e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
[[[separator]]]
Niniejsza monografia została opracowana na podstawie cyklu wykładów z polityki gospodarczej prowadzonych w latach 2010-2016 dla studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Decyzję o napisaniu książki podjąłem, gdy uświadomiłem sobie, że polska literatura ekonomiczna liczy bardzo niewiele całościowych prac obejmujących zagadnienia polityki gospodarczej, w tym uwzględniających zwłaszcza w większym stopniu doświadczenia wyniesione z kryzysu finansowego i gospodarczego lat 2008-2012.
Politykę gospodarczą traktuję jako ważną dziedzinę polityki publicznej (polityki państwa), polegającą na takim kształtowaniu działalności gospodarczej przez władzę publiczną, które zmierza do zapewnienia możliwie szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju. Ta zwięzła definicja pozwala określić cel, przedmiot oraz podmiot polityki gospodarczej. Celem jest szybki i zrównoważony rozwój gospodarczy, a więc rozwój zapewniający wysokie tempo wzrostu gospodarczego oraz równowagę gospodarczą, nazywaną też stabilnością makroekonomiczną przy uwzględnieniu także innych celów rozwojowych. Przedmiot polityki gospodarczej stanowi gospodarka krajowa, obejmująca przedsiębiorstwa prywatne i publiczne, gospodarstwa domowe oraz instytucje rynkowe i system prawa gospodarczego, a także relacje gospodarki krajowej z otoczeniem międzynarodowym. Podmiotem polityki gospodarczej jest zaś władza publiczna, czyli z reguły rząd wyposażony w kompetencje do podejmowania decyzji oraz parlament stanowiący prawo.
Główny obszar zainteresowań w niniejszej publikacji stanowi polityka makroekonomiczna. Tradycyjnie zalicza się do niej politykę fiskalno-budżetową, politykę pieniężną oraz politykę kursową, przy czym ta ostatnia jest w istocie częścią szeroko rozumianej polityki pieniężnej. W książce dodatkowo omawiana jest także polityka nadzoru makroostrożnościowego nad sektorem bankowym, po ostatnim kryzysie finansowym i gospodarczym będąca powszechnie akceptowaną częścią polityki gospodarczej na szczeblu makroekonomicznym. Kwestie mikroekonomiczne, takie jak funkcjonowanie poszczególnych rynków (związanych z rynkiem pracy i polityką zatrudnienia czy też z rynkiem kapitałowym), a także stosowanie instrumentów mikroekonomicznych i sektorowych (takich jak polityka cen, polityka przemysłowa bądź polityka handlowa) nie są tu zasadniczo omawiane. Wyjątkiem jest polityka podatkowa, której poświęcono osobny rozdział ze względu na jej ścisły związek z polityką fiskalno-budżetową. Ponieważ rozważania koncentrują się przede wszystkim na stabilizacji makroekonomicznej, na uboczu pozostawiono również - mimo ich niewątpliwej wagi - zagadnienia polityki wzrostu gospodarczego, polityki zrównoważonego rozwoju oraz zagadnienia polityki społecznej (w szczególności ta ostatnia z nich powinna być traktowana jako odrębna dziedzina polityki publicznej). Dlatego też książka nosi podtytuł "wybrane zagadnienia".
Głównym celem publikacji jest dostarczenie czytelnikom podstawowego kompendium współczesnej wiedzy na temat teorii i praktyki polityki gospodarczej. Mam nadzieję, że książka okaże się przydatna dla wszystkich tych, którzy zainteresowani są zagadnieniami polityki gospodarczej. Powstała bowiem z myślą zarówno o studentach, jak i o politykach oraz praktykach, zaangażowanych w projektowanie i prowadzenie polityki gospodarczej w kraju, a także o wszystkich osobach, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz sposobów i możliwości osiągania ważnych celów gospodarczych. Dodatkowym zamiarem jest również przybliżenie czytelnikowi najświeższych osiągnięć światowej literatury ekonomicznej z zakresu tej dziedziny. Niedawny kryzys finansowy i gospodarczy rzucił nowe światło na wiele zasadniczych założeń tradycyjnej polityki gospodarczej, zmuszając ekonomistów do ich ponownego przemyślenia i weryfikacji. Dlatego też staram się przedstawić w książce - oprócz "uznanych" prawd - także najważniejsze wnioski płynące z ostatniego kryzysu oraz odpowiedzi, jakich wobec tych wyzwań pozwala udzielić współczesna nauka ekonomii.
W dwóch pierwszych rozdziałach opisane zostały ramy i podstawy polityki gospodarczej. Rozdział pierwszy prezentuje podstawowe założenia polityki gospodarczej przy jednoczesnym wskazaniu na to, że istnienie nieusuwalnych niesprawności mechanizmu rynkowego stanowi obiektywne uzasadnienie dla interwencji władzy publicznej w obrębie gospodarki rynkowej, w tym zwłaszcza interwencji w ramach polityki gospodarczej. Do zasadniczych niedoskonałości mechanizmu rynkowego zaliczam występowanie efektów zewnętrznych (pozarynkowych), potrzebę dostarczania dóbr publicznych, redystrybucję dochodu mogącą odbiegać od społecznych preferencji oraz istnienie cyklu koniunkturalnego powodującego cykliczne spadki produkcji i zatrudnienia w gospodarce rynkowej. W rozdziale drugim ukazane zostały podstawowe zależności makroekonomiczne w gospodarce, a za punkt wyjścia przyjęto klasyczne modele IS-LM i AS-AD, które następnie rozwinięto w ramach nowszych modeli makroekonomicznych, reprezentujących założenia głównych nurtów współczesnej myśli ekonomicznej. Do najważniejszych osiągnięć, jakie wypracowano w obrębie tych modeli, mających największy wpływ na kształtowanie współczesnej polityki gospodarczej, zaliczam uwzględnienie występowania racjonalnych oczekiwań, niedoskonałej konkurencji oraz wielookresowej optymalizacji zachowań konsumentów.
Kolejne pięć rozdziałów koncentruje się już ściśle na polityce gospodarczej. Omawiając politykę fiskalno-budżetową w rozdziale trzecim, poza opisem jej podstawowych zadań i narzędzi, najwięcej miejsca poświęcono związkom między deficytem, długiem i wzrostem gospodarczym, a także wpływowi wydatków publicznych na łączny popyt oraz polityce konsolidacji finansów publicznych. Niezbędnym uzupełnieniem tych zagadnień okazała się polityka podatkowa, która została opisana w rozdziale czwartym. Z kolei omawianie polityki pieniężnej w rozdziale piątym rozpoczynam od przypomnienia celów, instrumentów i kanałów transmisji pieniężnej. Następnie wyjaśnione zostały reguły polityki pieniężnej, w tym przede wszystkim reguła bezpośredniego celu inflacyjnego; przedstawiono także konflikt celów występujący w polityce pieniężnej w warunkach gospodarki otwartej. Ostatnie fragmenty rozdziału poświęcone są zaś nowym tendencjom, jakie pojawiły się w polityce pieniężnej w następstwie kryzysu finansowego. W rozdziale szóstym zawarte zostały główne zagadnienia polityki kursu walutowego. Punktem wyjścia jest tu przypomnienie podstawowych pojęć i najważniejszych decyzji, jakie podejmuje się w ramach polityki kursowej - dotyczących wyboru systemu kursowego, zakresu wymienialności oraz pożądanego poziomu kursu. Następnie przedstawiono funkcjonowanie rynku walutowego oraz czynniki kształtujące kurs walutowy w krótkim i długim okresie, a także politykę interwencji. Przedmiotem rozdziału siódmego jest natomiast polityka makroostrożnościowa. Na tle mechanizmu powstawania ryzyka systemowego omówiono tu narzędzia polityki i regulacji nadzorczych na szczeblu makroekonomicznym oraz wskazano główne zależności zachodzące między nimi. Ostatni rozdział, poświęcony międzynarodowej koordynacji polityki gospodarczej, rozpoczyna się od przedstawienia argumentów przemawiających zarówno na rzecz, jak i przeciw koordynacji, a także zawiera omówienie elementów teorii unii gospodarczej oraz teorii unii walutowej. Następnie przechodzę do wyjaśnienia zależności i powiązań między polityką poszczególnych państw, przejawiającą się w postaci efektów zewnętrznych (spillovers), by na tym tle omówić koordynację polityki gospodarczej w ramach integracji europejskiej, a zwłaszcza w obrębie unii walutowej. W dalszych częściach rozdziału przedstawione zostały przyczyny i przebieg kryzysu zadłużenia w strefie euro, wskazano kierunki wprowadzanych reform na tle głównych dylematów koordynacji polityki narodowej oraz zarysowano alternatywne scenariusze dalszego funkcjonowania unii walutowej w Europie.
W toku wykładu, oprócz omawiania zależności ekonomicznych, nawiązuję do doświadczeń gospodarczych różnych krajów, w tym przede wszystkim Polski. Przykłady praktyczne, a także opis i wyprowadzenie niektórych twierdzeń podane są najczęściej w ramkach, które służą jako materiał uzupełniający. Fragmenty tekstu opatrzone gwiazdką (*) dotyczą zagadnień bardziej zaawansowanych i mogą być pominięte podczas lektury bez uszczerbku dla zrozumienia głównej myśli wywodu.
[[[separator]]]
Przedmowa
Rozdział 1. Podstawy polityki gospodarczej
1.1. Wprowadzenie
1.2. Niesprawności rynku
1.2.1. Zasada Pareto i pierwsze podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.2.2. Konkurencja nie jest doskonała
1.2.3. Niekompletność rynków
1.2.4. Efekty zewnętrzne
1.2.5. Dobra publiczne
1.2.6. Głosowanie większościowe i paradoks głosowania
1.2.7. Dobra społecznie pożądane
1.2.8. Niesprawność rynku na szczeblu makroekonomicznym
1.2.9. Polityka gospodarcza jako reakcja władzy publicznej na szoki zewnętrzne
1.2.10. Redystrybucja i drugie podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.3. Normatywna teoria polityki gospodarczej
1.3.1. Funkcje polityki gospodarczej
1.3.2. Cele
1.3.3. Instrumenty
1.3.4. Związki między celami a instrumentami. Modele gospodarcze
1.3.5. Reguły polityki
1.3.6. Krytyka Lucasa
1.3.7. Instytucje
1.3.8. Polityka gospodarcza jako sztuka wyboru w przestrzeni i w czasie (sekwencja wyborów)
1.3.9. Planowanie
1.4. Wzrost roli państwa w gospodarce w XX wieku
1.5. Pozytywna teoria polityki gospodarczej: niesprawności państwa
1.5.1. Czy istnieje interes publiczny?
1.5.2. Problem reprezentacji
1.5.3. Problem ograniczonej wiedzy i niepełnej informacji
1.5.4. Rola niepewności
1.5.5. Rola oczekiwań
1.5.6. Zawodne państwo?
1.6. Rodzaje polityki gospodarczej. Próba klasyfikacji
Literatura cytowana
Rozdział 2. Polityka gospodarcza w modelach makroekonomicznych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Podstawowe zależności makroekonomiczne w modelu IS-LM
2.2.1. Rynek produktów
2.2.2. Rynek pieniądza
2.2.3. Równowaga ogólna i obszary nierównowagi
2.3. Model IS-LM z uwzględnieniem rynku pracy
2.4. Przywracanie równowagi i rola pieniądza
2.4.1. Przywracanie równowagi przy cenach giętkich i cenach sztywnych ("lepkich")
2.4.2. Klasyczna dychotomia i neutralność pieniądza
2.5. Polityka makroekonomiczna w modelu IS-LM
2.6. Uwzględnienie wymiany z zagranicą i bilansu płatniczego
2.6.1. Model IS-LM dla gospodarki otwartej
2.6.2. Model Mundella-Fleminga
2.7. Model AS-AD
2.7.1. Wpływ zmian cen i krzywa łącznego (zagregowanego) popytu AD
2.7.2. Krzywa łącznej (zagregowanej) podaży AS
2.8. Polityka pieniężna i polityka fiskalna w modelu Mundella-Fleminga w warunkach różnych systemów kursu walutowego
2.8.1. W systemie stałego kursu walutowego
2.8.2. W systemie płynnego kursu walutowego
2.9. Reguła efektywnego przyporządkowania
2.10. Przywracanie równowagi ogólnej przy pomocy polityki fiskalnej i polityki pieniężnej w warunkach stałego kursu walutowego
2.11. Alternatywne modele makroekonomiczne
2.11.1. Wprowadzenie
2.11.2. Synteza neoklasyczna
2.11.3. Monetaryzm i Nowa Synteza Neoklasyczna
2.11.4. Modele realnego cyklu koniunkturalnego
2.11.5. Nowe modele keynesowskie
Literatura cytowana
Rozdział 3. Polityka fiskalno-budżetowa
3.1. Zakres, cele i funkcje polityki fiskalno-budżetowej
3.1.1. Wprowadzenie
3.1.2. Udział sektora publicznego w gospodarce
3.1.3. Cele i funkcje polityki fiskalnej
3.2. Budżet
3.2.1. Podstawowa klasyfikacja pozycji budżetowych
3.2.2. Równowaga i nierównowaga budżetowa
3.2.3. Federalizm fiskalny
3.2.4. Unia fiskalna
3.2.5. Finanse samorządów terytorialnych
3.3. Skłonność do deficytu (deficit bias)
3.4. Finansowanie deficytu
3.4.1. Finansowanie deficytu przy pomocy zwiększania bazy monetarnej (monetyzacja deficytu)
3.4.2. Finansowanie deficytu z długu
3.4.3. Zaciąganie pożyczek za granicą
3.4.4. Przychody ze sprzedaży aktywów
3.5. Rachunkowe metody obliczania salda budżetu
3.5.1. Metoda kasowa i metoda memoriałowa
3.5.2. Zakres operacji finansowych objętych rachunkiem
3.5.3. Salda budżetowe poszczególnych części sektora finansów publicznych
3.5.4. Saldo pierwotne, saldo kapitałowe, saldo zagraniczne
3.5.5. Saldo strukturalne budżetu
3.5.6. Deficyt faktyczny i deficyt strukturalny w Polsce w latach 1995-2014
3.5.7. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego
3.6. Ekonomiczne konsekwencje deficytu budżetowego
3.7. Dług publiczny - podstawowe zależności
3.7.1. Wprowadzenie
3.7.2. Płynność a wypłacalność
3.7.3. Związek między deficytem a długiem
3.7.4. Mechanizm rosnącego ryzyka suwerennej niewypłacalności
3.7.5. Zakres swobody fiskalnej
3.8. Relacje między długiem publicznym a wzrostem gospodarczym
3.8.1. Obserwacje empiryczne
3.8.2. Wpływ zadłużenia publicznego na tempo wzrostu gospodarczego i poziom stóp procentowych w krajach Unii Europejskiej i strefy euro
3.8.3. Maksymalna politycznie możliwa nadwyżka pierwotna i pułapka długu
3.8.4. Czy dług trzeba spłacać?
3.9. Wpływ wydatków publicznych i deficytu na popyt krajowy. Spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.1. Mnożnik wydatków w modelu IS-LM
3.9.2. Mnożnik wydatków w modelu neoklasycznym
3.9.3. Mnożnik w modelach neokeynesowskich
3.9.4. Polityka fiskalna w gospodarce otwartej (na podstawie modelu Mundella-Fleminga)
3.9.5. Zwiększać wydatki czy zmniejszać podatki?
3.9.6. Równoważność rikardiańska - jak finansować deficyt: z długu czy z podatków?
3.9.7. Efekty podażowe i spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.8. Mnożnik wydatków rządowych - wyniki badań empirycznych
3.10. Reguły fiskalne
3.10.1. Polityka dyskrecjonalna a polityka oparta na regułach
3.10.2. Rodzaje reguł fiskalnych
3.10.3. Reguły fiskalne w Unii Europejskiej
3.10.4. Reguły fiskalne w Polsce. Hamulec długu i progi ostrożnościowe
3.10.5. Stabilizująca reguła wydatkowa
3.10.6. Reguły fiskalne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce
3.10.7. Reguły czy instytucje? Rady polityki fiskalnej
3.11. Polityka konsolidacji finansów publicznych
3.11.1. Struktura dostosowania fiskalnego: podnosić podatki czy obniżać wydatki?
3.11.2. Sekwencja działań - co czynić najpierw: oszczędzać czy pobudzać gospodarkę?
3.11.3. Tempo konsolidacji fiskalnej - co jest korzystniejsze: więcej konsolidacji teraz i mniej później czy odwrotnie?
3.11.4. Tempo konsolidacji fiskalnej - próby weryfikacji statystycznej w przypadku strefy euro
Literatura cytowana
Rozdział 4. Polityka podatkowa
4.1. Podstawowe pojęcia i definicje
4.2. Zasady opodatkowania
4.2.1. Potrzeba równoważenia skutków podatku
4.2.2. Zasada równości poziomej i zasada równości pionowej
4.3. Rodzaje podatków
4.3.1. Podatki bezpośrednie
4.3.2. Podatki pośrednie
4.3.3. Efekt zniekształcenia i podatki korekcyjne
4.4. Stawki podatkowe
4.4.1. Podatki ryczałtowe, proporcjonalne i progresywne
4.4.2. Nominalne i efektywne stawki podatkowe
4.5. Pożądane cechy systemu podatkowego
4.5.1. Efektywność fiskalna
4.5.2. Koszt funkcjonowania systemu podatkowego
4.5.3. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na produkcję i konsumpcję
4.5.4. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na zatrudnienie i dochód
4.5.5. Efektywność ekonomiczna: podatek optymalny według Ramseya
4.6. Podatki a podział dochodu
4.6.1. Efektywność a równość
4.6.2. Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i współczynnik Giniego
4.6.3. Ulgi i zwolnienia podatkowe
Literatura cytowana
Rozdział 5. Polityka pieniężna
5.1. Podstawowe pojęcia
5.1.1. Wprowadzenie
5.1.2. Funkcje, rodzaje i miary pieniądza
5.1.3. Popyt na pieniądz
5.1.4. Pieniądz w bilansie banku centralnego, w bilansach banków komercyjnych i w bilansie skonsolidowanym systemu bankowego
5.1.5. Dwuwalutowość
5.1.6. Rezerwy bankowe
5.2. Mnożnik pieniężny
5.2.1. Definicja mnożnika
5.2.2. Wielkość mnożnika bazy monetarnej
5.3. Cele polityki pieniężnej
5.3.1. Tradycyjne cele polityki pieniężnej
5.3.2. Stabilność cen jako cel polityki pieniężnej
5.3.3. Pozostałe cele współczesnej polityki pieniężnej: stabilizacja makroekonomiczna, stabilność kursu walutowego i stabilność finansowa
5.3.4. Cele polityki pieniężnej w wybranych krajach
5.3.5. Mierniki inflacji
5.3.6. Dlaczego (wysoka) inflacja jest szkodliwa?
5.3.7. Epizody hiperinflacji na świecie
5.3.8. Dlaczego deflacja jest szkodliwa?
5.3.9. Cel nadrzędny (ostateczny) i cele pośrednie
5.4. Instrumenty polityki pieniężnej
5.4.1. Mechanizm zmian podaży pieniądza przez bank centralny
5.4.2. Operacje otwartego rynku
5.4.3. Stopa procentowa: podstawowe pojęcia
5.4.4. Stopa procentowa jako instrument polityki pieniężnej
5.4.5. Pozostałe instrumenty
5.4.6. Wskaźnik restrykcyjności polityki pieniężnej
5.5. Transmisja impulsów polityki pieniężnej do gospodarki
5.5.1. Mechanizm transmisji monetarnej
5.5.2. Rynek pieniężny
5.5.3. Instrumenty dłużne
5.5.4. Krzywa rentowności
5.5.5. Kanały transmisji
5.5.6. Oczekiwania inflacyjne
5.6. Reguły polityki pieniężnej
5.6.1. Dyskrecjonalność polityki pieniężnej i zjawisko niespójności czasowej
5.6.2. Rozwiązanie problemu niespójności czasowej w obrębie jednego kraju. Niezależny bank centralny
5.6.3. Podstawowe reguły polityki pieniężnej
5.6.4. Reguły polityki pieniężnej stosowane na świecie
5.7. Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego
5.7.1. Istota i elementy składowe strategii BCI
5.7.2. Wybór miernika inflacji
5.7.3. Wybór celu inflacyjnego
5.7.4. System prognoz inflacji
5.7.5. Funkcja reakcji banku centralnego. Reguła Taylora
5.7.6. Inflacja jako skutek szoków zewnętrznych i efekty "drugiej rundy"
5.7.7. Rola niepewności
5.7.8. Strategia komunikowania się z rynkami
5.8. Polityka pieniężna w alternatywnych modelach makroekonomicznych
5.8.1. Model syntezy neoklasycznej
5.8.2. Monetaryzm i teoria realnego cyklu koniunkturalnego
5.8.3. Modele nowej syntezy neoklasycznej
5.9. Polityka pieniężna w nowych modelach keynesowskich
5.9.1. Wprowadzenie
5.9.2. Model Clarida, Gali i Gertner: polityka dyskrecjonalna
5.9.3. Model CGG: polityka pieniężna oparta na wiążących regułach
5.10. Konflikt celów w polityce pieniężnej i "trójkąt niemożności"
5.10.1. Parytet stóp procentowych
5.10.2. Konflikt celów i "trójkąt niemożności" (impossible trinity)
5.11. Zależność między polityką pieniężną a polityką fiskalną
5.11.1. Czy polityka pieniężna i polityka fiskalna są od siebie zależne?
5.11.2. "Nieprzyjemna arytmetyka monetarna"
5.12. Polityka pieniężna w Polsce
5.12.1. Lata 1990-1998: reguła celu kursowego i strategia "eklektyczna"
5.12.2. Lata 1999-2015: reguła BCI i stabilizacja inflacji
5.13. Polityka pieniężna a kryzys finansowy
5.13.1. Wpływ globalizacji
5.13.2. Kryzys finansowy w latach 2008-2009
5.13.3. Polityka pieniężna a bańki spekulacyjne na rynku aktywów
5.13.4. Czy realizacja strategii celu inflacyjnego może zapobiegać kryzysom finansowym?
5.14. Nowe tendencje w polityce pieniężnej
5.14.1. Problem "zerowej dolnej granicy" i potrzeba zastosowania niekonwencjonalnych instrumentów polityki pieniężnej
5.14.2. Polityka luzowania ilościowego
5.14.3. Pieniądze z "helikoptera" (helicopter money)
5.14.4. Polityka "wytycznych na przyszłość" (forward guidance)
5.14.5. Zmiany w strategii BCI
5.14.6. Funkcja "pożyczkodawcy ostatniej szansy" dla rządów i wielorakie równowagi na rynku długu
5.15. Przyszłość pieniądza
5.15.1. Jaka będzie przyszłość pieniądza gotówkowego?
5.15.2. Pieniądz wirtualny
Literatura cytowana
Rozdział 6. Polityka kursu walutowego
6.1. Kurs walutowy: podstawowe pojęcia
6.1.1. Kurs walutowy jako cena waluty obcej
6.1.2. Kurs nominalny, realny i efektywny
6.1.3. Kurs parytetu siły nabywczej
6.1.4. Krótka historia kursów walutowych
6.1.5. Podstawowe decyzje z zakresu polityki kursowej
6.2. Wybór systemu kursowego
6.2.1. Wybór między kursem stałym a kursem płynnym
6.2.2. Rozwiązania pośrednie
6.3. Wpływ systemu kursowego na skuteczność polityki pieniężnej i fiskalnej
6.3.1. System kursowy a skuteczność polityki pieniężnej
6.3.2. System kursowy a skuteczność polityki fiskalnej
6.4. Wymienialność waluty krajowej
6.4.1. Przyczyny występowania ograniczeń w zakresie wymienialności walut krajowych na waluty obce
6.4.2. Zakres wymienialności
6.4.3. Czy kapitał powinien swobodnie przepływać między krajami?
6.5. Rynek walutowy
6.5.1. Podaż i popyt na rynku walutowym
6.5.2. Bilans płatniczy
6.5.3. Równowaga na rynku walutowym
6.5.4. Krótkookresowa zmienność kursu walutowego - zjawisko "przestrzelenia" (exchange rate overshooting)
6.6. Czynniki określające kurs walutowy
6.6.1. Kurs walutowy i strumienie handlu: podejście tradycyjne (strumieniowe) i warunek Marshalla-Lernera-Robinson
6.6.2. Kurs walutowy i rynek aktywów: model monetarny i model równowagi portfela
6.7. Kurs walutowy w krótkookresowym modelu makroekonomicznym
6.7.1. Kurs walutowy jako czynnik określający popyt w gospodarce otwartej
6.7.2. Równowaga na rynku produktów i konstrukcja krzywej DD
6.7.3. Równowaga na rynku pieniądza krajowego i na rynku pieniądza zagranicznego. Konstrukcja krzywej AA
6.7.4. Równowaga ogólna i przywracanie równowagi
6.8. Kurs walutowy w średnim i długim okresie
6.8.1. Kurs równowagi długookresowej (equilibrium exchange rate)
6.8.2. Kurs parytetu siły nabywczej: rozwinięcie
6.8.3. Efekt Balassy-Samuelsona
6.8.4. Efekt Balassy-Samuelsona a zmiany kursu walutowego
6.8.5. Wpływ zmian podaży i popytu na kurs walutowy w długim okresie
6.8.6. Wpływ trwałych zmian w zakresie polityki makroekonomicznej na kurs walutowy w długim okresie
6.9. Dewaluacja jako instrument polityki gospodarczej
6.9.1. Argumenty na rzecz dewaluacji
6.9.2. Argumenty przeciwko dewaluacji
6.10. Interwencje walutowe
6.10.1. Cele i zasady interwencji walutowych
6.10.2. Rodzaje interwencji walutowych
6.10.3. Skuteczność interwencji walutowych
6.10.4. Interwencja sterylizowana
6.11. Polityka kursowa w Polsce
6.11.1. Polityka kursowa w Polsce w latach 1990-1999
6.11.2. Polityka kursowa w Polsce w latach 2000-2015
Literatura cytowana
Rozdział 7. Polityka makroostrożnościowa
7.1. Wprowadzenie
7.2. Potrzeba stosowania nadzoru nad sektorem bankowym
7.2.1. Specyfika banków
7.2.2. Nadzór mikroostrożnościowy i jego ograniczenia
7.3. Ryzyko systemowe w sektorze bankowym
7.3.1. Słabości wspólne oraz instytucje "ważne systemowo"
7.3.2. Rodzaje ryzyka systemowego
7.3.3. Pomiar ryzyka systemowego
7.3.4. Modele ryzyka systemowego
7.4. Pojęcie, cele i zakres polityki makroostrożnościowej
7.4.1. Regulacja "mikro" i regulacja "makro"
7.4.2. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna
7.5. Instrumenty polityki makroostrożnościowej
7.5.1. Instrumenty regulujące rozmiary i tempo wzrostu kredytu
7.5.2. Instrumenty regulujące płynność aktywów
7.5.3. Instrumenty regulujące wielkość kapitału banku
7.5.4. Instrumenty regulujące transgraniczne przepływy kapitału
7.5.5. Instrumenty oddziałujące na stronę aktywną i na stronę pasywną bilansu banku
7.6. Zastosowanie polityki makroostrożnościowej
7.6.1. Jeden czy kilka instrumentów jednocześnie?
7.6.2. Reguły czy dyskrecjonalność?
7.6.3. Instrumenty stałe czy zmieniane w czasie?
7.6.4. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna (fiskalna, pieniężna, kursowa)
7.6.5. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnościowej
7.6.6. Podstawy polityki makroostrożnościowej w Unii Europejskiej
7.6.7. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnosciowej w Polsce
7.7. Transgraniczna transmisja szoków i potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki makroostrożnościowej
7.8. Zakończenie
Literatura cytowana
Rozdział 8. Koordynacja polityki gospodarczej w skali międzynarodowej
8.1. Globalizacja
8.2. Potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki
8.2.1. Międzynarodowe dobra publiczne
8.2.2. Efekty "rozlewania" (spillovers)
8.3. Granice koordynacji
8.3.1. Zawodność koordynacji
8.3.2. Koordynacja polityki w krajach rozwiniętych
8.4. Teoria unii gospodarczej
8.5. Teoria unii walutowej
8.5.1. Podstawy teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.2. Dalszy rozwój teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.3. Wstrząsy asymetryczne
8.6. Potrzeba koordynacji polityki gospodarczej w unii walutowej
8.6.1. Transmisja impulsów polityki fiskalnej w unii walutowej: kanał handlu i kanał stóp procentowych (fiscal policy spillovers)
8.6.2. Potrzeba stosowania dyscypliny fiskalnej w obrębie unii walutowej: uzasadnienie teoretyczne
8.7. Znaczenie konwergencji nominalnej. Kryteria konwergencji określone w Traktacie z Maastricht
8.7.1. Zapisy traktatowe
8.7.2. Ocena kryteriów konwergencji nominalnej
8.8. Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.1. Ramy instytucjonalne koordynacji polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.2. Pakt Stabilności i Wzrostu
8.8.3. Procedura nadmiernego deficytu
8.8.4. Ocena systemu koordynacji polityki fiskalnej w Unii Europejskiej w latach 1999-2009
8.9. Kryzys w strefie euro
8.9.1. Kryzys w strefie euro w latach 2009-2012
8.9.2. Czy brak konwergencji mógł być przyczyną kryzysu w strefie euro?
8.9.3. Co ujawnił kryzys? Niedostosowanie instytucjonalne w strefie euro
8.9.4. Brak mechanizmu podziału ryzyka
8.9.5. "Trójkąt" współzależności
8.10. Nowy system zarządzania ekonomicznego w Unii Europejskiej
8.10.1. Semestr Europejski i Procedura Nierównowagi Makroekonomicznej
8.10.2. Zreformowany Pakt Stabilności i Wzrostu
8.10.3. Traktat o Stabilizacji, Koordynacji i Zarządzaniu
8.10.4. Unia Bankowa
8.10.5. Europejski Mechanizm Stabilizacyjny
8.11. Przyszłość strefy euro
8.11.1. Czy strefa euro jest optymalnym obszarem walutowym?
8.11.2. Kierunki dalszych reform
8.11.3. Czy Polska powinna dołączyć do strefy euro?
Literatura cytowana
Opis
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Wstęp
Niniejsza monografia została opracowana na podstawie cyklu wykładów z polityki gospodarczej prowadzonych w latach 2010-2016 dla studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Decyzję o napisaniu książki podjąłem, gdy uświadomiłem sobie, że polska literatura ekonomiczna liczy bardzo niewiele całościowych prac obejmujących zagadnienia polityki gospodarczej, w tym uwzględniających zwłaszcza w większym stopniu doświadczenia wyniesione z kryzysu finansowego i gospodarczego lat 2008-2012.
Politykę gospodarczą traktuję jako ważną dziedzinę polityki publicznej (polityki państwa), polegającą na takim kształtowaniu działalności gospodarczej przez władzę publiczną, które zmierza do zapewnienia możliwie szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju. Ta zwięzła definicja pozwala określić cel, przedmiot oraz podmiot polityki gospodarczej. Celem jest szybki i zrównoważony rozwój gospodarczy, a więc rozwój zapewniający wysokie tempo wzrostu gospodarczego oraz równowagę gospodarczą, nazywaną też stabilnością makroekonomiczną przy uwzględnieniu także innych celów rozwojowych. Przedmiot polityki gospodarczej stanowi gospodarka krajowa, obejmująca przedsiębiorstwa prywatne i publiczne, gospodarstwa domowe oraz instytucje rynkowe i system prawa gospodarczego, a także relacje gospodarki krajowej z otoczeniem międzynarodowym. Podmiotem polityki gospodarczej jest zaś władza publiczna, czyli z reguły rząd wyposażony w kompetencje do podejmowania decyzji oraz parlament stanowiący prawo.
Główny obszar zainteresowań w niniejszej publikacji stanowi polityka makroekonomiczna. Tradycyjnie zalicza się do niej politykę fiskalno-budżetową, politykę pieniężną oraz politykę kursową, przy czym ta ostatnia jest w istocie częścią szeroko rozumianej polityki pieniężnej. W książce dodatkowo omawiana jest także polityka nadzoru makroostrożnościowego nad sektorem bankowym, po ostatnim kryzysie finansowym i gospodarczym będąca powszechnie akceptowaną częścią polityki gospodarczej na szczeblu makroekonomicznym. Kwestie mikroekonomiczne, takie jak funkcjonowanie poszczególnych rynków (związanych z rynkiem pracy i polityką zatrudnienia czy też z rynkiem kapitałowym), a także stosowanie instrumentów mikroekonomicznych i sektorowych (takich jak polityka cen, polityka przemysłowa bądź polityka handlowa) nie są tu zasadniczo omawiane. Wyjątkiem jest polityka podatkowa, której poświęcono osobny rozdział ze względu na jej ścisły związek z polityką fiskalno-budżetową. Ponieważ rozważania koncentrują się przede wszystkim na stabilizacji makroekonomicznej, na uboczu pozostawiono również - mimo ich niewątpliwej wagi - zagadnienia polityki wzrostu gospodarczego, polityki zrównoważonego rozwoju oraz zagadnienia polityki społecznej (w szczególności ta ostatnia z nich powinna być traktowana jako odrębna dziedzina polityki publicznej). Dlatego też książka nosi podtytuł "wybrane zagadnienia".
Głównym celem publikacji jest dostarczenie czytelnikom podstawowego kompendium współczesnej wiedzy na temat teorii i praktyki polityki gospodarczej. Mam nadzieję, że książka okaże się przydatna dla wszystkich tych, którzy zainteresowani są zagadnieniami polityki gospodarczej. Powstała bowiem z myślą zarówno o studentach, jak i o politykach oraz praktykach, zaangażowanych w projektowanie i prowadzenie polityki gospodarczej w kraju, a także o wszystkich osobach, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz sposobów i możliwości osiągania ważnych celów gospodarczych. Dodatkowym zamiarem jest również przybliżenie czytelnikowi najświeższych osiągnięć światowej literatury ekonomicznej z zakresu tej dziedziny. Niedawny kryzys finansowy i gospodarczy rzucił nowe światło na wiele zasadniczych założeń tradycyjnej polityki gospodarczej, zmuszając ekonomistów do ich ponownego przemyślenia i weryfikacji. Dlatego też staram się przedstawić w książce - oprócz "uznanych" prawd - także najważniejsze wnioski płynące z ostatniego kryzysu oraz odpowiedzi, jakich wobec tych wyzwań pozwala udzielić współczesna nauka ekonomii.
W dwóch pierwszych rozdziałach opisane zostały ramy i podstawy polityki gospodarczej. Rozdział pierwszy prezentuje podstawowe założenia polityki gospodarczej przy jednoczesnym wskazaniu na to, że istnienie nieusuwalnych niesprawności mechanizmu rynkowego stanowi obiektywne uzasadnienie dla interwencji władzy publicznej w obrębie gospodarki rynkowej, w tym zwłaszcza interwencji w ramach polityki gospodarczej. Do zasadniczych niedoskonałości mechanizmu rynkowego zaliczam występowanie efektów zewnętrznych (pozarynkowych), potrzebę dostarczania dóbr publicznych, redystrybucję dochodu mogącą odbiegać od społecznych preferencji oraz istnienie cyklu koniunkturalnego powodującego cykliczne spadki produkcji i zatrudnienia w gospodarce rynkowej. W rozdziale drugim ukazane zostały podstawowe zależności makroekonomiczne w gospodarce, a za punkt wyjścia przyjęto klasyczne modele IS-LM i AS-AD, które następnie rozwinięto w ramach nowszych modeli makroekonomicznych, reprezentujących założenia głównych nurtów współczesnej myśli ekonomicznej. Do najważniejszych osiągnięć, jakie wypracowano w obrębie tych modeli, mających największy wpływ na kształtowanie współczesnej polityki gospodarczej, zaliczam uwzględnienie występowania racjonalnych oczekiwań, niedoskonałej konkurencji oraz wielookresowej optymalizacji zachowań konsumentów.
Kolejne pięć rozdziałów koncentruje się już ściśle na polityce gospodarczej. Omawiając politykę fiskalno-budżetową w rozdziale trzecim, poza opisem jej podstawowych zadań i narzędzi, najwięcej miejsca poświęcono związkom między deficytem, długiem i wzrostem gospodarczym, a także wpływowi wydatków publicznych na łączny popyt oraz polityce konsolidacji finansów publicznych. Niezbędnym uzupełnieniem tych zagadnień okazała się polityka podatkowa, która została opisana w rozdziale czwartym. Z kolei omawianie polityki pieniężnej w rozdziale piątym rozpoczynam od przypomnienia celów, instrumentów i kanałów transmisji pieniężnej. Następnie wyjaśnione zostały reguły polityki pieniężnej, w tym przede wszystkim reguła bezpośredniego celu inflacyjnego; przedstawiono także konflikt celów występujący w polityce pieniężnej w warunkach gospodarki otwartej. Ostatnie fragmenty rozdziału poświęcone są zaś nowym tendencjom, jakie pojawiły się w polityce pieniężnej w następstwie kryzysu finansowego. W rozdziale szóstym zawarte zostały główne zagadnienia polityki kursu walutowego. Punktem wyjścia jest tu przypomnienie podstawowych pojęć i najważniejszych decyzji, jakie podejmuje się w ramach polityki kursowej - dotyczących wyboru systemu kursowego, zakresu wymienialności oraz pożądanego poziomu kursu. Następnie przedstawiono funkcjonowanie rynku walutowego oraz czynniki kształtujące kurs walutowy w krótkim i długim okresie, a także politykę interwencji. Przedmiotem rozdziału siódmego jest natomiast polityka makroostrożnościowa. Na tle mechanizmu powstawania ryzyka systemowego omówiono tu narzędzia polityki i regulacji nadzorczych na szczeblu makroekonomicznym oraz wskazano główne zależności zachodzące między nimi. Ostatni rozdział, poświęcony międzynarodowej koordynacji polityki gospodarczej, rozpoczyna się od przedstawienia argumentów przemawiających zarówno na rzecz, jak i przeciw koordynacji, a także zawiera omówienie elementów teorii unii gospodarczej oraz teorii unii walutowej. Następnie przechodzę do wyjaśnienia zależności i powiązań między polityką poszczególnych państw, przejawiającą się w postaci efektów zewnętrznych (spillovers), by na tym tle omówić koordynację polityki gospodarczej w ramach integracji europejskiej, a zwłaszcza w obrębie unii walutowej. W dalszych częściach rozdziału przedstawione zostały przyczyny i przebieg kryzysu zadłużenia w strefie euro, wskazano kierunki wprowadzanych reform na tle głównych dylematów koordynacji polityki narodowej oraz zarysowano alternatywne scenariusze dalszego funkcjonowania unii walutowej w Europie.
W toku wykładu, oprócz omawiania zależności ekonomicznych, nawiązuję do doświadczeń gospodarczych różnych krajów, w tym przede wszystkim Polski. Przykłady praktyczne, a także opis i wyprowadzenie niektórych twierdzeń podane są najczęściej w ramkach, które służą jako materiał uzupełniający. Fragmenty tekstu opatrzone gwiazdką (*) dotyczą zagadnień bardziej zaawansowanych i mogą być pominięte podczas lektury bez uszczerbku dla zrozumienia głównej myśli wywodu.
Spis treści
Przedmowa
Rozdział 1. Podstawy polityki gospodarczej
1.1. Wprowadzenie
1.2. Niesprawności rynku
1.2.1. Zasada Pareto i pierwsze podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.2.2. Konkurencja nie jest doskonała
1.2.3. Niekompletność rynków
1.2.4. Efekty zewnętrzne
1.2.5. Dobra publiczne
1.2.6. Głosowanie większościowe i paradoks głosowania
1.2.7. Dobra społecznie pożądane
1.2.8. Niesprawność rynku na szczeblu makroekonomicznym
1.2.9. Polityka gospodarcza jako reakcja władzy publicznej na szoki zewnętrzne
1.2.10. Redystrybucja i drugie podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.3. Normatywna teoria polityki gospodarczej
1.3.1. Funkcje polityki gospodarczej
1.3.2. Cele
1.3.3. Instrumenty
1.3.4. Związki między celami a instrumentami. Modele gospodarcze
1.3.5. Reguły polityki
1.3.6. Krytyka Lucasa
1.3.7. Instytucje
1.3.8. Polityka gospodarcza jako sztuka wyboru w przestrzeni i w czasie (sekwencja wyborów)
1.3.9. Planowanie
1.4. Wzrost roli państwa w gospodarce w XX wieku
1.5. Pozytywna teoria polityki gospodarczej: niesprawności państwa
1.5.1. Czy istnieje interes publiczny?
1.5.2. Problem reprezentacji
1.5.3. Problem ograniczonej wiedzy i niepełnej informacji
1.5.4. Rola niepewności
1.5.5. Rola oczekiwań
1.5.6. Zawodne państwo?
1.6. Rodzaje polityki gospodarczej. Próba klasyfikacji
Literatura cytowana
Rozdział 2. Polityka gospodarcza w modelach makroekonomicznych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Podstawowe zależności makroekonomiczne w modelu IS-LM
2.2.1. Rynek produktów
2.2.2. Rynek pieniądza
2.2.3. Równowaga ogólna i obszary nierównowagi
2.3. Model IS-LM z uwzględnieniem rynku pracy
2.4. Przywracanie równowagi i rola pieniądza
2.4.1. Przywracanie równowagi przy cenach giętkich i cenach sztywnych ("lepkich")
2.4.2. Klasyczna dychotomia i neutralność pieniądza
2.5. Polityka makroekonomiczna w modelu IS-LM
2.6. Uwzględnienie wymiany z zagranicą i bilansu płatniczego
2.6.1. Model IS-LM dla gospodarki otwartej
2.6.2. Model Mundella-Fleminga
2.7. Model AS-AD
2.7.1. Wpływ zmian cen i krzywa łącznego (zagregowanego) popytu AD
2.7.2. Krzywa łącznej (zagregowanej) podaży AS
2.8. Polityka pieniężna i polityka fiskalna w modelu Mundella-Fleminga w warunkach różnych systemów kursu walutowego
2.8.1. W systemie stałego kursu walutowego
2.8.2. W systemie płynnego kursu walutowego
2.9. Reguła efektywnego przyporządkowania
2.10. Przywracanie równowagi ogólnej przy pomocy polityki fiskalnej i polityki pieniężnej w warunkach stałego kursu walutowego
2.11. Alternatywne modele makroekonomiczne
2.11.1. Wprowadzenie
2.11.2. Synteza neoklasyczna
2.11.3. Monetaryzm i Nowa Synteza Neoklasyczna
2.11.4. Modele realnego cyklu koniunkturalnego
2.11.5. Nowe modele keynesowskie
Literatura cytowana
Rozdział 3. Polityka fiskalno-budżetowa
3.1. Zakres, cele i funkcje polityki fiskalno-budżetowej
3.1.1. Wprowadzenie
3.1.2. Udział sektora publicznego w gospodarce
3.1.3. Cele i funkcje polityki fiskalnej
3.2. Budżet
3.2.1. Podstawowa klasyfikacja pozycji budżetowych
3.2.2. Równowaga i nierównowaga budżetowa
3.2.3. Federalizm fiskalny
3.2.4. Unia fiskalna
3.2.5. Finanse samorządów terytorialnych
3.3. Skłonność do deficytu (deficit bias)
3.4. Finansowanie deficytu
3.4.1. Finansowanie deficytu przy pomocy zwiększania bazy monetarnej (monetyzacja deficytu)
3.4.2. Finansowanie deficytu z długu
3.4.3. Zaciąganie pożyczek za granicą
3.4.4. Przychody ze sprzedaży aktywów
3.5. Rachunkowe metody obliczania salda budżetu
3.5.1. Metoda kasowa i metoda memoriałowa
3.5.2. Zakres operacji finansowych objętych rachunkiem
3.5.3. Salda budżetowe poszczególnych części sektora finansów publicznych
3.5.4. Saldo pierwotne, saldo kapitałowe, saldo zagraniczne
3.5.5. Saldo strukturalne budżetu
3.5.6. Deficyt faktyczny i deficyt strukturalny w Polsce w latach 1995-2014
3.5.7. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego
3.6. Ekonomiczne konsekwencje deficytu budżetowego
3.7. Dług publiczny - podstawowe zależności
3.7.1. Wprowadzenie
3.7.2. Płynność a wypłacalność
3.7.3. Związek między deficytem a długiem
3.7.4. Mechanizm rosnącego ryzyka suwerennej niewypłacalności
3.7.5. Zakres swobody fiskalnej
3.8. Relacje między długiem publicznym a wzrostem gospodarczym
3.8.1. Obserwacje empiryczne
3.8.2. Wpływ zadłużenia publicznego na tempo wzrostu gospodarczego i poziom stóp procentowych w krajach Unii Europejskiej i strefy euro
3.8.3. Maksymalna politycznie możliwa nadwyżka pierwotna i pułapka długu
3.8.4. Czy dług trzeba spłacać?
3.9. Wpływ wydatków publicznych i deficytu na popyt krajowy. Spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.1. Mnożnik wydatków w modelu IS-LM
3.9.2. Mnożnik wydatków w modelu neoklasycznym
3.9.3. Mnożnik w modelach neokeynesowskich
3.9.4. Polityka fiskalna w gospodarce otwartej (na podstawie modelu Mundella-Fleminga)
3.9.5. Zwiększać wydatki czy zmniejszać podatki?
3.9.6. Równoważność rikardiańska - jak finansować deficyt: z długu czy z podatków?
3.9.7. Efekty podażowe i spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.8. Mnożnik wydatków rządowych - wyniki badań empirycznych
3.10. Reguły fiskalne
3.10.1. Polityka dyskrecjonalna a polityka oparta na regułach
3.10.2. Rodzaje reguł fiskalnych
3.10.3. Reguły fiskalne w Unii Europejskiej
3.10.4. Reguły fiskalne w Polsce. Hamulec długu i progi ostrożnościowe
3.10.5. Stabilizująca reguła wydatkowa
3.10.6. Reguły fiskalne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce
3.10.7. Reguły czy instytucje? Rady polityki fiskalnej
3.11. Polityka konsolidacji finansów publicznych
3.11.1. Struktura dostosowania fiskalnego: podnosić podatki czy obniżać wydatki?
3.11.2. Sekwencja działań - co czynić najpierw: oszczędzać czy pobudzać gospodarkę?
3.11.3. Tempo konsolidacji fiskalnej - co jest korzystniejsze: więcej konsolidacji teraz i mniej później czy odwrotnie?
3.11.4. Tempo konsolidacji fiskalnej - próby weryfikacji statystycznej w przypadku strefy euro
Literatura cytowana
Rozdział 4. Polityka podatkowa
4.1. Podstawowe pojęcia i definicje
4.2. Zasady opodatkowania
4.2.1. Potrzeba równoważenia skutków podatku
4.2.2. Zasada równości poziomej i zasada równości pionowej
4.3. Rodzaje podatków
4.3.1. Podatki bezpośrednie
4.3.2. Podatki pośrednie
4.3.3. Efekt zniekształcenia i podatki korekcyjne
4.4. Stawki podatkowe
4.4.1. Podatki ryczałtowe, proporcjonalne i progresywne
4.4.2. Nominalne i efektywne stawki podatkowe
4.5. Pożądane cechy systemu podatkowego
4.5.1. Efektywność fiskalna
4.5.2. Koszt funkcjonowania systemu podatkowego
4.5.3. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na produkcję i konsumpcję
4.5.4. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na zatrudnienie i dochód
4.5.5. Efektywność ekonomiczna: podatek optymalny według Ramseya
4.6. Podatki a podział dochodu
4.6.1. Efektywność a równość
4.6.2. Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i współczynnik Giniego
4.6.3. Ulgi i zwolnienia podatkowe
Literatura cytowana
Rozdział 5. Polityka pieniężna
5.1. Podstawowe pojęcia
5.1.1. Wprowadzenie
5.1.2. Funkcje, rodzaje i miary pieniądza
5.1.3. Popyt na pieniądz
5.1.4. Pieniądz w bilansie banku centralnego, w bilansach banków komercyjnych i w bilansie skonsolidowanym systemu bankowego
5.1.5. Dwuwalutowość
5.1.6. Rezerwy bankowe
5.2. Mnożnik pieniężny
5.2.1. Definicja mnożnika
5.2.2. Wielkość mnożnika bazy monetarnej
5.3. Cele polityki pieniężnej
5.3.1. Tradycyjne cele polityki pieniężnej
5.3.2. Stabilność cen jako cel polityki pieniężnej
5.3.3. Pozostałe cele współczesnej polityki pieniężnej: stabilizacja makroekonomiczna, stabilność kursu walutowego i stabilność finansowa
5.3.4. Cele polityki pieniężnej w wybranych krajach
5.3.5. Mierniki inflacji
5.3.6. Dlaczego (wysoka) inflacja jest szkodliwa?
5.3.7. Epizody hiperinflacji na świecie
5.3.8. Dlaczego deflacja jest szkodliwa?
5.3.9. Cel nadrzędny (ostateczny) i cele pośrednie
5.4. Instrumenty polityki pieniężnej
5.4.1. Mechanizm zmian podaży pieniądza przez bank centralny
5.4.2. Operacje otwartego rynku
5.4.3. Stopa procentowa: podstawowe pojęcia
5.4.4. Stopa procentowa jako instrument polityki pieniężnej
5.4.5. Pozostałe instrumenty
5.4.6. Wskaźnik restrykcyjności polityki pieniężnej
5.5. Transmisja impulsów polityki pieniężnej do gospodarki
5.5.1. Mechanizm transmisji monetarnej
5.5.2. Rynek pieniężny
5.5.3. Instrumenty dłużne
5.5.4. Krzywa rentowności
5.5.5. Kanały transmisji
5.5.6. Oczekiwania inflacyjne
5.6. Reguły polityki pieniężnej
5.6.1. Dyskrecjonalność polityki pieniężnej i zjawisko niespójności czasowej
5.6.2. Rozwiązanie problemu niespójności czasowej w obrębie jednego kraju. Niezależny bank centralny
5.6.3. Podstawowe reguły polityki pieniężnej
5.6.4. Reguły polityki pieniężnej stosowane na świecie
5.7. Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego
5.7.1. Istota i elementy składowe strategii BCI
5.7.2. Wybór miernika inflacji
5.7.3. Wybór celu inflacyjnego
5.7.4. System prognoz inflacji
5.7.5. Funkcja reakcji banku centralnego. Reguła Taylora
5.7.6. Inflacja jako skutek szoków zewnętrznych i efekty "drugiej rundy"
5.7.7. Rola niepewności
5.7.8. Strategia komunikowania się z rynkami
5.8. Polityka pieniężna w alternatywnych modelach makroekonomicznych
5.8.1. Model syntezy neoklasycznej
5.8.2. Monetaryzm i teoria realnego cyklu koniunkturalnego
5.8.3. Modele nowej syntezy neoklasycznej
5.9. Polityka pieniężna w nowych modelach keynesowskich
5.9.1. Wprowadzenie
5.9.2. Model Clarida, Gali i Gertner: polityka dyskrecjonalna
5.9.3. Model CGG: polityka pieniężna oparta na wiążących regułach
5.10. Konflikt celów w polityce pieniężnej i "trójkąt niemożności"
5.10.1. Parytet stóp procentowych
5.10.2. Konflikt celów i "trójkąt niemożności" (impossible trinity)
5.11. Zależność między polityką pieniężną a polityką fiskalną
5.11.1. Czy polityka pieniężna i polityka fiskalna są od siebie zależne?
5.11.2. "Nieprzyjemna arytmetyka monetarna"
5.12. Polityka pieniężna w Polsce
5.12.1. Lata 1990-1998: reguła celu kursowego i strategia "eklektyczna"
5.12.2. Lata 1999-2015: reguła BCI i stabilizacja inflacji
5.13. Polityka pieniężna a kryzys finansowy
5.13.1. Wpływ globalizacji
5.13.2. Kryzys finansowy w latach 2008-2009
5.13.3. Polityka pieniężna a bańki spekulacyjne na rynku aktywów
5.13.4. Czy realizacja strategii celu inflacyjnego może zapobiegać kryzysom finansowym?
5.14. Nowe tendencje w polityce pieniężnej
5.14.1. Problem "zerowej dolnej granicy" i potrzeba zastosowania niekonwencjonalnych instrumentów polityki pieniężnej
5.14.2. Polityka luzowania ilościowego
5.14.3. Pieniądze z "helikoptera" (helicopter money)
5.14.4. Polityka "wytycznych na przyszłość" (forward guidance)
5.14.5. Zmiany w strategii BCI
5.14.6. Funkcja "pożyczkodawcy ostatniej szansy" dla rządów i wielorakie równowagi na rynku długu
5.15. Przyszłość pieniądza
5.15.1. Jaka będzie przyszłość pieniądza gotówkowego?
5.15.2. Pieniądz wirtualny
Literatura cytowana
Rozdział 6. Polityka kursu walutowego
6.1. Kurs walutowy: podstawowe pojęcia
6.1.1. Kurs walutowy jako cena waluty obcej
6.1.2. Kurs nominalny, realny i efektywny
6.1.3. Kurs parytetu siły nabywczej
6.1.4. Krótka historia kursów walutowych
6.1.5. Podstawowe decyzje z zakresu polityki kursowej
6.2. Wybór systemu kursowego
6.2.1. Wybór między kursem stałym a kursem płynnym
6.2.2. Rozwiązania pośrednie
6.3. Wpływ systemu kursowego na skuteczność polityki pieniężnej i fiskalnej
6.3.1. System kursowy a skuteczność polityki pieniężnej
6.3.2. System kursowy a skuteczność polityki fiskalnej
6.4. Wymienialność waluty krajowej
6.4.1. Przyczyny występowania ograniczeń w zakresie wymienialności walut krajowych na waluty obce
6.4.2. Zakres wymienialności
6.4.3. Czy kapitał powinien swobodnie przepływać między krajami?
6.5. Rynek walutowy
6.5.1. Podaż i popyt na rynku walutowym
6.5.2. Bilans płatniczy
6.5.3. Równowaga na rynku walutowym
6.5.4. Krótkookresowa zmienność kursu walutowego - zjawisko "przestrzelenia" (exchange rate overshooting)
6.6. Czynniki określające kurs walutowy
6.6.1. Kurs walutowy i strumienie handlu: podejście tradycyjne (strumieniowe) i warunek Marshalla-Lernera-Robinson
6.6.2. Kurs walutowy i rynek aktywów: model monetarny i model równowagi portfela
6.7. Kurs walutowy w krótkookresowym modelu makroekonomicznym
6.7.1. Kurs walutowy jako czynnik określający popyt w gospodarce otwartej
6.7.2. Równowaga na rynku produktów i konstrukcja krzywej DD
6.7.3. Równowaga na rynku pieniądza krajowego i na rynku pieniądza zagranicznego. Konstrukcja krzywej AA
6.7.4. Równowaga ogólna i przywracanie równowagi
6.8. Kurs walutowy w średnim i długim okresie
6.8.1. Kurs równowagi długookresowej (equilibrium exchange rate)
6.8.2. Kurs parytetu siły nabywczej: rozwinięcie
6.8.3. Efekt Balassy-Samuelsona
6.8.4. Efekt Balassy-Samuelsona a zmiany kursu walutowego
6.8.5. Wpływ zmian podaży i popytu na kurs walutowy w długim okresie
6.8.6. Wpływ trwałych zmian w zakresie polityki makroekonomicznej na kurs walutowy w długim okresie
6.9. Dewaluacja jako instrument polityki gospodarczej
6.9.1. Argumenty na rzecz dewaluacji
6.9.2. Argumenty przeciwko dewaluacji
6.10. Interwencje walutowe
6.10.1. Cele i zasady interwencji walutowych
6.10.2. Rodzaje interwencji walutowych
6.10.3. Skuteczność interwencji walutowych
6.10.4. Interwencja sterylizowana
6.11. Polityka kursowa w Polsce
6.11.1. Polityka kursowa w Polsce w latach 1990-1999
6.11.2. Polityka kursowa w Polsce w latach 2000-2015
Literatura cytowana
Rozdział 7. Polityka makroostrożnościowa
7.1. Wprowadzenie
7.2. Potrzeba stosowania nadzoru nad sektorem bankowym
7.2.1. Specyfika banków
7.2.2. Nadzór mikroostrożnościowy i jego ograniczenia
7.3. Ryzyko systemowe w sektorze bankowym
7.3.1. Słabości wspólne oraz instytucje "ważne systemowo"
7.3.2. Rodzaje ryzyka systemowego
7.3.3. Pomiar ryzyka systemowego
7.3.4. Modele ryzyka systemowego
7.4. Pojęcie, cele i zakres polityki makroostrożnościowej
7.4.1. Regulacja "mikro" i regulacja "makro"
7.4.2. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna
7.5. Instrumenty polityki makroostrożnościowej
7.5.1. Instrumenty regulujące rozmiary i tempo wzrostu kredytu
7.5.2. Instrumenty regulujące płynność aktywów
7.5.3. Instrumenty regulujące wielkość kapitału banku
7.5.4. Instrumenty regulujące transgraniczne przepływy kapitału
7.5.5. Instrumenty oddziałujące na stronę aktywną i na stronę pasywną bilansu banku
7.6. Zastosowanie polityki makroostrożnościowej
7.6.1. Jeden czy kilka instrumentów jednocześnie?
7.6.2. Reguły czy dyskrecjonalność?
7.6.3. Instrumenty stałe czy zmieniane w czasie?
7.6.4. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna (fiskalna, pieniężna, kursowa)
7.6.5. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnościowej
7.6.6. Podstawy polityki makroostrożnościowej w Unii Europejskiej
7.6.7. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnosciowej w Polsce
7.7. Transgraniczna transmisja szoków i potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki makroostrożnościowej
7.8. Zakończenie
Literatura cytowana
Rozdział 8. Koordynacja polityki gospodarczej w skali międzynarodowej
8.1. Globalizacja
8.2. Potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki
8.2.1. Międzynarodowe dobra publiczne
8.2.2. Efekty "rozlewania" (spillovers)
8.3. Granice koordynacji
8.3.1. Zawodność koordynacji
8.3.2. Koordynacja polityki w krajach rozwiniętych
8.4. Teoria unii gospodarczej
8.5. Teoria unii walutowej
8.5.1. Podstawy teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.2. Dalszy rozwój teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.3. Wstrząsy asymetryczne
8.6. Potrzeba koordynacji polityki gospodarczej w unii walutowej
8.6.1. Transmisja impulsów polityki fiskalnej w unii walutowej: kanał handlu i kanał stóp procentowych (fiscal policy spillovers)
8.6.2. Potrzeba stosowania dyscypliny fiskalnej w obrębie unii walutowej: uzasadnienie teoretyczne
8.7. Znaczenie konwergencji nominalnej. Kryteria konwergencji określone w Traktacie z Maastricht
8.7.1. Zapisy traktatowe
8.7.2. Ocena kryteriów konwergencji nominalnej
8.8. Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.1. Ramy instytucjonalne koordynacji polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.2. Pakt Stabilności i Wzrostu
8.8.3. Procedura nadmiernego deficytu
8.8.4. Ocena systemu koordynacji polityki fiskalnej w Unii Europejskiej w latach 1999-2009
8.9. Kryzys w strefie euro
8.9.1. Kryzys w strefie euro w latach 2009-2012
8.9.2. Czy brak konwergencji mógł być przyczyną kryzysu w strefie euro?
8.9.3. Co ujawnił kryzys? Niedostosowanie instytucjonalne w strefie euro
8.9.4. Brak mechanizmu podziału ryzyka
8.9.5. "Trójkąt" współzależności
8.10. Nowy system zarządzania ekonomicznego w Unii Europejskiej
8.10.1. Semestr Europejski i Procedura Nierównowagi Makroekonomicznej
8.10.2. Zreformowany Pakt Stabilności i Wzrostu
8.10.3. Traktat o Stabilizacji, Koordynacji i Zarządzaniu
8.10.4. Unia Bankowa
8.10.5. Europejski Mechanizm Stabilizacyjny
8.11. Przyszłość strefy euro
8.11.1. Czy strefa euro jest optymalnym obszarem walutowym?
8.11.2. Kierunki dalszych reform
8.11.3. Czy Polska powinna dołączyć do strefy euro?
Literatura cytowana
Opinie
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Niniejsza monografia została opracowana na podstawie cyklu wykładów z polityki gospodarczej prowadzonych w latach 2010-2016 dla studentów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Decyzję o napisaniu książki podjąłem, gdy uświadomiłem sobie, że polska literatura ekonomiczna liczy bardzo niewiele całościowych prac obejmujących zagadnienia polityki gospodarczej, w tym uwzględniających zwłaszcza w większym stopniu doświadczenia wyniesione z kryzysu finansowego i gospodarczego lat 2008-2012.
Politykę gospodarczą traktuję jako ważną dziedzinę polityki publicznej (polityki państwa), polegającą na takim kształtowaniu działalności gospodarczej przez władzę publiczną, które zmierza do zapewnienia możliwie szybkiego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju. Ta zwięzła definicja pozwala określić cel, przedmiot oraz podmiot polityki gospodarczej. Celem jest szybki i zrównoważony rozwój gospodarczy, a więc rozwój zapewniający wysokie tempo wzrostu gospodarczego oraz równowagę gospodarczą, nazywaną też stabilnością makroekonomiczną przy uwzględnieniu także innych celów rozwojowych. Przedmiot polityki gospodarczej stanowi gospodarka krajowa, obejmująca przedsiębiorstwa prywatne i publiczne, gospodarstwa domowe oraz instytucje rynkowe i system prawa gospodarczego, a także relacje gospodarki krajowej z otoczeniem międzynarodowym. Podmiotem polityki gospodarczej jest zaś władza publiczna, czyli z reguły rząd wyposażony w kompetencje do podejmowania decyzji oraz parlament stanowiący prawo.
Główny obszar zainteresowań w niniejszej publikacji stanowi polityka makroekonomiczna. Tradycyjnie zalicza się do niej politykę fiskalno-budżetową, politykę pieniężną oraz politykę kursową, przy czym ta ostatnia jest w istocie częścią szeroko rozumianej polityki pieniężnej. W książce dodatkowo omawiana jest także polityka nadzoru makroostrożnościowego nad sektorem bankowym, po ostatnim kryzysie finansowym i gospodarczym będąca powszechnie akceptowaną częścią polityki gospodarczej na szczeblu makroekonomicznym. Kwestie mikroekonomiczne, takie jak funkcjonowanie poszczególnych rynków (związanych z rynkiem pracy i polityką zatrudnienia czy też z rynkiem kapitałowym), a także stosowanie instrumentów mikroekonomicznych i sektorowych (takich jak polityka cen, polityka przemysłowa bądź polityka handlowa) nie są tu zasadniczo omawiane. Wyjątkiem jest polityka podatkowa, której poświęcono osobny rozdział ze względu na jej ścisły związek z polityką fiskalno-budżetową. Ponieważ rozważania koncentrują się przede wszystkim na stabilizacji makroekonomicznej, na uboczu pozostawiono również - mimo ich niewątpliwej wagi - zagadnienia polityki wzrostu gospodarczego, polityki zrównoważonego rozwoju oraz zagadnienia polityki społecznej (w szczególności ta ostatnia z nich powinna być traktowana jako odrębna dziedzina polityki publicznej). Dlatego też książka nosi podtytuł "wybrane zagadnienia".
Głównym celem publikacji jest dostarczenie czytelnikom podstawowego kompendium współczesnej wiedzy na temat teorii i praktyki polityki gospodarczej. Mam nadzieję, że książka okaże się przydatna dla wszystkich tych, którzy zainteresowani są zagadnieniami polityki gospodarczej. Powstała bowiem z myślą zarówno o studentach, jak i o politykach oraz praktykach, zaangażowanych w projektowanie i prowadzenie polityki gospodarczej w kraju, a także o wszystkich osobach, które chciałyby pogłębić swoją wiedzę dotyczącą funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz sposobów i możliwości osiągania ważnych celów gospodarczych. Dodatkowym zamiarem jest również przybliżenie czytelnikowi najświeższych osiągnięć światowej literatury ekonomicznej z zakresu tej dziedziny. Niedawny kryzys finansowy i gospodarczy rzucił nowe światło na wiele zasadniczych założeń tradycyjnej polityki gospodarczej, zmuszając ekonomistów do ich ponownego przemyślenia i weryfikacji. Dlatego też staram się przedstawić w książce - oprócz "uznanych" prawd - także najważniejsze wnioski płynące z ostatniego kryzysu oraz odpowiedzi, jakich wobec tych wyzwań pozwala udzielić współczesna nauka ekonomii.
W dwóch pierwszych rozdziałach opisane zostały ramy i podstawy polityki gospodarczej. Rozdział pierwszy prezentuje podstawowe założenia polityki gospodarczej przy jednoczesnym wskazaniu na to, że istnienie nieusuwalnych niesprawności mechanizmu rynkowego stanowi obiektywne uzasadnienie dla interwencji władzy publicznej w obrębie gospodarki rynkowej, w tym zwłaszcza interwencji w ramach polityki gospodarczej. Do zasadniczych niedoskonałości mechanizmu rynkowego zaliczam występowanie efektów zewnętrznych (pozarynkowych), potrzebę dostarczania dóbr publicznych, redystrybucję dochodu mogącą odbiegać od społecznych preferencji oraz istnienie cyklu koniunkturalnego powodującego cykliczne spadki produkcji i zatrudnienia w gospodarce rynkowej. W rozdziale drugim ukazane zostały podstawowe zależności makroekonomiczne w gospodarce, a za punkt wyjścia przyjęto klasyczne modele IS-LM i AS-AD, które następnie rozwinięto w ramach nowszych modeli makroekonomicznych, reprezentujących założenia głównych nurtów współczesnej myśli ekonomicznej. Do najważniejszych osiągnięć, jakie wypracowano w obrębie tych modeli, mających największy wpływ na kształtowanie współczesnej polityki gospodarczej, zaliczam uwzględnienie występowania racjonalnych oczekiwań, niedoskonałej konkurencji oraz wielookresowej optymalizacji zachowań konsumentów.
Kolejne pięć rozdziałów koncentruje się już ściśle na polityce gospodarczej. Omawiając politykę fiskalno-budżetową w rozdziale trzecim, poza opisem jej podstawowych zadań i narzędzi, najwięcej miejsca poświęcono związkom między deficytem, długiem i wzrostem gospodarczym, a także wpływowi wydatków publicznych na łączny popyt oraz polityce konsolidacji finansów publicznych. Niezbędnym uzupełnieniem tych zagadnień okazała się polityka podatkowa, która została opisana w rozdziale czwartym. Z kolei omawianie polityki pieniężnej w rozdziale piątym rozpoczynam od przypomnienia celów, instrumentów i kanałów transmisji pieniężnej. Następnie wyjaśnione zostały reguły polityki pieniężnej, w tym przede wszystkim reguła bezpośredniego celu inflacyjnego; przedstawiono także konflikt celów występujący w polityce pieniężnej w warunkach gospodarki otwartej. Ostatnie fragmenty rozdziału poświęcone są zaś nowym tendencjom, jakie pojawiły się w polityce pieniężnej w następstwie kryzysu finansowego. W rozdziale szóstym zawarte zostały główne zagadnienia polityki kursu walutowego. Punktem wyjścia jest tu przypomnienie podstawowych pojęć i najważniejszych decyzji, jakie podejmuje się w ramach polityki kursowej - dotyczących wyboru systemu kursowego, zakresu wymienialności oraz pożądanego poziomu kursu. Następnie przedstawiono funkcjonowanie rynku walutowego oraz czynniki kształtujące kurs walutowy w krótkim i długim okresie, a także politykę interwencji. Przedmiotem rozdziału siódmego jest natomiast polityka makroostrożnościowa. Na tle mechanizmu powstawania ryzyka systemowego omówiono tu narzędzia polityki i regulacji nadzorczych na szczeblu makroekonomicznym oraz wskazano główne zależności zachodzące między nimi. Ostatni rozdział, poświęcony międzynarodowej koordynacji polityki gospodarczej, rozpoczyna się od przedstawienia argumentów przemawiających zarówno na rzecz, jak i przeciw koordynacji, a także zawiera omówienie elementów teorii unii gospodarczej oraz teorii unii walutowej. Następnie przechodzę do wyjaśnienia zależności i powiązań między polityką poszczególnych państw, przejawiającą się w postaci efektów zewnętrznych (spillovers), by na tym tle omówić koordynację polityki gospodarczej w ramach integracji europejskiej, a zwłaszcza w obrębie unii walutowej. W dalszych częściach rozdziału przedstawione zostały przyczyny i przebieg kryzysu zadłużenia w strefie euro, wskazano kierunki wprowadzanych reform na tle głównych dylematów koordynacji polityki narodowej oraz zarysowano alternatywne scenariusze dalszego funkcjonowania unii walutowej w Europie.
W toku wykładu, oprócz omawiania zależności ekonomicznych, nawiązuję do doświadczeń gospodarczych różnych krajów, w tym przede wszystkim Polski. Przykłady praktyczne, a także opis i wyprowadzenie niektórych twierdzeń podane są najczęściej w ramkach, które służą jako materiał uzupełniający. Fragmenty tekstu opatrzone gwiazdką (*) dotyczą zagadnień bardziej zaawansowanych i mogą być pominięte podczas lektury bez uszczerbku dla zrozumienia głównej myśli wywodu.
Przedmowa
Rozdział 1. Podstawy polityki gospodarczej
1.1. Wprowadzenie
1.2. Niesprawności rynku
1.2.1. Zasada Pareto i pierwsze podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.2.2. Konkurencja nie jest doskonała
1.2.3. Niekompletność rynków
1.2.4. Efekty zewnętrzne
1.2.5. Dobra publiczne
1.2.6. Głosowanie większościowe i paradoks głosowania
1.2.7. Dobra społecznie pożądane
1.2.8. Niesprawność rynku na szczeblu makroekonomicznym
1.2.9. Polityka gospodarcza jako reakcja władzy publicznej na szoki zewnętrzne
1.2.10. Redystrybucja i drugie podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu
1.3. Normatywna teoria polityki gospodarczej
1.3.1. Funkcje polityki gospodarczej
1.3.2. Cele
1.3.3. Instrumenty
1.3.4. Związki między celami a instrumentami. Modele gospodarcze
1.3.5. Reguły polityki
1.3.6. Krytyka Lucasa
1.3.7. Instytucje
1.3.8. Polityka gospodarcza jako sztuka wyboru w przestrzeni i w czasie (sekwencja wyborów)
1.3.9. Planowanie
1.4. Wzrost roli państwa w gospodarce w XX wieku
1.5. Pozytywna teoria polityki gospodarczej: niesprawności państwa
1.5.1. Czy istnieje interes publiczny?
1.5.2. Problem reprezentacji
1.5.3. Problem ograniczonej wiedzy i niepełnej informacji
1.5.4. Rola niepewności
1.5.5. Rola oczekiwań
1.5.6. Zawodne państwo?
1.6. Rodzaje polityki gospodarczej. Próba klasyfikacji
Literatura cytowana
Rozdział 2. Polityka gospodarcza w modelach makroekonomicznych
2.1. Wprowadzenie
2.2. Podstawowe zależności makroekonomiczne w modelu IS-LM
2.2.1. Rynek produktów
2.2.2. Rynek pieniądza
2.2.3. Równowaga ogólna i obszary nierównowagi
2.3. Model IS-LM z uwzględnieniem rynku pracy
2.4. Przywracanie równowagi i rola pieniądza
2.4.1. Przywracanie równowagi przy cenach giętkich i cenach sztywnych ("lepkich")
2.4.2. Klasyczna dychotomia i neutralność pieniądza
2.5. Polityka makroekonomiczna w modelu IS-LM
2.6. Uwzględnienie wymiany z zagranicą i bilansu płatniczego
2.6.1. Model IS-LM dla gospodarki otwartej
2.6.2. Model Mundella-Fleminga
2.7. Model AS-AD
2.7.1. Wpływ zmian cen i krzywa łącznego (zagregowanego) popytu AD
2.7.2. Krzywa łącznej (zagregowanej) podaży AS
2.8. Polityka pieniężna i polityka fiskalna w modelu Mundella-Fleminga w warunkach różnych systemów kursu walutowego
2.8.1. W systemie stałego kursu walutowego
2.8.2. W systemie płynnego kursu walutowego
2.9. Reguła efektywnego przyporządkowania
2.10. Przywracanie równowagi ogólnej przy pomocy polityki fiskalnej i polityki pieniężnej w warunkach stałego kursu walutowego
2.11. Alternatywne modele makroekonomiczne
2.11.1. Wprowadzenie
2.11.2. Synteza neoklasyczna
2.11.3. Monetaryzm i Nowa Synteza Neoklasyczna
2.11.4. Modele realnego cyklu koniunkturalnego
2.11.5. Nowe modele keynesowskie
Literatura cytowana
Rozdział 3. Polityka fiskalno-budżetowa
3.1. Zakres, cele i funkcje polityki fiskalno-budżetowej
3.1.1. Wprowadzenie
3.1.2. Udział sektora publicznego w gospodarce
3.1.3. Cele i funkcje polityki fiskalnej
3.2. Budżet
3.2.1. Podstawowa klasyfikacja pozycji budżetowych
3.2.2. Równowaga i nierównowaga budżetowa
3.2.3. Federalizm fiskalny
3.2.4. Unia fiskalna
3.2.5. Finanse samorządów terytorialnych
3.3. Skłonność do deficytu (deficit bias)
3.4. Finansowanie deficytu
3.4.1. Finansowanie deficytu przy pomocy zwiększania bazy monetarnej (monetyzacja deficytu)
3.4.2. Finansowanie deficytu z długu
3.4.3. Zaciąganie pożyczek za granicą
3.4.4. Przychody ze sprzedaży aktywów
3.5. Rachunkowe metody obliczania salda budżetu
3.5.1. Metoda kasowa i metoda memoriałowa
3.5.2. Zakres operacji finansowych objętych rachunkiem
3.5.3. Salda budżetowe poszczególnych części sektora finansów publicznych
3.5.4. Saldo pierwotne, saldo kapitałowe, saldo zagraniczne
3.5.5. Saldo strukturalne budżetu
3.5.6. Deficyt faktyczny i deficyt strukturalny w Polsce w latach 1995-2014
3.5.7. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego
3.6. Ekonomiczne konsekwencje deficytu budżetowego
3.7. Dług publiczny - podstawowe zależności
3.7.1. Wprowadzenie
3.7.2. Płynność a wypłacalność
3.7.3. Związek między deficytem a długiem
3.7.4. Mechanizm rosnącego ryzyka suwerennej niewypłacalności
3.7.5. Zakres swobody fiskalnej
3.8. Relacje między długiem publicznym a wzrostem gospodarczym
3.8.1. Obserwacje empiryczne
3.8.2. Wpływ zadłużenia publicznego na tempo wzrostu gospodarczego i poziom stóp procentowych w krajach Unii Europejskiej i strefy euro
3.8.3. Maksymalna politycznie możliwa nadwyżka pierwotna i pułapka długu
3.8.4. Czy dług trzeba spłacać?
3.9. Wpływ wydatków publicznych i deficytu na popyt krajowy. Spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.1. Mnożnik wydatków w modelu IS-LM
3.9.2. Mnożnik wydatków w modelu neoklasycznym
3.9.3. Mnożnik w modelach neokeynesowskich
3.9.4. Polityka fiskalna w gospodarce otwartej (na podstawie modelu Mundella-Fleminga)
3.9.5. Zwiększać wydatki czy zmniejszać podatki?
3.9.6. Równoważność rikardiańska - jak finansować deficyt: z długu czy z podatków?
3.9.7. Efekty podażowe i spór wokół polityki stabilizacyjnej
3.9.8. Mnożnik wydatków rządowych - wyniki badań empirycznych
3.10. Reguły fiskalne
3.10.1. Polityka dyskrecjonalna a polityka oparta na regułach
3.10.2. Rodzaje reguł fiskalnych
3.10.3. Reguły fiskalne w Unii Europejskiej
3.10.4. Reguły fiskalne w Polsce. Hamulec długu i progi ostrożnościowe
3.10.5. Stabilizująca reguła wydatkowa
3.10.6. Reguły fiskalne jednostek samorządu terytorialnego w Polsce
3.10.7. Reguły czy instytucje? Rady polityki fiskalnej
3.11. Polityka konsolidacji finansów publicznych
3.11.1. Struktura dostosowania fiskalnego: podnosić podatki czy obniżać wydatki?
3.11.2. Sekwencja działań - co czynić najpierw: oszczędzać czy pobudzać gospodarkę?
3.11.3. Tempo konsolidacji fiskalnej - co jest korzystniejsze: więcej konsolidacji teraz i mniej później czy odwrotnie?
3.11.4. Tempo konsolidacji fiskalnej - próby weryfikacji statystycznej w przypadku strefy euro
Literatura cytowana
Rozdział 4. Polityka podatkowa
4.1. Podstawowe pojęcia i definicje
4.2. Zasady opodatkowania
4.2.1. Potrzeba równoważenia skutków podatku
4.2.2. Zasada równości poziomej i zasada równości pionowej
4.3. Rodzaje podatków
4.3.1. Podatki bezpośrednie
4.3.2. Podatki pośrednie
4.3.3. Efekt zniekształcenia i podatki korekcyjne
4.4. Stawki podatkowe
4.4.1. Podatki ryczałtowe, proporcjonalne i progresywne
4.4.2. Nominalne i efektywne stawki podatkowe
4.5. Pożądane cechy systemu podatkowego
4.5.1. Efektywność fiskalna
4.5.2. Koszt funkcjonowania systemu podatkowego
4.5.3. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na produkcję i konsumpcję
4.5.4. Efektywność ekonomiczna: wpływ podatków na zatrudnienie i dochód
4.5.5. Efektywność ekonomiczna: podatek optymalny według Ramseya
4.6. Podatki a podział dochodu
4.6.1. Efektywność a równość
4.6.2. Zróżnicowanie dochodów: krzywa Lorenza i współczynnik Giniego
4.6.3. Ulgi i zwolnienia podatkowe
Literatura cytowana
Rozdział 5. Polityka pieniężna
5.1. Podstawowe pojęcia
5.1.1. Wprowadzenie
5.1.2. Funkcje, rodzaje i miary pieniądza
5.1.3. Popyt na pieniądz
5.1.4. Pieniądz w bilansie banku centralnego, w bilansach banków komercyjnych i w bilansie skonsolidowanym systemu bankowego
5.1.5. Dwuwalutowość
5.1.6. Rezerwy bankowe
5.2. Mnożnik pieniężny
5.2.1. Definicja mnożnika
5.2.2. Wielkość mnożnika bazy monetarnej
5.3. Cele polityki pieniężnej
5.3.1. Tradycyjne cele polityki pieniężnej
5.3.2. Stabilność cen jako cel polityki pieniężnej
5.3.3. Pozostałe cele współczesnej polityki pieniężnej: stabilizacja makroekonomiczna, stabilność kursu walutowego i stabilność finansowa
5.3.4. Cele polityki pieniężnej w wybranych krajach
5.3.5. Mierniki inflacji
5.3.6. Dlaczego (wysoka) inflacja jest szkodliwa?
5.3.7. Epizody hiperinflacji na świecie
5.3.8. Dlaczego deflacja jest szkodliwa?
5.3.9. Cel nadrzędny (ostateczny) i cele pośrednie
5.4. Instrumenty polityki pieniężnej
5.4.1. Mechanizm zmian podaży pieniądza przez bank centralny
5.4.2. Operacje otwartego rynku
5.4.3. Stopa procentowa: podstawowe pojęcia
5.4.4. Stopa procentowa jako instrument polityki pieniężnej
5.4.5. Pozostałe instrumenty
5.4.6. Wskaźnik restrykcyjności polityki pieniężnej
5.5. Transmisja impulsów polityki pieniężnej do gospodarki
5.5.1. Mechanizm transmisji monetarnej
5.5.2. Rynek pieniężny
5.5.3. Instrumenty dłużne
5.5.4. Krzywa rentowności
5.5.5. Kanały transmisji
5.5.6. Oczekiwania inflacyjne
5.6. Reguły polityki pieniężnej
5.6.1. Dyskrecjonalność polityki pieniężnej i zjawisko niespójności czasowej
5.6.2. Rozwiązanie problemu niespójności czasowej w obrębie jednego kraju. Niezależny bank centralny
5.6.3. Podstawowe reguły polityki pieniężnej
5.6.4. Reguły polityki pieniężnej stosowane na świecie
5.7. Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego
5.7.1. Istota i elementy składowe strategii BCI
5.7.2. Wybór miernika inflacji
5.7.3. Wybór celu inflacyjnego
5.7.4. System prognoz inflacji
5.7.5. Funkcja reakcji banku centralnego. Reguła Taylora
5.7.6. Inflacja jako skutek szoków zewnętrznych i efekty "drugiej rundy"
5.7.7. Rola niepewności
5.7.8. Strategia komunikowania się z rynkami
5.8. Polityka pieniężna w alternatywnych modelach makroekonomicznych
5.8.1. Model syntezy neoklasycznej
5.8.2. Monetaryzm i teoria realnego cyklu koniunkturalnego
5.8.3. Modele nowej syntezy neoklasycznej
5.9. Polityka pieniężna w nowych modelach keynesowskich
5.9.1. Wprowadzenie
5.9.2. Model Clarida, Gali i Gertner: polityka dyskrecjonalna
5.9.3. Model CGG: polityka pieniężna oparta na wiążących regułach
5.10. Konflikt celów w polityce pieniężnej i "trójkąt niemożności"
5.10.1. Parytet stóp procentowych
5.10.2. Konflikt celów i "trójkąt niemożności" (impossible trinity)
5.11. Zależność między polityką pieniężną a polityką fiskalną
5.11.1. Czy polityka pieniężna i polityka fiskalna są od siebie zależne?
5.11.2. "Nieprzyjemna arytmetyka monetarna"
5.12. Polityka pieniężna w Polsce
5.12.1. Lata 1990-1998: reguła celu kursowego i strategia "eklektyczna"
5.12.2. Lata 1999-2015: reguła BCI i stabilizacja inflacji
5.13. Polityka pieniężna a kryzys finansowy
5.13.1. Wpływ globalizacji
5.13.2. Kryzys finansowy w latach 2008-2009
5.13.3. Polityka pieniężna a bańki spekulacyjne na rynku aktywów
5.13.4. Czy realizacja strategii celu inflacyjnego może zapobiegać kryzysom finansowym?
5.14. Nowe tendencje w polityce pieniężnej
5.14.1. Problem "zerowej dolnej granicy" i potrzeba zastosowania niekonwencjonalnych instrumentów polityki pieniężnej
5.14.2. Polityka luzowania ilościowego
5.14.3. Pieniądze z "helikoptera" (helicopter money)
5.14.4. Polityka "wytycznych na przyszłość" (forward guidance)
5.14.5. Zmiany w strategii BCI
5.14.6. Funkcja "pożyczkodawcy ostatniej szansy" dla rządów i wielorakie równowagi na rynku długu
5.15. Przyszłość pieniądza
5.15.1. Jaka będzie przyszłość pieniądza gotówkowego?
5.15.2. Pieniądz wirtualny
Literatura cytowana
Rozdział 6. Polityka kursu walutowego
6.1. Kurs walutowy: podstawowe pojęcia
6.1.1. Kurs walutowy jako cena waluty obcej
6.1.2. Kurs nominalny, realny i efektywny
6.1.3. Kurs parytetu siły nabywczej
6.1.4. Krótka historia kursów walutowych
6.1.5. Podstawowe decyzje z zakresu polityki kursowej
6.2. Wybór systemu kursowego
6.2.1. Wybór między kursem stałym a kursem płynnym
6.2.2. Rozwiązania pośrednie
6.3. Wpływ systemu kursowego na skuteczność polityki pieniężnej i fiskalnej
6.3.1. System kursowy a skuteczność polityki pieniężnej
6.3.2. System kursowy a skuteczność polityki fiskalnej
6.4. Wymienialność waluty krajowej
6.4.1. Przyczyny występowania ograniczeń w zakresie wymienialności walut krajowych na waluty obce
6.4.2. Zakres wymienialności
6.4.3. Czy kapitał powinien swobodnie przepływać między krajami?
6.5. Rynek walutowy
6.5.1. Podaż i popyt na rynku walutowym
6.5.2. Bilans płatniczy
6.5.3. Równowaga na rynku walutowym
6.5.4. Krótkookresowa zmienność kursu walutowego - zjawisko "przestrzelenia" (exchange rate overshooting)
6.6. Czynniki określające kurs walutowy
6.6.1. Kurs walutowy i strumienie handlu: podejście tradycyjne (strumieniowe) i warunek Marshalla-Lernera-Robinson
6.6.2. Kurs walutowy i rynek aktywów: model monetarny i model równowagi portfela
6.7. Kurs walutowy w krótkookresowym modelu makroekonomicznym
6.7.1. Kurs walutowy jako czynnik określający popyt w gospodarce otwartej
6.7.2. Równowaga na rynku produktów i konstrukcja krzywej DD
6.7.3. Równowaga na rynku pieniądza krajowego i na rynku pieniądza zagranicznego. Konstrukcja krzywej AA
6.7.4. Równowaga ogólna i przywracanie równowagi
6.8. Kurs walutowy w średnim i długim okresie
6.8.1. Kurs równowagi długookresowej (equilibrium exchange rate)
6.8.2. Kurs parytetu siły nabywczej: rozwinięcie
6.8.3. Efekt Balassy-Samuelsona
6.8.4. Efekt Balassy-Samuelsona a zmiany kursu walutowego
6.8.5. Wpływ zmian podaży i popytu na kurs walutowy w długim okresie
6.8.6. Wpływ trwałych zmian w zakresie polityki makroekonomicznej na kurs walutowy w długim okresie
6.9. Dewaluacja jako instrument polityki gospodarczej
6.9.1. Argumenty na rzecz dewaluacji
6.9.2. Argumenty przeciwko dewaluacji
6.10. Interwencje walutowe
6.10.1. Cele i zasady interwencji walutowych
6.10.2. Rodzaje interwencji walutowych
6.10.3. Skuteczność interwencji walutowych
6.10.4. Interwencja sterylizowana
6.11. Polityka kursowa w Polsce
6.11.1. Polityka kursowa w Polsce w latach 1990-1999
6.11.2. Polityka kursowa w Polsce w latach 2000-2015
Literatura cytowana
Rozdział 7. Polityka makroostrożnościowa
7.1. Wprowadzenie
7.2. Potrzeba stosowania nadzoru nad sektorem bankowym
7.2.1. Specyfika banków
7.2.2. Nadzór mikroostrożnościowy i jego ograniczenia
7.3. Ryzyko systemowe w sektorze bankowym
7.3.1. Słabości wspólne oraz instytucje "ważne systemowo"
7.3.2. Rodzaje ryzyka systemowego
7.3.3. Pomiar ryzyka systemowego
7.3.4. Modele ryzyka systemowego
7.4. Pojęcie, cele i zakres polityki makroostrożnościowej
7.4.1. Regulacja "mikro" i regulacja "makro"
7.4.2. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna
7.5. Instrumenty polityki makroostrożnościowej
7.5.1. Instrumenty regulujące rozmiary i tempo wzrostu kredytu
7.5.2. Instrumenty regulujące płynność aktywów
7.5.3. Instrumenty regulujące wielkość kapitału banku
7.5.4. Instrumenty regulujące transgraniczne przepływy kapitału
7.5.5. Instrumenty oddziałujące na stronę aktywną i na stronę pasywną bilansu banku
7.6. Zastosowanie polityki makroostrożnościowej
7.6.1. Jeden czy kilka instrumentów jednocześnie?
7.6.2. Reguły czy dyskrecjonalność?
7.6.3. Instrumenty stałe czy zmieniane w czasie?
7.6.4. Polityka makroostrożnościowa a polityka makroekonomiczna (fiskalna, pieniężna, kursowa)
7.6.5. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnościowej
7.6.6. Podstawy polityki makroostrożnościowej w Unii Europejskiej
7.6.7. Ramy instytucjonalne polityki makroostrożnosciowej w Polsce
7.7. Transgraniczna transmisja szoków i potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki makroostrożnościowej
7.8. Zakończenie
Literatura cytowana
Rozdział 8. Koordynacja polityki gospodarczej w skali międzynarodowej
8.1. Globalizacja
8.2. Potrzeba międzynarodowej koordynacji polityki
8.2.1. Międzynarodowe dobra publiczne
8.2.2. Efekty "rozlewania" (spillovers)
8.3. Granice koordynacji
8.3.1. Zawodność koordynacji
8.3.2. Koordynacja polityki w krajach rozwiniętych
8.4. Teoria unii gospodarczej
8.5. Teoria unii walutowej
8.5.1. Podstawy teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.2. Dalszy rozwój teorii optymalnych obszarów walutowych
8.5.3. Wstrząsy asymetryczne
8.6. Potrzeba koordynacji polityki gospodarczej w unii walutowej
8.6.1. Transmisja impulsów polityki fiskalnej w unii walutowej: kanał handlu i kanał stóp procentowych (fiscal policy spillovers)
8.6.2. Potrzeba stosowania dyscypliny fiskalnej w obrębie unii walutowej: uzasadnienie teoretyczne
8.7. Znaczenie konwergencji nominalnej. Kryteria konwergencji określone w Traktacie z Maastricht
8.7.1. Zapisy traktatowe
8.7.2. Ocena kryteriów konwergencji nominalnej
8.8. Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.1. Ramy instytucjonalne koordynacji polityki gospodarczej w Unii Europejskiej
8.8.2. Pakt Stabilności i Wzrostu
8.8.3. Procedura nadmiernego deficytu
8.8.4. Ocena systemu koordynacji polityki fiskalnej w Unii Europejskiej w latach 1999-2009
8.9. Kryzys w strefie euro
8.9.1. Kryzys w strefie euro w latach 2009-2012
8.9.2. Czy brak konwergencji mógł być przyczyną kryzysu w strefie euro?
8.9.3. Co ujawnił kryzys? Niedostosowanie instytucjonalne w strefie euro
8.9.4. Brak mechanizmu podziału ryzyka
8.9.5. "Trójkąt" współzależności
8.10. Nowy system zarządzania ekonomicznego w Unii Europejskiej
8.10.1. Semestr Europejski i Procedura Nierównowagi Makroekonomicznej
8.10.2. Zreformowany Pakt Stabilności i Wzrostu
8.10.3. Traktat o Stabilizacji, Koordynacji i Zarządzaniu
8.10.4. Unia Bankowa
8.10.5. Europejski Mechanizm Stabilizacyjny
8.11. Przyszłość strefy euro
8.11.1. Czy strefa euro jest optymalnym obszarem walutowym?
8.11.2. Kierunki dalszych reform
8.11.3. Czy Polska powinna dołączyć do strefy euro?
Literatura cytowana