e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
[[[separator]]]
W dobie postępującej globalizacji i regionalizacji gospodarki oraz wzrostu obrotów międzynarodowych, kiedy czas dokonywanych transakcji wpływa istotnie na obniżenie kosztów handlowych - korzystanie z usług pośredników biznesowych staje się elementem nieodłącznym i wkomponowanym w zasady międzynarodowego obrotu towarowego. Bez wsparcia profesjonalnych działań i udziału w szczególności spedytorów, logistyków, przewoźników i pośredników celnych, a przede wszystkim agentów (brokerów) celnych, międzynarodowy łańcuch dostaw towarowych praktycznie nie mógłby funkcjonować. Jednak rola tych pośredników postrzegana jest przede wszystkim w kategoriach kosztów handlowych.
Przyjmuje się, że koszty handlowe w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych równoważne są 74 proc. podatku ad valorem, z czego 21 proc. to koszty transportu, a 44 proc. stanowią koszty związane z operacjami celnymi. Stąd też zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w Unii Europejskiej podejmowane są próby liberalizacji w zakresie regulacji dotyczących pośredników celnych i realizowanych przez nich usług, co wywodzi się z liberalnej ideologii konkurencyjności mającej obniżać koszty i podnosić jakość. Dążenie to nie znalazło jednak odzwierciedlenia w analizach ekonomicznych i publikacjach naukowych. Świadczy o tym ich ograniczona liczba w nauce światowej w ostatnich dekadach oraz ich, najczęściej, fragmentaryczny i przyczynkarski charakter. Brak jest także opracowań podejmujących kompleksowo, monograficznie analizę tego zjawiska z punktu widzenia ekonomiki współczesnych usług celnych w międzynarodowym obrocie towarowym.
Słuszność przyjęcia przez ustawodawców - międzynarodowego i unijnego - liberalnego założenia w usługach celnych i oparcie go na tezie, że wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym są w stanie, same w sobie, ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw - trudna jest do jednoznacznej weryfikacji. W skład usług celnych wchodzą bowiem: usługi administracyjne celne, usługi związane z odprawą celną i usługi pośrednictwa celnego. Wszystkie one mają normatywny charakter, ale w pierwszym wypadku są to usługi administracyjne oferowane w ramach bezpłatnych usług publicznych, które stanowią bazę wyjściową do świadczenia pozostałych typów usług celnych. Drugie opierają się na regulacjach prawnych, które mają usprawnić i ułatwić prowadzenie działalności gospodarczej, ale niekoniecznie sam proces obsługi celnej przedsiębiorstw, bo ten nadal wymaga profesjonalnej wiedzy z zakresu regulacji celnych. Trzecie - usługi pośrednictwa celnego - opierają się na realizacji przez pośredników celnych usług związanych z odprawą celną, mających ze swej natury charakter komercyjny. Powstaje zatem pytanie, czy wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym, które dotyczą w zasadzie ułatwień w prowadzeniu działalności gospodarczej, są w stanie same w sobie przełożyć się na ułatwienia w obsłudze celnej przedsiębiorstw, a działania rynkowe doprowadzą do poprawy jakości pracy pośredników celnych i zwiększą poziom bezpieczeństwa świadczonych usług pośrednictwa celnego. Przeprowadzone w niniejszej rozprawie analizy pozwolą na udzielenie odpowiedzi na zasadnicze pytanie: Czy cel i kierunek dokonywanej liberalizacji w przedstawicielstwie celnym jest właściwy? Częściową odpowiedź na to pytanie dają na razie tylko analizy wyspecjalizowanej instytucji UE ds. zwalczania nadużyć finansowych - OLAF - oraz dość szczątkowo śledzenie praktyki pełnej liberalizacji usług pośrednictwa celnego, którą wprowadziły Stany Zjednoczone w 1850 r., a która zaowocowała licznymi oszustwami i nieprawidłowościami, nie tylko w stosunku do budżetu państwa, ale również i przedsiębiorców.
Jak pokazują badania przeprowadzone przez OLAF, usługi pośrednictwa celnego realizowane przez profesjonalne licencjonowane podmioty (brokerów celnych, agencje celne) wpływają w znacznym stopniu na bezpieczeństwo realizowanych dostaw towarowych w międzynarodowym obrocie towarowym, przyczyniając się do eliminacji nawet o przeszło jedną trzecią przestępstw celnych w porównaniu z państwami, gdzie takich regulacji brak.
Na obszarze UE w 2014 r. ujawniono 950 mln EUR niezapłaconych należności celnych w ramach złożonych 278 mln zgłoszeń celnych, które obsługiwane były przez przeszło 2 tys. urzędów celnych, pracujących 24 godziny na dobę przez 365 dni w roku, przy wszystkich zgłoszonych nieprawidłowościach w tym roku obejmujących ogółem kwotę ok. 3,24 mld EUR. Ogólne skutki finansowe nieprawidłowości mających charakter nadużyć finansowych oraz nieprawidłowości niezwiązanych z nadużyciami finansowymi, zgłoszonych w 2014 r., były o 36 proc. wyższe niż w 2013 r., a jednocześnie liczba nieprawidłowości tego rodzaju wzrosła o 48 proc. Wartość zgłoszonych nieprawidłowości dotyczących wydatków to 2,27 mld EUR, co stanowiło 1,8 proc. wszystkich płatności. Nieprawidłowości związane z dochodem Unii Europejskiej to 0,97 mld EUR.
Zmniejszenie dochodów z ceł w UE wskutek powstałych nieprawidłowości celnych wpływa na poziom tradycyjnych środków własnych, które pochodzą z opłat celnych i rolnych (państwa członkowskie mogą zatrzymywać z tytułu poboru należności 20 proc. pobranych kwot, 80 proc. odprowadzanych jest do UE), stawki pobieranej od zharmonizowanej podstawy podatku od wartości dodanej - VAT (w każdym państwie członkowskim pobierana jest jednolita stawka 0,30 proc. zharmonizowanej podstawy VAT, podstawa ta jest ograniczona do 50 proc. dochodu narodowego brutto - DNB danego kraju) oraz stawki pobieranej od dochodu narodowego brutto - DNB (od DNB każdego z państw członkowskich UE pobierana jest jednolita stawka, która ma na celu zrównoważenie dochodów i wydatków).
Dochody z ceł zasilają budżet unijny w 15 proc., to tyle samo co podatek VAT i pomimo że cło współcześnie nie pełni tak dużej roli fiskalnej jak w dawnych czasach, to jego udział w budżecie UE jest znaczący. W Polsce w 2014 r. pobór ceł ukształtował się na poziomie 2440,72 mln PLN i pomimo że cło nie wchodzi do polskiego budżetu, a przeznaczane jest na utrzymanie Polskiej Służby Celnej - ten dochód jest istotny dla jej funkcjonowania i realizowanych przez nią usług celnych.
Usługi celne w 2015 r. poddane zostały badaniu w zakresie trzech mierników: poziomu wsparcia aktywności przedsiębiorców, wskaźnika satysfakcji klienta i oceny poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług celnych dla klientów biznesowych. Wszystkie te mierniki zostały ocenione przez respondentów wysoko, co świadczy o wysokim standardzie oferowanych przez Służbę Celną usług i wysokim poziomie współpracy na linii Służba Celna - klient biznesowy. Usługi te, mimo że stanowią platformę do świadczenia komercyjnych usług pośrednictwa celnego przez pośredników celnych, bez których niemożliwa byłaby realizacja ich zadań, nie są przedmiotem analizy niniejszej rozprawy.
Aspekty składające się na wsparcie aktywności przedsiębiorców: procedury, regulacje prawne i dostęp do informacji, ocenione zostały przez respondentów na poziomie 70,72 proc. Na obniżenie oceny wpłynęły przekonania dość znacznego odsetka respondentów o małym stopniu przejrzystości niektórych aktów prawnych,
-
ponoszeniu zbyt wysokich kosztów związanych ze świadczeniem usług oraz przekonanie o niskiej przydatności statusu AEO.
Wskaźnik satysfakcji klienta został oceniony na poziomie 86,16 proc., co świadczy o tym, że usługi realizowane przez Służbę Celną również zostały ocenione na wysokim poziomie. Na ocenę wpłynęła automatyzacja usług, będąca wynikiem wprowadzania możliwości realizowania ich za pośrednictwem systemów informatycznych. Natomiast na jej nieznaczne odchylenie od wartości maksymalnej znaczny wpływ miało przekonanie respondentów o braku zainteresowania ze strony funkcjonariuszy celnych świadczoną usługą po jej wykonaniu oraz średnia ocena usług wystawianych w odniesieniu do odprawy celnej standardowej przy objęciu procedurą tranzytu (karnet TIR).
Ocena poziomu bezpieczeństwa w odniesieniu do działań podejmowanych przez Służbę Celną wyniosła 70,56 proc., co świadczy o wysokiej ocenie skuteczności Służby Celnej w zapobieganiu przedostawania się na rynek polski nielegalnych
-
niebezpiecznych towarów celnych i akcyzowych. Ocenę obniżyło przekonanie respondentów o potrzebie wzmocnienia działań zapobiegawczych, w szczególności związanych ze zwalczaniem handlu nielegalnymi papierosami.
Przedstawione w powyższym badaniu wskaźniki pokazują, że usługi celne oferowane przez Służbę Celną wpływają w istotny sposób na poziom realizowanych usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych przez przedsiębiorców - eksporterów/importerów czy ich przedstawicieli celnych w ramach realizowanych usług pośrednictwa celnego, jednak stanowią one tylko bazę wyjściową do ich realizacji. O jakości ich realizacji zadecyduje praktyczna znajomość regulacji prawnych w zakresie obsługi celnej towarów i sprawność korzystania z elektronicznych usług celnych oferowanych przez organy celne. W związku z tym wyłania się pytanie: w jakim stopniu realizowane przez pośredników celnych usługi celne mogą ułatwiać obsługę celną przedsiębiorstw, przy zachowaniu dbałości o interesy ich mocodawców, jak i o interesy UE?
Ze względu na zawiłość regulacji celnych i skomplikowane procedury celne przedsiębiorcy często nie mają wystarczającej wiedzy i kompetencji w zakresie dokonywanych odpraw celnych, dlatego zmuszeni są korzystać z usług pośredników celnych, którzy reprezentują ich przed organami celnymi, pełniąc rolę służebną zarówno w stosunku do organów celnych, jak i swoich mocodawców.
Problematyka pośrednictwa celnego nie doczekała się do tej pory pogłębionych badań naukowych. Niniejsza publikacja ma przynajmniej w pewnym stopniu wypełnić tę lukę. Celem rozprawy jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego rynku usług pośrednictwa celnego. To na tym rynku przeprowadzono badania (dwa badania w odstępie kilku lat), których celem było zebranie informacji na temat funkcjonowania agencji celnych w Polsce. Po przeprowadzonych po raz pierwszy w 2006 r. badaniach i wynikającej z nich diagnozie rynku usług agencji celnych oraz zarysowaniu perspektywy ich rozwoju, powtórzono je po przeprowadzonej deregulacji rynku usług pośrednictwa celnego. Na tej podstawie dokonano kolejnej, porównawczej analizy tego rynku po to, by wskazać na zmiany i tendencje rozwojowe oraz stworzyć wizję perspektywicznego ich rozwoju, tak aby polskie agencje celne mogły skutecznie konkurować na rynku unijnym, realizując usługi celne. Uzyskane wyniki badań mogą być wykorzystywane w prowadzonym biznesie celnym zarówno w aspekcie działań praktycznych, jak i dalszych analiz teoretycznych w środowisku celnym oraz badaniu powiązań w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych. Powinno to zaowocować włączeniem tematyki usług celnych do pogłębionych analiz na gruncie nauk ekonomicznych. Zagadnienia te były dotychczas traktowane marginalnie w kontekście ich wpływu na konkurencyjność gospodarki jako całości czy prowadzonej przez podmioty działalności gospodarczej.
Przeprowadzona pogłębiona analiza polskiego rynku usług pośrednictwa celnego w połączeniu z analizą rynku usług pośrednictwa celnego na arenie międzynarodowej i w UE ma przyczynić się do udzielenia odpowiedzi na podstawowe pytanie rozprawy: Czy pośrednicy celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie towarowym oraz w jakim stopniu wdrożenie zasad neoliberalizmu w polityce usług pośrednictwa celnego jest w stanie doprowadzić do poprawy jakości ich świadczenia i zwiększenia poziomu ich bezpieczeństwa. Podstawowemu pytaniu badawczemu pracy przyporządkowane zostały następujące szczegółowe pytania badawcze:
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim celu oraz w jakim stopniu przedstawiciele celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie gospodarczym oraz czy agenci celni są dominującą profesją pośredników celnych na arenie międzynarodowej? Jeśli tak, to co spowodowało wykrystalizowanie się tezy o eliminowaniu agentów celnych z procesów obsługi celnej towarów w międzynarodowym pośrednictwie gospodarczym?
-
Czy i na ile realizowany model usług pośrednictwa celnego jest w stanie przyczynić się do konkurencyjności obsługi celnej na arenie międzynarodowej, w UE i w Polsce oraz czy wdrożenie w UE uniwersalnego modelu świadczenia usług pośrednictwa celnego jest w stanie poprawić jakość dokonywanych odpraw celnych?
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu realizowane modele świadczenia usług pośrednictwa celnego w Polsce oraz ich zinstytucjonalizowana struktura mają wpływ na proces dokonujących się zmian w strukturze polskiego rynku usług pośrednictwa celnego?
-
Czy usługi pośrednictwa celnego są w stanie usprawnić proces obsługi celnej towarów i czy dają one gwarancję prawidłowo zrealizowanych operacji celnych oraz jakie jest ich miejsce i rola w usługach celnych, a także czym się kierują przedsiębiorcy, zlecając dokonanie operacji celnych w ramach swojej działalności gospodarczej przedstawicielom celnym?
-
Czy i w jakim stopniu stosowana kontrola celna towarów jest w stanie zweryfikować profesjonalizm przedstawicieli celnych i jakość komercyjnych usług pośrednictwa celnego oraz w czym tkwi problem ich znormalizowania na poziomie UE?
-
Czy i na ile wprowadzane ułatwienia regulacyjne w międzynarodowym obrocie towarowym i ich standaryzacja są w stanie same w sobie ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw, eliminując przedstawicieli celnych z międzynarodowego obrotu towarowego? Czy organizacje zrzeszające agentów celnych na poziomie narodowym, unijnym i międzynarodowym przyczyniają się do integracji środowiska agentów (brokerów) celnych? Czy przedsiębiorcy są w stanie zrezygnować z reprezentacji celnej przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym?
Zakres przedmiotowy niniejszej pracy ograniczony został do usług pośrednictwa celnego, czyli usług celnych realizowanych przez przedstawicieli celnych przy dokonywanych odprawach celnych towarów, które to stanowią istotny element szeroko pojętych usług logistycznych w międzynarodowym obrocie towarowym - te ostatnie praktycznie zostały wyłączone z zakresu analizy.
Tezę rozprawy sformułowano następująco: Korzystanie z przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym jest korzystne dla interesariuszy procesów obsługi celnej towarów. Teza ta odnosi się z jednej strony do ułatwień w zakresie obsługi celnej przedsiębiorców prowadzących działalność eksportowo- -importową, do przyczyniania się do ochrony legalnego obrotu towarowego, promowania zasady uczciwej konkurencji na rynku oraz wpływania na bezpieczeństwo finansowe UE i poszczególnych państw członkowskich, z drugiej zaś przyczyniania się do bezpieczeństwa obrotu towarowego, w szerokim tego słowa znaczeniu. Konsekwencją przyjętej tezy jest postawienie kilku hipotez.
-
Przedstawicielstwo celne stanowi szczególną formę zastępstwa mocodawcy w międzynarodowym obrocie towarowym, ściśle powiązaną z taką formą przedstawicielstwa, w której prawa, obowiązki oraz odpowiedzialność zarówno przedstawicieli celnych, jak i mocodawcy mają charakter normatywny, przy czym obecnie następuje zacieranie różnic w odpowiedzialności przedstawicieli celnych działających w formie przedstawicielstwa celnego (rozdział I).
-
Model regulacyjny rynku usług pośrednictwa nie ma wpływu na konkurencyjność obsługi celnej towarów zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, a konkurencyjność odpraw celnych mierzona wskaźnikiem czasu granicznego powinna uwzględniać nie tylko czas spędzony na granicach, ale również i wartość zobowiązań celnych i ułatwienia fiskalne (rozdział II).
-
Z usług pośrednictwa celnego realizowanych przez instytucje pośrednictwa celnego (agencje celne, agenci celni) korzystają przede wszystkim MSP. W tym segmencie poważną konkurencję dla pośredników celnych stanowią doradcy podatkowi pełniący funkcję agentów celnych. Jest to związane z deficytem profesjonalnej wiedzy celnej wymaganej po wejściu w życie nowego pakietu UKC oraz zmianami w zakresie dostępu do zawodu agenta celnego (brak egzaminu państwowego) i kompleksowością obsługi celno-podatkowej (rozdział II).
-
Pośrednicy celni, świadcząc usługi pośrednictwa celnego w ramach dokonywanych odpraw celnych, ułatwiają przedsiębiorcom prowadzenie działalności gospodarczej. Stosując prawidłowo regulacje prawne w zakresie formalności celnych, przyczyniają się z jednej strony do skrócenia czasu dokonywanej odprawy celnej towarów, z drugiej zaś minimalizują ryzyko popełnienia błędu podczas dokonywania różnych operacji celnych, które mogłoby prowadzić do negatywnych konsekwencji dla ich interesariuszy (rozdział III).
-
Kontrola usług pośrednictwa celnego, w tym ich prawidłowości i jakości, sprzężona jest z zasadami kontroli celnej dokonywanej przez organy celne, gdzie poziom wiedzy, umiejętności i kompetencji przedstawicieli celnych ma istotny wpływ na konkurencyjność prowadzonej przed przedsiębiorców działalności gospodarczej (rozdział IV).
-
Ułatwienia prawne wprowadzane w międzynarodowym obrocie towarowym nie są w stanie same w sobie ułatwić procesu obsługi celnej przedsiębiorstw, gdyż nadal wymaga on zastosowania profesjonalnej wiedzy, kompetencji i umiejętności przedstawicieli celnych z zakresu regulacji ustawodawstwa celnego oraz informatycznych systemów celnych (rozdział V).
Podstawowy wywód pracy opiera się na metodzie analitycznej i obejmuje analizę regulacji przedstawicielstwa celnego pod kątem przedmiotu badań. Zakreślony temat wpłynął na wykorzystane metody badawcze. Dotyczy to przede wszystkim rozwiązań w realizowanych usługach celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych w międzynarodowym obrocie towarowym, analizy instytucjonalnej istotnej dla przedmiotu badań. Wykorzystano także metodę analizy statystycznej indeksu celnego oraz czasu dokonywanych odpraw celnych w ramach UE w imporcie i eksporcie towarów. Sięgnięto również do komparatystyki prawnej, wykorzystując metodę porównawczą w odniesieniu do wybranych państw na arenie międzynarodowej i UE. Odnosi się to do statusu funkcjonowania agentów (brokerów) celnych na rynku światowym oraz unijnym.
Przeprowadzono także badania własne (ankieta, wywiad) rynku usług pośrednictwa celnego w Polsce w grudniu 2015 r. Metodą zastosowaną do realizacji tego badania w pierwszym wypadku była ankieta internetowa, która obecnie jest najszybszą formą przeprowadzania badań - najtańszą oraz najwygodniejszą zarówno dla badanego, jak i badacza. Jednak to właśnie jej powszechnie zarzuca się małą motywację badanego do udziału w ankiecie i niski stopień realizacji próby (response rate). Nie jest to w pełni uzasadnione, gdyż indywidualny wywiad bezpośredni prowadzony przez badacza także może być związany z małą motywacją badanego i niskim stopniem realizacji próby, gdyż wytypowane do badania osoby mogą się zasłaniać (i tak bardzo często się dzieje) brakiem czasu oraz niejednokrotnie brakiem wiary w przydatność takich badań itp. Niejednokrotnie doświadcza tego każdy badacz. Drugą metodą zastosowaną w badaniu własnym były liczne wywiady eksperckie przeprowadzone z praktykami oraz wnioski wynikające z własnych obserwacji uczestniczących, które w znacznym stopniu ubogaciły niniejszą pracę.
Ankietę rozesłano do 500 agencji celnych, których adresy elektroniczne zaczerpnięto z Panoramy firm. Znajdowały się w niej wprawdzie adresy 718 agencji celnych, jednak niektóre z firm nie miały adresów mejlowych lub nie były one weryfikowane przez administratora poczty.
Badanie prowadzono od 22.11.2015 r. do 5.12.2015 r. Pomimo krótkiego, dwutygodniowego czasu trwania badania wszystkie odpowiedzi otrzymano w ciągu pięciu dni od wysłania zaproszenia do wzięcia udziału w badaniu, przy czym 90 proc. odpowiedzi autorka uzyskała w ciągu pierwszych trzech dni od wysłania kwestionariusza ankiety.
Stosowanym przez autorkę narzędziem badawczym był kwestionariusz
ankiety składający się z 21 pytań, którego założeniem była przejrzystość, zachowanie odpowiedniej liczby pytań skategoryzowanych, dających możliwość wyboru kilku odpowiedzi, oraz pytań o charakterze zamkniętym, z uwzględnieniem opcji ?inne", dającej badanemu respondentowi możliwość przekazania dodatkowych informacji dotyczących danej kwestii. Wróciły 102 wypełnione ankiety, co stanowi zwrot na poziomie 20,4 proc.
Z uwagi na zakreśloną tezę, hipotezy oraz pytania badawcze zakres podmiotowy rozważań ograniczono do analizy działalności pośredników celnych, w powiązaniu z wymogami dostępu do wykonywanego zawodu agenta (brokera) celnego, wyłączając tym samym całą gamę innych pośredników biznesowych zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy, którzy realizując swoje zadania, wspierają działania pośredników celnych. Z grupy polskich przedsiębiorców zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy wyodrębniono na podstawie badań podstawową grupę klientów biznesowych pośredników celnych - małego i średniego przedsiębiorcę (MSP).
Z czasowego i terytorialnego punktu widzenia praca obejmuje dość szeroką analizę rynku usług pośrednictwa celnego, gdzie poddano analizie rynek międzynarodowy, unijny oraz w znacznie szerszym aspekcie - rynek polski. Analiza skoncentrowana jest przede wszystkim na aktualnym stanie prawno-ekonomicznym, zawiera jednak również elementy historycznego rozwoju i jego prognozę.
W pracy wykorzystano literaturę polską i obcojęzyczną, a przeglądu piśmiennictwa naukowego dokonano pod kątem przedmiotu badań. Rozważania dotyczące pośrednictwa celnego w międzynarodowym obrocie towarowym były przedmiotem analizy autorki już w 2009 r., czego efektem było opracowanie monograficzne - pierwsze na polskim rynku wydawniczym, które poddawało analizie usługi pośrednictwa celnego. Od tego czasu wiele się jednak zmieniło w zakresie usług celnych zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, więc monografia z 2009 r. w zasadzie uległa całkowitej dezaktualizacji. Przez okres ośmiu ostatnich lat nie powstała, a przynajmniej nie jest mi znana, żadna zwarta publikacja z zakresu tej problematyki. Trudno jest jednoznacznie ocenić przyczynę tego stanu rzeczy, ale bez wątpienia jedną z nich był brak stabilności w regulacjach prawa celnego - panował stan ciągłej niepewności. Pod koniec grudnia 2015 r. UE opublikowała pakiet Unijnego Kodeksu Celnego (UKC), który w zasadniczy sposób zmienił podstawę normatywną świadczenia usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych na unijnym obszarze celnym, wszedł on w życie w dniu 1 maja 2016 r., również wtedy nastąpiła istotna zmiana w reprezentacji celnej.
Niniejsza monografia zawiera nowe zasady świadczenia usług celnych na rynku unijnym oraz międzynarodowym, a także nowe zasady obowiązujące w przedstawicielstwie celnym. A co najważniejsze, wykazuje, że przedstawicielstwo celne, pomimo licznych prób jego marginalizowana w międzynarodowym obrocie towarowym, nadal spełnia swoje funkcje, ważne nie tylko z punktu widzenia efektywności i sprawności dokonywanej wymiany towarowej, ale również i zabezpieczenia dochodów finansowych państwa lub ugrupowań integracyjnych. W związku z tym jest ono nadal potrzebne w międzynarodowym obrocie towarowym, gdyż ułatwia przedsiębiorcom prowadzenie działalności zarówno eksportowej, jak i importowej.
Monografia dzieli się na pięć rozdziałów oraz zawiera wstęp, zakończenie i bibliografię.
Rozdział I ma na celu dokonanie przeglądu modeli zastępstwa w obrocie gospodarczym, wskazując jednocześnie na rozróżnienie osób realizujących zlecone przez przedsiębiorców zadania: przedstawicieli, przedstawicieli celnych i pełnomocników w zakresie ich praw, obowiązków oraz odpowiedzialności wobec zleceniodawców. Szczególną analizą objęto przedstawicieli celnych pełniących funkcje pośredników celnych w międzynarodowym obrocie towarowym. Reprezentacja celna realizowana jest poprzez formę przedstawicielstwa celnego - bezpośrednią lub pośrednią, które to, pomimo różnych uregulowań konstrukcyjnych w zakresie odpowiedzialności przedstawicieli celnych, upodabniają się do siebie, a więc zaciera się zasadnicza różnica między formami przedstawicielstwa celnego. W pierwszym wypadku dotyczy to fakultatywnej odpowiedzialności solidarnej, w drugim obligatoryjnej odpowiedzialności solidarnej przedstawicieli celnych i mocodawcy. Pomimo że rozdział I jest w zasadzie wprowadzającym w problematykę pracy, zawiera on również elementy uzasadniające pierwszą hipotezę pracy oraz odpowiada na zasadnicze pytanie: Co spowodowało, że na arenie międzynarodowej pojawiło się przeświadczenie o marginalizowaniu roli przedstawicieli celnych w obsłudze celnej towarów?, dając jednocześnie odpowiedź na pierwsze pytanie badawcze.
Celem rozdziału II jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w jego aspekcie modelowym wraz ze skutkami ekonomicznymi, wybranych państw w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, z pogłębioną analizą polskiego rynku pośrednictwa celnego. Dodatkowo przeprowadzono badania ankietowe, które mają odpowiedzieć na następujące pytania: Jakim rynkiem jest polski rynek usług pośrednictwa celnego - stabilizacyjnym czy turbulentnym? Jaka jest jego struktura? Czy widoczny jest nowy trend w jego strukturze? Jaka jest prognoza jego rozwoju? Rozdział ten udziela odpowiedzi na drugie postawione pytanie szczegółowe oraz weryfikuje drugą hipotezę poprzez przeprowadzoną analizę stosowanych modeli rynku usług pośrednictwa celnego w wybranych państwach na arenie międzynarodowej, tj. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Wspólnocie Afryki Wschodniej, na Madagaskarze, w Meksyku, Japonii, Rosji, Turcji, Chinach, Indiach,
Hiszpanii, we Włoszech, w Grecji, Francji, na Łotwie, Litwie, Cyprze, w Belgii, Portugalii, Chorwacji, Niemczech, dając tym samym odpowiedź na kolejne pytanie rozprawy: Czy wybór modelu reprezentacji celnej ma wpływ na konkurencyjność dokonywanych odpraw celnych? Rozdział ten zamyka analiza interesariuszy usług pośrednictwa celnego - przedsiębiorców i skarbu państwa.
Rozdział III dotyczy kategoryzacji usług realizowanych przez przedstawicieli celnych podczas dokonywanej odprawy celnej towarów oraz przedstawia rozróżnienie między usługami celnymi, administracyjnymi usługami celnymi, usługami celnymi związanymi z obsługą celną oraz usługami pośrednictwa celnego. W pierwszym wypadku analizie poddane zostały sposoby postępowania z towarem zgodnie z jego ekonomicznym przeznaczeniem, które przeanalizowano w konkretnych procedurach celnych - zwykłych oraz specjalnych, włączając także powrotny wywóz i powiadomienie o powrotnym wywozie oraz zniszczenie lub zrzeczenie się towaru na rzecz Skarbu Państwa. Rozdział ten nie ogranicza się tylko do procedur celnych i innych sposobów postępowania z towarem, wskazuje również na usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym. Takie ujęcie jest uzasadnione z punktu widzenia postawionej tezy, całościowej weryfikacji trzeciej hipotezy, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania całkowitej odpowiedzi na trzecie postawione pytanie szczegółowe.
Rozdział IV poddaje analizie kontrolę usług pośrednictwa celnego na podstawie jej trzech form: standardowej, losowej oraz postimportowej, a także poziom kwalifikacji i umiejętności przedstawicieli celnych. Przeanalizowano propozycje CONFIAD w zakresie standaryzacji kompetencji i kwalifikacji zawodowych przedstawicieli celnych w ramach UE oraz Kartę Jakości w usługach pośrednictwa celnego. W końcu przedstawiono i poddano ocenie normy CEN (European Com- mittee of Standardization) w powiązaniu z proponowanym programem szkolenia celnego w UE. Rozdział ten weryfikuje czwartą hipotezę i czwarte pytanie szczegółowe oraz dopełnia weryfikację tezy.
Rozdział V omawia ułatwienia prawne wprowadzone w międzynarodowym obrocie towarowym, które przyczyniły się do standaryzacji środowiska celnego na arenie międzynarodowej oraz instytucjonalne wsparcie dla przedstawicieli celnych w aspekcie międzynarodowym, unijnym, a także polskim. W pierwszym wypadku analizie poddano regulacje Zmienionego Protokołu do umowy w sprawie ułatwień w handlu z 27 listopada 2014 r., który stanowi nowelizację Umowy z Marrakeszu ustanawiającej Światową Organizację Handlu (World Trade Organi- zation) w zakresie ułatwień i uproszczeń w handlu międzynarodowym. Dokonana analiza prowadzi do wniosku, że porozumienie to w gruncie rzeczy jest rozciągnięciem na szerszą skalę już istniejących ułatwień w międzynarodowym obrocie towarowym, które były stosowane przez ograniczoną liczbę sygnatariuszy konwencji celnych lub innych umów. W drugim wypadku wskazano rolę organizacji międzynarodowych, unijnych i polskich zrzeszających w swoich strukturach pośredników celnych, które tworzą standardy obsługi celnej. Rozdział ten dopełnia ostatecznie weryfikację tezy i hipotezy piątej oraz piątego pytania szczegółowego w powiązaniu z wcześniejszymi analizami przeprowadzonymi w poprzednich rozdziałach.
Pracę zamykają: zakończenie, spis tabel i rysunków, aneksy oraz bibliografia. Niniejsza monografia ma wskazać na najnowsze rozwiązania ekonomiczno-menedżerskie i organizacyjno-prawne. Ukazuje tendencje rozwoju usług pośrednictwa celnego w kierunku ułatwień i uproszczeń w warunkach środowiska gospodarki elektronicznej i narastającego zagrożenia we współczesnych międzynarodowych łańcuchach dostaw towarowych, jakim jest terroryzm międzynarodowy. Z teoretycznego punktu widzenia wykazuje, że korzystanie z przedstawicieli celnych jest potrzebne i uzasadnione w międzynarodowym obrocie towarowym dla jego interesariuszy. Z praktycznego punktu widzenia uzasadnia tezę, że dopóki będzie istniał międzynarodowy obrót towarowy, dopóty będą funkcjonowali w nim przedstawiciele celni i inni pośrednicy biznesowi.
[[[separator]]]
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I. Pośrednictwo celne jako element międzynarodowego pośrednictwa gospodarczego
1. Formy pośrednictwa gospodarczego
2. Przedstawicielstwo celne jako szczególna forma zastępstwa
2.1. Przedstawicielstwo bezpośrednie
2.2. Przedstawicielstwo pośrednie
3. Status celny przedstawiciela celnego
3.1. Pojęcie przedstawiciela celnego
3.2. Prawa i obowiązki
3.3. Odpowiedzialność prawna
4. Kontrowersje w zakresie potrzeby regulacyjnej przedstawicielstwa celnego
a standaryzacja ustawodawstwa celnego na arenie międzynarodowej
Rozdział II. Struktura modelowa rynku usług pośrednictwa celnego
na arenie międzynarodowej
1. Zasady modelowe przyjmowane na arenie międzynarodowej
1.1. Model licencyjny i mieszany
1.2. Skutki ekonomiczne
2. Zasady modelowe przyjmowane w Unii Europejskiej
2.1. Model licencyjny i mieszany
2.2. Model uniwersalny
2.3. Skutki ekonomiczne
3. Zasady modelowe przyjmowane w Polsce
3.1. Model licencyjny i mieszany
3.2. Model uniwersalny
3.3. Skutki ekonomiczne
3.4. Instytucje pośrednictwa celnego
3.4.1. Agencje celne
3.4.2. Agenci celni
3.4.3. Doradcy podatkowi jako agenci celni
4. Interesariusze usług pośrednictwa celnego
4.1. Przedsiębiorcy
4.2. Skarb Państwa
Rozdział III. Przedstawicielstwo celne w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Usługi pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw
2. Kategoryzacja usług pośrednictwa celnego
2.1. Usługi pośrednictwa celnego przed wprowadzeniem/wyprowadzeniem towarów
2.1.1. Przywozowa deklaracja skrócona
2.1.2. Wywozowa deklaracja skrócona
2.2. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych przywozowych
2.2.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.2.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.2.2.1. Dopuszczenie do obrotu
2.2.2.2. Procedury specjalne
2.2.2.2.1. Procedura składowania celnego
2.2.2.2.2. Procedura składu celnego
2.2.2.2.3. Procedura wolnego obszaru celnego
2.2.2.2.4. Procedura uszlachetniania czynnego
2.2.2.2.5. Procedura odprawy czasowej
2.2.2.2.6. Procedura końcowego przeznaczenia
2.2.2.2.7. Procedura tranzytu zewnętrznego . 182
2.3. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych wywozowych
2.3.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.3.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.3.2.1. Procedura wywozu
2.3.2.2. Procedura uszlachetniania biernego
2.3.2.3. Procedura tranzytu wewnętrznego
2.4. Usługi pośrednictwa celnego związane ze zniszczeniem lub zrzeczeniem
się towaru na rzecz Skarbu Państwa
2.5. Usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym
Rozdział IV. Kontrola usług pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Kontrola celna towarów a kontrola usług pośrednictwa celnego
1.1. Podstawowa kontrola celna
1.2. Kontrola losowa
1.3. Kontrola postimportowa
2. Kontrola jakości usług pośrednictwa celnego a standardy kompetencyjne agentów celnych
2.1. Problem normalizacji jakości usług pośrednictwa celnego
2.1.1. Karta Jakości
2.1.2. Normy CEN a system kompetencji dla agentów celnych
Rozdział V. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej a rola przedstawicielstwa celnego
1. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej
1.1. Proces standaryzacji ram obsługi celnej towarów
1.2. Instytucjonalne wsparcie przedstawicieli celnych
2. Rola przedstawiciela celnego w międzynarodowej obsłudze celnej towarów
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks
Opis
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Wstęp
W dobie postępującej globalizacji i regionalizacji gospodarki oraz wzrostu obrotów międzynarodowych, kiedy czas dokonywanych transakcji wpływa istotnie na obniżenie kosztów handlowych - korzystanie z usług pośredników biznesowych staje się elementem nieodłącznym i wkomponowanym w zasady międzynarodowego obrotu towarowego. Bez wsparcia profesjonalnych działań i udziału w szczególności spedytorów, logistyków, przewoźników i pośredników celnych, a przede wszystkim agentów (brokerów) celnych, międzynarodowy łańcuch dostaw towarowych praktycznie nie mógłby funkcjonować. Jednak rola tych pośredników postrzegana jest przede wszystkim w kategoriach kosztów handlowych.
Przyjmuje się, że koszty handlowe w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych równoważne są 74 proc. podatku ad valorem, z czego 21 proc. to koszty transportu, a 44 proc. stanowią koszty związane z operacjami celnymi. Stąd też zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w Unii Europejskiej podejmowane są próby liberalizacji w zakresie regulacji dotyczących pośredników celnych i realizowanych przez nich usług, co wywodzi się z liberalnej ideologii konkurencyjności mającej obniżać koszty i podnosić jakość. Dążenie to nie znalazło jednak odzwierciedlenia w analizach ekonomicznych i publikacjach naukowych. Świadczy o tym ich ograniczona liczba w nauce światowej w ostatnich dekadach oraz ich, najczęściej, fragmentaryczny i przyczynkarski charakter. Brak jest także opracowań podejmujących kompleksowo, monograficznie analizę tego zjawiska z punktu widzenia ekonomiki współczesnych usług celnych w międzynarodowym obrocie towarowym.
Słuszność przyjęcia przez ustawodawców - międzynarodowego i unijnego - liberalnego założenia w usługach celnych i oparcie go na tezie, że wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym są w stanie, same w sobie, ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw - trudna jest do jednoznacznej weryfikacji. W skład usług celnych wchodzą bowiem: usługi administracyjne celne, usługi związane z odprawą celną i usługi pośrednictwa celnego. Wszystkie one mają normatywny charakter, ale w pierwszym wypadku są to usługi administracyjne oferowane w ramach bezpłatnych usług publicznych, które stanowią bazę wyjściową do świadczenia pozostałych typów usług celnych. Drugie opierają się na regulacjach prawnych, które mają usprawnić i ułatwić prowadzenie działalności gospodarczej, ale niekoniecznie sam proces obsługi celnej przedsiębiorstw, bo ten nadal wymaga profesjonalnej wiedzy z zakresu regulacji celnych. Trzecie - usługi pośrednictwa celnego - opierają się na realizacji przez pośredników celnych usług związanych z odprawą celną, mających ze swej natury charakter komercyjny. Powstaje zatem pytanie, czy wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym, które dotyczą w zasadzie ułatwień w prowadzeniu działalności gospodarczej, są w stanie same w sobie przełożyć się na ułatwienia w obsłudze celnej przedsiębiorstw, a działania rynkowe doprowadzą do poprawy jakości pracy pośredników celnych i zwiększą poziom bezpieczeństwa świadczonych usług pośrednictwa celnego. Przeprowadzone w niniejszej rozprawie analizy pozwolą na udzielenie odpowiedzi na zasadnicze pytanie: Czy cel i kierunek dokonywanej liberalizacji w przedstawicielstwie celnym jest właściwy? Częściową odpowiedź na to pytanie dają na razie tylko analizy wyspecjalizowanej instytucji UE ds. zwalczania nadużyć finansowych - OLAF - oraz dość szczątkowo śledzenie praktyki pełnej liberalizacji usług pośrednictwa celnego, którą wprowadziły Stany Zjednoczone w 1850 r., a która zaowocowała licznymi oszustwami i nieprawidłowościami, nie tylko w stosunku do budżetu państwa, ale również i przedsiębiorców.
Jak pokazują badania przeprowadzone przez OLAF, usługi pośrednictwa celnego realizowane przez profesjonalne licencjonowane podmioty (brokerów celnych, agencje celne) wpływają w znacznym stopniu na bezpieczeństwo realizowanych dostaw towarowych w międzynarodowym obrocie towarowym, przyczyniając się do eliminacji nawet o przeszło jedną trzecią przestępstw celnych w porównaniu z państwami, gdzie takich regulacji brak.
Na obszarze UE w 2014 r. ujawniono 950 mln EUR niezapłaconych należności celnych w ramach złożonych 278 mln zgłoszeń celnych, które obsługiwane były przez przeszło 2 tys. urzędów celnych, pracujących 24 godziny na dobę przez 365 dni w roku, przy wszystkich zgłoszonych nieprawidłowościach w tym roku obejmujących ogółem kwotę ok. 3,24 mld EUR. Ogólne skutki finansowe nieprawidłowości mających charakter nadużyć finansowych oraz nieprawidłowości niezwiązanych z nadużyciami finansowymi, zgłoszonych w 2014 r., były o 36 proc. wyższe niż w 2013 r., a jednocześnie liczba nieprawidłowości tego rodzaju wzrosła o 48 proc. Wartość zgłoszonych nieprawidłowości dotyczących wydatków to 2,27 mld EUR, co stanowiło 1,8 proc. wszystkich płatności. Nieprawidłowości związane z dochodem Unii Europejskiej to 0,97 mld EUR.
Zmniejszenie dochodów z ceł w UE wskutek powstałych nieprawidłowości celnych wpływa na poziom tradycyjnych środków własnych, które pochodzą z opłat celnych i rolnych (państwa członkowskie mogą zatrzymywać z tytułu poboru należności 20 proc. pobranych kwot, 80 proc. odprowadzanych jest do UE), stawki pobieranej od zharmonizowanej podstawy podatku od wartości dodanej - VAT (w każdym państwie członkowskim pobierana jest jednolita stawka 0,30 proc. zharmonizowanej podstawy VAT, podstawa ta jest ograniczona do 50 proc. dochodu narodowego brutto - DNB danego kraju) oraz stawki pobieranej od dochodu narodowego brutto - DNB (od DNB każdego z państw członkowskich UE pobierana jest jednolita stawka, która ma na celu zrównoważenie dochodów i wydatków).
Dochody z ceł zasilają budżet unijny w 15 proc., to tyle samo co podatek VAT i pomimo że cło współcześnie nie pełni tak dużej roli fiskalnej jak w dawnych czasach, to jego udział w budżecie UE jest znaczący. W Polsce w 2014 r. pobór ceł ukształtował się na poziomie 2440,72 mln PLN i pomimo że cło nie wchodzi do polskiego budżetu, a przeznaczane jest na utrzymanie Polskiej Służby Celnej - ten dochód jest istotny dla jej funkcjonowania i realizowanych przez nią usług celnych.
Usługi celne w 2015 r. poddane zostały badaniu w zakresie trzech mierników: poziomu wsparcia aktywności przedsiębiorców, wskaźnika satysfakcji klienta i oceny poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług celnych dla klientów biznesowych. Wszystkie te mierniki zostały ocenione przez respondentów wysoko, co świadczy o wysokim standardzie oferowanych przez Służbę Celną usług i wysokim poziomie współpracy na linii Służba Celna - klient biznesowy. Usługi te, mimo że stanowią platformę do świadczenia komercyjnych usług pośrednictwa celnego przez pośredników celnych, bez których niemożliwa byłaby realizacja ich zadań, nie są przedmiotem analizy niniejszej rozprawy.
Aspekty składające się na wsparcie aktywności przedsiębiorców: procedury, regulacje prawne i dostęp do informacji, ocenione zostały przez respondentów na poziomie 70,72 proc. Na obniżenie oceny wpłynęły przekonania dość znacznego odsetka respondentów o małym stopniu przejrzystości niektórych aktów prawnych,
-
ponoszeniu zbyt wysokich kosztów związanych ze świadczeniem usług oraz przekonanie o niskiej przydatności statusu AEO.
Wskaźnik satysfakcji klienta został oceniony na poziomie 86,16 proc., co świadczy o tym, że usługi realizowane przez Służbę Celną również zostały ocenione na wysokim poziomie. Na ocenę wpłynęła automatyzacja usług, będąca wynikiem wprowadzania możliwości realizowania ich za pośrednictwem systemów informatycznych. Natomiast na jej nieznaczne odchylenie od wartości maksymalnej znaczny wpływ miało przekonanie respondentów o braku zainteresowania ze strony funkcjonariuszy celnych świadczoną usługą po jej wykonaniu oraz średnia ocena usług wystawianych w odniesieniu do odprawy celnej standardowej przy objęciu procedurą tranzytu (karnet TIR).
Ocena poziomu bezpieczeństwa w odniesieniu do działań podejmowanych przez Służbę Celną wyniosła 70,56 proc., co świadczy o wysokiej ocenie skuteczności Służby Celnej w zapobieganiu przedostawania się na rynek polski nielegalnych
-
niebezpiecznych towarów celnych i akcyzowych. Ocenę obniżyło przekonanie respondentów o potrzebie wzmocnienia działań zapobiegawczych, w szczególności związanych ze zwalczaniem handlu nielegalnymi papierosami.
Przedstawione w powyższym badaniu wskaźniki pokazują, że usługi celne oferowane przez Służbę Celną wpływają w istotny sposób na poziom realizowanych usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych przez przedsiębiorców - eksporterów/importerów czy ich przedstawicieli celnych w ramach realizowanych usług pośrednictwa celnego, jednak stanowią one tylko bazę wyjściową do ich realizacji. O jakości ich realizacji zadecyduje praktyczna znajomość regulacji prawnych w zakresie obsługi celnej towarów i sprawność korzystania z elektronicznych usług celnych oferowanych przez organy celne. W związku z tym wyłania się pytanie: w jakim stopniu realizowane przez pośredników celnych usługi celne mogą ułatwiać obsługę celną przedsiębiorstw, przy zachowaniu dbałości o interesy ich mocodawców, jak i o interesy UE?
Ze względu na zawiłość regulacji celnych i skomplikowane procedury celne przedsiębiorcy często nie mają wystarczającej wiedzy i kompetencji w zakresie dokonywanych odpraw celnych, dlatego zmuszeni są korzystać z usług pośredników celnych, którzy reprezentują ich przed organami celnymi, pełniąc rolę służebną zarówno w stosunku do organów celnych, jak i swoich mocodawców.
Problematyka pośrednictwa celnego nie doczekała się do tej pory pogłębionych badań naukowych. Niniejsza publikacja ma przynajmniej w pewnym stopniu wypełnić tę lukę. Celem rozprawy jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego rynku usług pośrednictwa celnego. To na tym rynku przeprowadzono badania (dwa badania w odstępie kilku lat), których celem było zebranie informacji na temat funkcjonowania agencji celnych w Polsce. Po przeprowadzonych po raz pierwszy w 2006 r. badaniach i wynikającej z nich diagnozie rynku usług agencji celnych oraz zarysowaniu perspektywy ich rozwoju, powtórzono je po przeprowadzonej deregulacji rynku usług pośrednictwa celnego. Na tej podstawie dokonano kolejnej, porównawczej analizy tego rynku po to, by wskazać na zmiany i tendencje rozwojowe oraz stworzyć wizję perspektywicznego ich rozwoju, tak aby polskie agencje celne mogły skutecznie konkurować na rynku unijnym, realizując usługi celne. Uzyskane wyniki badań mogą być wykorzystywane w prowadzonym biznesie celnym zarówno w aspekcie działań praktycznych, jak i dalszych analiz teoretycznych w środowisku celnym oraz badaniu powiązań w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych. Powinno to zaowocować włączeniem tematyki usług celnych do pogłębionych analiz na gruncie nauk ekonomicznych. Zagadnienia te były dotychczas traktowane marginalnie w kontekście ich wpływu na konkurencyjność gospodarki jako całości czy prowadzonej przez podmioty działalności gospodarczej.
Przeprowadzona pogłębiona analiza polskiego rynku usług pośrednictwa celnego w połączeniu z analizą rynku usług pośrednictwa celnego na arenie międzynarodowej i w UE ma przyczynić się do udzielenia odpowiedzi na podstawowe pytanie rozprawy: Czy pośrednicy celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie towarowym oraz w jakim stopniu wdrożenie zasad neoliberalizmu w polityce usług pośrednictwa celnego jest w stanie doprowadzić do poprawy jakości ich świadczenia i zwiększenia poziomu ich bezpieczeństwa. Podstawowemu pytaniu badawczemu pracy przyporządkowane zostały następujące szczegółowe pytania badawcze:
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim celu oraz w jakim stopniu przedstawiciele celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie gospodarczym oraz czy agenci celni są dominującą profesją pośredników celnych na arenie międzynarodowej? Jeśli tak, to co spowodowało wykrystalizowanie się tezy o eliminowaniu agentów celnych z procesów obsługi celnej towarów w międzynarodowym pośrednictwie gospodarczym?
-
Czy i na ile realizowany model usług pośrednictwa celnego jest w stanie przyczynić się do konkurencyjności obsługi celnej na arenie międzynarodowej, w UE i w Polsce oraz czy wdrożenie w UE uniwersalnego modelu świadczenia usług pośrednictwa celnego jest w stanie poprawić jakość dokonywanych odpraw celnych?
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu realizowane modele świadczenia usług pośrednictwa celnego w Polsce oraz ich zinstytucjonalizowana struktura mają wpływ na proces dokonujących się zmian w strukturze polskiego rynku usług pośrednictwa celnego?
-
Czy usługi pośrednictwa celnego są w stanie usprawnić proces obsługi celnej towarów i czy dają one gwarancję prawidłowo zrealizowanych operacji celnych oraz jakie jest ich miejsce i rola w usługach celnych, a także czym się kierują przedsiębiorcy, zlecając dokonanie operacji celnych w ramach swojej działalności gospodarczej przedstawicielom celnym?
-
Czy i w jakim stopniu stosowana kontrola celna towarów jest w stanie zweryfikować profesjonalizm przedstawicieli celnych i jakość komercyjnych usług pośrednictwa celnego oraz w czym tkwi problem ich znormalizowania na poziomie UE?
-
Czy i na ile wprowadzane ułatwienia regulacyjne w międzynarodowym obrocie towarowym i ich standaryzacja są w stanie same w sobie ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw, eliminując przedstawicieli celnych z międzynarodowego obrotu towarowego? Czy organizacje zrzeszające agentów celnych na poziomie narodowym, unijnym i międzynarodowym przyczyniają się do integracji środowiska agentów (brokerów) celnych? Czy przedsiębiorcy są w stanie zrezygnować z reprezentacji celnej przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym?
Zakres przedmiotowy niniejszej pracy ograniczony został do usług pośrednictwa celnego, czyli usług celnych realizowanych przez przedstawicieli celnych przy dokonywanych odprawach celnych towarów, które to stanowią istotny element szeroko pojętych usług logistycznych w międzynarodowym obrocie towarowym - te ostatnie praktycznie zostały wyłączone z zakresu analizy.
Tezę rozprawy sformułowano następująco: Korzystanie z przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym jest korzystne dla interesariuszy procesów obsługi celnej towarów. Teza ta odnosi się z jednej strony do ułatwień w zakresie obsługi celnej przedsiębiorców prowadzących działalność eksportowo- -importową, do przyczyniania się do ochrony legalnego obrotu towarowego, promowania zasady uczciwej konkurencji na rynku oraz wpływania na bezpieczeństwo finansowe UE i poszczególnych państw członkowskich, z drugiej zaś przyczyniania się do bezpieczeństwa obrotu towarowego, w szerokim tego słowa znaczeniu. Konsekwencją przyjętej tezy jest postawienie kilku hipotez.
-
Przedstawicielstwo celne stanowi szczególną formę zastępstwa mocodawcy w międzynarodowym obrocie towarowym, ściśle powiązaną z taką formą przedstawicielstwa, w której prawa, obowiązki oraz odpowiedzialność zarówno przedstawicieli celnych, jak i mocodawcy mają charakter normatywny, przy czym obecnie następuje zacieranie różnic w odpowiedzialności przedstawicieli celnych działających w formie przedstawicielstwa celnego (rozdział I).
-
Model regulacyjny rynku usług pośrednictwa nie ma wpływu na konkurencyjność obsługi celnej towarów zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, a konkurencyjność odpraw celnych mierzona wskaźnikiem czasu granicznego powinna uwzględniać nie tylko czas spędzony na granicach, ale również i wartość zobowiązań celnych i ułatwienia fiskalne (rozdział II).
-
Z usług pośrednictwa celnego realizowanych przez instytucje pośrednictwa celnego (agencje celne, agenci celni) korzystają przede wszystkim MSP. W tym segmencie poważną konkurencję dla pośredników celnych stanowią doradcy podatkowi pełniący funkcję agentów celnych. Jest to związane z deficytem profesjonalnej wiedzy celnej wymaganej po wejściu w życie nowego pakietu UKC oraz zmianami w zakresie dostępu do zawodu agenta celnego (brak egzaminu państwowego) i kompleksowością obsługi celno-podatkowej (rozdział II).
-
Pośrednicy celni, świadcząc usługi pośrednictwa celnego w ramach dokonywanych odpraw celnych, ułatwiają przedsiębiorcom prowadzenie działalności gospodarczej. Stosując prawidłowo regulacje prawne w zakresie formalności celnych, przyczyniają się z jednej strony do skrócenia czasu dokonywanej odprawy celnej towarów, z drugiej zaś minimalizują ryzyko popełnienia błędu podczas dokonywania różnych operacji celnych, które mogłoby prowadzić do negatywnych konsekwencji dla ich interesariuszy (rozdział III).
-
Kontrola usług pośrednictwa celnego, w tym ich prawidłowości i jakości, sprzężona jest z zasadami kontroli celnej dokonywanej przez organy celne, gdzie poziom wiedzy, umiejętności i kompetencji przedstawicieli celnych ma istotny wpływ na konkurencyjność prowadzonej przed przedsiębiorców działalności gospodarczej (rozdział IV).
-
Ułatwienia prawne wprowadzane w międzynarodowym obrocie towarowym nie są w stanie same w sobie ułatwić procesu obsługi celnej przedsiębiorstw, gdyż nadal wymaga on zastosowania profesjonalnej wiedzy, kompetencji i umiejętności przedstawicieli celnych z zakresu regulacji ustawodawstwa celnego oraz informatycznych systemów celnych (rozdział V).
Podstawowy wywód pracy opiera się na metodzie analitycznej i obejmuje analizę regulacji przedstawicielstwa celnego pod kątem przedmiotu badań. Zakreślony temat wpłynął na wykorzystane metody badawcze. Dotyczy to przede wszystkim rozwiązań w realizowanych usługach celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych w międzynarodowym obrocie towarowym, analizy instytucjonalnej istotnej dla przedmiotu badań. Wykorzystano także metodę analizy statystycznej indeksu celnego oraz czasu dokonywanych odpraw celnych w ramach UE w imporcie i eksporcie towarów. Sięgnięto również do komparatystyki prawnej, wykorzystując metodę porównawczą w odniesieniu do wybranych państw na arenie międzynarodowej i UE. Odnosi się to do statusu funkcjonowania agentów (brokerów) celnych na rynku światowym oraz unijnym.
Przeprowadzono także badania własne (ankieta, wywiad) rynku usług pośrednictwa celnego w Polsce w grudniu 2015 r. Metodą zastosowaną do realizacji tego badania w pierwszym wypadku była ankieta internetowa, która obecnie jest najszybszą formą przeprowadzania badań - najtańszą oraz najwygodniejszą zarówno dla badanego, jak i badacza. Jednak to właśnie jej powszechnie zarzuca się małą motywację badanego do udziału w ankiecie i niski stopień realizacji próby (response rate). Nie jest to w pełni uzasadnione, gdyż indywidualny wywiad bezpośredni prowadzony przez badacza także może być związany z małą motywacją badanego i niskim stopniem realizacji próby, gdyż wytypowane do badania osoby mogą się zasłaniać (i tak bardzo często się dzieje) brakiem czasu oraz niejednokrotnie brakiem wiary w przydatność takich badań itp. Niejednokrotnie doświadcza tego każdy badacz. Drugą metodą zastosowaną w badaniu własnym były liczne wywiady eksperckie przeprowadzone z praktykami oraz wnioski wynikające z własnych obserwacji uczestniczących, które w znacznym stopniu ubogaciły niniejszą pracę.
Ankietę rozesłano do 500 agencji celnych, których adresy elektroniczne zaczerpnięto z Panoramy firm. Znajdowały się w niej wprawdzie adresy 718 agencji celnych, jednak niektóre z firm nie miały adresów mejlowych lub nie były one weryfikowane przez administratora poczty.
Badanie prowadzono od 22.11.2015 r. do 5.12.2015 r. Pomimo krótkiego, dwutygodniowego czasu trwania badania wszystkie odpowiedzi otrzymano w ciągu pięciu dni od wysłania zaproszenia do wzięcia udziału w badaniu, przy czym 90 proc. odpowiedzi autorka uzyskała w ciągu pierwszych trzech dni od wysłania kwestionariusza ankiety.
Stosowanym przez autorkę narzędziem badawczym był kwestionariusz
ankiety składający się z 21 pytań, którego założeniem była przejrzystość, zachowanie odpowiedniej liczby pytań skategoryzowanych, dających możliwość wyboru kilku odpowiedzi, oraz pytań o charakterze zamkniętym, z uwzględnieniem opcji ?inne", dającej badanemu respondentowi możliwość przekazania dodatkowych informacji dotyczących danej kwestii. Wróciły 102 wypełnione ankiety, co stanowi zwrot na poziomie 20,4 proc.
Z uwagi na zakreśloną tezę, hipotezy oraz pytania badawcze zakres podmiotowy rozważań ograniczono do analizy działalności pośredników celnych, w powiązaniu z wymogami dostępu do wykonywanego zawodu agenta (brokera) celnego, wyłączając tym samym całą gamę innych pośredników biznesowych zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy, którzy realizując swoje zadania, wspierają działania pośredników celnych. Z grupy polskich przedsiębiorców zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy wyodrębniono na podstawie badań podstawową grupę klientów biznesowych pośredników celnych - małego i średniego przedsiębiorcę (MSP).
Z czasowego i terytorialnego punktu widzenia praca obejmuje dość szeroką analizę rynku usług pośrednictwa celnego, gdzie poddano analizie rynek międzynarodowy, unijny oraz w znacznie szerszym aspekcie - rynek polski. Analiza skoncentrowana jest przede wszystkim na aktualnym stanie prawno-ekonomicznym, zawiera jednak również elementy historycznego rozwoju i jego prognozę.
W pracy wykorzystano literaturę polską i obcojęzyczną, a przeglądu piśmiennictwa naukowego dokonano pod kątem przedmiotu badań. Rozważania dotyczące pośrednictwa celnego w międzynarodowym obrocie towarowym były przedmiotem analizy autorki już w 2009 r., czego efektem było opracowanie monograficzne - pierwsze na polskim rynku wydawniczym, które poddawało analizie usługi pośrednictwa celnego. Od tego czasu wiele się jednak zmieniło w zakresie usług celnych zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, więc monografia z 2009 r. w zasadzie uległa całkowitej dezaktualizacji. Przez okres ośmiu ostatnich lat nie powstała, a przynajmniej nie jest mi znana, żadna zwarta publikacja z zakresu tej problematyki. Trudno jest jednoznacznie ocenić przyczynę tego stanu rzeczy, ale bez wątpienia jedną z nich był brak stabilności w regulacjach prawa celnego - panował stan ciągłej niepewności. Pod koniec grudnia 2015 r. UE opublikowała pakiet Unijnego Kodeksu Celnego (UKC), który w zasadniczy sposób zmienił podstawę normatywną świadczenia usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych na unijnym obszarze celnym, wszedł on w życie w dniu 1 maja 2016 r., również wtedy nastąpiła istotna zmiana w reprezentacji celnej.
Niniejsza monografia zawiera nowe zasady świadczenia usług celnych na rynku unijnym oraz międzynarodowym, a także nowe zasady obowiązujące w przedstawicielstwie celnym. A co najważniejsze, wykazuje, że przedstawicielstwo celne, pomimo licznych prób jego marginalizowana w międzynarodowym obrocie towarowym, nadal spełnia swoje funkcje, ważne nie tylko z punktu widzenia efektywności i sprawności dokonywanej wymiany towarowej, ale również i zabezpieczenia dochodów finansowych państwa lub ugrupowań integracyjnych. W związku z tym jest ono nadal potrzebne w międzynarodowym obrocie towarowym, gdyż ułatwia przedsiębiorcom prowadzenie działalności zarówno eksportowej, jak i importowej.
Monografia dzieli się na pięć rozdziałów oraz zawiera wstęp, zakończenie i bibliografię.
Rozdział I ma na celu dokonanie przeglądu modeli zastępstwa w obrocie gospodarczym, wskazując jednocześnie na rozróżnienie osób realizujących zlecone przez przedsiębiorców zadania: przedstawicieli, przedstawicieli celnych i pełnomocników w zakresie ich praw, obowiązków oraz odpowiedzialności wobec zleceniodawców. Szczególną analizą objęto przedstawicieli celnych pełniących funkcje pośredników celnych w międzynarodowym obrocie towarowym. Reprezentacja celna realizowana jest poprzez formę przedstawicielstwa celnego - bezpośrednią lub pośrednią, które to, pomimo różnych uregulowań konstrukcyjnych w zakresie odpowiedzialności przedstawicieli celnych, upodabniają się do siebie, a więc zaciera się zasadnicza różnica między formami przedstawicielstwa celnego. W pierwszym wypadku dotyczy to fakultatywnej odpowiedzialności solidarnej, w drugim obligatoryjnej odpowiedzialności solidarnej przedstawicieli celnych i mocodawcy. Pomimo że rozdział I jest w zasadzie wprowadzającym w problematykę pracy, zawiera on również elementy uzasadniające pierwszą hipotezę pracy oraz odpowiada na zasadnicze pytanie: Co spowodowało, że na arenie międzynarodowej pojawiło się przeświadczenie o marginalizowaniu roli przedstawicieli celnych w obsłudze celnej towarów?, dając jednocześnie odpowiedź na pierwsze pytanie badawcze.
Celem rozdziału II jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w jego aspekcie modelowym wraz ze skutkami ekonomicznymi, wybranych państw w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, z pogłębioną analizą polskiego rynku pośrednictwa celnego. Dodatkowo przeprowadzono badania ankietowe, które mają odpowiedzieć na następujące pytania: Jakim rynkiem jest polski rynek usług pośrednictwa celnego - stabilizacyjnym czy turbulentnym? Jaka jest jego struktura? Czy widoczny jest nowy trend w jego strukturze? Jaka jest prognoza jego rozwoju? Rozdział ten udziela odpowiedzi na drugie postawione pytanie szczegółowe oraz weryfikuje drugą hipotezę poprzez przeprowadzoną analizę stosowanych modeli rynku usług pośrednictwa celnego w wybranych państwach na arenie międzynarodowej, tj. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Wspólnocie Afryki Wschodniej, na Madagaskarze, w Meksyku, Japonii, Rosji, Turcji, Chinach, Indiach,
Hiszpanii, we Włoszech, w Grecji, Francji, na Łotwie, Litwie, Cyprze, w Belgii, Portugalii, Chorwacji, Niemczech, dając tym samym odpowiedź na kolejne pytanie rozprawy: Czy wybór modelu reprezentacji celnej ma wpływ na konkurencyjność dokonywanych odpraw celnych? Rozdział ten zamyka analiza interesariuszy usług pośrednictwa celnego - przedsiębiorców i skarbu państwa.
Rozdział III dotyczy kategoryzacji usług realizowanych przez przedstawicieli celnych podczas dokonywanej odprawy celnej towarów oraz przedstawia rozróżnienie między usługami celnymi, administracyjnymi usługami celnymi, usługami celnymi związanymi z obsługą celną oraz usługami pośrednictwa celnego. W pierwszym wypadku analizie poddane zostały sposoby postępowania z towarem zgodnie z jego ekonomicznym przeznaczeniem, które przeanalizowano w konkretnych procedurach celnych - zwykłych oraz specjalnych, włączając także powrotny wywóz i powiadomienie o powrotnym wywozie oraz zniszczenie lub zrzeczenie się towaru na rzecz Skarbu Państwa. Rozdział ten nie ogranicza się tylko do procedur celnych i innych sposobów postępowania z towarem, wskazuje również na usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym. Takie ujęcie jest uzasadnione z punktu widzenia postawionej tezy, całościowej weryfikacji trzeciej hipotezy, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania całkowitej odpowiedzi na trzecie postawione pytanie szczegółowe.
Rozdział IV poddaje analizie kontrolę usług pośrednictwa celnego na podstawie jej trzech form: standardowej, losowej oraz postimportowej, a także poziom kwalifikacji i umiejętności przedstawicieli celnych. Przeanalizowano propozycje CONFIAD w zakresie standaryzacji kompetencji i kwalifikacji zawodowych przedstawicieli celnych w ramach UE oraz Kartę Jakości w usługach pośrednictwa celnego. W końcu przedstawiono i poddano ocenie normy CEN (European Com- mittee of Standardization) w powiązaniu z proponowanym programem szkolenia celnego w UE. Rozdział ten weryfikuje czwartą hipotezę i czwarte pytanie szczegółowe oraz dopełnia weryfikację tezy.
Rozdział V omawia ułatwienia prawne wprowadzone w międzynarodowym obrocie towarowym, które przyczyniły się do standaryzacji środowiska celnego na arenie międzynarodowej oraz instytucjonalne wsparcie dla przedstawicieli celnych w aspekcie międzynarodowym, unijnym, a także polskim. W pierwszym wypadku analizie poddano regulacje Zmienionego Protokołu do umowy w sprawie ułatwień w handlu z 27 listopada 2014 r., który stanowi nowelizację Umowy z Marrakeszu ustanawiającej Światową Organizację Handlu (World Trade Organi- zation) w zakresie ułatwień i uproszczeń w handlu międzynarodowym. Dokonana analiza prowadzi do wniosku, że porozumienie to w gruncie rzeczy jest rozciągnięciem na szerszą skalę już istniejących ułatwień w międzynarodowym obrocie towarowym, które były stosowane przez ograniczoną liczbę sygnatariuszy konwencji celnych lub innych umów. W drugim wypadku wskazano rolę organizacji międzynarodowych, unijnych i polskich zrzeszających w swoich strukturach pośredników celnych, które tworzą standardy obsługi celnej. Rozdział ten dopełnia ostatecznie weryfikację tezy i hipotezy piątej oraz piątego pytania szczegółowego w powiązaniu z wcześniejszymi analizami przeprowadzonymi w poprzednich rozdziałach.
Pracę zamykają: zakończenie, spis tabel i rysunków, aneksy oraz bibliografia. Niniejsza monografia ma wskazać na najnowsze rozwiązania ekonomiczno-menedżerskie i organizacyjno-prawne. Ukazuje tendencje rozwoju usług pośrednictwa celnego w kierunku ułatwień i uproszczeń w warunkach środowiska gospodarki elektronicznej i narastającego zagrożenia we współczesnych międzynarodowych łańcuchach dostaw towarowych, jakim jest terroryzm międzynarodowy. Z teoretycznego punktu widzenia wykazuje, że korzystanie z przedstawicieli celnych jest potrzebne i uzasadnione w międzynarodowym obrocie towarowym dla jego interesariuszy. Z praktycznego punktu widzenia uzasadnia tezę, że dopóki będzie istniał międzynarodowy obrót towarowy, dopóty będą funkcjonowali w nim przedstawiciele celni i inni pośrednicy biznesowi.
Spis treści
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I. Pośrednictwo celne jako element międzynarodowego pośrednictwa gospodarczego
1. Formy pośrednictwa gospodarczego
2. Przedstawicielstwo celne jako szczególna forma zastępstwa
2.1. Przedstawicielstwo bezpośrednie
2.2. Przedstawicielstwo pośrednie
3. Status celny przedstawiciela celnego
3.1. Pojęcie przedstawiciela celnego
3.2. Prawa i obowiązki
3.3. Odpowiedzialność prawna
4. Kontrowersje w zakresie potrzeby regulacyjnej przedstawicielstwa celnego
a standaryzacja ustawodawstwa celnego na arenie międzynarodowej
Rozdział II. Struktura modelowa rynku usług pośrednictwa celnego
na arenie międzynarodowej
1. Zasady modelowe przyjmowane na arenie międzynarodowej
1.1. Model licencyjny i mieszany
1.2. Skutki ekonomiczne
2. Zasady modelowe przyjmowane w Unii Europejskiej
2.1. Model licencyjny i mieszany
2.2. Model uniwersalny
2.3. Skutki ekonomiczne
3. Zasady modelowe przyjmowane w Polsce
3.1. Model licencyjny i mieszany
3.2. Model uniwersalny
3.3. Skutki ekonomiczne
3.4. Instytucje pośrednictwa celnego
3.4.1. Agencje celne
3.4.2. Agenci celni
3.4.3. Doradcy podatkowi jako agenci celni
4. Interesariusze usług pośrednictwa celnego
4.1. Przedsiębiorcy
4.2. Skarb Państwa
Rozdział III. Przedstawicielstwo celne w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Usługi pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw
2. Kategoryzacja usług pośrednictwa celnego
2.1. Usługi pośrednictwa celnego przed wprowadzeniem/wyprowadzeniem towarów
2.1.1. Przywozowa deklaracja skrócona
2.1.2. Wywozowa deklaracja skrócona
2.2. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych przywozowych
2.2.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.2.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.2.2.1. Dopuszczenie do obrotu
2.2.2.2. Procedury specjalne
2.2.2.2.1. Procedura składowania celnego
2.2.2.2.2. Procedura składu celnego
2.2.2.2.3. Procedura wolnego obszaru celnego
2.2.2.2.4. Procedura uszlachetniania czynnego
2.2.2.2.5. Procedura odprawy czasowej
2.2.2.2.6. Procedura końcowego przeznaczenia
2.2.2.2.7. Procedura tranzytu zewnętrznego . 182
2.3. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych wywozowych
2.3.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.3.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.3.2.1. Procedura wywozu
2.3.2.2. Procedura uszlachetniania biernego
2.3.2.3. Procedura tranzytu wewnętrznego
2.4. Usługi pośrednictwa celnego związane ze zniszczeniem lub zrzeczeniem
się towaru na rzecz Skarbu Państwa
2.5. Usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym
Rozdział IV. Kontrola usług pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Kontrola celna towarów a kontrola usług pośrednictwa celnego
1.1. Podstawowa kontrola celna
1.2. Kontrola losowa
1.3. Kontrola postimportowa
2. Kontrola jakości usług pośrednictwa celnego a standardy kompetencyjne agentów celnych
2.1. Problem normalizacji jakości usług pośrednictwa celnego
2.1.1. Karta Jakości
2.1.2. Normy CEN a system kompetencji dla agentów celnych
Rozdział V. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej a rola przedstawicielstwa celnego
1. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej
1.1. Proces standaryzacji ram obsługi celnej towarów
1.2. Instytucjonalne wsparcie przedstawicieli celnych
2. Rola przedstawiciela celnego w międzynarodowej obsłudze celnej towarów
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks
Opinie
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
W dobie postępującej globalizacji i regionalizacji gospodarki oraz wzrostu obrotów międzynarodowych, kiedy czas dokonywanych transakcji wpływa istotnie na obniżenie kosztów handlowych - korzystanie z usług pośredników biznesowych staje się elementem nieodłącznym i wkomponowanym w zasady międzynarodowego obrotu towarowego. Bez wsparcia profesjonalnych działań i udziału w szczególności spedytorów, logistyków, przewoźników i pośredników celnych, a przede wszystkim agentów (brokerów) celnych, międzynarodowy łańcuch dostaw towarowych praktycznie nie mógłby funkcjonować. Jednak rola tych pośredników postrzegana jest przede wszystkim w kategoriach kosztów handlowych.
Przyjmuje się, że koszty handlowe w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych równoważne są 74 proc. podatku ad valorem, z czego 21 proc. to koszty transportu, a 44 proc. stanowią koszty związane z operacjami celnymi. Stąd też zarówno na arenie międzynarodowej, jak i w Unii Europejskiej podejmowane są próby liberalizacji w zakresie regulacji dotyczących pośredników celnych i realizowanych przez nich usług, co wywodzi się z liberalnej ideologii konkurencyjności mającej obniżać koszty i podnosić jakość. Dążenie to nie znalazło jednak odzwierciedlenia w analizach ekonomicznych i publikacjach naukowych. Świadczy o tym ich ograniczona liczba w nauce światowej w ostatnich dekadach oraz ich, najczęściej, fragmentaryczny i przyczynkarski charakter. Brak jest także opracowań podejmujących kompleksowo, monograficznie analizę tego zjawiska z punktu widzenia ekonomiki współczesnych usług celnych w międzynarodowym obrocie towarowym.
Słuszność przyjęcia przez ustawodawców - międzynarodowego i unijnego - liberalnego założenia w usługach celnych i oparcie go na tezie, że wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym są w stanie, same w sobie, ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw - trudna jest do jednoznacznej weryfikacji. W skład usług celnych wchodzą bowiem: usługi administracyjne celne, usługi związane z odprawą celną i usługi pośrednictwa celnego. Wszystkie one mają normatywny charakter, ale w pierwszym wypadku są to usługi administracyjne oferowane w ramach bezpłatnych usług publicznych, które stanowią bazę wyjściową do świadczenia pozostałych typów usług celnych. Drugie opierają się na regulacjach prawnych, które mają usprawnić i ułatwić prowadzenie działalności gospodarczej, ale niekoniecznie sam proces obsługi celnej przedsiębiorstw, bo ten nadal wymaga profesjonalnej wiedzy z zakresu regulacji celnych. Trzecie - usługi pośrednictwa celnego - opierają się na realizacji przez pośredników celnych usług związanych z odprawą celną, mających ze swej natury charakter komercyjny. Powstaje zatem pytanie, czy wprowadzone ułatwienia i uproszczenia w międzynarodowym obrocie towarowym, które dotyczą w zasadzie ułatwień w prowadzeniu działalności gospodarczej, są w stanie same w sobie przełożyć się na ułatwienia w obsłudze celnej przedsiębiorstw, a działania rynkowe doprowadzą do poprawy jakości pracy pośredników celnych i zwiększą poziom bezpieczeństwa świadczonych usług pośrednictwa celnego. Przeprowadzone w niniejszej rozprawie analizy pozwolą na udzielenie odpowiedzi na zasadnicze pytanie: Czy cel i kierunek dokonywanej liberalizacji w przedstawicielstwie celnym jest właściwy? Częściową odpowiedź na to pytanie dają na razie tylko analizy wyspecjalizowanej instytucji UE ds. zwalczania nadużyć finansowych - OLAF - oraz dość szczątkowo śledzenie praktyki pełnej liberalizacji usług pośrednictwa celnego, którą wprowadziły Stany Zjednoczone w 1850 r., a która zaowocowała licznymi oszustwami i nieprawidłowościami, nie tylko w stosunku do budżetu państwa, ale również i przedsiębiorców.
Jak pokazują badania przeprowadzone przez OLAF, usługi pośrednictwa celnego realizowane przez profesjonalne licencjonowane podmioty (brokerów celnych, agencje celne) wpływają w znacznym stopniu na bezpieczeństwo realizowanych dostaw towarowych w międzynarodowym obrocie towarowym, przyczyniając się do eliminacji nawet o przeszło jedną trzecią przestępstw celnych w porównaniu z państwami, gdzie takich regulacji brak.
Na obszarze UE w 2014 r. ujawniono 950 mln EUR niezapłaconych należności celnych w ramach złożonych 278 mln zgłoszeń celnych, które obsługiwane były przez przeszło 2 tys. urzędów celnych, pracujących 24 godziny na dobę przez 365 dni w roku, przy wszystkich zgłoszonych nieprawidłowościach w tym roku obejmujących ogółem kwotę ok. 3,24 mld EUR. Ogólne skutki finansowe nieprawidłowości mających charakter nadużyć finansowych oraz nieprawidłowości niezwiązanych z nadużyciami finansowymi, zgłoszonych w 2014 r., były o 36 proc. wyższe niż w 2013 r., a jednocześnie liczba nieprawidłowości tego rodzaju wzrosła o 48 proc. Wartość zgłoszonych nieprawidłowości dotyczących wydatków to 2,27 mld EUR, co stanowiło 1,8 proc. wszystkich płatności. Nieprawidłowości związane z dochodem Unii Europejskiej to 0,97 mld EUR.
Zmniejszenie dochodów z ceł w UE wskutek powstałych nieprawidłowości celnych wpływa na poziom tradycyjnych środków własnych, które pochodzą z opłat celnych i rolnych (państwa członkowskie mogą zatrzymywać z tytułu poboru należności 20 proc. pobranych kwot, 80 proc. odprowadzanych jest do UE), stawki pobieranej od zharmonizowanej podstawy podatku od wartości dodanej - VAT (w każdym państwie członkowskim pobierana jest jednolita stawka 0,30 proc. zharmonizowanej podstawy VAT, podstawa ta jest ograniczona do 50 proc. dochodu narodowego brutto - DNB danego kraju) oraz stawki pobieranej od dochodu narodowego brutto - DNB (od DNB każdego z państw członkowskich UE pobierana jest jednolita stawka, która ma na celu zrównoważenie dochodów i wydatków).
Dochody z ceł zasilają budżet unijny w 15 proc., to tyle samo co podatek VAT i pomimo że cło współcześnie nie pełni tak dużej roli fiskalnej jak w dawnych czasach, to jego udział w budżecie UE jest znaczący. W Polsce w 2014 r. pobór ceł ukształtował się na poziomie 2440,72 mln PLN i pomimo że cło nie wchodzi do polskiego budżetu, a przeznaczane jest na utrzymanie Polskiej Służby Celnej - ten dochód jest istotny dla jej funkcjonowania i realizowanych przez nią usług celnych.
Usługi celne w 2015 r. poddane zostały badaniu w zakresie trzech mierników: poziomu wsparcia aktywności przedsiębiorców, wskaźnika satysfakcji klienta i oceny poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług celnych dla klientów biznesowych. Wszystkie te mierniki zostały ocenione przez respondentów wysoko, co świadczy o wysokim standardzie oferowanych przez Służbę Celną usług i wysokim poziomie współpracy na linii Służba Celna - klient biznesowy. Usługi te, mimo że stanowią platformę do świadczenia komercyjnych usług pośrednictwa celnego przez pośredników celnych, bez których niemożliwa byłaby realizacja ich zadań, nie są przedmiotem analizy niniejszej rozprawy.
Aspekty składające się na wsparcie aktywności przedsiębiorców: procedury, regulacje prawne i dostęp do informacji, ocenione zostały przez respondentów na poziomie 70,72 proc. Na obniżenie oceny wpłynęły przekonania dość znacznego odsetka respondentów o małym stopniu przejrzystości niektórych aktów prawnych,
-
ponoszeniu zbyt wysokich kosztów związanych ze świadczeniem usług oraz przekonanie o niskiej przydatności statusu AEO.
Wskaźnik satysfakcji klienta został oceniony na poziomie 86,16 proc., co świadczy o tym, że usługi realizowane przez Służbę Celną również zostały ocenione na wysokim poziomie. Na ocenę wpłynęła automatyzacja usług, będąca wynikiem wprowadzania możliwości realizowania ich za pośrednictwem systemów informatycznych. Natomiast na jej nieznaczne odchylenie od wartości maksymalnej znaczny wpływ miało przekonanie respondentów o braku zainteresowania ze strony funkcjonariuszy celnych świadczoną usługą po jej wykonaniu oraz średnia ocena usług wystawianych w odniesieniu do odprawy celnej standardowej przy objęciu procedurą tranzytu (karnet TIR).
Ocena poziomu bezpieczeństwa w odniesieniu do działań podejmowanych przez Służbę Celną wyniosła 70,56 proc., co świadczy o wysokiej ocenie skuteczności Służby Celnej w zapobieganiu przedostawania się na rynek polski nielegalnych
-
niebezpiecznych towarów celnych i akcyzowych. Ocenę obniżyło przekonanie respondentów o potrzebie wzmocnienia działań zapobiegawczych, w szczególności związanych ze zwalczaniem handlu nielegalnymi papierosami.
Przedstawione w powyższym badaniu wskaźniki pokazują, że usługi celne oferowane przez Służbę Celną wpływają w istotny sposób na poziom realizowanych usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych przez przedsiębiorców - eksporterów/importerów czy ich przedstawicieli celnych w ramach realizowanych usług pośrednictwa celnego, jednak stanowią one tylko bazę wyjściową do ich realizacji. O jakości ich realizacji zadecyduje praktyczna znajomość regulacji prawnych w zakresie obsługi celnej towarów i sprawność korzystania z elektronicznych usług celnych oferowanych przez organy celne. W związku z tym wyłania się pytanie: w jakim stopniu realizowane przez pośredników celnych usługi celne mogą ułatwiać obsługę celną przedsiębiorstw, przy zachowaniu dbałości o interesy ich mocodawców, jak i o interesy UE?
Ze względu na zawiłość regulacji celnych i skomplikowane procedury celne przedsiębiorcy często nie mają wystarczającej wiedzy i kompetencji w zakresie dokonywanych odpraw celnych, dlatego zmuszeni są korzystać z usług pośredników celnych, którzy reprezentują ich przed organami celnymi, pełniąc rolę służebną zarówno w stosunku do organów celnych, jak i swoich mocodawców.
Problematyka pośrednictwa celnego nie doczekała się do tej pory pogłębionych badań naukowych. Niniejsza publikacja ma przynajmniej w pewnym stopniu wypełnić tę lukę. Celem rozprawy jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego rynku usług pośrednictwa celnego. To na tym rynku przeprowadzono badania (dwa badania w odstępie kilku lat), których celem było zebranie informacji na temat funkcjonowania agencji celnych w Polsce. Po przeprowadzonych po raz pierwszy w 2006 r. badaniach i wynikającej z nich diagnozie rynku usług agencji celnych oraz zarysowaniu perspektywy ich rozwoju, powtórzono je po przeprowadzonej deregulacji rynku usług pośrednictwa celnego. Na tej podstawie dokonano kolejnej, porównawczej analizy tego rynku po to, by wskazać na zmiany i tendencje rozwojowe oraz stworzyć wizję perspektywicznego ich rozwoju, tak aby polskie agencje celne mogły skutecznie konkurować na rynku unijnym, realizując usługi celne. Uzyskane wyniki badań mogą być wykorzystywane w prowadzonym biznesie celnym zarówno w aspekcie działań praktycznych, jak i dalszych analiz teoretycznych w środowisku celnym oraz badaniu powiązań w międzynarodowym łańcuchu dostaw towarowych. Powinno to zaowocować włączeniem tematyki usług celnych do pogłębionych analiz na gruncie nauk ekonomicznych. Zagadnienia te były dotychczas traktowane marginalnie w kontekście ich wpływu na konkurencyjność gospodarki jako całości czy prowadzonej przez podmioty działalności gospodarczej.
Przeprowadzona pogłębiona analiza polskiego rynku usług pośrednictwa celnego w połączeniu z analizą rynku usług pośrednictwa celnego na arenie międzynarodowej i w UE ma przyczynić się do udzielenia odpowiedzi na podstawowe pytanie rozprawy: Czy pośrednicy celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie towarowym oraz w jakim stopniu wdrożenie zasad neoliberalizmu w polityce usług pośrednictwa celnego jest w stanie doprowadzić do poprawy jakości ich świadczenia i zwiększenia poziomu ich bezpieczeństwa. Podstawowemu pytaniu badawczemu pracy przyporządkowane zostały następujące szczegółowe pytania badawcze:
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim celu oraz w jakim stopniu przedstawiciele celni są potrzebni w międzynarodowym obrocie gospodarczym oraz czy agenci celni są dominującą profesją pośredników celnych na arenie międzynarodowej? Jeśli tak, to co spowodowało wykrystalizowanie się tezy o eliminowaniu agentów celnych z procesów obsługi celnej towarów w międzynarodowym pośrednictwie gospodarczym?
-
Czy i na ile realizowany model usług pośrednictwa celnego jest w stanie przyczynić się do konkurencyjności obsługi celnej na arenie międzynarodowej, w UE i w Polsce oraz czy wdrożenie w UE uniwersalnego modelu świadczenia usług pośrednictwa celnego jest w stanie poprawić jakość dokonywanych odpraw celnych?
-
Czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu realizowane modele świadczenia usług pośrednictwa celnego w Polsce oraz ich zinstytucjonalizowana struktura mają wpływ na proces dokonujących się zmian w strukturze polskiego rynku usług pośrednictwa celnego?
-
Czy usługi pośrednictwa celnego są w stanie usprawnić proces obsługi celnej towarów i czy dają one gwarancję prawidłowo zrealizowanych operacji celnych oraz jakie jest ich miejsce i rola w usługach celnych, a także czym się kierują przedsiębiorcy, zlecając dokonanie operacji celnych w ramach swojej działalności gospodarczej przedstawicielom celnym?
-
Czy i w jakim stopniu stosowana kontrola celna towarów jest w stanie zweryfikować profesjonalizm przedstawicieli celnych i jakość komercyjnych usług pośrednictwa celnego oraz w czym tkwi problem ich znormalizowania na poziomie UE?
-
Czy i na ile wprowadzane ułatwienia regulacyjne w międzynarodowym obrocie towarowym i ich standaryzacja są w stanie same w sobie ułatwić obsługę celną przedsiębiorstw, eliminując przedstawicieli celnych z międzynarodowego obrotu towarowego? Czy organizacje zrzeszające agentów celnych na poziomie narodowym, unijnym i międzynarodowym przyczyniają się do integracji środowiska agentów (brokerów) celnych? Czy przedsiębiorcy są w stanie zrezygnować z reprezentacji celnej przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym?
Zakres przedmiotowy niniejszej pracy ograniczony został do usług pośrednictwa celnego, czyli usług celnych realizowanych przez przedstawicieli celnych przy dokonywanych odprawach celnych towarów, które to stanowią istotny element szeroko pojętych usług logistycznych w międzynarodowym obrocie towarowym - te ostatnie praktycznie zostały wyłączone z zakresu analizy.
Tezę rozprawy sformułowano następująco: Korzystanie z przedstawicieli celnych w międzynarodowym obrocie towarowym jest korzystne dla interesariuszy procesów obsługi celnej towarów. Teza ta odnosi się z jednej strony do ułatwień w zakresie obsługi celnej przedsiębiorców prowadzących działalność eksportowo- -importową, do przyczyniania się do ochrony legalnego obrotu towarowego, promowania zasady uczciwej konkurencji na rynku oraz wpływania na bezpieczeństwo finansowe UE i poszczególnych państw członkowskich, z drugiej zaś przyczyniania się do bezpieczeństwa obrotu towarowego, w szerokim tego słowa znaczeniu. Konsekwencją przyjętej tezy jest postawienie kilku hipotez.
-
Przedstawicielstwo celne stanowi szczególną formę zastępstwa mocodawcy w międzynarodowym obrocie towarowym, ściśle powiązaną z taką formą przedstawicielstwa, w której prawa, obowiązki oraz odpowiedzialność zarówno przedstawicieli celnych, jak i mocodawcy mają charakter normatywny, przy czym obecnie następuje zacieranie różnic w odpowiedzialności przedstawicieli celnych działających w formie przedstawicielstwa celnego (rozdział I).
-
Model regulacyjny rynku usług pośrednictwa nie ma wpływu na konkurencyjność obsługi celnej towarów zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, a konkurencyjność odpraw celnych mierzona wskaźnikiem czasu granicznego powinna uwzględniać nie tylko czas spędzony na granicach, ale również i wartość zobowiązań celnych i ułatwienia fiskalne (rozdział II).
-
Z usług pośrednictwa celnego realizowanych przez instytucje pośrednictwa celnego (agencje celne, agenci celni) korzystają przede wszystkim MSP. W tym segmencie poważną konkurencję dla pośredników celnych stanowią doradcy podatkowi pełniący funkcję agentów celnych. Jest to związane z deficytem profesjonalnej wiedzy celnej wymaganej po wejściu w życie nowego pakietu UKC oraz zmianami w zakresie dostępu do zawodu agenta celnego (brak egzaminu państwowego) i kompleksowością obsługi celno-podatkowej (rozdział II).
-
Pośrednicy celni, świadcząc usługi pośrednictwa celnego w ramach dokonywanych odpraw celnych, ułatwiają przedsiębiorcom prowadzenie działalności gospodarczej. Stosując prawidłowo regulacje prawne w zakresie formalności celnych, przyczyniają się z jednej strony do skrócenia czasu dokonywanej odprawy celnej towarów, z drugiej zaś minimalizują ryzyko popełnienia błędu podczas dokonywania różnych operacji celnych, które mogłoby prowadzić do negatywnych konsekwencji dla ich interesariuszy (rozdział III).
-
Kontrola usług pośrednictwa celnego, w tym ich prawidłowości i jakości, sprzężona jest z zasadami kontroli celnej dokonywanej przez organy celne, gdzie poziom wiedzy, umiejętności i kompetencji przedstawicieli celnych ma istotny wpływ na konkurencyjność prowadzonej przed przedsiębiorców działalności gospodarczej (rozdział IV).
-
Ułatwienia prawne wprowadzane w międzynarodowym obrocie towarowym nie są w stanie same w sobie ułatwić procesu obsługi celnej przedsiębiorstw, gdyż nadal wymaga on zastosowania profesjonalnej wiedzy, kompetencji i umiejętności przedstawicieli celnych z zakresu regulacji ustawodawstwa celnego oraz informatycznych systemów celnych (rozdział V).
Podstawowy wywód pracy opiera się na metodzie analitycznej i obejmuje analizę regulacji przedstawicielstwa celnego pod kątem przedmiotu badań. Zakreślony temat wpłynął na wykorzystane metody badawcze. Dotyczy to przede wszystkim rozwiązań w realizowanych usługach celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych w międzynarodowym obrocie towarowym, analizy instytucjonalnej istotnej dla przedmiotu badań. Wykorzystano także metodę analizy statystycznej indeksu celnego oraz czasu dokonywanych odpraw celnych w ramach UE w imporcie i eksporcie towarów. Sięgnięto również do komparatystyki prawnej, wykorzystując metodę porównawczą w odniesieniu do wybranych państw na arenie międzynarodowej i UE. Odnosi się to do statusu funkcjonowania agentów (brokerów) celnych na rynku światowym oraz unijnym.
Przeprowadzono także badania własne (ankieta, wywiad) rynku usług pośrednictwa celnego w Polsce w grudniu 2015 r. Metodą zastosowaną do realizacji tego badania w pierwszym wypadku była ankieta internetowa, która obecnie jest najszybszą formą przeprowadzania badań - najtańszą oraz najwygodniejszą zarówno dla badanego, jak i badacza. Jednak to właśnie jej powszechnie zarzuca się małą motywację badanego do udziału w ankiecie i niski stopień realizacji próby (response rate). Nie jest to w pełni uzasadnione, gdyż indywidualny wywiad bezpośredni prowadzony przez badacza także może być związany z małą motywacją badanego i niskim stopniem realizacji próby, gdyż wytypowane do badania osoby mogą się zasłaniać (i tak bardzo często się dzieje) brakiem czasu oraz niejednokrotnie brakiem wiary w przydatność takich badań itp. Niejednokrotnie doświadcza tego każdy badacz. Drugą metodą zastosowaną w badaniu własnym były liczne wywiady eksperckie przeprowadzone z praktykami oraz wnioski wynikające z własnych obserwacji uczestniczących, które w znacznym stopniu ubogaciły niniejszą pracę.
Ankietę rozesłano do 500 agencji celnych, których adresy elektroniczne zaczerpnięto z Panoramy firm. Znajdowały się w niej wprawdzie adresy 718 agencji celnych, jednak niektóre z firm nie miały adresów mejlowych lub nie były one weryfikowane przez administratora poczty.
Badanie prowadzono od 22.11.2015 r. do 5.12.2015 r. Pomimo krótkiego, dwutygodniowego czasu trwania badania wszystkie odpowiedzi otrzymano w ciągu pięciu dni od wysłania zaproszenia do wzięcia udziału w badaniu, przy czym 90 proc. odpowiedzi autorka uzyskała w ciągu pierwszych trzech dni od wysłania kwestionariusza ankiety.
Stosowanym przez autorkę narzędziem badawczym był kwestionariusz
ankiety składający się z 21 pytań, którego założeniem była przejrzystość, zachowanie odpowiedniej liczby pytań skategoryzowanych, dających możliwość wyboru kilku odpowiedzi, oraz pytań o charakterze zamkniętym, z uwzględnieniem opcji ?inne", dającej badanemu respondentowi możliwość przekazania dodatkowych informacji dotyczących danej kwestii. Wróciły 102 wypełnione ankiety, co stanowi zwrot na poziomie 20,4 proc.
Z uwagi na zakreśloną tezę, hipotezy oraz pytania badawcze zakres podmiotowy rozważań ograniczono do analizy działalności pośredników celnych, w powiązaniu z wymogami dostępu do wykonywanego zawodu agenta (brokera) celnego, wyłączając tym samym całą gamę innych pośredników biznesowych zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy, którzy realizując swoje zadania, wspierają działania pośredników celnych. Z grupy polskich przedsiębiorców zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarowy wyodrębniono na podstawie badań podstawową grupę klientów biznesowych pośredników celnych - małego i średniego przedsiębiorcę (MSP).
Z czasowego i terytorialnego punktu widzenia praca obejmuje dość szeroką analizę rynku usług pośrednictwa celnego, gdzie poddano analizie rynek międzynarodowy, unijny oraz w znacznie szerszym aspekcie - rynek polski. Analiza skoncentrowana jest przede wszystkim na aktualnym stanie prawno-ekonomicznym, zawiera jednak również elementy historycznego rozwoju i jego prognozę.
W pracy wykorzystano literaturę polską i obcojęzyczną, a przeglądu piśmiennictwa naukowego dokonano pod kątem przedmiotu badań. Rozważania dotyczące pośrednictwa celnego w międzynarodowym obrocie towarowym były przedmiotem analizy autorki już w 2009 r., czego efektem było opracowanie monograficzne - pierwsze na polskim rynku wydawniczym, które poddawało analizie usługi pośrednictwa celnego. Od tego czasu wiele się jednak zmieniło w zakresie usług celnych zarówno na rynku międzynarodowym, jak i unijnym, więc monografia z 2009 r. w zasadzie uległa całkowitej dezaktualizacji. Przez okres ośmiu ostatnich lat nie powstała, a przynajmniej nie jest mi znana, żadna zwarta publikacja z zakresu tej problematyki. Trudno jest jednoznacznie ocenić przyczynę tego stanu rzeczy, ale bez wątpienia jedną z nich był brak stabilności w regulacjach prawa celnego - panował stan ciągłej niepewności. Pod koniec grudnia 2015 r. UE opublikowała pakiet Unijnego Kodeksu Celnego (UKC), który w zasadniczy sposób zmienił podstawę normatywną świadczenia usług celnych w ramach dokonywanych odpraw celnych na unijnym obszarze celnym, wszedł on w życie w dniu 1 maja 2016 r., również wtedy nastąpiła istotna zmiana w reprezentacji celnej.
Niniejsza monografia zawiera nowe zasady świadczenia usług celnych na rynku unijnym oraz międzynarodowym, a także nowe zasady obowiązujące w przedstawicielstwie celnym. A co najważniejsze, wykazuje, że przedstawicielstwo celne, pomimo licznych prób jego marginalizowana w międzynarodowym obrocie towarowym, nadal spełnia swoje funkcje, ważne nie tylko z punktu widzenia efektywności i sprawności dokonywanej wymiany towarowej, ale również i zabezpieczenia dochodów finansowych państwa lub ugrupowań integracyjnych. W związku z tym jest ono nadal potrzebne w międzynarodowym obrocie towarowym, gdyż ułatwia przedsiębiorcom prowadzenie działalności zarówno eksportowej, jak i importowej.
Monografia dzieli się na pięć rozdziałów oraz zawiera wstęp, zakończenie i bibliografię.
Rozdział I ma na celu dokonanie przeglądu modeli zastępstwa w obrocie gospodarczym, wskazując jednocześnie na rozróżnienie osób realizujących zlecone przez przedsiębiorców zadania: przedstawicieli, przedstawicieli celnych i pełnomocników w zakresie ich praw, obowiązków oraz odpowiedzialności wobec zleceniodawców. Szczególną analizą objęto przedstawicieli celnych pełniących funkcje pośredników celnych w międzynarodowym obrocie towarowym. Reprezentacja celna realizowana jest poprzez formę przedstawicielstwa celnego - bezpośrednią lub pośrednią, które to, pomimo różnych uregulowań konstrukcyjnych w zakresie odpowiedzialności przedstawicieli celnych, upodabniają się do siebie, a więc zaciera się zasadnicza różnica między formami przedstawicielstwa celnego. W pierwszym wypadku dotyczy to fakultatywnej odpowiedzialności solidarnej, w drugim obligatoryjnej odpowiedzialności solidarnej przedstawicieli celnych i mocodawcy. Pomimo że rozdział I jest w zasadzie wprowadzającym w problematykę pracy, zawiera on również elementy uzasadniające pierwszą hipotezę pracy oraz odpowiada na zasadnicze pytanie: Co spowodowało, że na arenie międzynarodowej pojawiło się przeświadczenie o marginalizowaniu roli przedstawicieli celnych w obsłudze celnej towarów?, dając jednocześnie odpowiedź na pierwsze pytanie badawcze.
Celem rozdziału II jest zbadanie rynku usług pośrednictwa celnego w jego aspekcie modelowym wraz ze skutkami ekonomicznymi, wybranych państw w wymiarze międzynarodowym oraz unijnym, z pogłębioną analizą polskiego rynku pośrednictwa celnego. Dodatkowo przeprowadzono badania ankietowe, które mają odpowiedzieć na następujące pytania: Jakim rynkiem jest polski rynek usług pośrednictwa celnego - stabilizacyjnym czy turbulentnym? Jaka jest jego struktura? Czy widoczny jest nowy trend w jego strukturze? Jaka jest prognoza jego rozwoju? Rozdział ten udziela odpowiedzi na drugie postawione pytanie szczegółowe oraz weryfikuje drugą hipotezę poprzez przeprowadzoną analizę stosowanych modeli rynku usług pośrednictwa celnego w wybranych państwach na arenie międzynarodowej, tj. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Wspólnocie Afryki Wschodniej, na Madagaskarze, w Meksyku, Japonii, Rosji, Turcji, Chinach, Indiach,
Hiszpanii, we Włoszech, w Grecji, Francji, na Łotwie, Litwie, Cyprze, w Belgii, Portugalii, Chorwacji, Niemczech, dając tym samym odpowiedź na kolejne pytanie rozprawy: Czy wybór modelu reprezentacji celnej ma wpływ na konkurencyjność dokonywanych odpraw celnych? Rozdział ten zamyka analiza interesariuszy usług pośrednictwa celnego - przedsiębiorców i skarbu państwa.
Rozdział III dotyczy kategoryzacji usług realizowanych przez przedstawicieli celnych podczas dokonywanej odprawy celnej towarów oraz przedstawia rozróżnienie między usługami celnymi, administracyjnymi usługami celnymi, usługami celnymi związanymi z obsługą celną oraz usługami pośrednictwa celnego. W pierwszym wypadku analizie poddane zostały sposoby postępowania z towarem zgodnie z jego ekonomicznym przeznaczeniem, które przeanalizowano w konkretnych procedurach celnych - zwykłych oraz specjalnych, włączając także powrotny wywóz i powiadomienie o powrotnym wywozie oraz zniszczenie lub zrzeczenie się towaru na rzecz Skarbu Państwa. Rozdział ten nie ogranicza się tylko do procedur celnych i innych sposobów postępowania z towarem, wskazuje również na usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym. Takie ujęcie jest uzasadnione z punktu widzenia postawionej tezy, całościowej weryfikacji trzeciej hipotezy, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania całkowitej odpowiedzi na trzecie postawione pytanie szczegółowe.
Rozdział IV poddaje analizie kontrolę usług pośrednictwa celnego na podstawie jej trzech form: standardowej, losowej oraz postimportowej, a także poziom kwalifikacji i umiejętności przedstawicieli celnych. Przeanalizowano propozycje CONFIAD w zakresie standaryzacji kompetencji i kwalifikacji zawodowych przedstawicieli celnych w ramach UE oraz Kartę Jakości w usługach pośrednictwa celnego. W końcu przedstawiono i poddano ocenie normy CEN (European Com- mittee of Standardization) w powiązaniu z proponowanym programem szkolenia celnego w UE. Rozdział ten weryfikuje czwartą hipotezę i czwarte pytanie szczegółowe oraz dopełnia weryfikację tezy.
Rozdział V omawia ułatwienia prawne wprowadzone w międzynarodowym obrocie towarowym, które przyczyniły się do standaryzacji środowiska celnego na arenie międzynarodowej oraz instytucjonalne wsparcie dla przedstawicieli celnych w aspekcie międzynarodowym, unijnym, a także polskim. W pierwszym wypadku analizie poddano regulacje Zmienionego Protokołu do umowy w sprawie ułatwień w handlu z 27 listopada 2014 r., który stanowi nowelizację Umowy z Marrakeszu ustanawiającej Światową Organizację Handlu (World Trade Organi- zation) w zakresie ułatwień i uproszczeń w handlu międzynarodowym. Dokonana analiza prowadzi do wniosku, że porozumienie to w gruncie rzeczy jest rozciągnięciem na szerszą skalę już istniejących ułatwień w międzynarodowym obrocie towarowym, które były stosowane przez ograniczoną liczbę sygnatariuszy konwencji celnych lub innych umów. W drugim wypadku wskazano rolę organizacji międzynarodowych, unijnych i polskich zrzeszających w swoich strukturach pośredników celnych, które tworzą standardy obsługi celnej. Rozdział ten dopełnia ostatecznie weryfikację tezy i hipotezy piątej oraz piątego pytania szczegółowego w powiązaniu z wcześniejszymi analizami przeprowadzonymi w poprzednich rozdziałach.
Pracę zamykają: zakończenie, spis tabel i rysunków, aneksy oraz bibliografia. Niniejsza monografia ma wskazać na najnowsze rozwiązania ekonomiczno-menedżerskie i organizacyjno-prawne. Ukazuje tendencje rozwoju usług pośrednictwa celnego w kierunku ułatwień i uproszczeń w warunkach środowiska gospodarki elektronicznej i narastającego zagrożenia we współczesnych międzynarodowych łańcuchach dostaw towarowych, jakim jest terroryzm międzynarodowy. Z teoretycznego punktu widzenia wykazuje, że korzystanie z przedstawicieli celnych jest potrzebne i uzasadnione w międzynarodowym obrocie towarowym dla jego interesariuszy. Z praktycznego punktu widzenia uzasadnia tezę, że dopóki będzie istniał międzynarodowy obrót towarowy, dopóty będą funkcjonowali w nim przedstawiciele celni i inni pośrednicy biznesowi.
Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I. Pośrednictwo celne jako element międzynarodowego pośrednictwa gospodarczego
1. Formy pośrednictwa gospodarczego
2. Przedstawicielstwo celne jako szczególna forma zastępstwa
2.1. Przedstawicielstwo bezpośrednie
2.2. Przedstawicielstwo pośrednie
3. Status celny przedstawiciela celnego
3.1. Pojęcie przedstawiciela celnego
3.2. Prawa i obowiązki
3.3. Odpowiedzialność prawna
4. Kontrowersje w zakresie potrzeby regulacyjnej przedstawicielstwa celnego
a standaryzacja ustawodawstwa celnego na arenie międzynarodowej
Rozdział II. Struktura modelowa rynku usług pośrednictwa celnego
na arenie międzynarodowej
1. Zasady modelowe przyjmowane na arenie międzynarodowej
1.1. Model licencyjny i mieszany
1.2. Skutki ekonomiczne
2. Zasady modelowe przyjmowane w Unii Europejskiej
2.1. Model licencyjny i mieszany
2.2. Model uniwersalny
2.3. Skutki ekonomiczne
3. Zasady modelowe przyjmowane w Polsce
3.1. Model licencyjny i mieszany
3.2. Model uniwersalny
3.3. Skutki ekonomiczne
3.4. Instytucje pośrednictwa celnego
3.4.1. Agencje celne
3.4.2. Agenci celni
3.4.3. Doradcy podatkowi jako agenci celni
4. Interesariusze usług pośrednictwa celnego
4.1. Przedsiębiorcy
4.2. Skarb Państwa
Rozdział III. Przedstawicielstwo celne w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Usługi pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw
2. Kategoryzacja usług pośrednictwa celnego
2.1. Usługi pośrednictwa celnego przed wprowadzeniem/wyprowadzeniem towarów
2.1.1. Przywozowa deklaracja skrócona
2.1.2. Wywozowa deklaracja skrócona
2.2. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych przywozowych
2.2.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.2.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.2.2.1. Dopuszczenie do obrotu
2.2.2.2. Procedury specjalne
2.2.2.2.1. Procedura składowania celnego
2.2.2.2.2. Procedura składu celnego
2.2.2.2.3. Procedura wolnego obszaru celnego
2.2.2.2.4. Procedura uszlachetniania czynnego
2.2.2.2.5. Procedura odprawy czasowej
2.2.2.2.6. Procedura końcowego przeznaczenia
2.2.2.2.7. Procedura tranzytu zewnętrznego . 182
2.3. Usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych wywozowych
2.3.1. Podstawowe usługi pośrednictwa celnego
2.3.2. Instrumentalne usługi pośrednictwa celnego w procedurach celnych
2.3.2.1. Procedura wywozu
2.3.2.2. Procedura uszlachetniania biernego
2.3.2.3. Procedura tranzytu wewnętrznego
2.4. Usługi pośrednictwa celnego związane ze zniszczeniem lub zrzeczeniem
się towaru na rzecz Skarbu Państwa
2.5. Usługi pośrednictwa celnego w przedstawicielstwie podatkowym
Rozdział IV. Kontrola usług pośrednictwa celnego w obsłudze celnej przedsiębiorstw w UE
1. Kontrola celna towarów a kontrola usług pośrednictwa celnego
1.1. Podstawowa kontrola celna
1.2. Kontrola losowa
1.3. Kontrola postimportowa
2. Kontrola jakości usług pośrednictwa celnego a standardy kompetencyjne agentów celnych
2.1. Problem normalizacji jakości usług pośrednictwa celnego
2.1.1. Karta Jakości
2.1.2. Normy CEN a system kompetencji dla agentów celnych
Rozdział V. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej a rola przedstawicielstwa celnego
1. Ułatwienia w międzynarodowej obsłudze celnej
1.1. Proces standaryzacji ram obsługi celnej towarów
1.2. Instytucjonalne wsparcie przedstawicieli celnych
2. Rola przedstawiciela celnego w międzynarodowej obsłudze celnej towarów
Zakończenie
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks