Korea Południowa na początku lat sześćdziesiątych XX wieku należała do najuboższych krajów na świecie, produkt krajowy brutto liczony na głowę mieszkańca wynosił wówczas 80 dol. Ludność zatrudniona była głównie w rolnictwie, a powszechny niedostatek przybierał postać fal głodu. Dochody fiskalne były tak niskie, że aby utrzymać podstawowe funkcje państwa budżet centralny musiał być w połowie zasilany przez pomoc międzynarodową. Marnotrawstwo środków zagranicznych oraz towarzysząca im korupcja były przy tym rażące. Sytuacja ta powodowała, że międzynarodowi specjaliści uznawali ówczesną Koreę za kraj niezdolny do samodzielnego utrzymania się. Dziś Republika Korei (RK) zajmuje pozycję siódmego eksportera na świecie, a PKB per capita według parytetu siły nabywczej kraju przekracza poziom 32 tys. dol., co pozwala zaliczyć kraj do elitarnej grupy państw rozwiniętych. Korea jest przykładem najbardziej spektakularnego cudu gospodarczego XX wieku, ze stale rosnącą pozycją na arenie międzynarodowej, zarówno w sferze gospodarczej, jak i politycznej. Koreańska droga rozwoju jest obecnie inspiracją i wzorem do naśladowania dla wielu krajów rozwijających się. Sukces kraju jest wart analizy, ponieważ z perspektywy dominującej w głównym nurcie ekonomii myśli neoklasycznej nie powinien się w ogóle wydarzyć.
Źródła dzisiejszej pozycji gospodarczej Korei tkwią w polityce gospodarczej prowadzonej w okresie rządów dyktatora wojskowego generała Park Chung Hee w latach 1961-1979. Korea sprzed rządów Parka, przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, uważana była za kraj skazany na ubóstwo - beznadziejny przypadek. Wiele wydawało się przemawiać na jej niekorzyść: niska jakość władzy, tradycyjne, zdemoralizowane społeczeństwo, wszechobecna korupcja, brak surowców naturalnych czy zaawansowanych technologii produkcyjnych. Przejęcie władzy w 1961 roku przez dyktaturę wojskową, ingerującą na wszystkich szczeblach w gospodarkę o znacznym udziale powiązań korupcyjnych, wydawałoby się stwarzać doskonałe warunki do dalszego trwania w biedzie. W trakcie rządów Parka zakwestionowane zostały w dużej mierze główne rekomendacje dominującej ekonomii neoklasycznej charakteryzującej się wolnorynkowym nastawieniem. Stosowanie przez państwo intensywnej ochrony rynku wewnętrznego (liczne subsydia, rozbudowana siatka pozwoleń i zakazów importowych), nacjonalizacja banków oraz inne sposoby ograniczenia funkcjonowania wolnej konkurencji zaburzały naturalny system cen, odpowiedzialny według ekonomii głównego nurtu za efektywne działanie gospodarki. Wbrew zasadom liberalnym promowanym przez neoklasyków w Korei obecne było rozległe planowanie gospodarcze, wskazujące co i w jakich ilościach powinno być produkowane. Tam, gdzie to uznano za niezbędne ze względu na interes całej gospodarki, nakazywano przedsiębiorcom bez żadnego doświadczenia w danych dziedzinach uruchamiać w trybie pilnym produkcję.
Uznaniowe rozdzielanie licencji produkcyjnych oraz drobiazgowy nadzór administracji państwowej nad implementacją planów gospodarczych powinno, zgodnie z przewidywaniami neoklasyków, nie tylko doprowadzić do chronicznej nieefektywności gospodarki, ale również być przyczyną wszechobecnej pogoni za rentą, zbijania prywatnych fortun przez elitę władzy kosztem rozwoju gospodarczego i popadającego w dalsze ubóstwo społeczeństwa. Realizacja wielkiej narodowej wizji uprzemysłowienia, nakazująca rozwijanie produkcji statków i samochodów w kraju, który miał przewagi komparatywne w produkcji peruk i butów, powinna zakończyć się, jak to działo się w wielu innych krajach, upadkiem gospodarki i głębokim zadłużeniem.
Dlaczego zatem ten scenariusz się nie sprawdził? Gdzie należy szukać przyczyn cudu nad rzeką Han? Jakie wnioski należy z tego wyciągnąć? Rozprawa sięgająca do źródeł spektakularnego sukcesu rozwojowego Korei Południowej jest próbą odpowiedzi na te pytania.
Książka składa się z pięciu rozdziałów: rysu teoretycznego, objaśnienia podstaw polityki gospodarczej Park Chung Hee, charakterystyki programów rozwojowych, opisu struktur państwa prorozwojowego i jego polityki wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa wniosków. W pierwszym rozdziale przedstawiono dyskusję pomiędzy dwoma głównymi interpretacjami teoretycznymi koreańskiego cudu gospodarczego: neoklasycznym i ?etatystycznym". Spojrzenie neoklasyczne dominuje współcześnie w głównym nurcie ekonomii i jest charakterystyczne między innymi dla wiodących międzynarodowych instytucji ekonomicznych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Źródłem niezwykle szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej według tej perspektywy były przede wszystkim siły wolnego rynku wspierane przez politykę równowagi makroekonomicznej oraz otwarcie kraju na wymianę międzynarodową. Przeciwną do tej interpretacji przedstawiają ?etatyści" upatrujący główną przyczynę sukcesu gospodarczego kraju w dogłębnej ingerencji państwa w gospodarkę. Wskazują oni, że współpraca pomiędzy państwem a sektorem prywatnym pozwoliła na pokonanie wielu barier rozwojowych, niemożliwych do przezwyciężenie w warunkach polityki leseferyzmu. Omówiono źródła powyższych interpretacji, aktualny stan sporu, a także wnioski z niego płynące. Dalsza część rozdziału poświęcona została koncepcjom teoretycznym, które autorka uznała za kluczowe dla wyjaśnienia mechanizmu szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej. Na wstępie poruszone zostało zagadnienie neoklasycznego modelu wzrostu oraz jego ograniczeń. Następnie przedstawiono problem defektów koordynacji jako przyczyn zawodności mechanizmów rynkowych generujących wzrost gospodarczy. Zjawiska te szczególnie często występują w krajach rozwijających się, powodując ?utknięcie" gospodarki na niskim poziomie rozwoju. Pokonanie tych barier może zapewnić silne prorozwojowe państwo, dysponujące odpowiednimi narzędziami. Omówiono wpływ oparcia rozwoju kraju na krajowym kapitale. Zgodne z neoklasycznym paradygmatem zalecenie otwarcia gospodarki na inwestycje zagraniczne mogłoby utrudniać realizację prorozwojowych planów gospodarczych. Wskazano na dominujący w Azji Wschodniej nacisk na świadome tworzenie struktur konkurencyjnej gospodarki z uwagi na długi horyzont czasowy, przeciwstawiając go dążeniu do krótkookresowego zysku. Dalsza część rozdziału pierwszego poświęcona została roli eksportu w rozwoju Korei. Przywołano teorię kosztów komparatywnych i wyjaśniono podejście krajów Azji Wschodniej do tego zagadnienia. Wykazano, że wbrew klasycznej wersji teorii Korea potraktowała przewagi w handlu międzynarodowym jako rzeczywistość dynamiczną, na którą można wpływać poprzez świadomą politykę gospodarczą. Zakończenie rozdziału poświęcone zostało zagadnieniu komplementarności rożnych elementów polityki gospodarczej kraju. Autorka powołała się na koncepcję państwa prorozwojowego oraz na związaną z niemiecką szkołą historyczną tradycję centralnej roli profesjonalnej, posiadającej szerokie kompetencje administracji ekonomicznej. Istnienie takiej struktury odgrywa szczególnie istotną rolę w pokonywaniu zawodności rynku w gospodarkach rozwijających się. Ważnej roli państwa w projektowaniu i realizacji rozwoju gospodarczego towarzyszy odmienna od neoklasycznej koncepcja człowieka gospodarującego.
Rozdział drugi poświęcony został podstawom polityki gospodarczej generała Parka. Zwrócono uwagę na wpływ japońskiej epoki Meiji na ukształtowanie koreańskiej drogi rozwoju. Przedstawiono charakterystyczny dla Korei typ zaangażowania państwa w gospodarkę na tle innych wzorów interwencjonizmu. Powołując się na teorię Petera Evansa, autorka zaprezentowała koncepcje odmiennych ról odgrywanych przez prorozwojowe państwo. Ostatnia część rozdziału poświęcona została roli i znaczeniu kapitału koreańskiego w rozwoju gospodarczym kraju. Opisany został również typowy mechanizm rozwoju kluczowych gałęzi przemysłu.
Rozdział trzeci zawiera analizę planów rozwojowych wprowadzanych w Korei Południowej w latach 1961-1979. W pierwszej część rozdziału omówione zostały tło polityczne, warunki geopolityczne i sytuacja gospodarcza towarzyszące przejęciu władzy przez generała Park Chung Hee. Następnie przedstawiona została analiza polityki gospodarczej państwa koreańskiego prowadzonej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Zwrócono uwagę na zmienne uwarunkowania pierwszego i drugiego dziesięciolecia rządów Parka. Szczegółowo omówiono budowanie podstaw gospodarczych oraz opartą na proeksportowej polityce industrializację lat sześćdziesiątych realizowane podczas dwóch pierwszych planów pięcioletnich. Opisano idee towarzyszące tej fazie rozwoju, wprowadzone w życie plany oraz ich finansowanie. Następną część rozdziału drugiego poświęcono kontekstowi gospodarczemu i geopolitycznemu podjęcia decyzji o wprowadzeniu w życie wielkiego planu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych, realizowanego w ramach trzeciego i czwartego planu pięcioletniego. W rozdziale poruszony został temat przedsiębiorstw zaangażowanych w realizację planów, sposobów ich finansowania, inwestycji oraz metod pozyskiwania niezbędnych technologii. Omówiono również istotny dla zrozumienia koreańskiej ścieżki rozwoju stosunek rządzących krajem do kapitału zagranicznego. Na przykładzie polityki energetycznej zilustrowano, jak w typowy dla reżimu Parka sposób dalekowzroczna polityka zapoczątkowana w latach siedemdziesiątych umożliwia dzisiejszy sukces kraju. Koniec rozdziału trzeciego poświęcony został efektom, jakie przyniósł prowadzony za rządów Park Chung Hee program rozwoju gospodarczego.
Rozdział czwarty poświęcono administracji koreańskiego państwa prorozwojowego i jego polityce wobec czeboli i społeczeństwa. W pierwszej części rozdziału omówiono rolę administracji państwowej w realizacji koreańskiego cudu gospodarczego. Przeanalizowano wysiłki państwa na rzecz stworzenia profesjonalnej i oddanej idei rozwoju gospodarczego kadry urzędniczej. Głowna uwaga poświęcona tu została gospodarczym pionom administracji publicznej i aparatowi decyzyjnemu. Scharakteryzowano dwa najważniejsze piony ekonomiczne administracji: bardziej liberalną Radę ds. Planowania Ekonomicznego - tak zwaną agencję pilotażową i promujące duży stopień zaangażowania państwa w gospodarkę Ministerstwo Handlu i Przemysłu. Pierwszy z nich odgrywał dominującą rolę w latach sześćdziesiątych, drugi zaś był odpowiedzialny za realizację programu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych XX wieku. Następnie omówiona została strategia rządu wobec największych przedsiębiorstw prywatnych. Autorka wyjaśniła przyczyny rezygnacji przez państwo z oparcia rozwoju gospodarczego na doświadczonych przedsiębiorstwach zagranicznych czy podmiotach państwowych na rzecz dużych koreańskich przedsiębiorstw prywatnych. Pokazane zostało, że cel państwa - rozwój gospodarki - urzeczywistniany był poprzez koreańskie przedsiębiorstwa, rosnące w siłę na miarę japońskich zaibatsu. Omówiono: nawiązanie sojuszu rozwojowego pomiędzy państwem a czebolami, zachęty stosowane przez państwo, aby włączyć przedsiębiorstwa w realizację kolejnych planów pięcioletnich, oraz narzędzia kontroli nad podmiotami prywatnymi. Ostatnia część rozdziału dotyczy polityki społecznej. Państwo koreańskie włożyło duży wysiłek w ukształtowanie nowego obywatela, który sprostałby odgórnie nałożonym na niego zadaniom przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Omówiono tu politykę edukacyjną, położenie nacisku oraz dużych nakładów finansowych na wykształcenie pracowników przemysłu na poziomie od wykwalifikowanego robotnika, poprzez inżynierów i menedżerów, na pracownikach ośrodków badawczo-rozwojowych skończywszy. Poddano analizie wysiłki państwa zmierzające do zmiany mentalności Koreańczyków podejmowane zarówno poprzez szkoły czy obowiązkową służbę wojskową, jak i specjalnie zaprojektowane kampanie społeczne. Pokazany został zmieniający się w zależności od potrzeb aktywizacji społecznej instrumentalny stosunek państwa do tradycyjnych wartości konfucjańskich oraz dziedzictwa historycznego. Podkreślono, że koreański cud gospodarczy dokonał się w warunkach dyktatury między innymi kosztem wolności politycznych i represjonowania opozycji. Dodatkowo państwo, wspierając przemysł, ograniczało prawa pracownicze i przez wiele lat pozbawiało świat pracy możliwości korzystania z owoców odnoszonego przez kraj sukcesu gospodarczego.
W ostatnim rozdziale podsumowane zostały dokonania polityki gospodarczej generała Park Chung Hee. Nawiązano do części teoretycznej i opisowo-analitycznej książki, wskazując na mechanizmy, które zaważyły na sukcesie gospodarczym kraju.
[[[separator]]]Wstęp
1. Rys teoretyczny
1.1. Dominujące interpretacje sukcesu gospodarczego Korei
1.2. Aparat teoretyczny
Błąd koordynacji a państwa zapóźnione gospodarczo
Krajowy kapitał versus inwestycje zagraniczne
Rola eksportu w rozwoju gospodarczym
Rozszerzenie teorii uszczelki M. Kremera - rola państwa prorozwojowego
2. Podstawy polityki gospodarczej Park Chung Hee
2.1. Inspiracje
Wpływy japońskie
2.2. Rola państwa i miejscowego kapitału w rozwoju gospodarczym
Państwo koreańskie jako ?akuszerka" przemysłu i ?partner" sektora prywatnego
Rozwój narodowej wytwórczości
3. Programy rozwojowe generała Parka
3.1. Uwarunkowania
Sytuacja polityczna
Zagrożenie zewnętrzne
Sytuacja gospodarcza poprzedzająca przejęcie władzy
3.2. Tworzenie podstaw konkurencyjnej gospodarki
Wyznaczanie kierunków rozwoju
Proeksportowy zwrot
Struktura przemysłu
Finansowanie rozwoju i pozyskiwanie technologii produkcyjnych
3.3. Rozwój przemysłu ciężkiego i chemicznego
Przemysł obronny
Realizacja programu HCI
Spór o kształt rozwoju gospodarczego
Udział dużych przedsiębiorstw w państwowych programach
Efekty realizacji programu HCI
Kryzysy naftowe i ich wpływ na politykę gospodarczą państwa
4. Państwo prorozwojowe i jego polityka wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa
4.1. Rola administracji publicznej
Relacje pomiędzy administracją a sektorem prywatnym
Administracja ekonomiczna
EPB i MCI
4.2. Polityka wobec czeboli
Sojusz rozwojowy
Relacje pomiędzy czebolami a państwem
Narzędzia kontroli nad czebolami
4.3. Państwo wobec społeczeństwa
Polityka edukacyjna i rozwój nauki
Polityka historyczna
Ruch Saemaul
Koszty społeczne rozwoju gospodarczego
5. Wnioski
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Opis
Wstęp
Korea Południowa na początku lat sześćdziesiątych XX wieku należała do najuboższych krajów na świecie, produkt krajowy brutto liczony na głowę mieszkańca wynosił wówczas 80 dol. Ludność zatrudniona była głównie w rolnictwie, a powszechny niedostatek przybierał postać fal głodu. Dochody fiskalne były tak niskie, że aby utrzymać podstawowe funkcje państwa budżet centralny musiał być w połowie zasilany przez pomoc międzynarodową. Marnotrawstwo środków zagranicznych oraz towarzysząca im korupcja były przy tym rażące. Sytuacja ta powodowała, że międzynarodowi specjaliści uznawali ówczesną Koreę za kraj niezdolny do samodzielnego utrzymania się. Dziś Republika Korei (RK) zajmuje pozycję siódmego eksportera na świecie, a PKB per capita według parytetu siły nabywczej kraju przekracza poziom 32 tys. dol., co pozwala zaliczyć kraj do elitarnej grupy państw rozwiniętych. Korea jest przykładem najbardziej spektakularnego cudu gospodarczego XX wieku, ze stale rosnącą pozycją na arenie międzynarodowej, zarówno w sferze gospodarczej, jak i politycznej. Koreańska droga rozwoju jest obecnie inspiracją i wzorem do naśladowania dla wielu krajów rozwijających się. Sukces kraju jest wart analizy, ponieważ z perspektywy dominującej w głównym nurcie ekonomii myśli neoklasycznej nie powinien się w ogóle wydarzyć.
Źródła dzisiejszej pozycji gospodarczej Korei tkwią w polityce gospodarczej prowadzonej w okresie rządów dyktatora wojskowego generała Park Chung Hee w latach 1961-1979. Korea sprzed rządów Parka, przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, uważana była za kraj skazany na ubóstwo - beznadziejny przypadek. Wiele wydawało się przemawiać na jej niekorzyść: niska jakość władzy, tradycyjne, zdemoralizowane społeczeństwo, wszechobecna korupcja, brak surowców naturalnych czy zaawansowanych technologii produkcyjnych. Przejęcie władzy w 1961 roku przez dyktaturę wojskową, ingerującą na wszystkich szczeblach w gospodarkę o znacznym udziale powiązań korupcyjnych, wydawałoby się stwarzać doskonałe warunki do dalszego trwania w biedzie. W trakcie rządów Parka zakwestionowane zostały w dużej mierze główne rekomendacje dominującej ekonomii neoklasycznej charakteryzującej się wolnorynkowym nastawieniem. Stosowanie przez państwo intensywnej ochrony rynku wewnętrznego (liczne subsydia, rozbudowana siatka pozwoleń i zakazów importowych), nacjonalizacja banków oraz inne sposoby ograniczenia funkcjonowania wolnej konkurencji zaburzały naturalny system cen, odpowiedzialny według ekonomii głównego nurtu za efektywne działanie gospodarki. Wbrew zasadom liberalnym promowanym przez neoklasyków w Korei obecne było rozległe planowanie gospodarcze, wskazujące co i w jakich ilościach powinno być produkowane. Tam, gdzie to uznano za niezbędne ze względu na interes całej gospodarki, nakazywano przedsiębiorcom bez żadnego doświadczenia w danych dziedzinach uruchamiać w trybie pilnym produkcję.
Uznaniowe rozdzielanie licencji produkcyjnych oraz drobiazgowy nadzór administracji państwowej nad implementacją planów gospodarczych powinno, zgodnie z przewidywaniami neoklasyków, nie tylko doprowadzić do chronicznej nieefektywności gospodarki, ale również być przyczyną wszechobecnej pogoni za rentą, zbijania prywatnych fortun przez elitę władzy kosztem rozwoju gospodarczego i popadającego w dalsze ubóstwo społeczeństwa. Realizacja wielkiej narodowej wizji uprzemysłowienia, nakazująca rozwijanie produkcji statków i samochodów w kraju, który miał przewagi komparatywne w produkcji peruk i butów, powinna zakończyć się, jak to działo się w wielu innych krajach, upadkiem gospodarki i głębokim zadłużeniem.
Dlaczego zatem ten scenariusz się nie sprawdził? Gdzie należy szukać przyczyn cudu nad rzeką Han? Jakie wnioski należy z tego wyciągnąć? Rozprawa sięgająca do źródeł spektakularnego sukcesu rozwojowego Korei Południowej jest próbą odpowiedzi na te pytania.
Książka składa się z pięciu rozdziałów: rysu teoretycznego, objaśnienia podstaw polityki gospodarczej Park Chung Hee, charakterystyki programów rozwojowych, opisu struktur państwa prorozwojowego i jego polityki wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa wniosków. W pierwszym rozdziale przedstawiono dyskusję pomiędzy dwoma głównymi interpretacjami teoretycznymi koreańskiego cudu gospodarczego: neoklasycznym i ?etatystycznym". Spojrzenie neoklasyczne dominuje współcześnie w głównym nurcie ekonomii i jest charakterystyczne między innymi dla wiodących międzynarodowych instytucji ekonomicznych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Źródłem niezwykle szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej według tej perspektywy były przede wszystkim siły wolnego rynku wspierane przez politykę równowagi makroekonomicznej oraz otwarcie kraju na wymianę międzynarodową. Przeciwną do tej interpretacji przedstawiają ?etatyści" upatrujący główną przyczynę sukcesu gospodarczego kraju w dogłębnej ingerencji państwa w gospodarkę. Wskazują oni, że współpraca pomiędzy państwem a sektorem prywatnym pozwoliła na pokonanie wielu barier rozwojowych, niemożliwych do przezwyciężenie w warunkach polityki leseferyzmu. Omówiono źródła powyższych interpretacji, aktualny stan sporu, a także wnioski z niego płynące. Dalsza część rozdziału poświęcona została koncepcjom teoretycznym, które autorka uznała za kluczowe dla wyjaśnienia mechanizmu szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej. Na wstępie poruszone zostało zagadnienie neoklasycznego modelu wzrostu oraz jego ograniczeń. Następnie przedstawiono problem defektów koordynacji jako przyczyn zawodności mechanizmów rynkowych generujących wzrost gospodarczy. Zjawiska te szczególnie często występują w krajach rozwijających się, powodując ?utknięcie" gospodarki na niskim poziomie rozwoju. Pokonanie tych barier może zapewnić silne prorozwojowe państwo, dysponujące odpowiednimi narzędziami. Omówiono wpływ oparcia rozwoju kraju na krajowym kapitale. Zgodne z neoklasycznym paradygmatem zalecenie otwarcia gospodarki na inwestycje zagraniczne mogłoby utrudniać realizację prorozwojowych planów gospodarczych. Wskazano na dominujący w Azji Wschodniej nacisk na świadome tworzenie struktur konkurencyjnej gospodarki z uwagi na długi horyzont czasowy, przeciwstawiając go dążeniu do krótkookresowego zysku. Dalsza część rozdziału pierwszego poświęcona została roli eksportu w rozwoju Korei. Przywołano teorię kosztów komparatywnych i wyjaśniono podejście krajów Azji Wschodniej do tego zagadnienia. Wykazano, że wbrew klasycznej wersji teorii Korea potraktowała przewagi w handlu międzynarodowym jako rzeczywistość dynamiczną, na którą można wpływać poprzez świadomą politykę gospodarczą. Zakończenie rozdziału poświęcone zostało zagadnieniu komplementarności rożnych elementów polityki gospodarczej kraju. Autorka powołała się na koncepcję państwa prorozwojowego oraz na związaną z niemiecką szkołą historyczną tradycję centralnej roli profesjonalnej, posiadającej szerokie kompetencje administracji ekonomicznej. Istnienie takiej struktury odgrywa szczególnie istotną rolę w pokonywaniu zawodności rynku w gospodarkach rozwijających się. Ważnej roli państwa w projektowaniu i realizacji rozwoju gospodarczego towarzyszy odmienna od neoklasycznej koncepcja człowieka gospodarującego.
Rozdział drugi poświęcony został podstawom polityki gospodarczej generała Parka. Zwrócono uwagę na wpływ japońskiej epoki Meiji na ukształtowanie koreańskiej drogi rozwoju. Przedstawiono charakterystyczny dla Korei typ zaangażowania państwa w gospodarkę na tle innych wzorów interwencjonizmu. Powołując się na teorię Petera Evansa, autorka zaprezentowała koncepcje odmiennych ról odgrywanych przez prorozwojowe państwo. Ostatnia część rozdziału poświęcona została roli i znaczeniu kapitału koreańskiego w rozwoju gospodarczym kraju. Opisany został również typowy mechanizm rozwoju kluczowych gałęzi przemysłu.
Rozdział trzeci zawiera analizę planów rozwojowych wprowadzanych w Korei Południowej w latach 1961-1979. W pierwszej część rozdziału omówione zostały tło polityczne, warunki geopolityczne i sytuacja gospodarcza towarzyszące przejęciu władzy przez generała Park Chung Hee. Następnie przedstawiona została analiza polityki gospodarczej państwa koreańskiego prowadzonej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Zwrócono uwagę na zmienne uwarunkowania pierwszego i drugiego dziesięciolecia rządów Parka. Szczegółowo omówiono budowanie podstaw gospodarczych oraz opartą na proeksportowej polityce industrializację lat sześćdziesiątych realizowane podczas dwóch pierwszych planów pięcioletnich. Opisano idee towarzyszące tej fazie rozwoju, wprowadzone w życie plany oraz ich finansowanie. Następną część rozdziału drugiego poświęcono kontekstowi gospodarczemu i geopolitycznemu podjęcia decyzji o wprowadzeniu w życie wielkiego planu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych, realizowanego w ramach trzeciego i czwartego planu pięcioletniego. W rozdziale poruszony został temat przedsiębiorstw zaangażowanych w realizację planów, sposobów ich finansowania, inwestycji oraz metod pozyskiwania niezbędnych technologii. Omówiono również istotny dla zrozumienia koreańskiej ścieżki rozwoju stosunek rządzących krajem do kapitału zagranicznego. Na przykładzie polityki energetycznej zilustrowano, jak w typowy dla reżimu Parka sposób dalekowzroczna polityka zapoczątkowana w latach siedemdziesiątych umożliwia dzisiejszy sukces kraju. Koniec rozdziału trzeciego poświęcony został efektom, jakie przyniósł prowadzony za rządów Park Chung Hee program rozwoju gospodarczego.
Rozdział czwarty poświęcono administracji koreańskiego państwa prorozwojowego i jego polityce wobec czeboli i społeczeństwa. W pierwszej części rozdziału omówiono rolę administracji państwowej w realizacji koreańskiego cudu gospodarczego. Przeanalizowano wysiłki państwa na rzecz stworzenia profesjonalnej i oddanej idei rozwoju gospodarczego kadry urzędniczej. Głowna uwaga poświęcona tu została gospodarczym pionom administracji publicznej i aparatowi decyzyjnemu. Scharakteryzowano dwa najważniejsze piony ekonomiczne administracji: bardziej liberalną Radę ds. Planowania Ekonomicznego - tak zwaną agencję pilotażową i promujące duży stopień zaangażowania państwa w gospodarkę Ministerstwo Handlu i Przemysłu. Pierwszy z nich odgrywał dominującą rolę w latach sześćdziesiątych, drugi zaś był odpowiedzialny za realizację programu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych XX wieku. Następnie omówiona została strategia rządu wobec największych przedsiębiorstw prywatnych. Autorka wyjaśniła przyczyny rezygnacji przez państwo z oparcia rozwoju gospodarczego na doświadczonych przedsiębiorstwach zagranicznych czy podmiotach państwowych na rzecz dużych koreańskich przedsiębiorstw prywatnych. Pokazane zostało, że cel państwa - rozwój gospodarki - urzeczywistniany był poprzez koreańskie przedsiębiorstwa, rosnące w siłę na miarę japońskich zaibatsu. Omówiono: nawiązanie sojuszu rozwojowego pomiędzy państwem a czebolami, zachęty stosowane przez państwo, aby włączyć przedsiębiorstwa w realizację kolejnych planów pięcioletnich, oraz narzędzia kontroli nad podmiotami prywatnymi. Ostatnia część rozdziału dotyczy polityki społecznej. Państwo koreańskie włożyło duży wysiłek w ukształtowanie nowego obywatela, który sprostałby odgórnie nałożonym na niego zadaniom przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Omówiono tu politykę edukacyjną, położenie nacisku oraz dużych nakładów finansowych na wykształcenie pracowników przemysłu na poziomie od wykwalifikowanego robotnika, poprzez inżynierów i menedżerów, na pracownikach ośrodków badawczo-rozwojowych skończywszy. Poddano analizie wysiłki państwa zmierzające do zmiany mentalności Koreańczyków podejmowane zarówno poprzez szkoły czy obowiązkową służbę wojskową, jak i specjalnie zaprojektowane kampanie społeczne. Pokazany został zmieniający się w zależności od potrzeb aktywizacji społecznej instrumentalny stosunek państwa do tradycyjnych wartości konfucjańskich oraz dziedzictwa historycznego. Podkreślono, że koreański cud gospodarczy dokonał się w warunkach dyktatury między innymi kosztem wolności politycznych i represjonowania opozycji. Dodatkowo państwo, wspierając przemysł, ograniczało prawa pracownicze i przez wiele lat pozbawiało świat pracy możliwości korzystania z owoców odnoszonego przez kraj sukcesu gospodarczego.
W ostatnim rozdziale podsumowane zostały dokonania polityki gospodarczej generała Park Chung Hee. Nawiązano do części teoretycznej i opisowo-analitycznej książki, wskazując na mechanizmy, które zaważyły na sukcesie gospodarczym kraju.
Spis treści
Wstęp
1. Rys teoretyczny
1.1. Dominujące interpretacje sukcesu gospodarczego Korei
1.2. Aparat teoretyczny
Błąd koordynacji a państwa zapóźnione gospodarczo
Krajowy kapitał versus inwestycje zagraniczne
Rola eksportu w rozwoju gospodarczym
Rozszerzenie teorii uszczelki M. Kremera - rola państwa prorozwojowego
2. Podstawy polityki gospodarczej Park Chung Hee
2.1. Inspiracje
Wpływy japońskie
2.2. Rola państwa i miejscowego kapitału w rozwoju gospodarczym
Państwo koreańskie jako ?akuszerka" przemysłu i ?partner" sektora prywatnego
Rozwój narodowej wytwórczości
3. Programy rozwojowe generała Parka
3.1. Uwarunkowania
Sytuacja polityczna
Zagrożenie zewnętrzne
Sytuacja gospodarcza poprzedzająca przejęcie władzy
3.2. Tworzenie podstaw konkurencyjnej gospodarki
Wyznaczanie kierunków rozwoju
Proeksportowy zwrot
Struktura przemysłu
Finansowanie rozwoju i pozyskiwanie technologii produkcyjnych
3.3. Rozwój przemysłu ciężkiego i chemicznego
Przemysł obronny
Realizacja programu HCI
Spór o kształt rozwoju gospodarczego
Udział dużych przedsiębiorstw w państwowych programach
Efekty realizacji programu HCI
Kryzysy naftowe i ich wpływ na politykę gospodarczą państwa
4. Państwo prorozwojowe i jego polityka wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa
4.1. Rola administracji publicznej
Relacje pomiędzy administracją a sektorem prywatnym
Administracja ekonomiczna
EPB i MCI
4.2. Polityka wobec czeboli
Sojusz rozwojowy
Relacje pomiędzy czebolami a państwem
Narzędzia kontroli nad czebolami
4.3. Państwo wobec społeczeństwa
Polityka edukacyjna i rozwój nauki
Polityka historyczna
Ruch Saemaul
Koszty społeczne rozwoju gospodarczego
5. Wnioski
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Opinie
Korea Południowa na początku lat sześćdziesiątych XX wieku należała do najuboższych krajów na świecie, produkt krajowy brutto liczony na głowę mieszkańca wynosił wówczas 80 dol. Ludność zatrudniona była głównie w rolnictwie, a powszechny niedostatek przybierał postać fal głodu. Dochody fiskalne były tak niskie, że aby utrzymać podstawowe funkcje państwa budżet centralny musiał być w połowie zasilany przez pomoc międzynarodową. Marnotrawstwo środków zagranicznych oraz towarzysząca im korupcja były przy tym rażące. Sytuacja ta powodowała, że międzynarodowi specjaliści uznawali ówczesną Koreę za kraj niezdolny do samodzielnego utrzymania się. Dziś Republika Korei (RK) zajmuje pozycję siódmego eksportera na świecie, a PKB per capita według parytetu siły nabywczej kraju przekracza poziom 32 tys. dol., co pozwala zaliczyć kraj do elitarnej grupy państw rozwiniętych. Korea jest przykładem najbardziej spektakularnego cudu gospodarczego XX wieku, ze stale rosnącą pozycją na arenie międzynarodowej, zarówno w sferze gospodarczej, jak i politycznej. Koreańska droga rozwoju jest obecnie inspiracją i wzorem do naśladowania dla wielu krajów rozwijających się. Sukces kraju jest wart analizy, ponieważ z perspektywy dominującej w głównym nurcie ekonomii myśli neoklasycznej nie powinien się w ogóle wydarzyć.
Źródła dzisiejszej pozycji gospodarczej Korei tkwią w polityce gospodarczej prowadzonej w okresie rządów dyktatora wojskowego generała Park Chung Hee w latach 1961-1979. Korea sprzed rządów Parka, przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, uważana była za kraj skazany na ubóstwo - beznadziejny przypadek. Wiele wydawało się przemawiać na jej niekorzyść: niska jakość władzy, tradycyjne, zdemoralizowane społeczeństwo, wszechobecna korupcja, brak surowców naturalnych czy zaawansowanych technologii produkcyjnych. Przejęcie władzy w 1961 roku przez dyktaturę wojskową, ingerującą na wszystkich szczeblach w gospodarkę o znacznym udziale powiązań korupcyjnych, wydawałoby się stwarzać doskonałe warunki do dalszego trwania w biedzie. W trakcie rządów Parka zakwestionowane zostały w dużej mierze główne rekomendacje dominującej ekonomii neoklasycznej charakteryzującej się wolnorynkowym nastawieniem. Stosowanie przez państwo intensywnej ochrony rynku wewnętrznego (liczne subsydia, rozbudowana siatka pozwoleń i zakazów importowych), nacjonalizacja banków oraz inne sposoby ograniczenia funkcjonowania wolnej konkurencji zaburzały naturalny system cen, odpowiedzialny według ekonomii głównego nurtu za efektywne działanie gospodarki. Wbrew zasadom liberalnym promowanym przez neoklasyków w Korei obecne było rozległe planowanie gospodarcze, wskazujące co i w jakich ilościach powinno być produkowane. Tam, gdzie to uznano za niezbędne ze względu na interes całej gospodarki, nakazywano przedsiębiorcom bez żadnego doświadczenia w danych dziedzinach uruchamiać w trybie pilnym produkcję.
Uznaniowe rozdzielanie licencji produkcyjnych oraz drobiazgowy nadzór administracji państwowej nad implementacją planów gospodarczych powinno, zgodnie z przewidywaniami neoklasyków, nie tylko doprowadzić do chronicznej nieefektywności gospodarki, ale również być przyczyną wszechobecnej pogoni za rentą, zbijania prywatnych fortun przez elitę władzy kosztem rozwoju gospodarczego i popadającego w dalsze ubóstwo społeczeństwa. Realizacja wielkiej narodowej wizji uprzemysłowienia, nakazująca rozwijanie produkcji statków i samochodów w kraju, który miał przewagi komparatywne w produkcji peruk i butów, powinna zakończyć się, jak to działo się w wielu innych krajach, upadkiem gospodarki i głębokim zadłużeniem.
Dlaczego zatem ten scenariusz się nie sprawdził? Gdzie należy szukać przyczyn cudu nad rzeką Han? Jakie wnioski należy z tego wyciągnąć? Rozprawa sięgająca do źródeł spektakularnego sukcesu rozwojowego Korei Południowej jest próbą odpowiedzi na te pytania.
Książka składa się z pięciu rozdziałów: rysu teoretycznego, objaśnienia podstaw polityki gospodarczej Park Chung Hee, charakterystyki programów rozwojowych, opisu struktur państwa prorozwojowego i jego polityki wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa wniosków. W pierwszym rozdziale przedstawiono dyskusję pomiędzy dwoma głównymi interpretacjami teoretycznymi koreańskiego cudu gospodarczego: neoklasycznym i ?etatystycznym". Spojrzenie neoklasyczne dominuje współcześnie w głównym nurcie ekonomii i jest charakterystyczne między innymi dla wiodących międzynarodowych instytucji ekonomicznych, takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Źródłem niezwykle szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej według tej perspektywy były przede wszystkim siły wolnego rynku wspierane przez politykę równowagi makroekonomicznej oraz otwarcie kraju na wymianę międzynarodową. Przeciwną do tej interpretacji przedstawiają ?etatyści" upatrujący główną przyczynę sukcesu gospodarczego kraju w dogłębnej ingerencji państwa w gospodarkę. Wskazują oni, że współpraca pomiędzy państwem a sektorem prywatnym pozwoliła na pokonanie wielu barier rozwojowych, niemożliwych do przezwyciężenie w warunkach polityki leseferyzmu. Omówiono źródła powyższych interpretacji, aktualny stan sporu, a także wnioski z niego płynące. Dalsza część rozdziału poświęcona została koncepcjom teoretycznym, które autorka uznała za kluczowe dla wyjaśnienia mechanizmu szybkiego rozwoju gospodarczego Korei Południowej. Na wstępie poruszone zostało zagadnienie neoklasycznego modelu wzrostu oraz jego ograniczeń. Następnie przedstawiono problem defektów koordynacji jako przyczyn zawodności mechanizmów rynkowych generujących wzrost gospodarczy. Zjawiska te szczególnie często występują w krajach rozwijających się, powodując ?utknięcie" gospodarki na niskim poziomie rozwoju. Pokonanie tych barier może zapewnić silne prorozwojowe państwo, dysponujące odpowiednimi narzędziami. Omówiono wpływ oparcia rozwoju kraju na krajowym kapitale. Zgodne z neoklasycznym paradygmatem zalecenie otwarcia gospodarki na inwestycje zagraniczne mogłoby utrudniać realizację prorozwojowych planów gospodarczych. Wskazano na dominujący w Azji Wschodniej nacisk na świadome tworzenie struktur konkurencyjnej gospodarki z uwagi na długi horyzont czasowy, przeciwstawiając go dążeniu do krótkookresowego zysku. Dalsza część rozdziału pierwszego poświęcona została roli eksportu w rozwoju Korei. Przywołano teorię kosztów komparatywnych i wyjaśniono podejście krajów Azji Wschodniej do tego zagadnienia. Wykazano, że wbrew klasycznej wersji teorii Korea potraktowała przewagi w handlu międzynarodowym jako rzeczywistość dynamiczną, na którą można wpływać poprzez świadomą politykę gospodarczą. Zakończenie rozdziału poświęcone zostało zagadnieniu komplementarności rożnych elementów polityki gospodarczej kraju. Autorka powołała się na koncepcję państwa prorozwojowego oraz na związaną z niemiecką szkołą historyczną tradycję centralnej roli profesjonalnej, posiadającej szerokie kompetencje administracji ekonomicznej. Istnienie takiej struktury odgrywa szczególnie istotną rolę w pokonywaniu zawodności rynku w gospodarkach rozwijających się. Ważnej roli państwa w projektowaniu i realizacji rozwoju gospodarczego towarzyszy odmienna od neoklasycznej koncepcja człowieka gospodarującego.
Rozdział drugi poświęcony został podstawom polityki gospodarczej generała Parka. Zwrócono uwagę na wpływ japońskiej epoki Meiji na ukształtowanie koreańskiej drogi rozwoju. Przedstawiono charakterystyczny dla Korei typ zaangażowania państwa w gospodarkę na tle innych wzorów interwencjonizmu. Powołując się na teorię Petera Evansa, autorka zaprezentowała koncepcje odmiennych ról odgrywanych przez prorozwojowe państwo. Ostatnia część rozdziału poświęcona została roli i znaczeniu kapitału koreańskiego w rozwoju gospodarczym kraju. Opisany został również typowy mechanizm rozwoju kluczowych gałęzi przemysłu.
Rozdział trzeci zawiera analizę planów rozwojowych wprowadzanych w Korei Południowej w latach 1961-1979. W pierwszej część rozdziału omówione zostały tło polityczne, warunki geopolityczne i sytuacja gospodarcza towarzyszące przejęciu władzy przez generała Park Chung Hee. Następnie przedstawiona została analiza polityki gospodarczej państwa koreańskiego prowadzonej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Zwrócono uwagę na zmienne uwarunkowania pierwszego i drugiego dziesięciolecia rządów Parka. Szczegółowo omówiono budowanie podstaw gospodarczych oraz opartą na proeksportowej polityce industrializację lat sześćdziesiątych realizowane podczas dwóch pierwszych planów pięcioletnich. Opisano idee towarzyszące tej fazie rozwoju, wprowadzone w życie plany oraz ich finansowanie. Następną część rozdziału drugiego poświęcono kontekstowi gospodarczemu i geopolitycznemu podjęcia decyzji o wprowadzeniu w życie wielkiego planu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych, realizowanego w ramach trzeciego i czwartego planu pięcioletniego. W rozdziale poruszony został temat przedsiębiorstw zaangażowanych w realizację planów, sposobów ich finansowania, inwestycji oraz metod pozyskiwania niezbędnych technologii. Omówiono również istotny dla zrozumienia koreańskiej ścieżki rozwoju stosunek rządzących krajem do kapitału zagranicznego. Na przykładzie polityki energetycznej zilustrowano, jak w typowy dla reżimu Parka sposób dalekowzroczna polityka zapoczątkowana w latach siedemdziesiątych umożliwia dzisiejszy sukces kraju. Koniec rozdziału trzeciego poświęcony został efektom, jakie przyniósł prowadzony za rządów Park Chung Hee program rozwoju gospodarczego.
Rozdział czwarty poświęcono administracji koreańskiego państwa prorozwojowego i jego polityce wobec czeboli i społeczeństwa. W pierwszej części rozdziału omówiono rolę administracji państwowej w realizacji koreańskiego cudu gospodarczego. Przeanalizowano wysiłki państwa na rzecz stworzenia profesjonalnej i oddanej idei rozwoju gospodarczego kadry urzędniczej. Głowna uwaga poświęcona tu została gospodarczym pionom administracji publicznej i aparatowi decyzyjnemu. Scharakteryzowano dwa najważniejsze piony ekonomiczne administracji: bardziej liberalną Radę ds. Planowania Ekonomicznego - tak zwaną agencję pilotażową i promujące duży stopień zaangażowania państwa w gospodarkę Ministerstwo Handlu i Przemysłu. Pierwszy z nich odgrywał dominującą rolę w latach sześćdziesiątych, drugi zaś był odpowiedzialny za realizację programu rozwoju przemysłu ciężkiego i chemicznego w latach siedemdziesiątych XX wieku. Następnie omówiona została strategia rządu wobec największych przedsiębiorstw prywatnych. Autorka wyjaśniła przyczyny rezygnacji przez państwo z oparcia rozwoju gospodarczego na doświadczonych przedsiębiorstwach zagranicznych czy podmiotach państwowych na rzecz dużych koreańskich przedsiębiorstw prywatnych. Pokazane zostało, że cel państwa - rozwój gospodarki - urzeczywistniany był poprzez koreańskie przedsiębiorstwa, rosnące w siłę na miarę japońskich zaibatsu. Omówiono: nawiązanie sojuszu rozwojowego pomiędzy państwem a czebolami, zachęty stosowane przez państwo, aby włączyć przedsiębiorstwa w realizację kolejnych planów pięcioletnich, oraz narzędzia kontroli nad podmiotami prywatnymi. Ostatnia część rozdziału dotyczy polityki społecznej. Państwo koreańskie włożyło duży wysiłek w ukształtowanie nowego obywatela, który sprostałby odgórnie nałożonym na niego zadaniom przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Omówiono tu politykę edukacyjną, położenie nacisku oraz dużych nakładów finansowych na wykształcenie pracowników przemysłu na poziomie od wykwalifikowanego robotnika, poprzez inżynierów i menedżerów, na pracownikach ośrodków badawczo-rozwojowych skończywszy. Poddano analizie wysiłki państwa zmierzające do zmiany mentalności Koreańczyków podejmowane zarówno poprzez szkoły czy obowiązkową służbę wojskową, jak i specjalnie zaprojektowane kampanie społeczne. Pokazany został zmieniający się w zależności od potrzeb aktywizacji społecznej instrumentalny stosunek państwa do tradycyjnych wartości konfucjańskich oraz dziedzictwa historycznego. Podkreślono, że koreański cud gospodarczy dokonał się w warunkach dyktatury między innymi kosztem wolności politycznych i represjonowania opozycji. Dodatkowo państwo, wspierając przemysł, ograniczało prawa pracownicze i przez wiele lat pozbawiało świat pracy możliwości korzystania z owoców odnoszonego przez kraj sukcesu gospodarczego.
W ostatnim rozdziale podsumowane zostały dokonania polityki gospodarczej generała Park Chung Hee. Nawiązano do części teoretycznej i opisowo-analitycznej książki, wskazując na mechanizmy, które zaważyły na sukcesie gospodarczym kraju.
Wstęp
1. Rys teoretyczny
1.1. Dominujące interpretacje sukcesu gospodarczego Korei
1.2. Aparat teoretyczny
Błąd koordynacji a państwa zapóźnione gospodarczo
Krajowy kapitał versus inwestycje zagraniczne
Rola eksportu w rozwoju gospodarczym
Rozszerzenie teorii uszczelki M. Kremera - rola państwa prorozwojowego
2. Podstawy polityki gospodarczej Park Chung Hee
2.1. Inspiracje
Wpływy japońskie
2.2. Rola państwa i miejscowego kapitału w rozwoju gospodarczym
Państwo koreańskie jako ?akuszerka" przemysłu i ?partner" sektora prywatnego
Rozwój narodowej wytwórczości
3. Programy rozwojowe generała Parka
3.1. Uwarunkowania
Sytuacja polityczna
Zagrożenie zewnętrzne
Sytuacja gospodarcza poprzedzająca przejęcie władzy
3.2. Tworzenie podstaw konkurencyjnej gospodarki
Wyznaczanie kierunków rozwoju
Proeksportowy zwrot
Struktura przemysłu
Finansowanie rozwoju i pozyskiwanie technologii produkcyjnych
3.3. Rozwój przemysłu ciężkiego i chemicznego
Przemysł obronny
Realizacja programu HCI
Spór o kształt rozwoju gospodarczego
Udział dużych przedsiębiorstw w państwowych programach
Efekty realizacji programu HCI
Kryzysy naftowe i ich wpływ na politykę gospodarczą państwa
4. Państwo prorozwojowe i jego polityka wobec przedsiębiorstw i społeczeństwa
4.1. Rola administracji publicznej
Relacje pomiędzy administracją a sektorem prywatnym
Administracja ekonomiczna
EPB i MCI
4.2. Polityka wobec czeboli
Sojusz rozwojowy
Relacje pomiędzy czebolami a państwem
Narzędzia kontroli nad czebolami
4.3. Państwo wobec społeczeństwa
Polityka edukacyjna i rozwój nauki
Polityka historyczna
Ruch Saemaul
Koszty społeczne rozwoju gospodarczego
5. Wnioski
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
