e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
[[[separator]]]
Trwający od dziesięcioleci proces rosnącego znaczenia rynków finansowych doprowadził do wytworzenia stanu swoistej globalnej nierównowagi. Rynki te, stanowiące dotąd rodzaj kanałów przekaźnikowych, ułatwiających transfer kapitału od podmiotów posiadających jego nadwyżki do podmiotów wykazujących zapotrzebowanie na kapitał, przeobraziły się w miejsca spekulacji pieniądzem i jego ceną. Wpływ rynków finansowych na gospodarkę realną, zwłaszcza od czasu definitywnego oderwania pieniądza od kruszcu (co nastąpiło na początku lat 70. XX wieku) i uwolnienia stóp procentowych w USA (pod koniec lat 70. XX wieku), systematycznie wzrastał. Proces ten był i jest nadal na tyle znaczący, że stał się przedmiotem badań naukowych i otrzymał swoją naukową nazwę - finansjeryzacja.
Część badaczy ogranicza się do wąskiego ujmowania tego zagadnienia, postrzegając je przez pryzmat znaczenia sektora finansowego w gospodarce bądź też wpływu sfery finansowej na sferę realną, podczas gdy inni autorzy wskazują na potrzebę szerszego lub znacznie szerszego ujmowania tego zjawiska. Publikowane dotąd poglądy na temat finansjeryzacji można pogrupować w trzy główne nurty2, w obrębie których funkcjonuje ona jako:
-- zjawisko dotyczące wyłącznie sektora finansowego lub proces obejmujący część gospodarki (ujęcie wąskie),
-- zjawisko bezpośrednio dotyczące całej gospodarki (ujęcie nieco szersze),
-- zjawisko wykraczające poza ramy gospodarki (ujęcie najszersze).
Należy jednocześnie zaznaczyć, że istnieje także nurt obejmujący pośrednie warianty definiowania tego zjawiska. Na przykład zdaniem marksistów finansjeryzacja oznaczała wzrost udziału siły rentierów oraz ich wpływu na politykę i gospodarkę. Z kolei G. A. Epstein podkreślał rosnące znaczenie czynników finansowych (motywów, rynków i ich uczestników) w gospodarce, na poziomie nie tylko lokalnym, ale i globalnym3. G. R. Krippner w swoim (szerszym niż G. A. Epsteina, choć wciąż niepełnym) ujęciu finansjeryzacji wskazała natomiast na wzrost znaczenia
akumulacji kapitału przy wykorzystaniu kanałów finansowych, a nie - sfery realnej. Następnie, bazując na analizie procesów zachodzących w gospodarce Stanów Zjednoczonych, zdefiniowała to zjawisko szerzej - jako zmianę strukturalną polegającą na trwałej przewadze znaczenia sfery finansowej nad realną. A. Fierla i A. Grygiel-Tomaszewska5 analizowali zjawisko finansjeryzacji bardzo szeroko, uznając, że jest to proces dotyczący nie tylko gospodarki, lecz także innych sfer aktywności człowieka, wpływający zwłaszcza na szczególnie wrażliwe obszary, takie jak sytuacja gospodarstw domowych czy stan finansów publicznych. Przywołani autorzy podkreślili złożoność tego zjawiska oraz istotność jego wpływu na świat. P. Szczepankowski pierwotnie zdefiniował natomiast finansjeryzację szeroko, pisząc o ?finansjalizacji życia społeczno-gospodarczego", by
następnie kontynuować jednak swoje rozważania w wąskim zakresie - analizując wpływ sektora finansowego na gospodarkę. Zróżnicowanie stosowanych przez autorów określeń dotyczących finansjeryzacji i nazywanie w ten sposób danego procesu lub stanu wskazuje też na występowanie
różnych koncepcji dotyczących oceny jego znaczenia i trwałości wpływu. Użycie sformułowań takich jak ?stan" może wskazywać na rozumienie finansjeryzacji jako zjawiska przejściowego, podczas gdy termin ?proces" sugeruje, że dany autor pojmuje finansjeryzację jako zespół zdarzeń o relatywnie długim czasie trwania, któremu towarzyszą jednocześnie różne przeobrażenia, zmiany i ewolucje.
Celem podstawowej części niniejszej monografii jest przedstawienie propozycji miar finansjeryzacji. Sygnalizowana złożoność zjawiska oraz mnogość jego definicji w żaden sposób nie czynią osiągnięcia tego celu prostym. Nie daje to również nadziei na przygotowanie kompletnego i kompleksowego rozwiązania ani też na opracowanie takich miar, które mogłyby być zastosowane w każdych okolicznościach - choćby z uwagi na specyfikę badanych rynków. Autorzy są świadomi zarówno tego, jak i potrzeby podejmowania, ułomnych nawet, prób oceny i oszacowania zjawiska finansjeryzacji. Ich zdaniem wpływa ona bowiem na niemal wszystkie obszary aktywności człowieka, w tym nie tylko na działalność gospodarczą, lecz także na relacje społeczne oraz sposób prowadzenia polityki. W monografii nie zostaną uwzględnione pojawiające się w literaturze przedmiotu mierniki dotyczące, zdaniem autorów, przede wszystkim innych procesów lub zjawisk, w tym globalizacji, a nieodnoszące się bezpośrednio do finansjeryzacji. Wiele spośród prezentowanych mierników dotyczy więcej niż jednego aspektu (obszaru) analizowanego procesu; w takiej sytuacji dany miernik uwzględniano tylko w jednym z opisów, mimo że mógł on znaleźć zastosowanie także w innych przypadkach. Wymienione w monografii aspekty finansjeryzacji nie wyczerpują zbioru wszystkich ujęć, jakie można wskazać i opisać. Zestaw mierników dotyczących
poszczególnych aspektów także nie jest pełny - mimo wysiłku podjętego przez autorów, z niniejszej monografii nie wyłania się kompletny obraz pomiaru finansjeryzacji. Ponadto, z uwagi na chęć ujęcia tego zjawiska możliwie szeroko, autorzy pragnęli zaproponować całe spektrum wskaźników. Z tego też powodu znajdują się wśród nich i takie, których zastosowanie w praktyce badawczej może być utrudnione lub wręcz niemożliwe, choćby ze względu na brak danych. Autorzy zdecydowali się na preferowanie miar względnych (udziały, relacje wielkości bezwzględnych), a nie miar pierwotnych, bezwzględnych, najczęściej ujętych w jednostkach pieniężnych (chociaż i takie podano lub wykorzystano w analizie dotyczącej postępu finansjeryzacji). Proponowane miary mają służyć porównywaniu stanów lub postępu finansjeryzacji. W pierwszym przypadku powinny dominować mierniki relatywne, względne. W drugim zaś nierzadko celowa jest analiza średnich kroczących oraz wskaźników dynamiki.
W ostatnim rozdziale monografii przedstawiono alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji. Istotą pomiaru w naukach społecznych, a zwłaszcza w ekonomii, jest przyporządkowanie istniejącym zjawiskom lub stanom określonych wartości, służące często dokonywaniu porównań w czasie i przestrzeni albo poszukiwaniu związków występujących między tymi zjawiskami i stanami. W przypadku zjawisk złożonych, a do takich należy finansjeryzacja, dokonanie bezpośredniego pomiaru jest trudne (jeśli nie niemożliwe), dlatego stosuje się
zazwyczaj w odniesieniu do nich różne miary pośrednie. W rozdziale zauważono, że w takiej sytuacji przedmiotem pomiaru staje się nie sama finansjeryzacja, lecz poszczególne jej przejawy. Wnioskowanie na podstawie tego typu miar cechuje się istotnymi ograniczeniami, w dużej mierze zależy bowiem od dokonanego w sposób subiektywny i arbitralny wyboru uwzględnianych przejawów finansjeryzacji. Manipulując tym wyborem, można dowodzić różnych, a nawet, choć
może się to wydać nieco przejaskrawione, dowolnych tez. Jednocześnie, bazując jedynie na wynikach pomiaru poszczególnych przejawów finansjeryzacji, trudno jest odpowiedzieć jednoznacznie na związane z nią kluczowe pytania, dotyczące na przykład zróżnicowania krajów pod względem zaawansowania zachodzących w nich procesów finansjeryzacji czy też jej odwracalności bądź nieodwracalności.
Można jednak na potrzeby pomiaru finansjeryzacji przyjąć inne podejście, które zakłada skoncentrowanie się nie na poszczególnych jej przejawach, lecz na wpływie, jaki wywiera ona na zmiany matrycy instytucjonalnej w różnych krajach, przy założeniu, że zmiany te są uzależnione od indywidualnej ścieżki rozwoju (path dependency) występującej w danym kraju. Wydaje się zatem, że, wykorzystując podejście instytucjonalne i posługując się charakterystycznymi dla niego narzędziami, można podjąć próbę takiego pomiaru finansjeryzacji, który cechowałby się większym stopniem kompleksowości i byłby bardziej zobiektywizowany. Koncepcję tę zarysowano w ostatniej części rozważań.
Monografia składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym z nich zawarto przegląd stanowisk prezentowanych przez autorów zagranicznych i polskich na temat pomiaru finansjeryzacji, a także podjęto kluczowy, wyjściowy problem sposobu pomiaru procesu za pomocą jednego, kilku lub złożonego zestawu mierników. Wielu autorów definiuje finansjeryzację wąsko, odnosząc ją do wzrostu znaczenia sektora finansowego, dlatego następny rozdział monografii poświęcono miarom
rozwoju tego właśnie sektora. W rozdziałach od trzeciego do szóstego zaproponowano złożone zestawy mierników, dotyczące kolejno: segmentów rynku finansowego, poszczególnych rodzajów usług finansowych, przedsiębiorstw sektora niefinansowego i ekspansji długu oraz finansjeryzacji gospodarstw domowych.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono koncepcję alternatywnego podejścia do pomiaru finansjeryzacji, bazującego na metodyce analizy instytucjonalnej. W monografii wykorzystano wybrane publikacje odnoszące się do analizowanego zjawiska, w tym zarówno pozycje książkowe, jak i artykuły oraz opracowania naukowe. Podano je na końcu w formie zestawienia.
[[[separator]]]
Wstęp7
1. Pomiar finansjeryzacji - zarys koncepcji
1.1. Mierzenie finansjeryzacji - przegląd dotychczasowych stanowisk badawczych
1.2. Problemy metodyczne: różne podejścia do zakresu i sposobu pomiaru finansjeryzacji
2. Miary rozwoju sektora finansowego
2.1. Miary zatrudnienia i wynagrodzeń w sektorze finansowym
2.2. Udział sektora finansowego w tworzeniu PKB i w zyskach przedsiębiorstw
2.3. Pomiar skali zaangażowania sektora finansowego na rynkach krajowych i zagranicznych
3. Miary rozwoju segmentów rynku finansowego
3.1. Miary rozwoju rynku walutowego
3.2. Pomiar rozmiarów rynku pieniężnego
3.3. Wielkość publicznego rynku akcji - mierniki
3.4. Skala rynku kontroli nad przedsiębiorstwami
3.5. Mierniki stopnia rozwoju rynku derywatów
4. Miary rozwoju poszczególnych rodzajów usług finansowych
4.1. Pomiar rozwoju usług bankowych
4.2. Poziom rozwoju rynku ubezpieczeń
4.3. Skala rozwoju funduszy inwestycyjnych i emerytalnych
4.4. Rozwój specyficznych usług finansowych - wskaźniki
5. Pomiar finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
5.1. Ujęcie aktywów i dochodów finansowych
5.2. Miary finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
6. Miary ekspansji długu i finansjeryzacji gospodarstw domowych
6.1. Miary ekspansji długu
6.2. Miary finansjeryzacji gospodarstw domowych
7. Analiza instytucjonalna jako alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji
7.1. Finansjeryzacja jako przedmiot pomiaru
7.2. Istota analizy instytucjonalnej
7.3. Wykorzystanie analizy instytucjonalnej w pomiarze finansjeryzacji - zarys koncepcji
Zakończenie
Bibliografia
Opis
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Wstęp
Trwający od dziesięcioleci proces rosnącego znaczenia rynków finansowych doprowadził do wytworzenia stanu swoistej globalnej nierównowagi. Rynki te, stanowiące dotąd rodzaj kanałów przekaźnikowych, ułatwiających transfer kapitału od podmiotów posiadających jego nadwyżki do podmiotów wykazujących zapotrzebowanie na kapitał, przeobraziły się w miejsca spekulacji pieniądzem i jego ceną. Wpływ rynków finansowych na gospodarkę realną, zwłaszcza od czasu definitywnego oderwania pieniądza od kruszcu (co nastąpiło na początku lat 70. XX wieku) i uwolnienia stóp procentowych w USA (pod koniec lat 70. XX wieku), systematycznie wzrastał. Proces ten był i jest nadal na tyle znaczący, że stał się przedmiotem badań naukowych i otrzymał swoją naukową nazwę - finansjeryzacja.
Część badaczy ogranicza się do wąskiego ujmowania tego zagadnienia, postrzegając je przez pryzmat znaczenia sektora finansowego w gospodarce bądź też wpływu sfery finansowej na sferę realną, podczas gdy inni autorzy wskazują na potrzebę szerszego lub znacznie szerszego ujmowania tego zjawiska. Publikowane dotąd poglądy na temat finansjeryzacji można pogrupować w trzy główne nurty2, w obrębie których funkcjonuje ona jako:
-- zjawisko dotyczące wyłącznie sektora finansowego lub proces obejmujący część gospodarki (ujęcie wąskie),
-- zjawisko bezpośrednio dotyczące całej gospodarki (ujęcie nieco szersze),
-- zjawisko wykraczające poza ramy gospodarki (ujęcie najszersze).
Należy jednocześnie zaznaczyć, że istnieje także nurt obejmujący pośrednie warianty definiowania tego zjawiska. Na przykład zdaniem marksistów finansjeryzacja oznaczała wzrost udziału siły rentierów oraz ich wpływu na politykę i gospodarkę. Z kolei G. A. Epstein podkreślał rosnące znaczenie czynników finansowych (motywów, rynków i ich uczestników) w gospodarce, na poziomie nie tylko lokalnym, ale i globalnym3. G. R. Krippner w swoim (szerszym niż G. A. Epsteina, choć wciąż niepełnym) ujęciu finansjeryzacji wskazała natomiast na wzrost znaczenia
akumulacji kapitału przy wykorzystaniu kanałów finansowych, a nie - sfery realnej. Następnie, bazując na analizie procesów zachodzących w gospodarce Stanów Zjednoczonych, zdefiniowała to zjawisko szerzej - jako zmianę strukturalną polegającą na trwałej przewadze znaczenia sfery finansowej nad realną. A. Fierla i A. Grygiel-Tomaszewska5 analizowali zjawisko finansjeryzacji bardzo szeroko, uznając, że jest to proces dotyczący nie tylko gospodarki, lecz także innych sfer aktywności człowieka, wpływający zwłaszcza na szczególnie wrażliwe obszary, takie jak sytuacja gospodarstw domowych czy stan finansów publicznych. Przywołani autorzy podkreślili złożoność tego zjawiska oraz istotność jego wpływu na świat. P. Szczepankowski pierwotnie zdefiniował natomiast finansjeryzację szeroko, pisząc o ?finansjalizacji życia społeczno-gospodarczego", by
następnie kontynuować jednak swoje rozważania w wąskim zakresie - analizując wpływ sektora finansowego na gospodarkę. Zróżnicowanie stosowanych przez autorów określeń dotyczących finansjeryzacji i nazywanie w ten sposób danego procesu lub stanu wskazuje też na występowanie
różnych koncepcji dotyczących oceny jego znaczenia i trwałości wpływu. Użycie sformułowań takich jak ?stan" może wskazywać na rozumienie finansjeryzacji jako zjawiska przejściowego, podczas gdy termin ?proces" sugeruje, że dany autor pojmuje finansjeryzację jako zespół zdarzeń o relatywnie długim czasie trwania, któremu towarzyszą jednocześnie różne przeobrażenia, zmiany i ewolucje.
Celem podstawowej części niniejszej monografii jest przedstawienie propozycji miar finansjeryzacji. Sygnalizowana złożoność zjawiska oraz mnogość jego definicji w żaden sposób nie czynią osiągnięcia tego celu prostym. Nie daje to również nadziei na przygotowanie kompletnego i kompleksowego rozwiązania ani też na opracowanie takich miar, które mogłyby być zastosowane w każdych okolicznościach - choćby z uwagi na specyfikę badanych rynków. Autorzy są świadomi zarówno tego, jak i potrzeby podejmowania, ułomnych nawet, prób oceny i oszacowania zjawiska finansjeryzacji. Ich zdaniem wpływa ona bowiem na niemal wszystkie obszary aktywności człowieka, w tym nie tylko na działalność gospodarczą, lecz także na relacje społeczne oraz sposób prowadzenia polityki. W monografii nie zostaną uwzględnione pojawiające się w literaturze przedmiotu mierniki dotyczące, zdaniem autorów, przede wszystkim innych procesów lub zjawisk, w tym globalizacji, a nieodnoszące się bezpośrednio do finansjeryzacji. Wiele spośród prezentowanych mierników dotyczy więcej niż jednego aspektu (obszaru) analizowanego procesu; w takiej sytuacji dany miernik uwzględniano tylko w jednym z opisów, mimo że mógł on znaleźć zastosowanie także w innych przypadkach. Wymienione w monografii aspekty finansjeryzacji nie wyczerpują zbioru wszystkich ujęć, jakie można wskazać i opisać. Zestaw mierników dotyczących
poszczególnych aspektów także nie jest pełny - mimo wysiłku podjętego przez autorów, z niniejszej monografii nie wyłania się kompletny obraz pomiaru finansjeryzacji. Ponadto, z uwagi na chęć ujęcia tego zjawiska możliwie szeroko, autorzy pragnęli zaproponować całe spektrum wskaźników. Z tego też powodu znajdują się wśród nich i takie, których zastosowanie w praktyce badawczej może być utrudnione lub wręcz niemożliwe, choćby ze względu na brak danych. Autorzy zdecydowali się na preferowanie miar względnych (udziały, relacje wielkości bezwzględnych), a nie miar pierwotnych, bezwzględnych, najczęściej ujętych w jednostkach pieniężnych (chociaż i takie podano lub wykorzystano w analizie dotyczącej postępu finansjeryzacji). Proponowane miary mają służyć porównywaniu stanów lub postępu finansjeryzacji. W pierwszym przypadku powinny dominować mierniki relatywne, względne. W drugim zaś nierzadko celowa jest analiza średnich kroczących oraz wskaźników dynamiki.
W ostatnim rozdziale monografii przedstawiono alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji. Istotą pomiaru w naukach społecznych, a zwłaszcza w ekonomii, jest przyporządkowanie istniejącym zjawiskom lub stanom określonych wartości, służące często dokonywaniu porównań w czasie i przestrzeni albo poszukiwaniu związków występujących między tymi zjawiskami i stanami. W przypadku zjawisk złożonych, a do takich należy finansjeryzacja, dokonanie bezpośredniego pomiaru jest trudne (jeśli nie niemożliwe), dlatego stosuje się
zazwyczaj w odniesieniu do nich różne miary pośrednie. W rozdziale zauważono, że w takiej sytuacji przedmiotem pomiaru staje się nie sama finansjeryzacja, lecz poszczególne jej przejawy. Wnioskowanie na podstawie tego typu miar cechuje się istotnymi ograniczeniami, w dużej mierze zależy bowiem od dokonanego w sposób subiektywny i arbitralny wyboru uwzględnianych przejawów finansjeryzacji. Manipulując tym wyborem, można dowodzić różnych, a nawet, choć
może się to wydać nieco przejaskrawione, dowolnych tez. Jednocześnie, bazując jedynie na wynikach pomiaru poszczególnych przejawów finansjeryzacji, trudno jest odpowiedzieć jednoznacznie na związane z nią kluczowe pytania, dotyczące na przykład zróżnicowania krajów pod względem zaawansowania zachodzących w nich procesów finansjeryzacji czy też jej odwracalności bądź nieodwracalności.
Można jednak na potrzeby pomiaru finansjeryzacji przyjąć inne podejście, które zakłada skoncentrowanie się nie na poszczególnych jej przejawach, lecz na wpływie, jaki wywiera ona na zmiany matrycy instytucjonalnej w różnych krajach, przy założeniu, że zmiany te są uzależnione od indywidualnej ścieżki rozwoju (path dependency) występującej w danym kraju. Wydaje się zatem, że, wykorzystując podejście instytucjonalne i posługując się charakterystycznymi dla niego narzędziami, można podjąć próbę takiego pomiaru finansjeryzacji, który cechowałby się większym stopniem kompleksowości i byłby bardziej zobiektywizowany. Koncepcję tę zarysowano w ostatniej części rozważań.
Monografia składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym z nich zawarto przegląd stanowisk prezentowanych przez autorów zagranicznych i polskich na temat pomiaru finansjeryzacji, a także podjęto kluczowy, wyjściowy problem sposobu pomiaru procesu za pomocą jednego, kilku lub złożonego zestawu mierników. Wielu autorów definiuje finansjeryzację wąsko, odnosząc ją do wzrostu znaczenia sektora finansowego, dlatego następny rozdział monografii poświęcono miarom
rozwoju tego właśnie sektora. W rozdziałach od trzeciego do szóstego zaproponowano złożone zestawy mierników, dotyczące kolejno: segmentów rynku finansowego, poszczególnych rodzajów usług finansowych, przedsiębiorstw sektora niefinansowego i ekspansji długu oraz finansjeryzacji gospodarstw domowych.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono koncepcję alternatywnego podejścia do pomiaru finansjeryzacji, bazującego na metodyce analizy instytucjonalnej. W monografii wykorzystano wybrane publikacje odnoszące się do analizowanego zjawiska, w tym zarówno pozycje książkowe, jak i artykuły oraz opracowania naukowe. Podano je na końcu w formie zestawienia.
Spis treści
Wstęp7
1. Pomiar finansjeryzacji - zarys koncepcji
1.1. Mierzenie finansjeryzacji - przegląd dotychczasowych stanowisk badawczych
1.2. Problemy metodyczne: różne podejścia do zakresu i sposobu pomiaru finansjeryzacji
2. Miary rozwoju sektora finansowego
2.1. Miary zatrudnienia i wynagrodzeń w sektorze finansowym
2.2. Udział sektora finansowego w tworzeniu PKB i w zyskach przedsiębiorstw
2.3. Pomiar skali zaangażowania sektora finansowego na rynkach krajowych i zagranicznych
3. Miary rozwoju segmentów rynku finansowego
3.1. Miary rozwoju rynku walutowego
3.2. Pomiar rozmiarów rynku pieniężnego
3.3. Wielkość publicznego rynku akcji - mierniki
3.4. Skala rynku kontroli nad przedsiębiorstwami
3.5. Mierniki stopnia rozwoju rynku derywatów
4. Miary rozwoju poszczególnych rodzajów usług finansowych
4.1. Pomiar rozwoju usług bankowych
4.2. Poziom rozwoju rynku ubezpieczeń
4.3. Skala rozwoju funduszy inwestycyjnych i emerytalnych
4.4. Rozwój specyficznych usług finansowych - wskaźniki
5. Pomiar finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
5.1. Ujęcie aktywów i dochodów finansowych
5.2. Miary finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
6. Miary ekspansji długu i finansjeryzacji gospodarstw domowych
6.1. Miary ekspansji długu
6.2. Miary finansjeryzacji gospodarstw domowych
7. Analiza instytucjonalna jako alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji
7.1. Finansjeryzacja jako przedmiot pomiaru
7.2. Istota analizy instytucjonalnej
7.3. Wykorzystanie analizy instytucjonalnej w pomiarze finansjeryzacji - zarys koncepcji
Zakończenie
Bibliografia
Opinie
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Trwający od dziesięcioleci proces rosnącego znaczenia rynków finansowych doprowadził do wytworzenia stanu swoistej globalnej nierównowagi. Rynki te, stanowiące dotąd rodzaj kanałów przekaźnikowych, ułatwiających transfer kapitału od podmiotów posiadających jego nadwyżki do podmiotów wykazujących zapotrzebowanie na kapitał, przeobraziły się w miejsca spekulacji pieniądzem i jego ceną. Wpływ rynków finansowych na gospodarkę realną, zwłaszcza od czasu definitywnego oderwania pieniądza od kruszcu (co nastąpiło na początku lat 70. XX wieku) i uwolnienia stóp procentowych w USA (pod koniec lat 70. XX wieku), systematycznie wzrastał. Proces ten był i jest nadal na tyle znaczący, że stał się przedmiotem badań naukowych i otrzymał swoją naukową nazwę - finansjeryzacja.
Część badaczy ogranicza się do wąskiego ujmowania tego zagadnienia, postrzegając je przez pryzmat znaczenia sektora finansowego w gospodarce bądź też wpływu sfery finansowej na sferę realną, podczas gdy inni autorzy wskazują na potrzebę szerszego lub znacznie szerszego ujmowania tego zjawiska. Publikowane dotąd poglądy na temat finansjeryzacji można pogrupować w trzy główne nurty2, w obrębie których funkcjonuje ona jako:
-- zjawisko dotyczące wyłącznie sektora finansowego lub proces obejmujący część gospodarki (ujęcie wąskie),
-- zjawisko bezpośrednio dotyczące całej gospodarki (ujęcie nieco szersze),
-- zjawisko wykraczające poza ramy gospodarki (ujęcie najszersze).
Należy jednocześnie zaznaczyć, że istnieje także nurt obejmujący pośrednie warianty definiowania tego zjawiska. Na przykład zdaniem marksistów finansjeryzacja oznaczała wzrost udziału siły rentierów oraz ich wpływu na politykę i gospodarkę. Z kolei G. A. Epstein podkreślał rosnące znaczenie czynników finansowych (motywów, rynków i ich uczestników) w gospodarce, na poziomie nie tylko lokalnym, ale i globalnym3. G. R. Krippner w swoim (szerszym niż G. A. Epsteina, choć wciąż niepełnym) ujęciu finansjeryzacji wskazała natomiast na wzrost znaczenia
akumulacji kapitału przy wykorzystaniu kanałów finansowych, a nie - sfery realnej. Następnie, bazując na analizie procesów zachodzących w gospodarce Stanów Zjednoczonych, zdefiniowała to zjawisko szerzej - jako zmianę strukturalną polegającą na trwałej przewadze znaczenia sfery finansowej nad realną. A. Fierla i A. Grygiel-Tomaszewska5 analizowali zjawisko finansjeryzacji bardzo szeroko, uznając, że jest to proces dotyczący nie tylko gospodarki, lecz także innych sfer aktywności człowieka, wpływający zwłaszcza na szczególnie wrażliwe obszary, takie jak sytuacja gospodarstw domowych czy stan finansów publicznych. Przywołani autorzy podkreślili złożoność tego zjawiska oraz istotność jego wpływu na świat. P. Szczepankowski pierwotnie zdefiniował natomiast finansjeryzację szeroko, pisząc o ?finansjalizacji życia społeczno-gospodarczego", by
następnie kontynuować jednak swoje rozważania w wąskim zakresie - analizując wpływ sektora finansowego na gospodarkę. Zróżnicowanie stosowanych przez autorów określeń dotyczących finansjeryzacji i nazywanie w ten sposób danego procesu lub stanu wskazuje też na występowanie
różnych koncepcji dotyczących oceny jego znaczenia i trwałości wpływu. Użycie sformułowań takich jak ?stan" może wskazywać na rozumienie finansjeryzacji jako zjawiska przejściowego, podczas gdy termin ?proces" sugeruje, że dany autor pojmuje finansjeryzację jako zespół zdarzeń o relatywnie długim czasie trwania, któremu towarzyszą jednocześnie różne przeobrażenia, zmiany i ewolucje.
Celem podstawowej części niniejszej monografii jest przedstawienie propozycji miar finansjeryzacji. Sygnalizowana złożoność zjawiska oraz mnogość jego definicji w żaden sposób nie czynią osiągnięcia tego celu prostym. Nie daje to również nadziei na przygotowanie kompletnego i kompleksowego rozwiązania ani też na opracowanie takich miar, które mogłyby być zastosowane w każdych okolicznościach - choćby z uwagi na specyfikę badanych rynków. Autorzy są świadomi zarówno tego, jak i potrzeby podejmowania, ułomnych nawet, prób oceny i oszacowania zjawiska finansjeryzacji. Ich zdaniem wpływa ona bowiem na niemal wszystkie obszary aktywności człowieka, w tym nie tylko na działalność gospodarczą, lecz także na relacje społeczne oraz sposób prowadzenia polityki. W monografii nie zostaną uwzględnione pojawiające się w literaturze przedmiotu mierniki dotyczące, zdaniem autorów, przede wszystkim innych procesów lub zjawisk, w tym globalizacji, a nieodnoszące się bezpośrednio do finansjeryzacji. Wiele spośród prezentowanych mierników dotyczy więcej niż jednego aspektu (obszaru) analizowanego procesu; w takiej sytuacji dany miernik uwzględniano tylko w jednym z opisów, mimo że mógł on znaleźć zastosowanie także w innych przypadkach. Wymienione w monografii aspekty finansjeryzacji nie wyczerpują zbioru wszystkich ujęć, jakie można wskazać i opisać. Zestaw mierników dotyczących
poszczególnych aspektów także nie jest pełny - mimo wysiłku podjętego przez autorów, z niniejszej monografii nie wyłania się kompletny obraz pomiaru finansjeryzacji. Ponadto, z uwagi na chęć ujęcia tego zjawiska możliwie szeroko, autorzy pragnęli zaproponować całe spektrum wskaźników. Z tego też powodu znajdują się wśród nich i takie, których zastosowanie w praktyce badawczej może być utrudnione lub wręcz niemożliwe, choćby ze względu na brak danych. Autorzy zdecydowali się na preferowanie miar względnych (udziały, relacje wielkości bezwzględnych), a nie miar pierwotnych, bezwzględnych, najczęściej ujętych w jednostkach pieniężnych (chociaż i takie podano lub wykorzystano w analizie dotyczącej postępu finansjeryzacji). Proponowane miary mają służyć porównywaniu stanów lub postępu finansjeryzacji. W pierwszym przypadku powinny dominować mierniki relatywne, względne. W drugim zaś nierzadko celowa jest analiza średnich kroczących oraz wskaźników dynamiki.
W ostatnim rozdziale monografii przedstawiono alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji. Istotą pomiaru w naukach społecznych, a zwłaszcza w ekonomii, jest przyporządkowanie istniejącym zjawiskom lub stanom określonych wartości, służące często dokonywaniu porównań w czasie i przestrzeni albo poszukiwaniu związków występujących między tymi zjawiskami i stanami. W przypadku zjawisk złożonych, a do takich należy finansjeryzacja, dokonanie bezpośredniego pomiaru jest trudne (jeśli nie niemożliwe), dlatego stosuje się
zazwyczaj w odniesieniu do nich różne miary pośrednie. W rozdziale zauważono, że w takiej sytuacji przedmiotem pomiaru staje się nie sama finansjeryzacja, lecz poszczególne jej przejawy. Wnioskowanie na podstawie tego typu miar cechuje się istotnymi ograniczeniami, w dużej mierze zależy bowiem od dokonanego w sposób subiektywny i arbitralny wyboru uwzględnianych przejawów finansjeryzacji. Manipulując tym wyborem, można dowodzić różnych, a nawet, choć
może się to wydać nieco przejaskrawione, dowolnych tez. Jednocześnie, bazując jedynie na wynikach pomiaru poszczególnych przejawów finansjeryzacji, trudno jest odpowiedzieć jednoznacznie na związane z nią kluczowe pytania, dotyczące na przykład zróżnicowania krajów pod względem zaawansowania zachodzących w nich procesów finansjeryzacji czy też jej odwracalności bądź nieodwracalności.
Można jednak na potrzeby pomiaru finansjeryzacji przyjąć inne podejście, które zakłada skoncentrowanie się nie na poszczególnych jej przejawach, lecz na wpływie, jaki wywiera ona na zmiany matrycy instytucjonalnej w różnych krajach, przy założeniu, że zmiany te są uzależnione od indywidualnej ścieżki rozwoju (path dependency) występującej w danym kraju. Wydaje się zatem, że, wykorzystując podejście instytucjonalne i posługując się charakterystycznymi dla niego narzędziami, można podjąć próbę takiego pomiaru finansjeryzacji, który cechowałby się większym stopniem kompleksowości i byłby bardziej zobiektywizowany. Koncepcję tę zarysowano w ostatniej części rozważań.
Monografia składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym z nich zawarto przegląd stanowisk prezentowanych przez autorów zagranicznych i polskich na temat pomiaru finansjeryzacji, a także podjęto kluczowy, wyjściowy problem sposobu pomiaru procesu za pomocą jednego, kilku lub złożonego zestawu mierników. Wielu autorów definiuje finansjeryzację wąsko, odnosząc ją do wzrostu znaczenia sektora finansowego, dlatego następny rozdział monografii poświęcono miarom
rozwoju tego właśnie sektora. W rozdziałach od trzeciego do szóstego zaproponowano złożone zestawy mierników, dotyczące kolejno: segmentów rynku finansowego, poszczególnych rodzajów usług finansowych, przedsiębiorstw sektora niefinansowego i ekspansji długu oraz finansjeryzacji gospodarstw domowych.
W ostatnim, siódmym rozdziale przedstawiono koncepcję alternatywnego podejścia do pomiaru finansjeryzacji, bazującego na metodyce analizy instytucjonalnej. W monografii wykorzystano wybrane publikacje odnoszące się do analizowanego zjawiska, w tym zarówno pozycje książkowe, jak i artykuły oraz opracowania naukowe. Podano je na końcu w formie zestawienia.
Wstęp7
1. Pomiar finansjeryzacji - zarys koncepcji
1.1. Mierzenie finansjeryzacji - przegląd dotychczasowych stanowisk badawczych
1.2. Problemy metodyczne: różne podejścia do zakresu i sposobu pomiaru finansjeryzacji
2. Miary rozwoju sektora finansowego
2.1. Miary zatrudnienia i wynagrodzeń w sektorze finansowym
2.2. Udział sektora finansowego w tworzeniu PKB i w zyskach przedsiębiorstw
2.3. Pomiar skali zaangażowania sektora finansowego na rynkach krajowych i zagranicznych
3. Miary rozwoju segmentów rynku finansowego
3.1. Miary rozwoju rynku walutowego
3.2. Pomiar rozmiarów rynku pieniężnego
3.3. Wielkość publicznego rynku akcji - mierniki
3.4. Skala rynku kontroli nad przedsiębiorstwami
3.5. Mierniki stopnia rozwoju rynku derywatów
4. Miary rozwoju poszczególnych rodzajów usług finansowych
4.1. Pomiar rozwoju usług bankowych
4.2. Poziom rozwoju rynku ubezpieczeń
4.3. Skala rozwoju funduszy inwestycyjnych i emerytalnych
4.4. Rozwój specyficznych usług finansowych - wskaźniki
5. Pomiar finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
5.1. Ujęcie aktywów i dochodów finansowych
5.2. Miary finansjeryzacji przedsiębiorstw sektora niefinansowego
6. Miary ekspansji długu i finansjeryzacji gospodarstw domowych
6.1. Miary ekspansji długu
6.2. Miary finansjeryzacji gospodarstw domowych
7. Analiza instytucjonalna jako alternatywne podejście do pomiaru finansjeryzacji
7.1. Finansjeryzacja jako przedmiot pomiaru
7.2. Istota analizy instytucjonalnej
7.3. Wykorzystanie analizy instytucjonalnej w pomiarze finansjeryzacji - zarys koncepcji
Zakończenie
Bibliografia
