaru. W celu ustosunkowania się do tych kwestii warto przede wszystkim ocenić stopień przygotowania Polski do przyjęcia wspólnej waluty.
Przedmiotem pracy jest właśnie ocena stopnia przygotowania naszego kraju do przystąpienia do strefy euro poprzez porównanie procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii. W pracy podkreśla się, że integracja walutowa jest tematem kompleksowym i dotyczy wielu dziedzin gospodarki. Mimo że zawarcie unii walutowej jest zjawiskiem dotyczącym monetarnej sfery gospodarki, wpływa ono również na wielkości realne. W celu określenia stopnia przygotowania danego kraju do przystąpienia do strefy euro konieczne jest więc sformułowanie wielu warunków, które umożliwią funkcjonowanie gospodarki w unii walutowej i osiągnięcie korzyści z tytułu akcesji. W literaturze przedmiotu często ogranicza się je do nominalnych kryteriów konwergencji wynikających z traktatu z Maastricht oraz warunków zaczerpniętych z teorii optymalnych obszarów walutowych (OOW). W niniejszej pracy do kryteriów oceny stopnia przygotowania zalicza się również czynniki określające stan konwergencji realnej, których spełnienie umożliwia przyspieszenie wzrostu gospodarczego po przystąpieniu naszego kraju do unii walutowej.
W pracy dokonuje się więc porównania stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej oraz realnej, a także warunków wynikających z teorii OOW w Polsce i Hiszpanii oraz czynników kształtujących te wielkości ekonomiczne. Następnie omawia się efekty przyjęcia wspólnej waluty przez Hiszpanię w celu weryfikacji ex post stopnia przygotowania tego kraju do akcesji. Szczególną uwagę poświęca się tendencjom rozwojowym fundamentalnych wielkości gospodarczych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro i przyczynom leżącym u podstaw tych zmian. Przedmiotem analizy są również tendencje gospodarcze wywołane przez niestabilny boom kredytowy oraz problemy spowodowane destabilizacją rynków finansowych w czasie kryzysu finansowego w latach 2008-2009 w odniesieniu do procesu integracji walutowej w Hiszpanii.
Na podstawie tej analizy nakreśla się możliwe scenariusze tendencji rozwojowych w gospodarce polskiej po przystąpieniu do strefy euro w zależności od stopnia przygotowania naszego kraju do akcesji.
Celem pracy jest próba określenia warunków, jakie przed przystąpieniem do strefy euro powinna spełnić Polska, chcąc z tego tytułu osiągnąć długookresowe korzyści, z wykorzystaniem przy określaniu tych warunków doświadczeń Hiszpanii przed i po akcesji do unii walutowej.
W pracy podejmuje się próbę weryfikacji tezy, że Polska może osiągnąć długookresowe korzyści z przystąpienia do strefy euro pod warunkiem przeprowadzenia przed akcesją reform podobnych to tych, jakie przeprowadzono w Hiszpanii, oraz uniknięcia błędów polityki gospodarczej popełnionych przez ten kraj. Weryfikacji tezy dokonuje się za pomocą analizy porównawczej procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii.
Za wyborem takiej metodologii przemawia kilka czynników. Polska i Hiszpania cechują się zbliżoną liczbą ludności oraz podobną strukturą PKB. Ponadto należy zaznaczyć, że gospodarka hiszpańska przeżywała w latach 90. podobne problemy jak gospodarka Polska obecnie (duży deficyt budżetowy, wysoka strukturalna stopa bezrobocia, niski poziom inwestycji). Hiszpania nie spełniała kryteriów konwergencji nominalnej, odznaczała się również dużo niższym poziomem PKB niż średnio kraje UE-15. Oprócz wymienionych podobieństw między gospodarką polską a hiszpańską w omawianych okresach należy również wskazać na różnicę, przejawiającą się przede wszystkim w różnym poziomie PKB na jednego mieszkańca. Nie wydaje się jednak, aby w zasadniczy sposób podważało to wybór Hiszpanii jako kraju mogącego służyć jako punkt odniesienia do Polski przede wszystkim z uwagi na fakt, iż analizowane w pracy procesy integracji walutowej dotyczą głównie monetarnej sfery gospodarki.
W pracy zaznaczono, że różnica w poziomie PKB per capita może stanowić czynnik spowalniający procesy konwergencji realnej; zbieżność poziomów PKB nie jest jednak warunkiem koniecznym przystąpienia do strefy euro.
Horyzont czasowy pracy stanowią lata 1990-2009 w przypadku Hiszpanii oraz 1998-2009 w przypadku Polski. Wybór takiego przedziału czasowego nie jest przypadkowy i ma na celu dokonanie analizy okresu przygotowań do uczestnictwa w strefie euro. W przypadku Hiszpanii są to lata 1990-1999, czyli okres 10 lat poprzedzających utworzenie unii walutowej. Natomiast w przypadku Polski są to lata 1998-2009, czyli od początków negocjacji członkowskich z UE, będących jednoznaczną deklaracją chęci przystąpienia do strefy euro. Wybór takich przedziałów czasowych umożliwia dokonanie analizy procesów dostosowawczych do wymogów postawionych państwom chcącym przystąpić do strefy euro, mających miejsce w gospodarkach obu krajów.
Ponadto analiza lat 1999-2009 umożliwia dokonanie oceny tendencji rozwojowych w hiszpańskiej gospodarce po przystąpieniu tego kraju do obszaru euro. Struktura pracy jest podporządkowana szukaniu odpowiedzi na postawione w niej pytanie naukowe. Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów oraz wniosków.
W pierwszym rozdziale przedstawiono teoretyczne podstawy integracji walutowej. Zdefiniowano pojęcie integracji walutowej i unii walutowej. Następnie omówiono teorię optymalnych obszarów walutowych oraz płynące z niej wnioski, dotyczące przesłanek wyboru systemu kursowego w określonych warunkach gospodarczych.
Na początku scharakteryzowano podstawowy nurt tej teorii (Mundell, McKinnon, Kennen), a także wynikające z niego ujęcie porównawcze kosztów i korzyści zawarcia unii walutowej (Grubel, Krugman, De Grauwe, Corden, Flemming). Ponadto przedstawiono nurt związany z endogenicznością tej teorii (Frankel, Rose). Szczególną uwagę poświęcono również modyfikacjom tej teorii, a zwłaszcza jej założeń, i implikacjom tych zmian dla analizy procesów integracji walutowej (Haberler, Flemming, Corden, Barro, Gordon, Alesina). Wskazano na różnice pomiędzy keynesowskim i monetarystycznym ujęciem teorii OOW. Na podstawie tej charakterystyki wyodrębniono mierniki optymalności obszaru, które stanowiły punkt wyjścia dalszej analizy procesów integracji walutowej w obu krajach.
W drugim rozdziale przedstawiono zasady funkcjonowania strefy euro ze szczególnym uwzględnieniem reguł prowadzenia polityki pieniężnej, fiskalnej oraz kursowej. Scharakteryzowano także kryteria konwergencji nominalnej oraz ich znaczenie jako warunków uczestnictwa w obszarze euro. Zwrócono również uwagę na dyskusję wokół modyfikacji tych kryteriów i jej przyczyny. Na koniec scharakteryzowano prawne warunki uczestnictwa w strefie euro. Charakterystyka zasad funkcjonowania strefy euro stanowiła podstawę dla sformułowania wniosków odnośnie do kryteriów przygotowania do uczestnictwa w obszarze euro i unaoczniła konieczność spełnienia tych warunków.
W trzecim rozdziale dokonano porównania stopnia przygotowania obu państw do przystąpienia do strefy euro w odpowiednich okresach za pomocą kryteriów konwergencji realnej i nominalnej. Przeprowadzono test na realną konwergencję absolutną i warunkową w gospodarce obu krajów. Przeanalizowano ponadto istotność statystyczną różnic czynników kształtujących procesy konwergencji realnej w obu krajach. Czynniki te zostały wyodrębnione na podstawie neoklasycznego modelu wzrostu. Następnie omówiono stopień spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej.
Szczególną uwagę poświęcono czynnikom kształtującym procesy inflacyjne oraz wynik budżetu państwa. W celu porównania stabilności kursu walutowego złotego i pesety podjęto próbę oszacowania kursu równowagi behawioralnej w obu krajach oraz przeprowadzono test parytetu stóp procentowych. Badanie to miało na celu identyfikację występowania premii za ryzyko w kształtowaniu się kursów obu walut.
W czwartym rozdziale przeprowadzono analizę udziału Polski i Hiszpanii w strefie euro za pomocą mierników zaczerpniętych z teorii OOW. Mierniki te to mobilność siły roboczej, elastyczność rynku pracy, otwartość gospodarki, dywersyfikacja produkcji, podatność gospodarki na asymetryczne wstrząsy oraz podobieństwo preferencji odnośnie do stopy inflacji i bezrobocia. Wskaźniki te umożliwiły pomiar elastyczności pewnych obszarów gospodarki i ocenę funkcjonalności mechanizmów mogących zastąpić autonomiczną politykę monetarną oraz kurs walutowy jako narzędzi przywracających równowagę w gospodarce. Wskazane badania miały na celu stwierdzenie, w jakim stopniu oba państwa tworzyły w odpowiednich okresach optymalny obszar walutowy ze strefą euro. Badanie oparto na testach istotności różnic poszczególnych mierników. W przypadku pomiaru podatności gospodarki na asymetryczne wstrząsy przeprowadzono analizę funkcji reakcji na impuls w ramach modeli VAR. Zbadano wpływ wstrząsów cenowych oraz kursowych na poziom produkcji w obu krajach, stosując jako punkt odniesienia do oceny asymetrii pozostałe kraje UE.
W piątym rozdziale oceniono korzyści i koszty związane z uczestnictwem w strefie euro. Na początku omówiono najważniejsze efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro. Szczególną uwagę zwrócono na tendencje rozwojowe realnych stóp procentowych, bilansu obrotów bieżących, inflacji, realnego kursu walutowego oraz wielkości udzielonych kredytów bankowych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Podjęto próbę oceny wpływu akcesji na potencjał wzrostu gospodarczego w tym kraju, przede wszystkim na podstawie tendencji rozwojowych inwestycji. Dokonano podziału na przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające wydajność gospodarki oraz nieprzyczyniające się do takiego wzrostu. Szczególną uwagę poświecono mechanizmowi boomu kredytowego w Hiszpanii z lat 1999-2007 oraz globalnego kryzysu finansowego z lat 2007-2009 w kontekście procesów integracji walutowej. Analizie poddano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, jako czynnika warunkującego powstanie ekspansji kredytowej. Na podstawie tych rozważań podjęto próbę nakreślenia potencjalnych scenariuszy tendencji rozwojowych wielkości gospodarczych w Polsce po przystąpieniu do strefy euro. Przedstawiono również możliwe rozwiązania potencjalnych problemów gospodarczych. Na koniec dokonano podsumowania wcześniejszych rozważań oraz sformułowano wnioski co do rozwiązań dotyczących polityki gospodarczej Polski, które umożliwiłyby naszemu krajowi nie tylko spełnienie warunków uczestnictwa w strefie euro, lecz również odniesienie długookresowych korzyści z udziału w tym obszarze.
W pracy wykorzystano obszerną literaturę dotyczącą zarówno teorii integracji i unii walutowej, jak i procesów konwergencji gospodarczej w Polsce i Hiszpanii. Teoretyczną część pracy, czyli pierwsze dwa rozdziały, oparto na rozważaniach zaczerpniętych z artykułów w czasopismach naukowych, m.in. "European Economic Review", "The American Economic Review" i "Journal of Comparative Economics". Akty prawne, a zwłaszcza traktat z Maastricht, stanowiły podstawę do omówienia warunków funkcjonowania unii walutowej.
Cenne źródło informacji dla praktycznej analizy procesów integracji walutowej w obu państwach stanowiły raporty Narodowego Banku Polskiego (NBP), Europejskiego Banku Centralnego (EBC), Banco de Espana (BDE), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Komisji Europejskiej. Dla oceny procesu konwergencji w obu krajach znaczenie miały wiadomości zaczerpnięte z publikacji Handlowej w Warszawie (SGH), National Bureau of Economic Research (NBER), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Center for Economic Studies and Institute for Economic Research (CesIfo) oraz European University Institute (EUI).
Cenne źródło informacji stanowiły również materiały zgromadzone podczas pobytu stypendialnego, finansowanego przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji w Instytucie Teorii Ekonomii Międzynarodowej (Institut für Allgemeine- und Außenwirtschaftstheorie). Szczególnie pomocna w rozwiązaniu analizowanego problemu badawczego była praca nad projektem naukowym, którym kierował prof. dr hab. Karlhans Sauernheimer. Praca ta pozwoliła ocenić problematykę unii walutowej z perspektywy kraju funkcjonującego w ramach strefy euro, znacznie różniącego się od Polski.
W pracy wykorzystano ponadto materiały rządowe opracowane m.in. przez Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Ministerio de Economia y Hacienda oraz Ministerio de Industria, Turismo y Comercio. Dla analizy w niniejszej pracy szczególne znaczenie mają rządowe programy konwergencji. Cenne źródło informacji stanowiły dane publikowane przez Eurostat, OECD, United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Komisję Europejską, BDE, Instituto Nacional de Estadistica (INE), Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz NBP.
[[[separator]]]Wstęp
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy integracji walutowej
1.1. Pojęcie integracji walutowej
1.2. Teoria optymalnych obszarów walutowych
1.3. "Nowa" teoria optymalnych obszarów walutowych
1.4. Ujęcie porównawcze teorii OOW
1.5. Teoria endogeniczności optymalnych obszarów walutowych
Rozdział 2. Zasady funkcjonowania strefy euro i kryteria uczestnictwa
2.1. Polityka monetarna
2.2. Polityka kursowa
2.3. Polityka fiskalna
2.4. Kryteria uczestnictwa w strefie euro
2.4.1. Stabilność cen
2.4.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
2.4.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
2.4.4. Poziom długoterminowych stóp procentowych
2.4.5. Zgodność ustawodawstwa z traktatem z Maastricht
Rozdział 3. Stopień przygotowania Polski i Hiszpanii do akcesji do strefy euro
3.1. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji realnej
3.1.1. Wielkość PKB oraz wydajność czynników produkcji
3.1.2. Sytuacja na rynku pracy
3.2. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej
3.2.1. Stabilność cen
3.2.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
3.2.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
3.2.4. Wysokość długoterminowych stóp procentowych
Rozdział 4. Uczestnictwo Polski i Hiszpanii w strefie euro w świetle teorii optymalnych obszarów walutowych
4.1. Mobilność siły roboczej
4.2. Elastyczność rynku pracy
4.3. Otwartość gospodarki
4.4. Dywersyfikacja eksportu
4.5. Synchronizacja cykli koniunkturalnych i podatność na asymetryczne wstrząsy
4.6. "Nowe" kryteria OOW
Rozdział 5. Warunki akcesji polski do strefy euro - wnioski na podstawie analizy sytuacji w Hiszpanii
5.1. Potencjalne korzyści i koszty przystąpienia do strefy euro
5.2. Efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro w latach 1999-2007
5.2.1. Obniżenie nominalnej i realnej stopy procentowej po akcesji
5.2.2. Bilans płatniczy oraz realny kurs walutowy
5.2.3. Inflacja
5.3. Regulacja sektora bankowego w Hiszpanii
5.4. Skutki kryzysu finansowego z lat 2007-2009 dla sfery realnej w Hiszpanii
5.5. Scenariusze dostosowawcze w warunkach unii walutowej - wnioski dla Polski
5.6. Warunki osiągnięcia korzyści z akcesji Polski do strefy euro
Wnioski
Bibliografia
Spis wykresów
Spis tabel
Opis
Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem burzliwej dyskusji zarówno w środowisku naukowym, jak i specjalistów od polityki gospodarczej. Niniejsza książka stanowi istotny przyczynek do tej debaty. Na uwagę zasługuje interesujące ujęcie tematu - wykorzystanie doświadczeń Hiszpanii jako punktu odniesienia dla polskiej polityki gospodarczej w drodze do strefy euro. W książce omówiono teorię integracji walutowej, następnie na podstawie badań empirycznych dokonano porównania procesów konwergencji nominalnej i realnej w obu krajach oraz stopnia spełnienia kryteriów teorii optymalnych obszarów walutowych.
Szczególną uwagę poświęcono tendencjom rozwojowym w gospodarce Hiszpanii po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Przeanalizowano czynniki, mechanizm i skutki niestabilnego boomu kredytowego, który miał miejsce po przystąpieniu Hiszpanii do ugrupowania euro. Wskazano na brak narzędzi antycyklicznej polityki gospodarczej jako na jeden z głównych czynników napędzających niestabilny boom kredytowy. Następnie przeanalizowano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, które, mimo że uchodziły za jedne z najbardziej konserwatywnych w Europie, nie stanowiły wystarczającego narzędzia antycyklicznej polityki gospodarczej po przystąpieniu tego kraju to strefy euro.
Doświadczenia Hiszpanii pozwalają sformułować istotne wnioski dla polskiej polityki gospodarczej. Od tego, na ile Polska uniknie niestabilnego boomu kredytowego, będzie zależeć bilans korzyści i kosztów akcesji do strefy euro. Wnioski te wzmacnia analiza tendencji gospodarczych w Hiszpanii w czasie kryzysu finansowego z lat 2007-2009.
Książka skierowana jest do pracowników naukowych, studentów, praktyków gospodarczych, a także do wszystkich, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą integracji walutowej Polski z obszarem euro.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, wyróżnionej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2011 r. jako najlepsza praca doktorska z zakresu ?Gospodarka i polityka gospodarcza".
Wstęp
Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem licznych rozważań w literaturze ekonomicznej. Uczestnictwo w silnym gospodarczo ugrupowaniu, jakim jest obszar euro, może zaowocować znaczącymi korzyściami dla naszego kraju. Niemniej jednak niewłaściwe przygotowanie do rezygnacji z niektórych istotnych narzędzi polityki gospodarczej może spowodować długotrwałą stagnację gospodarczą.
W literaturze przedmiotu można znaleźć różne koncepcje dotyczące sposobu integracji z obszarem euro. Często analizowanymi zagadnieniami są również warunki akcesji oraz najbardziej odpowiednia data przystąpienia do tego obszaru. W celu ustosunkowania się do tych kwestii warto przede wszystkim ocenić stopień przygotowania Polski do przyjęcia wspólnej waluty.
Przedmiotem pracy jest właśnie ocena stopnia przygotowania naszego kraju do przystąpienia do strefy euro poprzez porównanie procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii. W pracy podkreśla się, że integracja walutowa jest tematem kompleksowym i dotyczy wielu dziedzin gospodarki. Mimo że zawarcie unii walutowej jest zjawiskiem dotyczącym monetarnej sfery gospodarki, wpływa ono również na wielkości realne. W celu określenia stopnia przygotowania danego kraju do przystąpienia do strefy euro konieczne jest więc sformułowanie wielu warunków, które umożliwią funkcjonowanie gospodarki w unii walutowej i osiągnięcie korzyści z tytułu akcesji. W literaturze przedmiotu często ogranicza się je do nominalnych kryteriów konwergencji wynikających z traktatu z Maastricht oraz warunków zaczerpniętych z teorii optymalnych obszarów walutowych (OOW). W niniejszej pracy do kryteriów oceny stopnia przygotowania zalicza się również czynniki określające stan konwergencji realnej, których spełnienie umożliwia przyspieszenie wzrostu gospodarczego po przystąpieniu naszego kraju do unii walutowej.
W pracy dokonuje się więc porównania stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej oraz realnej, a także warunków wynikających z teorii OOW w Polsce i Hiszpanii oraz czynników kształtujących te wielkości ekonomiczne. Następnie omawia się efekty przyjęcia wspólnej waluty przez Hiszpanię w celu weryfikacji ex post stopnia przygotowania tego kraju do akcesji. Szczególną uwagę poświęca się tendencjom rozwojowym fundamentalnych wielkości gospodarczych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro i przyczynom leżącym u podstaw tych zmian. Przedmiotem analizy są również tendencje gospodarcze wywołane przez niestabilny boom kredytowy oraz problemy spowodowane destabilizacją rynków finansowych w czasie kryzysu finansowego w latach 2008-2009 w odniesieniu do procesu integracji walutowej w Hiszpanii.
Na podstawie tej analizy nakreśla się możliwe scenariusze tendencji rozwojowych w gospodarce polskiej po przystąpieniu do strefy euro w zależności od stopnia przygotowania naszego kraju do akcesji.
Celem pracy jest próba określenia warunków, jakie przed przystąpieniem do strefy euro powinna spełnić Polska, chcąc z tego tytułu osiągnąć długookresowe korzyści, z wykorzystaniem przy określaniu tych warunków doświadczeń Hiszpanii przed i po akcesji do unii walutowej.
W pracy podejmuje się próbę weryfikacji tezy, że Polska może osiągnąć długookresowe korzyści z przystąpienia do strefy euro pod warunkiem przeprowadzenia przed akcesją reform podobnych to tych, jakie przeprowadzono w Hiszpanii, oraz uniknięcia błędów polityki gospodarczej popełnionych przez ten kraj. Weryfikacji tezy dokonuje się za pomocą analizy porównawczej procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii.
Za wyborem takiej metodologii przemawia kilka czynników. Polska i Hiszpania cechują się zbliżoną liczbą ludności oraz podobną strukturą PKB. Ponadto należy zaznaczyć, że gospodarka hiszpańska przeżywała w latach 90. podobne problemy jak gospodarka Polska obecnie (duży deficyt budżetowy, wysoka strukturalna stopa bezrobocia, niski poziom inwestycji). Hiszpania nie spełniała kryteriów konwergencji nominalnej, odznaczała się również dużo niższym poziomem PKB niż średnio kraje UE-15. Oprócz wymienionych podobieństw między gospodarką polską a hiszpańską w omawianych okresach należy również wskazać na różnicę, przejawiającą się przede wszystkim w różnym poziomie PKB na jednego mieszkańca. Nie wydaje się jednak, aby w zasadniczy sposób podważało to wybór Hiszpanii jako kraju mogącego służyć jako punkt odniesienia do Polski przede wszystkim z uwagi na fakt, iż analizowane w pracy procesy integracji walutowej dotyczą głównie monetarnej sfery gospodarki.
W pracy zaznaczono, że różnica w poziomie PKB per capita może stanowić czynnik spowalniający procesy konwergencji realnej; zbieżność poziomów PKB nie jest jednak warunkiem koniecznym przystąpienia do strefy euro.
Horyzont czasowy pracy stanowią lata 1990-2009 w przypadku Hiszpanii oraz 1998-2009 w przypadku Polski. Wybór takiego przedziału czasowego nie jest przypadkowy i ma na celu dokonanie analizy okresu przygotowań do uczestnictwa w strefie euro. W przypadku Hiszpanii są to lata 1990-1999, czyli okres 10 lat poprzedzających utworzenie unii walutowej. Natomiast w przypadku Polski są to lata 1998-2009, czyli od początków negocjacji członkowskich z UE, będących jednoznaczną deklaracją chęci przystąpienia do strefy euro. Wybór takich przedziałów czasowych umożliwia dokonanie analizy procesów dostosowawczych do wymogów postawionych państwom chcącym przystąpić do strefy euro, mających miejsce w gospodarkach obu krajów.
Ponadto analiza lat 1999-2009 umożliwia dokonanie oceny tendencji rozwojowych w hiszpańskiej gospodarce po przystąpieniu tego kraju do obszaru euro. Struktura pracy jest podporządkowana szukaniu odpowiedzi na postawione w niej pytanie naukowe. Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów oraz wniosków.
W pierwszym rozdziale przedstawiono teoretyczne podstawy integracji walutowej. Zdefiniowano pojęcie integracji walutowej i unii walutowej. Następnie omówiono teorię optymalnych obszarów walutowych oraz płynące z niej wnioski, dotyczące przesłanek wyboru systemu kursowego w określonych warunkach gospodarczych.
Na początku scharakteryzowano podstawowy nurt tej teorii (Mundell, McKinnon, Kennen), a także wynikające z niego ujęcie porównawcze kosztów i korzyści zawarcia unii walutowej (Grubel, Krugman, De Grauwe, Corden, Flemming). Ponadto przedstawiono nurt związany z endogenicznością tej teorii (Frankel, Rose). Szczególną uwagę poświęcono również modyfikacjom tej teorii, a zwłaszcza jej założeń, i implikacjom tych zmian dla analizy procesów integracji walutowej (Haberler, Flemming, Corden, Barro, Gordon, Alesina). Wskazano na różnice pomiędzy keynesowskim i monetarystycznym ujęciem teorii OOW. Na podstawie tej charakterystyki wyodrębniono mierniki optymalności obszaru, które stanowiły punkt wyjścia dalszej analizy procesów integracji walutowej w obu krajach.
W drugim rozdziale przedstawiono zasady funkcjonowania strefy euro ze szczególnym uwzględnieniem reguł prowadzenia polityki pieniężnej, fiskalnej oraz kursowej. Scharakteryzowano także kryteria konwergencji nominalnej oraz ich znaczenie jako warunków uczestnictwa w obszarze euro. Zwrócono również uwagę na dyskusję wokół modyfikacji tych kryteriów i jej przyczyny. Na koniec scharakteryzowano prawne warunki uczestnictwa w strefie euro. Charakterystyka zasad funkcjonowania strefy euro stanowiła podstawę dla sformułowania wniosków odnośnie do kryteriów przygotowania do uczestnictwa w obszarze euro i unaoczniła konieczność spełnienia tych warunków.
W trzecim rozdziale dokonano porównania stopnia przygotowania obu państw do przystąpienia do strefy euro w odpowiednich okresach za pomocą kryteriów konwergencji realnej i nominalnej. Przeprowadzono test na realną konwergencję absolutną i warunkową w gospodarce obu krajów. Przeanalizowano ponadto istotność statystyczną różnic czynników kształtujących procesy konwergencji realnej w obu krajach. Czynniki te zostały wyodrębnione na podstawie neoklasycznego modelu wzrostu. Następnie omówiono stopień spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej.
Szczególną uwagę poświęcono czynnikom kształtującym procesy inflacyjne oraz wynik budżetu państwa. W celu porównania stabilności kursu walutowego złotego i pesety podjęto próbę oszacowania kursu równowagi behawioralnej w obu krajach oraz przeprowadzono test parytetu stóp procentowych. Badanie to miało na celu identyfikację występowania premii za ryzyko w kształtowaniu się kursów obu walut.
W czwartym rozdziale przeprowadzono analizę udziału Polski i Hiszpanii w strefie euro za pomocą mierników zaczerpniętych z teorii OOW. Mierniki te to mobilność siły roboczej, elastyczność rynku pracy, otwartość gospodarki, dywersyfikacja produkcji, podatność gospodarki na asymetryczne wstrząsy oraz podobieństwo preferencji odnośnie do stopy inflacji i bezrobocia. Wskaźniki te umożliwiły pomiar elastyczności pewnych obszarów gospodarki i ocenę funkcjonalności mechanizmów mogących zastąpić autonomiczną politykę monetarną oraz kurs walutowy jako narzędzi przywracających równowagę w gospodarce. Wskazane badania miały na celu stwierdzenie, w jakim stopniu oba państwa tworzyły w odpowiednich okresach optymalny obszar walutowy ze strefą euro. Badanie oparto na testach istotności różnic poszczególnych mierników. W przypadku pomiaru podatności gospodarki na asymetryczne wstrząsy przeprowadzono analizę funkcji reakcji na impuls w ramach modeli VAR. Zbadano wpływ wstrząsów cenowych oraz kursowych na poziom produkcji w obu krajach, stosując jako punkt odniesienia do oceny asymetrii pozostałe kraje UE.
W piątym rozdziale oceniono korzyści i koszty związane z uczestnictwem w strefie euro. Na początku omówiono najważniejsze efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro. Szczególną uwagę zwrócono na tendencje rozwojowe realnych stóp procentowych, bilansu obrotów bieżących, inflacji, realnego kursu walutowego oraz wielkości udzielonych kredytów bankowych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Podjęto próbę oceny wpływu akcesji na potencjał wzrostu gospodarczego w tym kraju, przede wszystkim na podstawie tendencji rozwojowych inwestycji. Dokonano podziału na przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające wydajność gospodarki oraz nieprzyczyniające się do takiego wzrostu. Szczególną uwagę poświecono mechanizmowi boomu kredytowego w Hiszpanii z lat 1999-2007 oraz globalnego kryzysu finansowego z lat 2007-2009 w kontekście procesów integracji walutowej. Analizie poddano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, jako czynnika warunkującego powstanie ekspansji kredytowej. Na podstawie tych rozważań podjęto próbę nakreślenia potencjalnych scenariuszy tendencji rozwojowych wielkości gospodarczych w Polsce po przystąpieniu do strefy euro. Przedstawiono również możliwe rozwiązania potencjalnych problemów gospodarczych. Na koniec dokonano podsumowania wcześniejszych rozważań oraz sformułowano wnioski co do rozwiązań dotyczących polityki gospodarczej Polski, które umożliwiłyby naszemu krajowi nie tylko spełnienie warunków uczestnictwa w strefie euro, lecz również odniesienie długookresowych korzyści z udziału w tym obszarze.
W pracy wykorzystano obszerną literaturę dotyczącą zarówno teorii integracji i unii walutowej, jak i procesów konwergencji gospodarczej w Polsce i Hiszpanii. Teoretyczną część pracy, czyli pierwsze dwa rozdziały, oparto na rozważaniach zaczerpniętych z artykułów w czasopismach naukowych, m.in. "European Economic Review", "The American Economic Review" i "Journal of Comparative Economics". Akty prawne, a zwłaszcza traktat z Maastricht, stanowiły podstawę do omówienia warunków funkcjonowania unii walutowej.
Cenne źródło informacji dla praktycznej analizy procesów integracji walutowej w obu państwach stanowiły raporty Narodowego Banku Polskiego (NBP), Europejskiego Banku Centralnego (EBC), Banco de Espana (BDE), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Komisji Europejskiej. Dla oceny procesu konwergencji w obu krajach znaczenie miały wiadomości zaczerpnięte z publikacji Handlowej w Warszawie (SGH), National Bureau of Economic Research (NBER), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Center for Economic Studies and Institute for Economic Research (CesIfo) oraz European University Institute (EUI).
Cenne źródło informacji stanowiły również materiały zgromadzone podczas pobytu stypendialnego, finansowanego przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji w Instytucie Teorii Ekonomii Międzynarodowej (Institut für Allgemeine- und Außenwirtschaftstheorie). Szczególnie pomocna w rozwiązaniu analizowanego problemu badawczego była praca nad projektem naukowym, którym kierował prof. dr hab. Karlhans Sauernheimer. Praca ta pozwoliła ocenić problematykę unii walutowej z perspektywy kraju funkcjonującego w ramach strefy euro, znacznie różniącego się od Polski.
W pracy wykorzystano ponadto materiały rządowe opracowane m.in. przez Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Ministerio de Economia y Hacienda oraz Ministerio de Industria, Turismo y Comercio. Dla analizy w niniejszej pracy szczególne znaczenie mają rządowe programy konwergencji. Cenne źródło informacji stanowiły dane publikowane przez Eurostat, OECD, United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Komisję Europejską, BDE, Instituto Nacional de Estadistica (INE), Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz NBP.
Spis treści
Wstęp
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy integracji walutowej
1.1. Pojęcie integracji walutowej
1.2. Teoria optymalnych obszarów walutowych
1.3. "Nowa" teoria optymalnych obszarów walutowych
1.4. Ujęcie porównawcze teorii OOW
1.5. Teoria endogeniczności optymalnych obszarów walutowych
Rozdział 2. Zasady funkcjonowania strefy euro i kryteria uczestnictwa
2.1. Polityka monetarna
2.2. Polityka kursowa
2.3. Polityka fiskalna
2.4. Kryteria uczestnictwa w strefie euro
2.4.1. Stabilność cen
2.4.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
2.4.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
2.4.4. Poziom długoterminowych stóp procentowych
2.4.5. Zgodność ustawodawstwa z traktatem z Maastricht
Rozdział 3. Stopień przygotowania Polski i Hiszpanii do akcesji do strefy euro
3.1. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji realnej
3.1.1. Wielkość PKB oraz wydajność czynników produkcji
3.1.2. Sytuacja na rynku pracy
3.2. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej
3.2.1. Stabilność cen
3.2.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
3.2.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
3.2.4. Wysokość długoterminowych stóp procentowych
Rozdział 4. Uczestnictwo Polski i Hiszpanii w strefie euro w świetle teorii optymalnych obszarów walutowych
4.1. Mobilność siły roboczej
4.2. Elastyczność rynku pracy
4.3. Otwartość gospodarki
4.4. Dywersyfikacja eksportu
4.5. Synchronizacja cykli koniunkturalnych i podatność na asymetryczne wstrząsy
4.6. "Nowe" kryteria OOW
Rozdział 5. Warunki akcesji polski do strefy euro - wnioski na podstawie analizy sytuacji w Hiszpanii
5.1. Potencjalne korzyści i koszty przystąpienia do strefy euro
5.2. Efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro w latach 1999-2007
5.2.1. Obniżenie nominalnej i realnej stopy procentowej po akcesji
5.2.2. Bilans płatniczy oraz realny kurs walutowy
5.2.3. Inflacja
5.3. Regulacja sektora bankowego w Hiszpanii
5.4. Skutki kryzysu finansowego z lat 2007-2009 dla sfery realnej w Hiszpanii
5.5. Scenariusze dostosowawcze w warunkach unii walutowej - wnioski dla Polski
5.6. Warunki osiągnięcia korzyści z akcesji Polski do strefy euro
Wnioski
Bibliografia
Spis wykresów
Spis tabel
Opinie
Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem burzliwej dyskusji zarówno w środowisku naukowym, jak i specjalistów od polityki gospodarczej. Niniejsza książka stanowi istotny przyczynek do tej debaty. Na uwagę zasługuje interesujące ujęcie tematu - wykorzystanie doświadczeń Hiszpanii jako punktu odniesienia dla polskiej polityki gospodarczej w drodze do strefy euro. W książce omówiono teorię integracji walutowej, następnie na podstawie badań empirycznych dokonano porównania procesów konwergencji nominalnej i realnej w obu krajach oraz stopnia spełnienia kryteriów teorii optymalnych obszarów walutowych.
Szczególną uwagę poświęcono tendencjom rozwojowym w gospodarce Hiszpanii po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Przeanalizowano czynniki, mechanizm i skutki niestabilnego boomu kredytowego, który miał miejsce po przystąpieniu Hiszpanii do ugrupowania euro. Wskazano na brak narzędzi antycyklicznej polityki gospodarczej jako na jeden z głównych czynników napędzających niestabilny boom kredytowy. Następnie przeanalizowano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, które, mimo że uchodziły za jedne z najbardziej konserwatywnych w Europie, nie stanowiły wystarczającego narzędzia antycyklicznej polityki gospodarczej po przystąpieniu tego kraju to strefy euro.
Doświadczenia Hiszpanii pozwalają sformułować istotne wnioski dla polskiej polityki gospodarczej. Od tego, na ile Polska uniknie niestabilnego boomu kredytowego, będzie zależeć bilans korzyści i kosztów akcesji do strefy euro. Wnioski te wzmacnia analiza tendencji gospodarczych w Hiszpanii w czasie kryzysu finansowego z lat 2007-2009.
Książka skierowana jest do pracowników naukowych, studentów, praktyków gospodarczych, a także do wszystkich, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą integracji walutowej Polski z obszarem euro.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, wyróżnionej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2011 r. jako najlepsza praca doktorska z zakresu ?Gospodarka i polityka gospodarcza".
Przystąpienie Polski do strefy euro jest przedmiotem licznych rozważań w literaturze ekonomicznej. Uczestnictwo w silnym gospodarczo ugrupowaniu, jakim jest obszar euro, może zaowocować znaczącymi korzyściami dla naszego kraju. Niemniej jednak niewłaściwe przygotowanie do rezygnacji z niektórych istotnych narzędzi polityki gospodarczej może spowodować długotrwałą stagnację gospodarczą.
W literaturze przedmiotu można znaleźć różne koncepcje dotyczące sposobu integracji z obszarem euro. Często analizowanymi zagadnieniami są również warunki akcesji oraz najbardziej odpowiednia data przystąpienia do tego obszaru. W celu ustosunkowania się do tych kwestii warto przede wszystkim ocenić stopień przygotowania Polski do przyjęcia wspólnej waluty.
Przedmiotem pracy jest właśnie ocena stopnia przygotowania naszego kraju do przystąpienia do strefy euro poprzez porównanie procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii. W pracy podkreśla się, że integracja walutowa jest tematem kompleksowym i dotyczy wielu dziedzin gospodarki. Mimo że zawarcie unii walutowej jest zjawiskiem dotyczącym monetarnej sfery gospodarki, wpływa ono również na wielkości realne. W celu określenia stopnia przygotowania danego kraju do przystąpienia do strefy euro konieczne jest więc sformułowanie wielu warunków, które umożliwią funkcjonowanie gospodarki w unii walutowej i osiągnięcie korzyści z tytułu akcesji. W literaturze przedmiotu często ogranicza się je do nominalnych kryteriów konwergencji wynikających z traktatu z Maastricht oraz warunków zaczerpniętych z teorii optymalnych obszarów walutowych (OOW). W niniejszej pracy do kryteriów oceny stopnia przygotowania zalicza się również czynniki określające stan konwergencji realnej, których spełnienie umożliwia przyspieszenie wzrostu gospodarczego po przystąpieniu naszego kraju do unii walutowej.
W pracy dokonuje się więc porównania stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej oraz realnej, a także warunków wynikających z teorii OOW w Polsce i Hiszpanii oraz czynników kształtujących te wielkości ekonomiczne. Następnie omawia się efekty przyjęcia wspólnej waluty przez Hiszpanię w celu weryfikacji ex post stopnia przygotowania tego kraju do akcesji. Szczególną uwagę poświęca się tendencjom rozwojowym fundamentalnych wielkości gospodarczych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro i przyczynom leżącym u podstaw tych zmian. Przedmiotem analizy są również tendencje gospodarcze wywołane przez niestabilny boom kredytowy oraz problemy spowodowane destabilizacją rynków finansowych w czasie kryzysu finansowego w latach 2008-2009 w odniesieniu do procesu integracji walutowej w Hiszpanii.
Na podstawie tej analizy nakreśla się możliwe scenariusze tendencji rozwojowych w gospodarce polskiej po przystąpieniu do strefy euro w zależności od stopnia przygotowania naszego kraju do akcesji.
Celem pracy jest próba określenia warunków, jakie przed przystąpieniem do strefy euro powinna spełnić Polska, chcąc z tego tytułu osiągnąć długookresowe korzyści, z wykorzystaniem przy określaniu tych warunków doświadczeń Hiszpanii przed i po akcesji do unii walutowej.
W pracy podejmuje się próbę weryfikacji tezy, że Polska może osiągnąć długookresowe korzyści z przystąpienia do strefy euro pod warunkiem przeprowadzenia przed akcesją reform podobnych to tych, jakie przeprowadzono w Hiszpanii, oraz uniknięcia błędów polityki gospodarczej popełnionych przez ten kraj. Weryfikacji tezy dokonuje się za pomocą analizy porównawczej procesów integracji walutowej w Polsce i Hiszpanii.
Za wyborem takiej metodologii przemawia kilka czynników. Polska i Hiszpania cechują się zbliżoną liczbą ludności oraz podobną strukturą PKB. Ponadto należy zaznaczyć, że gospodarka hiszpańska przeżywała w latach 90. podobne problemy jak gospodarka Polska obecnie (duży deficyt budżetowy, wysoka strukturalna stopa bezrobocia, niski poziom inwestycji). Hiszpania nie spełniała kryteriów konwergencji nominalnej, odznaczała się również dużo niższym poziomem PKB niż średnio kraje UE-15. Oprócz wymienionych podobieństw między gospodarką polską a hiszpańską w omawianych okresach należy również wskazać na różnicę, przejawiającą się przede wszystkim w różnym poziomie PKB na jednego mieszkańca. Nie wydaje się jednak, aby w zasadniczy sposób podważało to wybór Hiszpanii jako kraju mogącego służyć jako punkt odniesienia do Polski przede wszystkim z uwagi na fakt, iż analizowane w pracy procesy integracji walutowej dotyczą głównie monetarnej sfery gospodarki.
W pracy zaznaczono, że różnica w poziomie PKB per capita może stanowić czynnik spowalniający procesy konwergencji realnej; zbieżność poziomów PKB nie jest jednak warunkiem koniecznym przystąpienia do strefy euro.
Horyzont czasowy pracy stanowią lata 1990-2009 w przypadku Hiszpanii oraz 1998-2009 w przypadku Polski. Wybór takiego przedziału czasowego nie jest przypadkowy i ma na celu dokonanie analizy okresu przygotowań do uczestnictwa w strefie euro. W przypadku Hiszpanii są to lata 1990-1999, czyli okres 10 lat poprzedzających utworzenie unii walutowej. Natomiast w przypadku Polski są to lata 1998-2009, czyli od początków negocjacji członkowskich z UE, będących jednoznaczną deklaracją chęci przystąpienia do strefy euro. Wybór takich przedziałów czasowych umożliwia dokonanie analizy procesów dostosowawczych do wymogów postawionych państwom chcącym przystąpić do strefy euro, mających miejsce w gospodarkach obu krajów.
Ponadto analiza lat 1999-2009 umożliwia dokonanie oceny tendencji rozwojowych w hiszpańskiej gospodarce po przystąpieniu tego kraju do obszaru euro. Struktura pracy jest podporządkowana szukaniu odpowiedzi na postawione w niej pytanie naukowe. Praca składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów oraz wniosków.
W pierwszym rozdziale przedstawiono teoretyczne podstawy integracji walutowej. Zdefiniowano pojęcie integracji walutowej i unii walutowej. Następnie omówiono teorię optymalnych obszarów walutowych oraz płynące z niej wnioski, dotyczące przesłanek wyboru systemu kursowego w określonych warunkach gospodarczych.
Na początku scharakteryzowano podstawowy nurt tej teorii (Mundell, McKinnon, Kennen), a także wynikające z niego ujęcie porównawcze kosztów i korzyści zawarcia unii walutowej (Grubel, Krugman, De Grauwe, Corden, Flemming). Ponadto przedstawiono nurt związany z endogenicznością tej teorii (Frankel, Rose). Szczególną uwagę poświęcono również modyfikacjom tej teorii, a zwłaszcza jej założeń, i implikacjom tych zmian dla analizy procesów integracji walutowej (Haberler, Flemming, Corden, Barro, Gordon, Alesina). Wskazano na różnice pomiędzy keynesowskim i monetarystycznym ujęciem teorii OOW. Na podstawie tej charakterystyki wyodrębniono mierniki optymalności obszaru, które stanowiły punkt wyjścia dalszej analizy procesów integracji walutowej w obu krajach.
W drugim rozdziale przedstawiono zasady funkcjonowania strefy euro ze szczególnym uwzględnieniem reguł prowadzenia polityki pieniężnej, fiskalnej oraz kursowej. Scharakteryzowano także kryteria konwergencji nominalnej oraz ich znaczenie jako warunków uczestnictwa w obszarze euro. Zwrócono również uwagę na dyskusję wokół modyfikacji tych kryteriów i jej przyczyny. Na koniec scharakteryzowano prawne warunki uczestnictwa w strefie euro. Charakterystyka zasad funkcjonowania strefy euro stanowiła podstawę dla sformułowania wniosków odnośnie do kryteriów przygotowania do uczestnictwa w obszarze euro i unaoczniła konieczność spełnienia tych warunków.
W trzecim rozdziale dokonano porównania stopnia przygotowania obu państw do przystąpienia do strefy euro w odpowiednich okresach za pomocą kryteriów konwergencji realnej i nominalnej. Przeprowadzono test na realną konwergencję absolutną i warunkową w gospodarce obu krajów. Przeanalizowano ponadto istotność statystyczną różnic czynników kształtujących procesy konwergencji realnej w obu krajach. Czynniki te zostały wyodrębnione na podstawie neoklasycznego modelu wzrostu. Następnie omówiono stopień spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej.
Szczególną uwagę poświęcono czynnikom kształtującym procesy inflacyjne oraz wynik budżetu państwa. W celu porównania stabilności kursu walutowego złotego i pesety podjęto próbę oszacowania kursu równowagi behawioralnej w obu krajach oraz przeprowadzono test parytetu stóp procentowych. Badanie to miało na celu identyfikację występowania premii za ryzyko w kształtowaniu się kursów obu walut.
W czwartym rozdziale przeprowadzono analizę udziału Polski i Hiszpanii w strefie euro za pomocą mierników zaczerpniętych z teorii OOW. Mierniki te to mobilność siły roboczej, elastyczność rynku pracy, otwartość gospodarki, dywersyfikacja produkcji, podatność gospodarki na asymetryczne wstrząsy oraz podobieństwo preferencji odnośnie do stopy inflacji i bezrobocia. Wskaźniki te umożliwiły pomiar elastyczności pewnych obszarów gospodarki i ocenę funkcjonalności mechanizmów mogących zastąpić autonomiczną politykę monetarną oraz kurs walutowy jako narzędzi przywracających równowagę w gospodarce. Wskazane badania miały na celu stwierdzenie, w jakim stopniu oba państwa tworzyły w odpowiednich okresach optymalny obszar walutowy ze strefą euro. Badanie oparto na testach istotności różnic poszczególnych mierników. W przypadku pomiaru podatności gospodarki na asymetryczne wstrząsy przeprowadzono analizę funkcji reakcji na impuls w ramach modeli VAR. Zbadano wpływ wstrząsów cenowych oraz kursowych na poziom produkcji w obu krajach, stosując jako punkt odniesienia do oceny asymetrii pozostałe kraje UE.
W piątym rozdziale oceniono korzyści i koszty związane z uczestnictwem w strefie euro. Na początku omówiono najważniejsze efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro. Szczególną uwagę zwrócono na tendencje rozwojowe realnych stóp procentowych, bilansu obrotów bieżących, inflacji, realnego kursu walutowego oraz wielkości udzielonych kredytów bankowych po przystąpieniu tego kraju do strefy euro. Podjęto próbę oceny wpływu akcesji na potencjał wzrostu gospodarczego w tym kraju, przede wszystkim na podstawie tendencji rozwojowych inwestycji. Dokonano podziału na przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększające wydajność gospodarki oraz nieprzyczyniające się do takiego wzrostu. Szczególną uwagę poświecono mechanizmowi boomu kredytowego w Hiszpanii z lat 1999-2007 oraz globalnego kryzysu finansowego z lat 2007-2009 w kontekście procesów integracji walutowej. Analizie poddano regulacje sektora bankowego w Hiszpanii, jako czynnika warunkującego powstanie ekspansji kredytowej. Na podstawie tych rozważań podjęto próbę nakreślenia potencjalnych scenariuszy tendencji rozwojowych wielkości gospodarczych w Polsce po przystąpieniu do strefy euro. Przedstawiono również możliwe rozwiązania potencjalnych problemów gospodarczych. Na koniec dokonano podsumowania wcześniejszych rozważań oraz sformułowano wnioski co do rozwiązań dotyczących polityki gospodarczej Polski, które umożliwiłyby naszemu krajowi nie tylko spełnienie warunków uczestnictwa w strefie euro, lecz również odniesienie długookresowych korzyści z udziału w tym obszarze.
W pracy wykorzystano obszerną literaturę dotyczącą zarówno teorii integracji i unii walutowej, jak i procesów konwergencji gospodarczej w Polsce i Hiszpanii. Teoretyczną część pracy, czyli pierwsze dwa rozdziały, oparto na rozważaniach zaczerpniętych z artykułów w czasopismach naukowych, m.in. "European Economic Review", "The American Economic Review" i "Journal of Comparative Economics". Akty prawne, a zwłaszcza traktat z Maastricht, stanowiły podstawę do omówienia warunków funkcjonowania unii walutowej.
Cenne źródło informacji dla praktycznej analizy procesów integracji walutowej w obu państwach stanowiły raporty Narodowego Banku Polskiego (NBP), Europejskiego Banku Centralnego (EBC), Banco de Espana (BDE), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Komisji Europejskiej. Dla oceny procesu konwergencji w obu krajach znaczenie miały wiadomości zaczerpnięte z publikacji Handlowej w Warszawie (SGH), National Bureau of Economic Research (NBER), Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), Center for Economic Studies and Institute for Economic Research (CesIfo) oraz European University Institute (EUI).
Cenne źródło informacji stanowiły również materiały zgromadzone podczas pobytu stypendialnego, finansowanego przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji w Instytucie Teorii Ekonomii Międzynarodowej (Institut für Allgemeine- und Außenwirtschaftstheorie). Szczególnie pomocna w rozwiązaniu analizowanego problemu badawczego była praca nad projektem naukowym, którym kierował prof. dr hab. Karlhans Sauernheimer. Praca ta pozwoliła ocenić problematykę unii walutowej z perspektywy kraju funkcjonującego w ramach strefy euro, znacznie różniącego się od Polski.
W pracy wykorzystano ponadto materiały rządowe opracowane m.in. przez Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Ministerio de Economia y Hacienda oraz Ministerio de Industria, Turismo y Comercio. Dla analizy w niniejszej pracy szczególne znaczenie mają rządowe programy konwergencji. Cenne źródło informacji stanowiły dane publikowane przez Eurostat, OECD, United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Komisję Europejską, BDE, Instituto Nacional de Estadistica (INE), Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz NBP.
Wstęp
Rozdział 1. Teoretyczne podstawy integracji walutowej
1.1. Pojęcie integracji walutowej
1.2. Teoria optymalnych obszarów walutowych
1.3. "Nowa" teoria optymalnych obszarów walutowych
1.4. Ujęcie porównawcze teorii OOW
1.5. Teoria endogeniczności optymalnych obszarów walutowych
Rozdział 2. Zasady funkcjonowania strefy euro i kryteria uczestnictwa
2.1. Polityka monetarna
2.2. Polityka kursowa
2.3. Polityka fiskalna
2.4. Kryteria uczestnictwa w strefie euro
2.4.1. Stabilność cen
2.4.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
2.4.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
2.4.4. Poziom długoterminowych stóp procentowych
2.4.5. Zgodność ustawodawstwa z traktatem z Maastricht
Rozdział 3. Stopień przygotowania Polski i Hiszpanii do akcesji do strefy euro
3.1. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji realnej
3.1.1. Wielkość PKB oraz wydajność czynników produkcji
3.1.2. Sytuacja na rynku pracy
3.2. Porównanie stopnia spełnienia kryteriów konwergencji nominalnej
3.2.1. Stabilność cen
3.2.2. Wielkość deficytu budżetowego i długu publicznego
3.2.3. Stabilność nominalnego kursu walutowego
3.2.4. Wysokość długoterminowych stóp procentowych
Rozdział 4. Uczestnictwo Polski i Hiszpanii w strefie euro w świetle teorii optymalnych obszarów walutowych
4.1. Mobilność siły roboczej
4.2. Elastyczność rynku pracy
4.3. Otwartość gospodarki
4.4. Dywersyfikacja eksportu
4.5. Synchronizacja cykli koniunkturalnych i podatność na asymetryczne wstrząsy
4.6. "Nowe" kryteria OOW
Rozdział 5. Warunki akcesji polski do strefy euro - wnioski na podstawie analizy sytuacji w Hiszpanii
5.1. Potencjalne korzyści i koszty przystąpienia do strefy euro
5.2. Efekty przystąpienia Hiszpanii do strefy euro w latach 1999-2007
5.2.1. Obniżenie nominalnej i realnej stopy procentowej po akcesji
5.2.2. Bilans płatniczy oraz realny kurs walutowy
5.2.3. Inflacja
5.3. Regulacja sektora bankowego w Hiszpanii
5.4. Skutki kryzysu finansowego z lat 2007-2009 dla sfery realnej w Hiszpanii
5.5. Scenariusze dostosowawcze w warunkach unii walutowej - wnioski dla Polski
5.6. Warunki osiągnięcia korzyści z akcesji Polski do strefy euro
Wnioski
Bibliografia
Spis wykresów
Spis tabel
