[[[separator]]]
Na przestrzeni ostatnich lat coraz większego znaczenia w rozwoju wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) i całego świata nabiera koncepcja zrównoważonego rozwoju. Uwzględnia ona istnienie trzech równorzędnych i przenikających się wzajemnie płaszczyzn: społecznej, ekonomicznej i ekologicznej. Oznacza to, że proces rozwoju gospodarczego należy traktować w sposób interdyscyplinarny, wykraczający poza czysto ekonomiczne ujęcie i uwzględniający również aspekty społeczne oraz środowiskowe. Koncepcja zrównoważonego rozwoju odnosi się do trzech perspektyw: holistycznej (szerokie oraz wszechstronne ujmowanie zagadnień), globalnej (w szerszej perspektywie zrównoważony rozwój musi się odnosić do całego świata), a także sekularnej (obejmuje wiele pokoleń). Ponadto rozwój zrównoważony powinien uwzględniać zasady etyczne, czyli sprawiedliwość międzypokoleniową i wewnątrzpokoleniową oraz osobistą odpowiedzialność za podejmowane działania. Zasady te skłaniają do dokonywania przewartościowań we wszystkich sferach gospodarki, w tym także w energetyce, ze względu na wyczerpywanie się ograniczonych zasobów energetycznych i degradację środowiska naturalnego. Amerykańska ekonomistka Donella Meadows zauważa, że światowa populacja podwaja się mniej więcej co 40, 50 lat. Natomiast planeta, która dostarcza energię i materiały niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, nie zwiększa swoich zasobów. Jednocześnie wraz ze wzrastającą liczbą ludności i rozwojem gospodarczym świata wciąż zwiększa się globalne zapotrzebowanie na coraz bardziej ograniczone zasoby energetyczne, a globalna gospodarka jest zagrożona wzrastającym deficytem energetycznym, a co za tym idzie – znaczną degradacją środowiska naturalnego oraz zmianami klimatycznymi. UE podejmuje liczne działania, aby sprostać wciąż pojawiającym się wyzwaniom energetycznym. Zrównoważony rozwój energetyki stanowi wyjątkowo trudne wyzwanie zarówno dla Polski, jak i dla całej UE, ale jest to istotny kierunek rozwoju tego sektora. Niniejsza praca stanowi zatem próbę kompleksowego i syntetycznego zbadania istoty zrównoważonego rozwoju energetycznego oraz identyfikacji czynników, które mogłyby wskazywać na to, że energetyka państwa ewoluuje zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Problematyka podjęta w niniejszej rozprawie jest aktualna i ważna, gdyż tylko właściwie prowadzona polityka energetyczna może ukierunkować rozwój sektora energetycznego w taki sposób, aby sprostał nowym wyzwaniom, które stają przed gospodarką krajów UE, w tym Polski. Wyzwania te wiążą się z najważniejszymi zagrożeniami dla rozwoju gospodarczego, jakimi są ograniczoność zasobów oraz degradacja środowiska naturalnego w wyniku m.in. emisji dwutlenku węgla. W dobie zmian klimatycznych oraz rosnącego zapotrzebowania na energię sprostanie wyżej wymienionym zagrożeniom wymaga wdrożenia takiej polityki energetycznej, której instrumenty i zasady będą oddziaływały pozytywnie na zrównoważenie rozwoju energetyki, co z kolei przyczyni się do zrównoważonego rozwoju całych gospodarek. Dotychczas powstały liczne opracowania naukowe na temat zrównoważonego rozwoju energetyki. Wiele uwagi poświęca się w nich kwestiom wpływu polityki energetycznej na środowisko, natomiast w dalszym ciągu zbyt mało miejsca w literaturze zajmują badania nad kompleksowym ujęciem koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki, obejmującym oddziaływanie energetyki nie tylko na środowisko, ale także na gospodarkę i społeczeństwo. Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest pojęciem holistycznym, jednak wciąż jest ujmowana w literaturze w sposób wybiórczy. Ponadto w literaturze Polska jest zazwyczaj porównywana do innych państw członkowskich UE, które lepiej dostosowują się do wymagań unijnych w zakresie energetyki. Pomijany jest jednak fakt, że wszystkie te państwa cechują się zupełnie odmiennym stanem i specyfiką sektora energetycznego, w związku z czym powielanie tych samych rozwiązań nie zawsze będzie tak samo skuteczne i zrównoważone we wszystkich krajach unijnych. W niniejszej pracy poddano analizie politykę energetyczną Polski i jej instrumenty mające na celu realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki oraz zbadano proces ich dostosowywania do wymagań stawianych przez UE. Wymagania te dotyczą zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. W celu omówienia działań podejmowanych na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w polityce energetycznej Polski w rozprawie przeprowadzono analizę porównawczą polityki energetycznej Niemiec, Szwecji i Austrii, której wyniki mogą być pomocne dla formułowania kierunków prowadzenia polityki energetycznej w Polsce. Państwa te zostały wybrane z uwagi na silnie ukierunkowanie ich polityki energetycznej na realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju, tj. na stosowanie czystych i nowoczesnych technologii oraz systematyczne zwiększanie produkcji energii z odnawialnych źródeł energii. Celem analizy prezentowanej w niniejszej pracy jest zbadanie zakresu, zasięgu i metod działań w dziedzinie dostosowania sektora energetycznego Polski w latach 2004–20206 do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE, dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. Tak zdefiniowanemu celowi głównemu podporządkowano następujące cele pomocnicze: § zaprezentowanie kierunków rozwoju i działań UE na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki oraz przebiegu tego procesu w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii, jak również wskazanie różnic w podejściu poszczególnych państw do zrównoważonego rozwoju energetyki, § ukazanie stanu obecnego oraz perspektyw zrównoważonego rozwoju sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech, Austrii oraz zaprezentowanie różnic i podobieństw w funkcjonowaniu omawianego sektora w tych państwach, § przedstawienie barier stojących przed Polską w dążeniu do zrównoważonego rozwoju energetyki oraz perspektyw rozwojowych. W oparciu o wyżej wskazane cele sformułowano następującą tezę. Zrównoważony rozwój sektora energetycznego Polski wymaga dostosowania regulacji prawnych i narzędzi do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE. Niemniej jednak z powodu charakteru posiadanych zasobów i uwarunkowań geograficznych, ekonomicznych, historycznych i społecznych, polityka energetyczna Polski powinna być ściśle skorelowana z aktualnym stanem i możliwościami polskiego sektora energetycznego. W rozprawie przyjęto również następujące hipotezy pomocnicze: § uwarunkowania historyczne oddziałują na obecny stan sektora energetycznego w Polsce, § sektor energetyczny w Polsce jest oparty głównie na węglu, co znacznie utrudnia przeprowadzenie procesu dekarbonizacji, który stanowi jeden z elementów zrównoważonego rozwoju energetyki, § promowanie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych powinno stanowić kluczowy element polskiej polityki energetycznej. Analizą objęto okres od roku 2004 do 2020, co pozwoliło zaprezentować zmiany, jakie od momentu przystąpienia Polski do UE nastąpiły w polskiej polityce energetycznej w zakresie realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Podjęty problem naukowy, a także określone cele i zadania rozprawy, zdecydowały o wyborze następujących metod badawczych: § analizy literatury, podstaw prawnych oraz dokumentów strategicznych, § analizy porównawczej i opisowej, § statystyki opisowej, § badania ankietowego. Struktura niniejszej rozprawy została podporządkowana wskazanemu celowi głównemu i celom pomocniczym. Dwa pierwsze rozdziały obejmują rozważania teoretyczne, które są punktem odniesienia do badań empirycznych przeprowadzonych w kolejnych rozdziałach pracy. Rozdział pierwszy przedstawia uwarunkowania teoretyczne, wielowymiarowość i specyfikę koncepcji zrównoważonego rozwoju. Uwzględniono w nim również genezę idei zrównoważonego rozwoju, jej definicję, cele i zasady, zdefiniowano koncepcję zrównoważonego rozwoju energetyki, a także ukazano najbardziej zrównoważone źródła energii. W rozdziale drugim przedstawiono źródła powstania polityki energetycznej UE, a także działania podejmowane w tym zakresie, Unia Europejska bowiem jest prekursorem działań na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w jej państwach członkowskich. Następnie omówiono rozwój polityki energetycznej w wybranych państwach UE – Szwecji, Niemczech, Austrii oraz w Polsce. Zaprezentowano różnice w genezie i rozwoju polityki energetycznej tych państw do 2004 r., czyli do chwili przystąpienia Polski do UE. Powstanie i rozwój polityki energetycznej miały ogromny wpływ na obecne funkcjonowanie sektora energetycznego we wszystkich analizowanych państwach. W rozdziale trzecim wyszczególniono najważniejsze cele polityki energetycznej wyznaczone przez UE i ukazano ich znaczenie dla rozwoju zrównoważonej energetyki, ale także całej gospodarki. Ponadto zweryfikowano podstawy prawne funkcjonowania polityki energetycznej w UE oraz stan ich implementacji. Przeanalizowano działania przeprowadzone po 2004 r. w ramach polityki energetycznej w Austrii, Niemczech, Polsce i Szwecji. Przedstawiono też sposób, w jaki Polska dostosowuje się do zmian dokonujących się w polityce energetycznej UE. W rozdziale zawarto również charakterystykę źródeł pozyskania energii odnawialnej i energii konwencjonalnej oraz wyjaśniono, jak koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego odnosi się do energii ze źródeł odnawialnych i jakie miejsce zajmuje energia konwencjonalna w realizacji tej koncepcji. W rozdziale czwartym zaprezentowano, głównie za pomocą analizy popartej danymi statystycznymi, aktualny stan sektora energetycznego od 2004 r. w Polsce, Austrii, Szwecji i Niemczech. Przedstawiono cele ujęte w pakiecie klimatyczno-energetycznym UE, jakie należy osiągnąć w tym sektorze. Przedstawiono szczegółowe dane odnoszące się do tradycyjnych oraz odnawialnych źródeł energii (OZE), ich wydobycia i wykorzystania w sektorze energetycznym wskazanych państw. Następnie porównano i dokonano oceny sposobu funkcjonowania tego sektora. W rozdziale piątym przeprowadzono szczegółową diagnozę znaczenia i roli sektora energetyki w Polsce w oparciu o wyniki badań przedstawionych w poprzednich rozdziałach. Zbadano także istniejące bariery w zrównoważonym rozwoju energetycznym, jak również możliwości ich ograniczania. Wskazano działania, które mogą przyczynić się do rozwoju zrównoważonego sektora energetycznego w Polsce.W pracy wykorzystano literaturę polską oraz obcojęzyczną dotyczącą zrównoważonego rozwoju i polityki energetycznej wybranych państw. Wykorzystano także regulacje UE i krajowe dotyczące polityki energetycznej, strategie rozwojowe na poziomie krajowym oraz unijnym, raporty w sprawie postępów ich wdrażania, a także opracowania urzędów statystycznych.
[[[separator]]]
WSTĘP
Rozdział 1
POJĘCIE, GENEZA ORAZ UWARUNKOWANIA TEORETYCZNE KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
1. Geneza i definicja koncepcji zrównoważonego rozwoju
2. Koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego
3. Zrównoważone korzystanie z zasobów energii
Rozdział 2
GENEZA KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ENERGETYKI
1. Polityka energetyczna UE jako prekursora wyznaczającego trendy rozwojowe zrównoważonej energetyki
2. Geneza, uwarunkowania i kierunki transformacji polityki energetycznej Polski, Niemiec, Austrii i Szwecji do 2004 r.
3. Podobieństwa i różnice w genezie polityki energetycznej w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 3
CELE, PODSTAWY PRAWNE ORAZ KIERUNKI ROZWOJU POLITYKI ENERGETYCZNEJ WYBRANYCH PAŃSTW UE PO 2004 R.
1. Polityka energetyczna dla zrównoważonego rozwoju energetyki
2. Podstawy prawne zrównoważonego rozwoju energetycznego w UE i implementacja przepisów do prawa polskiego
3. Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki na przykładzie Austrii, Niemiec i Szwecji
4. Procesy dostosowywania Polski do zasad i kierunków rozwoju polityki energetycznej wyznaczonych przez UE
5. Odnawialne źródła energii w zrównoważonym rozwoju energetyki
6. Paliwa kopalne w zrównoważonym rozwoju energetyki
Rozdział 4
SEKTOR ENERGETYCZNY W WYBRANYCH PAŃSTWACH UE PO 2004 R.
1. Struktura odnawialnych źródeł energii w Austrii, Niemczech i Szwecji
2. Odnawialne źródła energii w Polsce
3. Paliwa – tradycyjne źródła energii w sektorze energetycznym Polski, Szwecji, Niemiec i Austrii
4. Porównanie funkcjonowania sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 5
POLSKA W DRODZE DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO
1. Zrównoważony rozwój energetyki w Polsce
2. Polityka energetyczna Polski – plany, założenia i możliwości rozwojowe
3. Bariery zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
4. Perspektywy urzeczywistniania zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis tabel
Spis wykresów
Opis
Wstęp
Na przestrzeni ostatnich lat coraz większego znaczenia w rozwoju wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) i całego świata nabiera koncepcja zrównoważonego rozwoju. Uwzględnia ona istnienie trzech równorzędnych i przenikających się wzajemnie płaszczyzn: społecznej, ekonomicznej i ekologicznej. Oznacza to, że proces rozwoju gospodarczego należy traktować w sposób interdyscyplinarny, wykraczający poza czysto ekonomiczne ujęcie i uwzględniający również aspekty społeczne oraz środowiskowe. Koncepcja zrównoważonego rozwoju odnosi się do trzech perspektyw: holistycznej (szerokie oraz wszechstronne ujmowanie zagadnień), globalnej (w szerszej perspektywie zrównoważony rozwój musi się odnosić do całego świata), a także sekularnej (obejmuje wiele pokoleń). Ponadto rozwój zrównoważony powinien uwzględniać zasady etyczne, czyli sprawiedliwość międzypokoleniową i wewnątrzpokoleniową oraz osobistą odpowiedzialność za podejmowane działania. Zasady te skłaniają do dokonywania przewartościowań we wszystkich sferach gospodarki, w tym także w energetyce, ze względu na wyczerpywanie się ograniczonych zasobów energetycznych i degradację środowiska naturalnego. Amerykańska ekonomistka Donella Meadows zauważa, że światowa populacja podwaja się mniej więcej co 40, 50 lat. Natomiast planeta, która dostarcza energię i materiały niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, nie zwiększa swoich zasobów. Jednocześnie wraz ze wzrastającą liczbą ludności i rozwojem gospodarczym świata wciąż zwiększa się globalne zapotrzebowanie na coraz bardziej ograniczone zasoby energetyczne, a globalna gospodarka jest zagrożona wzrastającym deficytem energetycznym, a co za tym idzie – znaczną degradacją środowiska naturalnego oraz zmianami klimatycznymi. UE podejmuje liczne działania, aby sprostać wciąż pojawiającym się wyzwaniom energetycznym. Zrównoważony rozwój energetyki stanowi wyjątkowo trudne wyzwanie zarówno dla Polski, jak i dla całej UE, ale jest to istotny kierunek rozwoju tego sektora. Niniejsza praca stanowi zatem próbę kompleksowego i syntetycznego zbadania istoty zrównoważonego rozwoju energetycznego oraz identyfikacji czynników, które mogłyby wskazywać na to, że energetyka państwa ewoluuje zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Problematyka podjęta w niniejszej rozprawie jest aktualna i ważna, gdyż tylko właściwie prowadzona polityka energetyczna może ukierunkować rozwój sektora energetycznego w taki sposób, aby sprostał nowym wyzwaniom, które stają przed gospodarką krajów UE, w tym Polski. Wyzwania te wiążą się z najważniejszymi zagrożeniami dla rozwoju gospodarczego, jakimi są ograniczoność zasobów oraz degradacja środowiska naturalnego w wyniku m.in. emisji dwutlenku węgla. W dobie zmian klimatycznych oraz rosnącego zapotrzebowania na energię sprostanie wyżej wymienionym zagrożeniom wymaga wdrożenia takiej polityki energetycznej, której instrumenty i zasady będą oddziaływały pozytywnie na zrównoważenie rozwoju energetyki, co z kolei przyczyni się do zrównoważonego rozwoju całych gospodarek. Dotychczas powstały liczne opracowania naukowe na temat zrównoważonego rozwoju energetyki. Wiele uwagi poświęca się w nich kwestiom wpływu polityki energetycznej na środowisko, natomiast w dalszym ciągu zbyt mało miejsca w literaturze zajmują badania nad kompleksowym ujęciem koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki, obejmującym oddziaływanie energetyki nie tylko na środowisko, ale także na gospodarkę i społeczeństwo. Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest pojęciem holistycznym, jednak wciąż jest ujmowana w literaturze w sposób wybiórczy. Ponadto w literaturze Polska jest zazwyczaj porównywana do innych państw członkowskich UE, które lepiej dostosowują się do wymagań unijnych w zakresie energetyki. Pomijany jest jednak fakt, że wszystkie te państwa cechują się zupełnie odmiennym stanem i specyfiką sektora energetycznego, w związku z czym powielanie tych samych rozwiązań nie zawsze będzie tak samo skuteczne i zrównoważone we wszystkich krajach unijnych. W niniejszej pracy poddano analizie politykę energetyczną Polski i jej instrumenty mające na celu realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki oraz zbadano proces ich dostosowywania do wymagań stawianych przez UE. Wymagania te dotyczą zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. W celu omówienia działań podejmowanych na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w polityce energetycznej Polski w rozprawie przeprowadzono analizę porównawczą polityki energetycznej Niemiec, Szwecji i Austrii, której wyniki mogą być pomocne dla formułowania kierunków prowadzenia polityki energetycznej w Polsce. Państwa te zostały wybrane z uwagi na silnie ukierunkowanie ich polityki energetycznej na realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju, tj. na stosowanie czystych i nowoczesnych technologii oraz systematyczne zwiększanie produkcji energii z odnawialnych źródeł energii. Celem analizy prezentowanej w niniejszej pracy jest zbadanie zakresu, zasięgu i metod działań w dziedzinie dostosowania sektora energetycznego Polski w latach 2004–20206 do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE, dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. Tak zdefiniowanemu celowi głównemu podporządkowano następujące cele pomocnicze: § zaprezentowanie kierunków rozwoju i działań UE na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki oraz przebiegu tego procesu w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii, jak również wskazanie różnic w podejściu poszczególnych państw do zrównoważonego rozwoju energetyki, § ukazanie stanu obecnego oraz perspektyw zrównoważonego rozwoju sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech, Austrii oraz zaprezentowanie różnic i podobieństw w funkcjonowaniu omawianego sektora w tych państwach, § przedstawienie barier stojących przed Polską w dążeniu do zrównoważonego rozwoju energetyki oraz perspektyw rozwojowych. W oparciu o wyżej wskazane cele sformułowano następującą tezę. Zrównoważony rozwój sektora energetycznego Polski wymaga dostosowania regulacji prawnych i narzędzi do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE. Niemniej jednak z powodu charakteru posiadanych zasobów i uwarunkowań geograficznych, ekonomicznych, historycznych i społecznych, polityka energetyczna Polski powinna być ściśle skorelowana z aktualnym stanem i możliwościami polskiego sektora energetycznego. W rozprawie przyjęto również następujące hipotezy pomocnicze: § uwarunkowania historyczne oddziałują na obecny stan sektora energetycznego w Polsce, § sektor energetyczny w Polsce jest oparty głównie na węglu, co znacznie utrudnia przeprowadzenie procesu dekarbonizacji, który stanowi jeden z elementów zrównoważonego rozwoju energetyki, § promowanie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych powinno stanowić kluczowy element polskiej polityki energetycznej. Analizą objęto okres od roku 2004 do 2020, co pozwoliło zaprezentować zmiany, jakie od momentu przystąpienia Polski do UE nastąpiły w polskiej polityce energetycznej w zakresie realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Podjęty problem naukowy, a także określone cele i zadania rozprawy, zdecydowały o wyborze następujących metod badawczych: § analizy literatury, podstaw prawnych oraz dokumentów strategicznych, § analizy porównawczej i opisowej, § statystyki opisowej, § badania ankietowego. Struktura niniejszej rozprawy została podporządkowana wskazanemu celowi głównemu i celom pomocniczym. Dwa pierwsze rozdziały obejmują rozważania teoretyczne, które są punktem odniesienia do badań empirycznych przeprowadzonych w kolejnych rozdziałach pracy. Rozdział pierwszy przedstawia uwarunkowania teoretyczne, wielowymiarowość i specyfikę koncepcji zrównoważonego rozwoju. Uwzględniono w nim również genezę idei zrównoważonego rozwoju, jej definicję, cele i zasady, zdefiniowano koncepcję zrównoważonego rozwoju energetyki, a także ukazano najbardziej zrównoważone źródła energii. W rozdziale drugim przedstawiono źródła powstania polityki energetycznej UE, a także działania podejmowane w tym zakresie, Unia Europejska bowiem jest prekursorem działań na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w jej państwach członkowskich. Następnie omówiono rozwój polityki energetycznej w wybranych państwach UE – Szwecji, Niemczech, Austrii oraz w Polsce. Zaprezentowano różnice w genezie i rozwoju polityki energetycznej tych państw do 2004 r., czyli do chwili przystąpienia Polski do UE. Powstanie i rozwój polityki energetycznej miały ogromny wpływ na obecne funkcjonowanie sektora energetycznego we wszystkich analizowanych państwach. W rozdziale trzecim wyszczególniono najważniejsze cele polityki energetycznej wyznaczone przez UE i ukazano ich znaczenie dla rozwoju zrównoważonej energetyki, ale także całej gospodarki. Ponadto zweryfikowano podstawy prawne funkcjonowania polityki energetycznej w UE oraz stan ich implementacji. Przeanalizowano działania przeprowadzone po 2004 r. w ramach polityki energetycznej w Austrii, Niemczech, Polsce i Szwecji. Przedstawiono też sposób, w jaki Polska dostosowuje się do zmian dokonujących się w polityce energetycznej UE. W rozdziale zawarto również charakterystykę źródeł pozyskania energii odnawialnej i energii konwencjonalnej oraz wyjaśniono, jak koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego odnosi się do energii ze źródeł odnawialnych i jakie miejsce zajmuje energia konwencjonalna w realizacji tej koncepcji. W rozdziale czwartym zaprezentowano, głównie za pomocą analizy popartej danymi statystycznymi, aktualny stan sektora energetycznego od 2004 r. w Polsce, Austrii, Szwecji i Niemczech. Przedstawiono cele ujęte w pakiecie klimatyczno-energetycznym UE, jakie należy osiągnąć w tym sektorze. Przedstawiono szczegółowe dane odnoszące się do tradycyjnych oraz odnawialnych źródeł energii (OZE), ich wydobycia i wykorzystania w sektorze energetycznym wskazanych państw. Następnie porównano i dokonano oceny sposobu funkcjonowania tego sektora. W rozdziale piątym przeprowadzono szczegółową diagnozę znaczenia i roli sektora energetyki w Polsce w oparciu o wyniki badań przedstawionych w poprzednich rozdziałach. Zbadano także istniejące bariery w zrównoważonym rozwoju energetycznym, jak również możliwości ich ograniczania. Wskazano działania, które mogą przyczynić się do rozwoju zrównoważonego sektora energetycznego w Polsce.W pracy wykorzystano literaturę polską oraz obcojęzyczną dotyczącą zrównoważonego rozwoju i polityki energetycznej wybranych państw. Wykorzystano także regulacje UE i krajowe dotyczące polityki energetycznej, strategie rozwojowe na poziomie krajowym oraz unijnym, raporty w sprawie postępów ich wdrażania, a także opracowania urzędów statystycznych.
Spis treści
WSTĘP
Rozdział 1
POJĘCIE, GENEZA ORAZ UWARUNKOWANIA TEORETYCZNE KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
1. Geneza i definicja koncepcji zrównoważonego rozwoju
2. Koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego
3. Zrównoważone korzystanie z zasobów energii
Rozdział 2
GENEZA KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ENERGETYKI
1. Polityka energetyczna UE jako prekursora wyznaczającego trendy rozwojowe zrównoważonej energetyki
2. Geneza, uwarunkowania i kierunki transformacji polityki energetycznej Polski, Niemiec, Austrii i Szwecji do 2004 r.
3. Podobieństwa i różnice w genezie polityki energetycznej w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 3
CELE, PODSTAWY PRAWNE ORAZ KIERUNKI ROZWOJU POLITYKI ENERGETYCZNEJ WYBRANYCH PAŃSTW UE PO 2004 R.
1. Polityka energetyczna dla zrównoważonego rozwoju energetyki
2. Podstawy prawne zrównoważonego rozwoju energetycznego w UE i implementacja przepisów do prawa polskiego
3. Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki na przykładzie Austrii, Niemiec i Szwecji
4. Procesy dostosowywania Polski do zasad i kierunków rozwoju polityki energetycznej wyznaczonych przez UE
5. Odnawialne źródła energii w zrównoważonym rozwoju energetyki
6. Paliwa kopalne w zrównoważonym rozwoju energetyki
Rozdział 4
SEKTOR ENERGETYCZNY W WYBRANYCH PAŃSTWACH UE PO 2004 R.
1. Struktura odnawialnych źródeł energii w Austrii, Niemczech i Szwecji
2. Odnawialne źródła energii w Polsce
3. Paliwa – tradycyjne źródła energii w sektorze energetycznym Polski, Szwecji, Niemiec i Austrii
4. Porównanie funkcjonowania sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 5
POLSKA W DRODZE DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO
1. Zrównoważony rozwój energetyki w Polsce
2. Polityka energetyczna Polski – plany, założenia i możliwości rozwojowe
3. Bariery zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
4. Perspektywy urzeczywistniania zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis tabel
Spis wykresów
Opinie
Na przestrzeni ostatnich lat coraz większego znaczenia w rozwoju wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) i całego świata nabiera koncepcja zrównoważonego rozwoju. Uwzględnia ona istnienie trzech równorzędnych i przenikających się wzajemnie płaszczyzn: społecznej, ekonomicznej i ekologicznej. Oznacza to, że proces rozwoju gospodarczego należy traktować w sposób interdyscyplinarny, wykraczający poza czysto ekonomiczne ujęcie i uwzględniający również aspekty społeczne oraz środowiskowe. Koncepcja zrównoważonego rozwoju odnosi się do trzech perspektyw: holistycznej (szerokie oraz wszechstronne ujmowanie zagadnień), globalnej (w szerszej perspektywie zrównoważony rozwój musi się odnosić do całego świata), a także sekularnej (obejmuje wiele pokoleń). Ponadto rozwój zrównoważony powinien uwzględniać zasady etyczne, czyli sprawiedliwość międzypokoleniową i wewnątrzpokoleniową oraz osobistą odpowiedzialność za podejmowane działania. Zasady te skłaniają do dokonywania przewartościowań we wszystkich sferach gospodarki, w tym także w energetyce, ze względu na wyczerpywanie się ograniczonych zasobów energetycznych i degradację środowiska naturalnego. Amerykańska ekonomistka Donella Meadows zauważa, że światowa populacja podwaja się mniej więcej co 40, 50 lat. Natomiast planeta, która dostarcza energię i materiały niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, nie zwiększa swoich zasobów. Jednocześnie wraz ze wzrastającą liczbą ludności i rozwojem gospodarczym świata wciąż zwiększa się globalne zapotrzebowanie na coraz bardziej ograniczone zasoby energetyczne, a globalna gospodarka jest zagrożona wzrastającym deficytem energetycznym, a co za tym idzie – znaczną degradacją środowiska naturalnego oraz zmianami klimatycznymi. UE podejmuje liczne działania, aby sprostać wciąż pojawiającym się wyzwaniom energetycznym. Zrównoważony rozwój energetyki stanowi wyjątkowo trudne wyzwanie zarówno dla Polski, jak i dla całej UE, ale jest to istotny kierunek rozwoju tego sektora. Niniejsza praca stanowi zatem próbę kompleksowego i syntetycznego zbadania istoty zrównoważonego rozwoju energetycznego oraz identyfikacji czynników, które mogłyby wskazywać na to, że energetyka państwa ewoluuje zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Problematyka podjęta w niniejszej rozprawie jest aktualna i ważna, gdyż tylko właściwie prowadzona polityka energetyczna może ukierunkować rozwój sektora energetycznego w taki sposób, aby sprostał nowym wyzwaniom, które stają przed gospodarką krajów UE, w tym Polski. Wyzwania te wiążą się z najważniejszymi zagrożeniami dla rozwoju gospodarczego, jakimi są ograniczoność zasobów oraz degradacja środowiska naturalnego w wyniku m.in. emisji dwutlenku węgla. W dobie zmian klimatycznych oraz rosnącego zapotrzebowania na energię sprostanie wyżej wymienionym zagrożeniom wymaga wdrożenia takiej polityki energetycznej, której instrumenty i zasady będą oddziaływały pozytywnie na zrównoważenie rozwoju energetyki, co z kolei przyczyni się do zrównoważonego rozwoju całych gospodarek. Dotychczas powstały liczne opracowania naukowe na temat zrównoważonego rozwoju energetyki. Wiele uwagi poświęca się w nich kwestiom wpływu polityki energetycznej na środowisko, natomiast w dalszym ciągu zbyt mało miejsca w literaturze zajmują badania nad kompleksowym ujęciem koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki, obejmującym oddziaływanie energetyki nie tylko na środowisko, ale także na gospodarkę i społeczeństwo. Koncepcja zrównoważonego rozwoju jest pojęciem holistycznym, jednak wciąż jest ujmowana w literaturze w sposób wybiórczy. Ponadto w literaturze Polska jest zazwyczaj porównywana do innych państw członkowskich UE, które lepiej dostosowują się do wymagań unijnych w zakresie energetyki. Pomijany jest jednak fakt, że wszystkie te państwa cechują się zupełnie odmiennym stanem i specyfiką sektora energetycznego, w związku z czym powielanie tych samych rozwiązań nie zawsze będzie tak samo skuteczne i zrównoważone we wszystkich krajach unijnych. W niniejszej pracy poddano analizie politykę energetyczną Polski i jej instrumenty mające na celu realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju energetyki oraz zbadano proces ich dostosowywania do wymagań stawianych przez UE. Wymagania te dotyczą zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. W celu omówienia działań podejmowanych na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w polityce energetycznej Polski w rozprawie przeprowadzono analizę porównawczą polityki energetycznej Niemiec, Szwecji i Austrii, której wyniki mogą być pomocne dla formułowania kierunków prowadzenia polityki energetycznej w Polsce. Państwa te zostały wybrane z uwagi na silnie ukierunkowanie ich polityki energetycznej na realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju, tj. na stosowanie czystych i nowoczesnych technologii oraz systematyczne zwiększanie produkcji energii z odnawialnych źródeł energii. Celem analizy prezentowanej w niniejszej pracy jest zbadanie zakresu, zasięgu i metod działań w dziedzinie dostosowania sektora energetycznego Polski w latach 2004–20206 do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE, dotyczących zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki, a także ochrony środowiska naturalnego. Tak zdefiniowanemu celowi głównemu podporządkowano następujące cele pomocnicze: § zaprezentowanie kierunków rozwoju i działań UE na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki oraz przebiegu tego procesu w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii, jak również wskazanie różnic w podejściu poszczególnych państw do zrównoważonego rozwoju energetyki, § ukazanie stanu obecnego oraz perspektyw zrównoważonego rozwoju sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech, Austrii oraz zaprezentowanie różnic i podobieństw w funkcjonowaniu omawianego sektora w tych państwach, § przedstawienie barier stojących przed Polską w dążeniu do zrównoważonego rozwoju energetyki oraz perspektyw rozwojowych. W oparciu o wyżej wskazane cele sformułowano następującą tezę. Zrównoważony rozwój sektora energetycznego Polski wymaga dostosowania regulacji prawnych i narzędzi do wymogów stawianych w tej dziedzinie państwom członkowskim przez UE. Niemniej jednak z powodu charakteru posiadanych zasobów i uwarunkowań geograficznych, ekonomicznych, historycznych i społecznych, polityka energetyczna Polski powinna być ściśle skorelowana z aktualnym stanem i możliwościami polskiego sektora energetycznego. W rozprawie przyjęto również następujące hipotezy pomocnicze: § uwarunkowania historyczne oddziałują na obecny stan sektora energetycznego w Polsce, § sektor energetyczny w Polsce jest oparty głównie na węglu, co znacznie utrudnia przeprowadzenie procesu dekarbonizacji, który stanowi jeden z elementów zrównoważonego rozwoju energetyki, § promowanie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych powinno stanowić kluczowy element polskiej polityki energetycznej. Analizą objęto okres od roku 2004 do 2020, co pozwoliło zaprezentować zmiany, jakie od momentu przystąpienia Polski do UE nastąpiły w polskiej polityce energetycznej w zakresie realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Podjęty problem naukowy, a także określone cele i zadania rozprawy, zdecydowały o wyborze następujących metod badawczych: § analizy literatury, podstaw prawnych oraz dokumentów strategicznych, § analizy porównawczej i opisowej, § statystyki opisowej, § badania ankietowego. Struktura niniejszej rozprawy została podporządkowana wskazanemu celowi głównemu i celom pomocniczym. Dwa pierwsze rozdziały obejmują rozważania teoretyczne, które są punktem odniesienia do badań empirycznych przeprowadzonych w kolejnych rozdziałach pracy. Rozdział pierwszy przedstawia uwarunkowania teoretyczne, wielowymiarowość i specyfikę koncepcji zrównoważonego rozwoju. Uwzględniono w nim również genezę idei zrównoważonego rozwoju, jej definicję, cele i zasady, zdefiniowano koncepcję zrównoważonego rozwoju energetyki, a także ukazano najbardziej zrównoważone źródła energii. W rozdziale drugim przedstawiono źródła powstania polityki energetycznej UE, a także działania podejmowane w tym zakresie, Unia Europejska bowiem jest prekursorem działań na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki w jej państwach członkowskich. Następnie omówiono rozwój polityki energetycznej w wybranych państwach UE – Szwecji, Niemczech, Austrii oraz w Polsce. Zaprezentowano różnice w genezie i rozwoju polityki energetycznej tych państw do 2004 r., czyli do chwili przystąpienia Polski do UE. Powstanie i rozwój polityki energetycznej miały ogromny wpływ na obecne funkcjonowanie sektora energetycznego we wszystkich analizowanych państwach. W rozdziale trzecim wyszczególniono najważniejsze cele polityki energetycznej wyznaczone przez UE i ukazano ich znaczenie dla rozwoju zrównoważonej energetyki, ale także całej gospodarki. Ponadto zweryfikowano podstawy prawne funkcjonowania polityki energetycznej w UE oraz stan ich implementacji. Przeanalizowano działania przeprowadzone po 2004 r. w ramach polityki energetycznej w Austrii, Niemczech, Polsce i Szwecji. Przedstawiono też sposób, w jaki Polska dostosowuje się do zmian dokonujących się w polityce energetycznej UE. W rozdziale zawarto również charakterystykę źródeł pozyskania energii odnawialnej i energii konwencjonalnej oraz wyjaśniono, jak koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego odnosi się do energii ze źródeł odnawialnych i jakie miejsce zajmuje energia konwencjonalna w realizacji tej koncepcji. W rozdziale czwartym zaprezentowano, głównie za pomocą analizy popartej danymi statystycznymi, aktualny stan sektora energetycznego od 2004 r. w Polsce, Austrii, Szwecji i Niemczech. Przedstawiono cele ujęte w pakiecie klimatyczno-energetycznym UE, jakie należy osiągnąć w tym sektorze. Przedstawiono szczegółowe dane odnoszące się do tradycyjnych oraz odnawialnych źródeł energii (OZE), ich wydobycia i wykorzystania w sektorze energetycznym wskazanych państw. Następnie porównano i dokonano oceny sposobu funkcjonowania tego sektora. W rozdziale piątym przeprowadzono szczegółową diagnozę znaczenia i roli sektora energetyki w Polsce w oparciu o wyniki badań przedstawionych w poprzednich rozdziałach. Zbadano także istniejące bariery w zrównoważonym rozwoju energetycznym, jak również możliwości ich ograniczania. Wskazano działania, które mogą przyczynić się do rozwoju zrównoważonego sektora energetycznego w Polsce.W pracy wykorzystano literaturę polską oraz obcojęzyczną dotyczącą zrównoważonego rozwoju i polityki energetycznej wybranych państw. Wykorzystano także regulacje UE i krajowe dotyczące polityki energetycznej, strategie rozwojowe na poziomie krajowym oraz unijnym, raporty w sprawie postępów ich wdrażania, a także opracowania urzędów statystycznych.
WSTĘP
Rozdział 1
POJĘCIE, GENEZA ORAZ UWARUNKOWANIA TEORETYCZNE KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
1. Geneza i definicja koncepcji zrównoważonego rozwoju
2. Koncepcja zrównoważonego rozwoju energetycznego
3. Zrównoważone korzystanie z zasobów energii
Rozdział 2
GENEZA KONCEPCJI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ENERGETYKI
1. Polityka energetyczna UE jako prekursora wyznaczającego trendy rozwojowe zrównoważonej energetyki
2. Geneza, uwarunkowania i kierunki transformacji polityki energetycznej Polski, Niemiec, Austrii i Szwecji do 2004 r.
3. Podobieństwa i różnice w genezie polityki energetycznej w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 3
CELE, PODSTAWY PRAWNE ORAZ KIERUNKI ROZWOJU POLITYKI ENERGETYCZNEJ WYBRANYCH PAŃSTW UE PO 2004 R.
1. Polityka energetyczna dla zrównoważonego rozwoju energetyki
2. Podstawy prawne zrównoważonego rozwoju energetycznego w UE i implementacja przepisów do prawa polskiego
3. Działania na rzecz zrównoważonego rozwoju energetyki na przykładzie Austrii, Niemiec i Szwecji
4. Procesy dostosowywania Polski do zasad i kierunków rozwoju polityki energetycznej wyznaczonych przez UE
5. Odnawialne źródła energii w zrównoważonym rozwoju energetyki
6. Paliwa kopalne w zrównoważonym rozwoju energetyki
Rozdział 4
SEKTOR ENERGETYCZNY W WYBRANYCH PAŃSTWACH UE PO 2004 R.
1. Struktura odnawialnych źródeł energii w Austrii, Niemczech i Szwecji
2. Odnawialne źródła energii w Polsce
3. Paliwa – tradycyjne źródła energii w sektorze energetycznym Polski, Szwecji, Niemiec i Austrii
4. Porównanie funkcjonowania sektora energetycznego w Polsce, Szwecji, Niemczech i Austrii
Rozdział 5
POLSKA W DRODZE DO ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO
1. Zrównoważony rozwój energetyki w Polsce
2. Polityka energetyczna Polski – plany, założenia i możliwości rozwojowe
3. Bariery zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
4. Perspektywy urzeczywistniania zrównoważonego rozwoju energetyki w Polsce
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis tabel
Spis wykresów
