Przedsiębiorstwem rodzinnym jest podmiot gospodarczy, spełniający kryteria mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Wyłącznym lub dominującym, bezpośrednim właścicielem majątku tego rodzaju przedsiębiorstwa jest rodzina jedno- lub wielopokoleniowa. Jednocześnie nie występuje w nim oddzielenie własności od zarządzania, a członkowie rodziny sami pracują w swojej firmie. Ponadto rozwój firmy leży w interesie rodziny (rodzina ma swój udział w prowadzeniu firmy, klarowne są rozwiązania w sferze corporate governance, a w przedsiębiorstwie obowiązuje zasada sukcesji rodzinnej (władza i własność przekazywane są kolejnym pokoleniom na podstawie kryteriów społecznych).
Nie wyklucza to zatrudniania osób z zewnątrz (spoza rodziny), w tym ekspertów, menedżerów (profesjonalizacja zarządzania), na każde stanowisko pracy. Nie można natomiast uznać za firmę rodzinną struktury holdingowej.
Z istoty holdingu wynika, że wyłącznym lub dominującym właścicielem majątku firmy zależnej jest firma matka, a nie rodzina; właścicielami nie są także osoby fizyczne. W tej sytuacji własność firmy córki nie ma charakteru bezpośredniego (ma charakter pośredni, za pośrednictwem firmy matki). Jedna rodzina może natomiast prowadzić więcej niż jedną firmę rodzinną, przy czym przedsiębiorstwa te mogą być niezależne od siebie kapitałowo.
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, następnie zaś sukcesywnie się od niego oddzielało. Jak do tej pory nie nastąpiło jednak skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Firmy rodzinne w Polsce, z sektora MSP, posiadają społecznie i ekonomicznie zrównoważony układ celów prowadzenia działalności gospodarczej oraz sposób pojmowania i osiągania sukcesu. Dzięki temu przedsiębiorstwa rodzinne są mniej podatne na kryzysy, a tym samym przyczyniają się do stabilizacji rozwoju gospodarczego kraju.
[[[separator]]]
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, by następnie sukcesywnie się od niego oddzielać. W przypadku mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw jak do tej pory nie nastąpiło skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Ten fakt należy ocenić pozytywnie. Nie wnikając w szczegółowe kryteria dotyczące wyodrębniania rodzinnej formy gospodarowania, w skali światowej wiele firm rodzinnych nigdy nie przestało prowadzić takiej właśnie formy gospodarowania.
Zmieniają się natomiast konkretne ich formy organizacyjno-prawne. Na tym tle pojawia się problem dotyczący zasadności wyodrębniania statusu przedsiębiorstwa rodzinnego. Można podać wiele argumentów za tym przemawiających, choć są i argumenty przemawiające przeciwko temu.
Przedsiębiorstwa rodzinne to niezwykle istotny element życia gospodarczego. Szczególnie dwie ostatnie dekady przyczyniły się do wzrostu ich znaczenia - większe zainteresowanie nimi widać także ze strony zarówno nauki, jak i polityki gospodarczej. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości. Od lat na świecie prowadzone są badania w celu uzyskania jak najdokładniejszego obrazu tego rodzaju firm, jednak wciąż istnieje ogromna potrzeba rozwoju badań dotyczących tego typu przedsiębiorstw i wciąż występuje konieczność ich poszerzania oraz pogłębiania.
Według raportu PricewaterhouseCoopers (Family Businesses Dominate z 2003 r.), który przytacza wyniki badań International Family Enterprise Research Academy, odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, waha się:
- ponad 50 % tego rodzaju firm działa w Unii Europejskiej (UE),
- 65-90 % tego typu przedsiębiorstw prowadzi działalność w Ameryce Łacińskiej,
- ponad 95 % takich firm zarejestrowano w Stanach Zjednoczonych.
Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają bardzo ważną rolę w gospodarce Polski, Unii Europejskiej, a także w innych gospodarkach świata. Jednym z mierników ich znaczenia jest odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, który, w rożnych krajach, jak już wspomniano, znacznie się waha. Większość z nich to firmy mikro i małe. Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają pozytywną rolę w stabilnym rozwoju gospodarki. Obecny kryzys finansowy, który wywołał kryzys gospodarczy, wykazał, że zasadnicza część jego przyczyn tkwi w samych firmach, skracających horyzont czasowy osiągania celów ekonomicznych. Skracanie horyzontu czasowego w konsekwencji oznacza maksymalizowanie zysków w krótkim czasie, za wszelką cenę, co prowadzi do podejmowania coraz większego ryzyka. Przedsiębiorstwa rodzinne pod tym względem różnią się od firm nierodzinnych.
Znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych jest duże również z innego powodu. Relacje rodzinne mogą być źródłem etycznego działania, wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka, umiejętności pracy zespołowej, a przede wszystkim poczucia wspólnoty i lojalności.
Badania nad przedsiębiorczością rodzinną i przedsiębiorstwami rodzinnymi, jako najważniejszą jej formą organizacyjną, są prowadzone już dość długo. Wzrost znaczenia tych badań nastąpił w ostatnich dwóch dekadach. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości i przedsiębiorstw. Od lat prowadzi się badania w celu uzyskania jak najgłębszej wiedzy na ich temat. Jednak w Polsce badania nad przedsiębiorczością rodzinną nie są jeszcze szczególnie rozpowszechnione. W ostatnich latach, wraz ze zmieniającą się w Polsce rzeczywistością gospodarczą, wzrosło co prawda zainteresowanie problematyką przedsiębiorczości rodzinnej, jednak prowadzone badania można uznać za incydentalne i prowadzone "przy okazji", nie zaś za element spójnej i planowanej działalności badawczej.
Praktycznie rzecz biorąc, większość obecnych wielkich korporacji rozpoczynało swoją działalność od jakiejś formy działalności rodzinnej. Rodzinna forma prowadzenia działalności gospodarczej jest najstarszą zorganizowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jej pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki w przypadku tego typu firm mieliśmy do czynienia z połączeniem działalności gospodarczej z gospodarstwem domowym. Można powiedzieć, że gospodarstwo domowe i firma rodzinna to "dwa w jednym".
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie każde gospodarstwo domowe prowadzi firmę rodzinną, nawet jeśli pełni w pewnym zakresie funkcję produkcyjno-usługową. Zatem określenie "dwa w jednym" dotyczy tylko części gospodarstw domowych. Wraz ze wzrostem zakresu działalności i wielkości organizacji firmy zatracały rodzinny charakter. Rożne są opinie na temat tego, jak wiele z nich przestało być organizacjami rodzinnymi.
Badając przedsiębiorstwa rodzinne, mające swoje korzenie w Polsce, w kontekście procesów globalizacji, nasuwa się ważne pytanie: czy przedsiębiorstwa rodzinne są w stanie skutecznie konkurować na rynkach międzynarodowych? Jeśli tak, to czy występują jedynie w charakterze podwykonawców, czy może są również samodzielnymi podmiotami, posiadającymi przewagi konkurencyjne? Wyniki badań potwierdzają tezę, że firmy rodzinne (z sektora MSP) są w stanie skutecznie konkurować na rynku globalnym. W jaki sposób i jakie są ich najważniejsze atuty, jako samodzielnych podmiotów, o tym jest mowa w poszczególnych rozdziałach.
Badaniem były objęte wybrane przedsiębiorstwa z różnych branż, w których przeprowadzone zostały wywiady. Szczególnie potraktowane zostały rodzinne gospodarstwa rolne, z których, jak się wydaje, powstały firmy rodzinne. Wyniki badań uzupełnia analiza najstarszych i największych firm rodzinnych świata. Prezentowane wyniki badań stanowią kontynuację badań przeprowadzonych wśród przedsiębiorców rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą w Polsce Wschodniej. Mowa tu o badaniach poświęconych następującym problemom: "Przedsiębiorstwa rodzinne - stan wiedzy i czynniki sukcesu małych firm", przeprowadzonych w 2009 r., ?Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (zewnętrznych i wewnętrznych)", przeprowadzonych w 2010 r., oraz ?Wpływ kryzysu globalnego na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce".
Badania nad przedsiębiorstwami rodzinnymi mogą prowadzić do wyodrębnienia prawidłowości i reguł mogących przyczynić się do stworzenia kodeksu dobrych praktyk, który pozwoli na opracowanie w przyszłości swoistej recepty na sukces, z której z kolei będą mogły korzystać nie tylko przedsiębiorstwa rodzinne, lecz także inne instytucje, nienależące do tej grupy. O przedsiębiorstwach rodzinnych dziś mówi się jako o grupie, warto byłoby się jednak zastanowić nad użyciem określenia "typ" a nawet "rodzaj", coraz głośniejsze bowiem stają się głosy, iż powinno się wyróżnić określenie kodeksowe czy prawne przedsiębiorstwa rodzinnego. Jest to uzasadnione istnieniem szczególnych cech, które te przedsiębiorstwa posiadają. Od tych cech zależą źródła przewagi konkurencyjnej. Niezbędna jest analiza tych źródeł, aby można było lepiej zrozumieć funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw. Pozwoli to na lepsze przygotowanie prawa (mającego powstać), a także programów wsparcia dla tych podmiotów, gdyż są one dziś najlepszym stabilizatorem polskiej gospodarki. Dlatego też należy dbać o ich rozwój i wykorzystywać wiedzę oraz dobre doświadczenia.
Przekazując Państwu tę książkę, pragnę zaprosić do dyskusji na temat przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce. Uważam, że ich znaczenie w Polskiej i globalnej gospodarce powinno rosnąć i ważny powinien być także zrównoważony układ celów prowadzonej działalności (ekonomiczny, społeczny i ekologiczny).
[[[separator]]]WPROWADZENIE
Roman Sobiecki, Andrzej Kargul, Joanna Kochanowska
1. PRZEDSIĘBIORSTWO RODZINNE - DEFINICJE I STAN WIEDZY
1.1. Definicja przedsiębiorstwa rodzinnego
1.2. Kontrowersje wokół definicji
1.3. Charakterystyczne cechy przedsiębiorstwa rodzinnego
1.4. Bariery i zagrożenia dla przedsiębiorstw rodzinnych
1.5. Rodzaje i typy przedsiębiorstw rodzinnych
Bibliografia
Krystyna Leszczewska, Katarzyna Zaniewska
2. INTERNACJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI FIRM RODZINNYCH
2.1. Charakterystyka badań własnych
2.2. Specyfika firm rodzinnych
2.3. Przegląd modeli internacjonalizacji firmy w aspekcie umiędzynarodowienia działalności firm rodzinnych
2.4. Zachowania strategiczne przedsiębiorstw rodzinnych w kontekście umiędzynarodowienia działalności
2.5. Charakterystyka typów zachowań firm rodzinnych w procesie internacjonalizacji
2.6. Wyniki badań własnych
2.7. Charakterystyka firm rodzinnych objętych badaniem
2.8. Umiędzynarodowienie działalności firm rodzinnych
2.9. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
3. RODZINNE GOSPODARSTWO ROLNE JAKO MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWO
3.1. Prawne usytuowanie gospodarstw rolnych w Polsce
3.2. Ekonomiczna istota przedsiębiorstwa
3.2.1. Działalność zaopatrzeniowa w przedsiębiorstwie (gospodarstwie rolnym)
3.2.2. Działalność produkcyjna w gospodarstwie rolnym
3.2.3. Funkcja finansowa gospodarstwa rolnego
3.2.4. Funkcje kierownicze w przedsiębiorstwie
3.3. Rynkowe zachowania przedsiębiorstw (gospodarstw rolnych) - istota gospodarowania
3.4. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
4. RODZINNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA OBSZARACH WIEJSKICH WOBEC WYZWAŃ GLOBALNYCH
4.1. Przedsiębiorczość - istotą działalności gospodarczej
4.2. Problemy z tworzeniem miejsc pracy na obszarach wiejskich
4.3. Zasady polityki aktywizacji zatrudnienia na obszarach wiejskich
4.4. Instrumenty polityki zatrudnieniowej na obszarach wiejskich
4.4.1. Pomoc bezpośrednia
4.4.2. Pomoc pośrednia
4.4.3. Polityka waloryzacji zasobów pracy
4.4.4. Polityka infrastrukturalna
4.5. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
5. Cechy i formy przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.1. Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości rodzinnej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej
5.2. Charakterystyka przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.3. Typy gmin - szanse na wielofunkcyjność
5.3.1. Typy gmin według struktury gospodarki
5.3.2. Typy gmin według struktury zatrudnienia
5.3.3. Typy gmin według funkcji
5.3.4. Typy gmin w zależności od funkcji i odległości od miast
Bibliografia
Jan Klimek
6. ETYKA PRZEDSIĘBIORSTW RODZINNYCH
6.1. Kwestie ogólne
6.2. Implikacje umiędzynarodowienia procesów gospodarczo-ekonomicznych
6.3. Biznes rodzinny a jego społeczna odpowiedzialność
6.4. Budowanie pozycji firmy rodzinnej
6.5. Uwagi nie tylko dla ludzi biznesu
Bibliografia
Joanna Kochanowska
ANEKS: NAJWIĘKSZE I NAJSTARSZE PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNE NA ŚWIECIE
1. Najstarsze przedsiębiorstwa na świecie
2. Największe przedsiębiorstwa na świecie
3. Największe przedsiębiorstwa na świecie - bez względu na ich charakter
Podsumowanie
Bibliografia
INFORMACJE O AUTORACH
Opis
Przedsiębiorstwem rodzinnym jest podmiot gospodarczy, spełniający kryteria mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Wyłącznym lub dominującym, bezpośrednim właścicielem majątku tego rodzaju przedsiębiorstwa jest rodzina jedno- lub wielopokoleniowa. Jednocześnie nie występuje w nim oddzielenie własności od zarządzania, a członkowie rodziny sami pracują w swojej firmie. Ponadto rozwój firmy leży w interesie rodziny (rodzina ma swój udział w prowadzeniu firmy, klarowne są rozwiązania w sferze corporate governance, a w przedsiębiorstwie obowiązuje zasada sukcesji rodzinnej (władza i własność przekazywane są kolejnym pokoleniom na podstawie kryteriów społecznych).
Nie wyklucza to zatrudniania osób z zewnątrz (spoza rodziny), w tym ekspertów, menedżerów (profesjonalizacja zarządzania), na każde stanowisko pracy. Nie można natomiast uznać za firmę rodzinną struktury holdingowej.
Z istoty holdingu wynika, że wyłącznym lub dominującym właścicielem majątku firmy zależnej jest firma matka, a nie rodzina; właścicielami nie są także osoby fizyczne. W tej sytuacji własność firmy córki nie ma charakteru bezpośredniego (ma charakter pośredni, za pośrednictwem firmy matki). Jedna rodzina może natomiast prowadzić więcej niż jedną firmę rodzinną, przy czym przedsiębiorstwa te mogą być niezależne od siebie kapitałowo.
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, następnie zaś sukcesywnie się od niego oddzielało. Jak do tej pory nie nastąpiło jednak skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Firmy rodzinne w Polsce, z sektora MSP, posiadają społecznie i ekonomicznie zrównoważony układ celów prowadzenia działalności gospodarczej oraz sposób pojmowania i osiągania sukcesu. Dzięki temu przedsiębiorstwa rodzinne są mniej podatne na kryzysy, a tym samym przyczyniają się do stabilizacji rozwoju gospodarczego kraju.
Wstęp
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, by następnie sukcesywnie się od niego oddzielać. W przypadku mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw jak do tej pory nie nastąpiło skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Ten fakt należy ocenić pozytywnie. Nie wnikając w szczegółowe kryteria dotyczące wyodrębniania rodzinnej formy gospodarowania, w skali światowej wiele firm rodzinnych nigdy nie przestało prowadzić takiej właśnie formy gospodarowania.
Zmieniają się natomiast konkretne ich formy organizacyjno-prawne. Na tym tle pojawia się problem dotyczący zasadności wyodrębniania statusu przedsiębiorstwa rodzinnego. Można podać wiele argumentów za tym przemawiających, choć są i argumenty przemawiające przeciwko temu.
Przedsiębiorstwa rodzinne to niezwykle istotny element życia gospodarczego. Szczególnie dwie ostatnie dekady przyczyniły się do wzrostu ich znaczenia - większe zainteresowanie nimi widać także ze strony zarówno nauki, jak i polityki gospodarczej. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości. Od lat na świecie prowadzone są badania w celu uzyskania jak najdokładniejszego obrazu tego rodzaju firm, jednak wciąż istnieje ogromna potrzeba rozwoju badań dotyczących tego typu przedsiębiorstw i wciąż występuje konieczność ich poszerzania oraz pogłębiania.
Według raportu PricewaterhouseCoopers (Family Businesses Dominate z 2003 r.), który przytacza wyniki badań International Family Enterprise Research Academy, odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, waha się:
- ponad 50 % tego rodzaju firm działa w Unii Europejskiej (UE),
- 65-90 % tego typu przedsiębiorstw prowadzi działalność w Ameryce Łacińskiej,
- ponad 95 % takich firm zarejestrowano w Stanach Zjednoczonych.
Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają bardzo ważną rolę w gospodarce Polski, Unii Europejskiej, a także w innych gospodarkach świata. Jednym z mierników ich znaczenia jest odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, który, w rożnych krajach, jak już wspomniano, znacznie się waha. Większość z nich to firmy mikro i małe. Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają pozytywną rolę w stabilnym rozwoju gospodarki. Obecny kryzys finansowy, który wywołał kryzys gospodarczy, wykazał, że zasadnicza część jego przyczyn tkwi w samych firmach, skracających horyzont czasowy osiągania celów ekonomicznych. Skracanie horyzontu czasowego w konsekwencji oznacza maksymalizowanie zysków w krótkim czasie, za wszelką cenę, co prowadzi do podejmowania coraz większego ryzyka. Przedsiębiorstwa rodzinne pod tym względem różnią się od firm nierodzinnych.
Znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych jest duże również z innego powodu. Relacje rodzinne mogą być źródłem etycznego działania, wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka, umiejętności pracy zespołowej, a przede wszystkim poczucia wspólnoty i lojalności.
Badania nad przedsiębiorczością rodzinną i przedsiębiorstwami rodzinnymi, jako najważniejszą jej formą organizacyjną, są prowadzone już dość długo. Wzrost znaczenia tych badań nastąpił w ostatnich dwóch dekadach. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości i przedsiębiorstw. Od lat prowadzi się badania w celu uzyskania jak najgłębszej wiedzy na ich temat. Jednak w Polsce badania nad przedsiębiorczością rodzinną nie są jeszcze szczególnie rozpowszechnione. W ostatnich latach, wraz ze zmieniającą się w Polsce rzeczywistością gospodarczą, wzrosło co prawda zainteresowanie problematyką przedsiębiorczości rodzinnej, jednak prowadzone badania można uznać za incydentalne i prowadzone "przy okazji", nie zaś za element spójnej i planowanej działalności badawczej.
Praktycznie rzecz biorąc, większość obecnych wielkich korporacji rozpoczynało swoją działalność od jakiejś formy działalności rodzinnej. Rodzinna forma prowadzenia działalności gospodarczej jest najstarszą zorganizowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jej pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki w przypadku tego typu firm mieliśmy do czynienia z połączeniem działalności gospodarczej z gospodarstwem domowym. Można powiedzieć, że gospodarstwo domowe i firma rodzinna to "dwa w jednym".
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie każde gospodarstwo domowe prowadzi firmę rodzinną, nawet jeśli pełni w pewnym zakresie funkcję produkcyjno-usługową. Zatem określenie "dwa w jednym" dotyczy tylko części gospodarstw domowych. Wraz ze wzrostem zakresu działalności i wielkości organizacji firmy zatracały rodzinny charakter. Rożne są opinie na temat tego, jak wiele z nich przestało być organizacjami rodzinnymi.
Badając przedsiębiorstwa rodzinne, mające swoje korzenie w Polsce, w kontekście procesów globalizacji, nasuwa się ważne pytanie: czy przedsiębiorstwa rodzinne są w stanie skutecznie konkurować na rynkach międzynarodowych? Jeśli tak, to czy występują jedynie w charakterze podwykonawców, czy może są również samodzielnymi podmiotami, posiadającymi przewagi konkurencyjne? Wyniki badań potwierdzają tezę, że firmy rodzinne (z sektora MSP) są w stanie skutecznie konkurować na rynku globalnym. W jaki sposób i jakie są ich najważniejsze atuty, jako samodzielnych podmiotów, o tym jest mowa w poszczególnych rozdziałach.
Badaniem były objęte wybrane przedsiębiorstwa z różnych branż, w których przeprowadzone zostały wywiady. Szczególnie potraktowane zostały rodzinne gospodarstwa rolne, z których, jak się wydaje, powstały firmy rodzinne. Wyniki badań uzupełnia analiza najstarszych i największych firm rodzinnych świata. Prezentowane wyniki badań stanowią kontynuację badań przeprowadzonych wśród przedsiębiorców rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą w Polsce Wschodniej. Mowa tu o badaniach poświęconych następującym problemom: "Przedsiębiorstwa rodzinne - stan wiedzy i czynniki sukcesu małych firm", przeprowadzonych w 2009 r., ?Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (zewnętrznych i wewnętrznych)", przeprowadzonych w 2010 r., oraz ?Wpływ kryzysu globalnego na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce".
Badania nad przedsiębiorstwami rodzinnymi mogą prowadzić do wyodrębnienia prawidłowości i reguł mogących przyczynić się do stworzenia kodeksu dobrych praktyk, który pozwoli na opracowanie w przyszłości swoistej recepty na sukces, z której z kolei będą mogły korzystać nie tylko przedsiębiorstwa rodzinne, lecz także inne instytucje, nienależące do tej grupy. O przedsiębiorstwach rodzinnych dziś mówi się jako o grupie, warto byłoby się jednak zastanowić nad użyciem określenia "typ" a nawet "rodzaj", coraz głośniejsze bowiem stają się głosy, iż powinno się wyróżnić określenie kodeksowe czy prawne przedsiębiorstwa rodzinnego. Jest to uzasadnione istnieniem szczególnych cech, które te przedsiębiorstwa posiadają. Od tych cech zależą źródła przewagi konkurencyjnej. Niezbędna jest analiza tych źródeł, aby można było lepiej zrozumieć funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw. Pozwoli to na lepsze przygotowanie prawa (mającego powstać), a także programów wsparcia dla tych podmiotów, gdyż są one dziś najlepszym stabilizatorem polskiej gospodarki. Dlatego też należy dbać o ich rozwój i wykorzystywać wiedzę oraz dobre doświadczenia.
Przekazując Państwu tę książkę, pragnę zaprosić do dyskusji na temat przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce. Uważam, że ich znaczenie w Polskiej i globalnej gospodarce powinno rosnąć i ważny powinien być także zrównoważony układ celów prowadzonej działalności (ekonomiczny, społeczny i ekologiczny).
Spis treści
WPROWADZENIE
Roman Sobiecki, Andrzej Kargul, Joanna Kochanowska
1. PRZEDSIĘBIORSTWO RODZINNE - DEFINICJE I STAN WIEDZY
1.1. Definicja przedsiębiorstwa rodzinnego
1.2. Kontrowersje wokół definicji
1.3. Charakterystyczne cechy przedsiębiorstwa rodzinnego
1.4. Bariery i zagrożenia dla przedsiębiorstw rodzinnych
1.5. Rodzaje i typy przedsiębiorstw rodzinnych
Bibliografia
Krystyna Leszczewska, Katarzyna Zaniewska
2. INTERNACJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI FIRM RODZINNYCH
2.1. Charakterystyka badań własnych
2.2. Specyfika firm rodzinnych
2.3. Przegląd modeli internacjonalizacji firmy w aspekcie umiędzynarodowienia działalności firm rodzinnych
2.4. Zachowania strategiczne przedsiębiorstw rodzinnych w kontekście umiędzynarodowienia działalności
2.5. Charakterystyka typów zachowań firm rodzinnych w procesie internacjonalizacji
2.6. Wyniki badań własnych
2.7. Charakterystyka firm rodzinnych objętych badaniem
2.8. Umiędzynarodowienie działalności firm rodzinnych
2.9. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
3. RODZINNE GOSPODARSTWO ROLNE JAKO MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWO
3.1. Prawne usytuowanie gospodarstw rolnych w Polsce
3.2. Ekonomiczna istota przedsiębiorstwa
3.2.1. Działalność zaopatrzeniowa w przedsiębiorstwie (gospodarstwie rolnym)
3.2.2. Działalność produkcyjna w gospodarstwie rolnym
3.2.3. Funkcja finansowa gospodarstwa rolnego
3.2.4. Funkcje kierownicze w przedsiębiorstwie
3.3. Rynkowe zachowania przedsiębiorstw (gospodarstw rolnych) - istota gospodarowania
3.4. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
4. RODZINNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA OBSZARACH WIEJSKICH WOBEC WYZWAŃ GLOBALNYCH
4.1. Przedsiębiorczość - istotą działalności gospodarczej
4.2. Problemy z tworzeniem miejsc pracy na obszarach wiejskich
4.3. Zasady polityki aktywizacji zatrudnienia na obszarach wiejskich
4.4. Instrumenty polityki zatrudnieniowej na obszarach wiejskich
4.4.1. Pomoc bezpośrednia
4.4.2. Pomoc pośrednia
4.4.3. Polityka waloryzacji zasobów pracy
4.4.4. Polityka infrastrukturalna
4.5. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
5. Cechy i formy przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.1. Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości rodzinnej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej
5.2. Charakterystyka przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.3. Typy gmin - szanse na wielofunkcyjność
5.3.1. Typy gmin według struktury gospodarki
5.3.2. Typy gmin według struktury zatrudnienia
5.3.3. Typy gmin według funkcji
5.3.4. Typy gmin w zależności od funkcji i odległości od miast
Bibliografia
Jan Klimek
6. ETYKA PRZEDSIĘBIORSTW RODZINNYCH
6.1. Kwestie ogólne
6.2. Implikacje umiędzynarodowienia procesów gospodarczo-ekonomicznych
6.3. Biznes rodzinny a jego społeczna odpowiedzialność
6.4. Budowanie pozycji firmy rodzinnej
6.5. Uwagi nie tylko dla ludzi biznesu
Bibliografia
Joanna Kochanowska
ANEKS: NAJWIĘKSZE I NAJSTARSZE PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNE NA ŚWIECIE
1. Najstarsze przedsiębiorstwa na świecie
2. Największe przedsiębiorstwa na świecie
3. Największe przedsiębiorstwa na świecie - bez względu na ich charakter
Podsumowanie
Bibliografia
INFORMACJE O AUTORACH
Opinie
Przedsiębiorstwem rodzinnym jest podmiot gospodarczy, spełniający kryteria mikro, małego lub średniego przedsiębiorstwa. Wyłącznym lub dominującym, bezpośrednim właścicielem majątku tego rodzaju przedsiębiorstwa jest rodzina jedno- lub wielopokoleniowa. Jednocześnie nie występuje w nim oddzielenie własności od zarządzania, a członkowie rodziny sami pracują w swojej firmie. Ponadto rozwój firmy leży w interesie rodziny (rodzina ma swój udział w prowadzeniu firmy, klarowne są rozwiązania w sferze corporate governance, a w przedsiębiorstwie obowiązuje zasada sukcesji rodzinnej (władza i własność przekazywane są kolejnym pokoleniom na podstawie kryteriów społecznych).
Nie wyklucza to zatrudniania osób z zewnątrz (spoza rodziny), w tym ekspertów, menedżerów (profesjonalizacja zarządzania), na każde stanowisko pracy. Nie można natomiast uznać za firmę rodzinną struktury holdingowej.
Z istoty holdingu wynika, że wyłącznym lub dominującym właścicielem majątku firmy zależnej jest firma matka, a nie rodzina; właścicielami nie są także osoby fizyczne. W tej sytuacji własność firmy córki nie ma charakteru bezpośredniego (ma charakter pośredni, za pośrednictwem firmy matki). Jedna rodzina może natomiast prowadzić więcej niż jedną firmę rodzinną, przy czym przedsiębiorstwa te mogą być niezależne od siebie kapitałowo.
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, następnie zaś sukcesywnie się od niego oddzielało. Jak do tej pory nie nastąpiło jednak skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Firmy rodzinne w Polsce, z sektora MSP, posiadają społecznie i ekonomicznie zrównoważony układ celów prowadzenia działalności gospodarczej oraz sposób pojmowania i osiągania sukcesu. Dzięki temu przedsiębiorstwa rodzinne są mniej podatne na kryzysy, a tym samym przyczyniają się do stabilizacji rozwoju gospodarczego kraju.
Przedsiębiorstwo rodzinne jest najstarszą formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jego pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki stanowiło ono jedność z gospodarstwem domowym, by następnie sukcesywnie się od niego oddzielać. W przypadku mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw jak do tej pory nie nastąpiło skuteczne, całkowite oddzielenie formy organizacji życia społecznego, jaką jest rodzina i gospodarstwo domowe, od formy organizacji gospodarowania, jaką jest firma rodzinna.
Ten fakt należy ocenić pozytywnie. Nie wnikając w szczegółowe kryteria dotyczące wyodrębniania rodzinnej formy gospodarowania, w skali światowej wiele firm rodzinnych nigdy nie przestało prowadzić takiej właśnie formy gospodarowania.
Zmieniają się natomiast konkretne ich formy organizacyjno-prawne. Na tym tle pojawia się problem dotyczący zasadności wyodrębniania statusu przedsiębiorstwa rodzinnego. Można podać wiele argumentów za tym przemawiających, choć są i argumenty przemawiające przeciwko temu.
Przedsiębiorstwa rodzinne to niezwykle istotny element życia gospodarczego. Szczególnie dwie ostatnie dekady przyczyniły się do wzrostu ich znaczenia - większe zainteresowanie nimi widać także ze strony zarówno nauki, jak i polityki gospodarczej. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości. Od lat na świecie prowadzone są badania w celu uzyskania jak najdokładniejszego obrazu tego rodzaju firm, jednak wciąż istnieje ogromna potrzeba rozwoju badań dotyczących tego typu przedsiębiorstw i wciąż występuje konieczność ich poszerzania oraz pogłębiania.
Według raportu PricewaterhouseCoopers (Family Businesses Dominate z 2003 r.), który przytacza wyniki badań International Family Enterprise Research Academy, odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, waha się:
- ponad 50 % tego rodzaju firm działa w Unii Europejskiej (UE),
- 65-90 % tego typu przedsiębiorstw prowadzi działalność w Ameryce Łacińskiej,
- ponad 95 % takich firm zarejestrowano w Stanach Zjednoczonych.
Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają bardzo ważną rolę w gospodarce Polski, Unii Europejskiej, a także w innych gospodarkach świata. Jednym z mierników ich znaczenia jest odsetek zarejestrowanych firm będących pod kontrolą rodzin, który, w rożnych krajach, jak już wspomniano, znacznie się waha. Większość z nich to firmy mikro i małe. Przedsiębiorstwa rodzinne odgrywają pozytywną rolę w stabilnym rozwoju gospodarki. Obecny kryzys finansowy, który wywołał kryzys gospodarczy, wykazał, że zasadnicza część jego przyczyn tkwi w samych firmach, skracających horyzont czasowy osiągania celów ekonomicznych. Skracanie horyzontu czasowego w konsekwencji oznacza maksymalizowanie zysków w krótkim czasie, za wszelką cenę, co prowadzi do podejmowania coraz większego ryzyka. Przedsiębiorstwa rodzinne pod tym względem różnią się od firm nierodzinnych.
Znaczenie przedsiębiorstw rodzinnych jest duże również z innego powodu. Relacje rodzinne mogą być źródłem etycznego działania, wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka, umiejętności pracy zespołowej, a przede wszystkim poczucia wspólnoty i lojalności.
Badania nad przedsiębiorczością rodzinną i przedsiębiorstwami rodzinnymi, jako najważniejszą jej formą organizacyjną, są prowadzone już dość długo. Wzrost znaczenia tych badań nastąpił w ostatnich dwóch dekadach. Na całym świecie wiele ośrodków akademickich oraz instytucji pozarządowych zdaje sobie sprawę z tego, jak kluczowe dla stabilnego rozwoju gospodarczego jest zrozumienie specyfiki tego typu przedsiębiorczości i przedsiębiorstw. Od lat prowadzi się badania w celu uzyskania jak najgłębszej wiedzy na ich temat. Jednak w Polsce badania nad przedsiębiorczością rodzinną nie są jeszcze szczególnie rozpowszechnione. W ostatnich latach, wraz ze zmieniającą się w Polsce rzeczywistością gospodarczą, wzrosło co prawda zainteresowanie problematyką przedsiębiorczości rodzinnej, jednak prowadzone badania można uznać za incydentalne i prowadzone "przy okazji", nie zaś za element spójnej i planowanej działalności badawczej.
Praktycznie rzecz biorąc, większość obecnych wielkich korporacji rozpoczynało swoją działalność od jakiejś formy działalności rodzinnej. Rodzinna forma prowadzenia działalności gospodarczej jest najstarszą zorganizowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej, a jej pierwowzorem było rodzinne gospodarstwo rolne. Przez wieki w przypadku tego typu firm mieliśmy do czynienia z połączeniem działalności gospodarczej z gospodarstwem domowym. Można powiedzieć, że gospodarstwo domowe i firma rodzinna to "dwa w jednym".
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie każde gospodarstwo domowe prowadzi firmę rodzinną, nawet jeśli pełni w pewnym zakresie funkcję produkcyjno-usługową. Zatem określenie "dwa w jednym" dotyczy tylko części gospodarstw domowych. Wraz ze wzrostem zakresu działalności i wielkości organizacji firmy zatracały rodzinny charakter. Rożne są opinie na temat tego, jak wiele z nich przestało być organizacjami rodzinnymi.
Badając przedsiębiorstwa rodzinne, mające swoje korzenie w Polsce, w kontekście procesów globalizacji, nasuwa się ważne pytanie: czy przedsiębiorstwa rodzinne są w stanie skutecznie konkurować na rynkach międzynarodowych? Jeśli tak, to czy występują jedynie w charakterze podwykonawców, czy może są również samodzielnymi podmiotami, posiadającymi przewagi konkurencyjne? Wyniki badań potwierdzają tezę, że firmy rodzinne (z sektora MSP) są w stanie skutecznie konkurować na rynku globalnym. W jaki sposób i jakie są ich najważniejsze atuty, jako samodzielnych podmiotów, o tym jest mowa w poszczególnych rozdziałach.
Badaniem były objęte wybrane przedsiębiorstwa z różnych branż, w których przeprowadzone zostały wywiady. Szczególnie potraktowane zostały rodzinne gospodarstwa rolne, z których, jak się wydaje, powstały firmy rodzinne. Wyniki badań uzupełnia analiza najstarszych i największych firm rodzinnych świata. Prezentowane wyniki badań stanowią kontynuację badań przeprowadzonych wśród przedsiębiorców rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą w Polsce Wschodniej. Mowa tu o badaniach poświęconych następującym problemom: "Przedsiębiorstwa rodzinne - stan wiedzy i czynniki sukcesu małych firm", przeprowadzonych w 2009 r., ?Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (zewnętrznych i wewnętrznych)", przeprowadzonych w 2010 r., oraz ?Wpływ kryzysu globalnego na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce".
Badania nad przedsiębiorstwami rodzinnymi mogą prowadzić do wyodrębnienia prawidłowości i reguł mogących przyczynić się do stworzenia kodeksu dobrych praktyk, który pozwoli na opracowanie w przyszłości swoistej recepty na sukces, z której z kolei będą mogły korzystać nie tylko przedsiębiorstwa rodzinne, lecz także inne instytucje, nienależące do tej grupy. O przedsiębiorstwach rodzinnych dziś mówi się jako o grupie, warto byłoby się jednak zastanowić nad użyciem określenia "typ" a nawet "rodzaj", coraz głośniejsze bowiem stają się głosy, iż powinno się wyróżnić określenie kodeksowe czy prawne przedsiębiorstwa rodzinnego. Jest to uzasadnione istnieniem szczególnych cech, które te przedsiębiorstwa posiadają. Od tych cech zależą źródła przewagi konkurencyjnej. Niezbędna jest analiza tych źródeł, aby można było lepiej zrozumieć funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw. Pozwoli to na lepsze przygotowanie prawa (mającego powstać), a także programów wsparcia dla tych podmiotów, gdyż są one dziś najlepszym stabilizatorem polskiej gospodarki. Dlatego też należy dbać o ich rozwój i wykorzystywać wiedzę oraz dobre doświadczenia.
Przekazując Państwu tę książkę, pragnę zaprosić do dyskusji na temat przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce. Uważam, że ich znaczenie w Polskiej i globalnej gospodarce powinno rosnąć i ważny powinien być także zrównoważony układ celów prowadzonej działalności (ekonomiczny, społeczny i ekologiczny).
WPROWADZENIE
Roman Sobiecki, Andrzej Kargul, Joanna Kochanowska
1. PRZEDSIĘBIORSTWO RODZINNE - DEFINICJE I STAN WIEDZY
1.1. Definicja przedsiębiorstwa rodzinnego
1.2. Kontrowersje wokół definicji
1.3. Charakterystyczne cechy przedsiębiorstwa rodzinnego
1.4. Bariery i zagrożenia dla przedsiębiorstw rodzinnych
1.5. Rodzaje i typy przedsiębiorstw rodzinnych
Bibliografia
Krystyna Leszczewska, Katarzyna Zaniewska
2. INTERNACJONALIZACJA DZIAŁALNOŚCI FIRM RODZINNYCH
2.1. Charakterystyka badań własnych
2.2. Specyfika firm rodzinnych
2.3. Przegląd modeli internacjonalizacji firmy w aspekcie umiędzynarodowienia działalności firm rodzinnych
2.4. Zachowania strategiczne przedsiębiorstw rodzinnych w kontekście umiędzynarodowienia działalności
2.5. Charakterystyka typów zachowań firm rodzinnych w procesie internacjonalizacji
2.6. Wyniki badań własnych
2.7. Charakterystyka firm rodzinnych objętych badaniem
2.8. Umiędzynarodowienie działalności firm rodzinnych
2.9. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
3. RODZINNE GOSPODARSTWO ROLNE JAKO MAŁE PRZEDSIĘBIORSTWO
3.1. Prawne usytuowanie gospodarstw rolnych w Polsce
3.2. Ekonomiczna istota przedsiębiorstwa
3.2.1. Działalność zaopatrzeniowa w przedsiębiorstwie (gospodarstwie rolnym)
3.2.2. Działalność produkcyjna w gospodarstwie rolnym
3.2.3. Funkcja finansowa gospodarstwa rolnego
3.2.4. Funkcje kierownicze w przedsiębiorstwie
3.3. Rynkowe zachowania przedsiębiorstw (gospodarstw rolnych) - istota gospodarowania
3.4. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
4. RODZINNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ NA OBSZARACH WIEJSKICH WOBEC WYZWAŃ GLOBALNYCH
4.1. Przedsiębiorczość - istotą działalności gospodarczej
4.2. Problemy z tworzeniem miejsc pracy na obszarach wiejskich
4.3. Zasady polityki aktywizacji zatrudnienia na obszarach wiejskich
4.4. Instrumenty polityki zatrudnieniowej na obszarach wiejskich
4.4.1. Pomoc bezpośrednia
4.4.2. Pomoc pośrednia
4.4.3. Polityka waloryzacji zasobów pracy
4.4.4. Polityka infrastrukturalna
4.5. Podsumowanie
Bibliografia
Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
5. Cechy i formy przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.1. Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości rodzinnej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej
5.2. Charakterystyka przedsiębiorczości rodzinnej na obszarach wiejskich
5.3. Typy gmin - szanse na wielofunkcyjność
5.3.1. Typy gmin według struktury gospodarki
5.3.2. Typy gmin według struktury zatrudnienia
5.3.3. Typy gmin według funkcji
5.3.4. Typy gmin w zależności od funkcji i odległości od miast
Bibliografia
Jan Klimek
6. ETYKA PRZEDSIĘBIORSTW RODZINNYCH
6.1. Kwestie ogólne
6.2. Implikacje umiędzynarodowienia procesów gospodarczo-ekonomicznych
6.3. Biznes rodzinny a jego społeczna odpowiedzialność
6.4. Budowanie pozycji firmy rodzinnej
6.5. Uwagi nie tylko dla ludzi biznesu
Bibliografia
Joanna Kochanowska
ANEKS: NAJWIĘKSZE I NAJSTARSZE PRZEDSIĘBIORSTWA RODZINNE NA ŚWIECIE
1. Najstarsze przedsiębiorstwa na świecie
2. Największe przedsiębiorstwa na świecie
3. Największe przedsiębiorstwa na świecie - bez względu na ich charakter
Podsumowanie
Bibliografia
INFORMACJE O AUTORACH
