Ulubione
  1. Strona główna
  2. PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI A POLITYKA PODATKOWA GMIN W POLSCE

PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI A POLITYKA PODATKOWA GMIN W POLSCE

autor : Paweł Felis
45,00 zł
40,50 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 4,50 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 40,50 zł
Autor: Paweł Felis
Kod produktu: 978-83-8030-029-3
Cena regularna:
45,00 zł
40,50 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 4,50 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 40,50 zł
Dodaj do ulubionych
Łatwy zwrot towaru w ciągu 14 dni od zakupu bez podania przyczyny
PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI A POLITYKA PODATKOWA GMIN W POLSCE
PODATKI OD NIERUCHOMOŚCI A POLITYKA PODATKOWA GMIN W POLSCE
[[[separator]]]

Jednostki samorządu lokalnego w Polsce korzystają z trzech podstawowych form prawnych dochodów: dochodów własnych oraz transferów z budżetu państwa w postaci subwencji ogólnej i dotacji celowych. Spośród wymienionych źródeł dochodów na szczególną uwagę, ze względu na podjęte w niniejszej monografii rozważania, zasługują dochody własne. Porównując katalog źródeł dochodów własnych przewi­dzianych dla poszczególnych jednostek samorządu lokalnego, czyli gmin i powiatów, należy odnotować ich istotne zróżnicowanie. Gminy - ze względu na zakres i charakter zadań, czyli zaspokajanie elementarnych potrzeb społeczności lokalnej - korzystają z najbardziej wydajnych źródeł dochodów własnych. Ich wielkość, a przede wszystkim udział w strukturze dochodów budżetowych, traktowane są jako swoisty "papierek lakmusowy" poziomu samodzielności finansowej samorządu gminnego, będąc istot­nym wyznacznikiem decentralizacji władzy publicznej.

Gminy, jako jedyne, mają prawo do podatków lokalnych, stanowiących istotne źródło ich dochodów własnych. W budżetach samorządu gminnego można wyróżnić następujące grupy podatków lokalnych: podatki majątkowe (obciążenie określonych elementów majątku nieruchomego, np. podatek od nieruchomości; majątku ruchomego, np. podatek od środków transportowych; opodatkowanie nabycia majątku w sposób nieodpłatny, np. podatek od spadków i darowizn; opodatkowanie nabycia majątku w sposób odpłatny, np. podatek od czynności cywilnoprawnych), podatki dochodo­we (ryczałt w formie karty podatkowej). Ich znaczenie fiskalne w poszczególnych gminach jest różne i zależy przede wszystkim od charakteru i wielkości jednostki.

Podatki lokalne to niewątpliwie ważny element samorządności, bowiem dzięki nim władze gminne mają możliwość oddziaływania na rozwój źródeł tych dochodów i kształtowania ich wielkości. Zgodnie z teorią finansów publicznych oraz normatywnymi standardami istotną część dochodów jednostek lokalnych powinny stanowić podatki lokalne, czyli takie dochody własne, w odniesieniu do których wspólnoty mogłyby realizować własną politykę podatkową. Z treści art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego wynika m.in. prawo samorządu lokalnego do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych dostosowanych do zakresu zadań, a przynajmniej część tych zasobów powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość może on ustalać w zakresie określonym ustawą. Uwzględniając ponadto treść art. 168 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ("jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie"), można stwierdzić, że gminom przysługuje tzw. ograniczone władztwo podatkowe, ponieważ, realizując lokalną politykę podatkową, nie mogą na przykład przekraczać wysokości stawek podatków i opłat lokalnych wyznaczonych w przepisach ustawy. Prowadzenie własnej polityki podatkowej przez gminy oznacza, że mogą one na swoim terenie stymulować kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego.

Oceniając system podatków lokalnych pod względem autonomii podatkowej, należy stwierdzić, że jest ona ograniczona do ich części - niektórych podatków majątkowych. Dotyczy to następujących podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego i od środków transportowych. Trzy pierwsze - co zostanie wykazane w pracy - tworzą system opodatkowania nieruchomości w Polsce.

Należy nadmienić, że w ramach toczącej się od dłuższego czasu dyskusji na temat potrzeby przeprowadzenia reformy systemu finansowego samorządu terytorialne­go w Polsce szczególnie dużo miejsca poświęca się właśnie podatkom od majątku nieruchomego. System ten, ukształtowany w swym ogólnym zarysie w okresie funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej, aż do chwili obecnej nie został poddany gruntownej reformie. W tej sytuacji nie może dziwić, że niewielkie zmia­ny w konstrukcjach poszczególnych podatków majątkowych nie mogą być uznane za działania wystarczające. Z punktu widzenia doktryn: ekonomicznej, finansowej i prawnej oraz interesów podatników uzasadniona jest teza, że w Polsce w XXI w. potrzebna jest reforma systemu podatków majątkowych, nie zaś kolejne jego zmiany.

Wybór tematyki poruszanej w niniejszej pracy podyktowany był przede wszyst­kim tym, że problematyka poświęcona podatkom majątkowym jest niezwykle ubogo reprezentowana w polskiej literaturze ekonomiczno-podatkowej. W większości prac naukowych o charakterze monograficznym autorzy koncentrują się głównie na aspektach prawnych, eksponując przede wszystkim potrzebę reformy systemu podatków od nieruchomości w kontekście przyszłego wprowadzenia w Polsce po­datku ad valorem. W celu rozwinięcia ekonomicznego nurtu rozważań wykorzystano wiedzę z zakresu ekonomii, finansów oraz finansów publicznych. Jego przygotowanie wymagało rozwiązania wielu problemów dotyczących podatków majątkowych oraz podatków lokalnych. Szeroka tematyka sprawiła, że z punktu widzenia klasyfi­kacyjnego niniejsza monografia, o interdyscyplinarnym charakterze, usytuowana jest w nurcie zainteresowań ekonomii sektora publicznego, finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, finansów przedsiębiorstwa oraz prawa podatkowego.

Podjęcie problematyki podatków od majątku nieruchomego znajduje uzasadnienie nie tylko w niedostatku naukowych opracowań na ten temat, lecz także w wadze tego problemu. Po pierwsze, z uwagi na trudności związane z uzasadnieniem dla koncepcji opodatkowania zasobu, czyli zgromadzonego w przeszłości majątku. Po drugie, ze względu na to, że podatki od posiadanych nieruchomości decydują o potencjale dochodowym samorządu gminnego, determinując tym samym stabilną - z założenia - część jego własnych dochodów. Po trzecie, ze względu na możliwość wykorzystania narzędzi podatkowych w oddziaływaniu na rozwój społeczno-gospodarczy społeczności lokalnych.

Przedmiotem rozprawy jest system opodatkowania nieruchomości w Polsce, rozpatrywany jednak nie jako wyodrębniony element, ale jako istotna część składowa systemu dochodów lokalnych, w zakresie których można prowadzić samorządową politykę podatkową. Głównym celem rozprawy jest zbadanie i ocena lokalnej polityki podatkowej realizowanej przez gminy w Polsce w latach 2007-2013 w zakresie podatków od majątku nieruchomego, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Ukazano przy tym specyfikę i znaczenie podatków od nieruchomości w aspekcie możliwości oddziaływania władz gminnych na wydajność tych źródeł.

Przeprowadzenie rozważań wymagało szczegółowego przeanalizowania literatury naukowej. Na podstawie analizowanych materiałów źródłowych oraz wynikających z nich wniosków zaproponowano pewne rozwiązania metodologiczne i koncepcyjne. Dążąc do realizacji celu głównego wyodrębniono system celów szczegółowych obejmujący cele o charakterze teoriopoznawczym, empirycznym i aplikacyjnym, czyli:

1. Przedstawienie specyfiki podatków majątkowych osadzonej w dziedzinie nauk finansowych, ekonomicznych i prawnych.

2. Sformułowanie rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego.

3. Próba uporządkowania wiedzy dotyczącej materii lokalnych podatków mająt­kowych.

4. Przedstawienie w sposób syntetyczny i udokumentowany wybranych aspektów decentralizacji władztwa podatkowego.

5. Ustalenie roli i znaczenia funkcji podatków od majątku nieruchomego, poprzez analizę stworzonych w poszczególnych podatkach od nieruchomości prawnych możliwości motywujących podatników do podjęcia określonych czynności bądź powstrzymywania się od nich.

6. Ocena obecnie obowiązujących unormowań w zakresie opodatkowania posia­danych przez przedsiębiorców nieruchomości i sformułowanie na tej podstawie postulatów przyszłych zmian w ustawodawstwie.

Przybliżenie zagadnienia zróżnicowania lokalnej polityki podatkowej w Polsce, uzupełnione przedstawieniem istotnych czynników ją determinujących.

W pracy dążono do weryfikacji podstawowej hipotezy badawczej, według której przy obecnie obowiązującej konstrukcji podatków od majątku nieruchomego swoboda prowadzenia przez gminy lokalnej polityki podatkowej jest mocno ograniczona. Tak określona hipoteza główna pozwoliła na sformułowanie hipotez szczegółowych, a mianowicie:

1. Polityka podatkowa gmin wpływa na wysokość dochodów własnych poszczególnych jednostek, ale jej skutki w tym samym okresie i kolejnych są zdecydowanie inne.

2. Polityka podatkowa gmin jest silnie zróżnicowana, w zależności od charakterystyki społeczno-gospodarczej jednostek (gminy na prawach powiatu, gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie oraz gminy wiejskie), zamożności oraz ich wielkości.

3. Polityka podatkowa gmin w zakresie poszczególnych podatków od majątku nieruchomego jest uzależniona od rodzaju podatku (podatek od nieruchomości, podatek rolny) oraz od kategorii podatnika (osoba prawna, fizyczna).

4. Zdecydowanie najbardziej wydajnym ze wszystkich podatków od majątku nieruchomego, a nawet podatków lokalnych jest podatek od nieruchomości, dlatego też działania gmin w przypadku tego podatku wpływają na ogólną ocenę polityki podatkowej władz lokalnych.

5. Spośród wszystkich narzędzi lokalnej polityki podatkowej najczęściej wykorzystywanymi są, mające charakter ogólny, obniżki stawek podatkowych.

Weryfikacja hipotez nastąpiła na podstawie analizy materiału statystycznego za lata 2007-2013. Niezbędnym źródłem informacji były dane pochodzące ze sprawozdania z wykonania planu dochodów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego (sprawozdanie Rb-27s). Przeprowadzone na podstawie sprawozdań budżetowych analizy odnoszą się do wszystkich gmin w Polsce. Drugim podstawowym źródłem są szczegółowe dane dotyczące miast Unii Metropolii Polskich. Do osiągnięcia celów pracy oraz zweryfikowania postawionych hipotez zastosowano kilka metod badawczych, przede wszystkim statystyki opisowej (wskaźniki struktury i dynamiki), a także analizę korelacyjną i analizę korespondencji. Przeprowadzono również badania literaturowe, analizę aktów prawnych oraz analizę opisową i porównawczą. Analizując ustawy regulujące poszczególne podatki od majątku nieruchomego, uwzględniono przede wszystkim stan prawny na 31 grudnia 2014 r., jednak w wielu miejscach nawiązano do wcześniej obowiązujących przepisów. Wskazanie mankamentów obo­wiązujących regulacji ustawowych w zakresie podatków od nieruchomości wymagało odwołania się do dorobku doktryny, orzecznictwa sądowego oraz informacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego. Dokonując wyboru źródeł, starano się, by zostały uwzględnione te najważniejsze, mające znaczenie dla prezentowanej w rozprawie problematyki.

Praca została podzielona na cztery rozdziały. Rozdział pierwszy dotyczy w całości podatków majątkowych, przede wszystkim podatków od majątku nieruchomego. Na początku skoncentrowano uwagę na istocie podatków majątkowych, co znalazło odzwierciedlenie w rozważaniach dotyczących problemów związanych ze zdefiniowaniem majątku - jako przedmiotu opodatkowania w podatkach majątkowych, sformułowaniem jednolitej i precyzyjnej definicji pojęcia podatków majątkowych, oceną roli i znaczenia funkcji podatków majątkowych oraz zaproponowaniem jednolitej klasyfikacji, dzięki której możliwe byłoby grupowanie wszystkich znanych rodzajów podatków majątkowych. W dalszej części rozdziału nacisk położony został na implikacje opodatkowania majątku. Szczególnie dużo miejsca poświęcono na kwe­stie dotyczące podatków od nieruchomości, odnosząc się do tak ważnych zagadnień jak problem ich efektywności i sprawiedliwości. Podjęte rozważania prowadzą do wniosku, że konieczna jest właściwa legitymizacja poboru podatków. Stąd propozycja sformułowanych przez autora rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego. Podatek od nieruchomości, przede wszystkim nieruchomości komercyjnych, jest podatkiem zniekształcającym, dlatego też dokonano przeglądu zachowań przedsiębiorców w obliczu opodatkowania majątku wykorzystywanego w działalności gospodarczej. Ponadto ukazano wpływ opodatkowania majątku na działalność operacyjną i inwestycyjną przedsiębiorstw.

W rozdziale drugim podjęto wybrane wątki decentralizacji finansów publicznych oraz samodzielności finansowej gmin w Polsce. Nie jest bowiem możliwe ukazanie rzeczywistych treści podatków majątkowych bez prezentacji i analizy podatków lokalnych. Podatki majątkowe, jak wiemy, stanowią wyłączne źródła dochodów własnych gmin. Takie ujęcie problemu stanowi jednocześnie próbę odpowiedzi na pytanie, czy podatki majątkowe - uwzględniając przyjęte kryteria racjonalnego systemu podatków lokalnych - należy postrzegać jako najlepszy rodzaj podatków lokalnych. Podniesiono też kwestię, że analiza zarówno polskiego piśmiennictwa naukowego, jak i obowiązujących aktów prawnych pozostawia wrażenie pewnego chaosu terminologicznego w zakresie najważniejszych pojęć. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na prezentowane koncepcje pozwalające na uporządkowanie tej materii. Rozważania nad zagadnieniem władztwa podatkowego prowadzone są na następujących płaszczyznach: prawnej (uprawnienia prawotwórcze jednostek samorządu terytorialnego w stanowieniu podatków lokalnych), koncepcyjnej (podział źródeł dochodów publicznych między rząd centralny a samorząd terytorialny) oraz ekonomicznej (występujące rozwiązania w zakresie władztwa podatkowego i ich kon­sekwencje). Przybliżając problemy władztwa podatkowego, nie sposób nie zauważyć, że samodzielność w określaniu konstrukcji prawnej badanych podatków majątkowych może pośrednio wpływać na sytuację ekonomiczną samorządu lokalnego, ale przede wszystkim bezpośrednio określa ją atrakcyjność terenu danej gminy i znajdujących się na jej obszarze przedsiębiorstw. Logiczną kontynuacją tego obszaru tematycznego jest problematyka dotycząca istoty lokalnej polityki podatkowej oraz czynników ją kształtujących. Celem tej części rozdziału było zidentyfikowanie, zdefiniowanie oraz scharakteryzowanie obszarów i narzędzi oddziaływania samorządu gminnego na gospodarkę lokalną.

Zasadniczym celem rozdziału trzeciego jest wskazanie i przeanalizowanie najważniejszych elementów konstrukcyjnych podatków od posiadanych nieruchomości, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Przyjęto, że powinny być one - mimo prawnego uregulowania w odrębnych ustawach - zaprezentowane łącznie. Było to możliwe dzięki analizie jednej tylko podgrupy podatków majątkowych - podatków od posiadanych nieruchomości. Zaproponowane ujęcie w postaci wykorzystania kryteriów racjonalnego systemu podatkowego pozwoliło wskazać istotne mankamenty istniejącego systemu, co może odegrać kluczową rolę w kontekście jego reformy.

W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań empirycznych polityki podatkowej władz gminnych w Polsce w latach 2007-2013 w różnych układach, czyli dla gmin ogółem, oddzielnie dla poszczególnych rodzajów gmin (miast na prawach powiatu, gmin miejskich, gmin miejsko-wiejskich, gmin wiejskich); w zakresie wszystkich podatków od majątku nieruchomego, w zakresie poszczególnych podatków; oraz w stosunku do wszystkich podatników, a także oddzielnie dla osób prawnych i fizycznych. Na podstawie danych statystycznych dotyczących wszystkich gmin zaprezentowano najpierw skalę zasilania budżetu samorządu gminnego (funkcja pierwotna podatków), na tle najważniejszych czynników ją różnicujących. Uznano, że spośród nich największe znaczenie ma omówiona w rozdziale trzecim konstrukcja prawna podatków, sprawność organów podatkowych w ich egzekwowaniu, rozmiesz­czenie przestrzenne bazy podatkowej oraz wykorzystanie przez gminy przyznanego im władztwa podatkowego. Następnie przeprowadzono analizy pokazujące zróżni­cowanie polityk podatkowych w poszczególnych kategoriach gmin. Podjęto próbę określenia i zbadania zarówno stosowania narzędzi lokalnej polityki podatkowej, jak i ich praktycznej skuteczności, przejawiającej się w kolejnych okresach we wzroście dochodów budżetowych. W ostatniej części rozdziału przeprowadzono bardziej szczegółowe analizy dotyczące polityki podatkowej prowadzonej przez miasta Unii Metropolii Polskich. Analizy dotyczą lat 2010-2013 i wykorzystano w nich nie tylko dane pochodzące z oficjalnych sprawozdań budżetowych miast, lecz także szczegółowe informacje dotyczące ludności, liczby mieszkań, powierzchni użytkowej nieruchomości mieszkalnych oraz uchwały rady miast w sprawie określania wysokości stawek podatku od nieruchomości.

[[[separator]]]

Wstęp

 

Rozdział 1. Podatki od majątku nieruchomego jako przedmiot refleksji ekonomicznej

1.1. Pojęcie majątku ze szczególnym uwzględnieniem nieruchomości w ujęciu różnych dyscyplin naukowych

1.2. Podatki majątkowe - klasyfikacje i modele

1.3. Funkcje i cechy podatków majątkowych

1.4. Ekonomiczna efektywność i sprawiedliwość podatków od nieruchomości

1.5. Legitymizacja opodatkowania majątku

1.6. Reakcje podmiotów na opodatkowanie majątku nieruchomego

1.7. Wpływ podatków od nieruchomości na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i jego gospodarkę finansową

 

Rozdział 2. Samorząd gminny - jego kompetencje a system podatków lokalnych

2.1. Rola samorządu gminnego w kształtowaniu rozwoju lokalnego

2.2. Podatki jako źródło dochodów własnych gmin

2.3. Istota oraz kryteria oceny racjonalności systemu podatków lokalnych

2.3.1. Pojęcie i zakres podatków lokalnych

2.3.2. Cechy podatków tworzących system podatków lokalnych

2.4. Wybrane problemy decentralizacji władztwa podatkowego

2.4.1. Skutki przekazania władztwa podatkowego podmiotom lokalnym

2.4.2. Uprawnienia gmin w kształtowaniu konstrukcji prawnej podatków od nieruchomości

2.5. Polityka podatkowa władz lokalnych

2.5.1. Pojęcie i zakres gminnej polityki podatkowej

3.5.2. Czynniki kształtujące gminną politykę podatkową

2.5.3. Polskie i zagraniczne badania lokalnej polityki podatkowej

 

Rozdział 3. Regulacje prawne i treść ekonomiczna systemu opodatkowania nieruchomości w Polsce

3.1. Pojęcie systemu opodatkowania nieruchomości

3.2. Konstrukcja prawna podatków obciążających posiadane nieruchomości

3.2.1. Zakres podmiotowy podatków

3.2.2. Zakres przedmiotowy podatków

3.2.3. Wysokość i rodzaje stawek w podatkach od majątku nieruchomego

3.2.3.1. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku od nieruchomości

3.2.3.2. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku rolnym

3.2.3.3. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku leśnym

3.2.4. Elementy stymulacyjne w konstrukcji podatków od nieruchomości związane z działalnością gospodarczą

 

Rozdział 4. Polityka podatkowa polskich samorządów gminnych

4.1. Metoda i zakres badania

4.2. Znaczenie podatków od majątku nieruchomego jako źródła dochodów budżetów gmin

4.3. Zróżnicowanie gminnej polityki podatkowej - narzędzia władztwa podatkowego i kategorie gmin

4.4. Wpływ wykorzystania narzędzi władztwa podatkowego na wielkość dochodów budżetowych gmin

4.5. Lokalna polityka w zakresie podatku od nieruchomości w miastach Unii Metropolii Polskich

 

Zakończenie

 

Bibliografia

Opis

Wydanie: 1
Rok wydania: 2015
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 230

Wstęp

Jednostki samorządu lokalnego w Polsce korzystają z trzech podstawowych form prawnych dochodów: dochodów własnych oraz transferów z budżetu państwa w postaci subwencji ogólnej i dotacji celowych. Spośród wymienionych źródeł dochodów na szczególną uwagę, ze względu na podjęte w niniejszej monografii rozważania, zasługują dochody własne. Porównując katalog źródeł dochodów własnych przewi­dzianych dla poszczególnych jednostek samorządu lokalnego, czyli gmin i powiatów, należy odnotować ich istotne zróżnicowanie. Gminy - ze względu na zakres i charakter zadań, czyli zaspokajanie elementarnych potrzeb społeczności lokalnej - korzystają z najbardziej wydajnych źródeł dochodów własnych. Ich wielkość, a przede wszystkim udział w strukturze dochodów budżetowych, traktowane są jako swoisty "papierek lakmusowy" poziomu samodzielności finansowej samorządu gminnego, będąc istot­nym wyznacznikiem decentralizacji władzy publicznej.

Gminy, jako jedyne, mają prawo do podatków lokalnych, stanowiących istotne źródło ich dochodów własnych. W budżetach samorządu gminnego można wyróżnić następujące grupy podatków lokalnych: podatki majątkowe (obciążenie określonych elementów majątku nieruchomego, np. podatek od nieruchomości; majątku ruchomego, np. podatek od środków transportowych; opodatkowanie nabycia majątku w sposób nieodpłatny, np. podatek od spadków i darowizn; opodatkowanie nabycia majątku w sposób odpłatny, np. podatek od czynności cywilnoprawnych), podatki dochodo­we (ryczałt w formie karty podatkowej). Ich znaczenie fiskalne w poszczególnych gminach jest różne i zależy przede wszystkim od charakteru i wielkości jednostki.

Podatki lokalne to niewątpliwie ważny element samorządności, bowiem dzięki nim władze gminne mają możliwość oddziaływania na rozwój źródeł tych dochodów i kształtowania ich wielkości. Zgodnie z teorią finansów publicznych oraz normatywnymi standardami istotną część dochodów jednostek lokalnych powinny stanowić podatki lokalne, czyli takie dochody własne, w odniesieniu do których wspólnoty mogłyby realizować własną politykę podatkową. Z treści art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego wynika m.in. prawo samorządu lokalnego do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych dostosowanych do zakresu zadań, a przynajmniej część tych zasobów powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość może on ustalać w zakresie określonym ustawą. Uwzględniając ponadto treść art. 168 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ("jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie"), można stwierdzić, że gminom przysługuje tzw. ograniczone władztwo podatkowe, ponieważ, realizując lokalną politykę podatkową, nie mogą na przykład przekraczać wysokości stawek podatków i opłat lokalnych wyznaczonych w przepisach ustawy. Prowadzenie własnej polityki podatkowej przez gminy oznacza, że mogą one na swoim terenie stymulować kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego.

Oceniając system podatków lokalnych pod względem autonomii podatkowej, należy stwierdzić, że jest ona ograniczona do ich części - niektórych podatków majątkowych. Dotyczy to następujących podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego i od środków transportowych. Trzy pierwsze - co zostanie wykazane w pracy - tworzą system opodatkowania nieruchomości w Polsce.

Należy nadmienić, że w ramach toczącej się od dłuższego czasu dyskusji na temat potrzeby przeprowadzenia reformy systemu finansowego samorządu terytorialne­go w Polsce szczególnie dużo miejsca poświęca się właśnie podatkom od majątku nieruchomego. System ten, ukształtowany w swym ogólnym zarysie w okresie funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej, aż do chwili obecnej nie został poddany gruntownej reformie. W tej sytuacji nie może dziwić, że niewielkie zmia­ny w konstrukcjach poszczególnych podatków majątkowych nie mogą być uznane za działania wystarczające. Z punktu widzenia doktryn: ekonomicznej, finansowej i prawnej oraz interesów podatników uzasadniona jest teza, że w Polsce w XXI w. potrzebna jest reforma systemu podatków majątkowych, nie zaś kolejne jego zmiany.

Wybór tematyki poruszanej w niniejszej pracy podyktowany był przede wszyst­kim tym, że problematyka poświęcona podatkom majątkowym jest niezwykle ubogo reprezentowana w polskiej literaturze ekonomiczno-podatkowej. W większości prac naukowych o charakterze monograficznym autorzy koncentrują się głównie na aspektach prawnych, eksponując przede wszystkim potrzebę reformy systemu podatków od nieruchomości w kontekście przyszłego wprowadzenia w Polsce po­datku ad valorem. W celu rozwinięcia ekonomicznego nurtu rozważań wykorzystano wiedzę z zakresu ekonomii, finansów oraz finansów publicznych. Jego przygotowanie wymagało rozwiązania wielu problemów dotyczących podatków majątkowych oraz podatków lokalnych. Szeroka tematyka sprawiła, że z punktu widzenia klasyfi­kacyjnego niniejsza monografia, o interdyscyplinarnym charakterze, usytuowana jest w nurcie zainteresowań ekonomii sektora publicznego, finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, finansów przedsiębiorstwa oraz prawa podatkowego.

Podjęcie problematyki podatków od majątku nieruchomego znajduje uzasadnienie nie tylko w niedostatku naukowych opracowań na ten temat, lecz także w wadze tego problemu. Po pierwsze, z uwagi na trudności związane z uzasadnieniem dla koncepcji opodatkowania zasobu, czyli zgromadzonego w przeszłości majątku. Po drugie, ze względu na to, że podatki od posiadanych nieruchomości decydują o potencjale dochodowym samorządu gminnego, determinując tym samym stabilną - z założenia - część jego własnych dochodów. Po trzecie, ze względu na możliwość wykorzystania narzędzi podatkowych w oddziaływaniu na rozwój społeczno-gospodarczy społeczności lokalnych.

Przedmiotem rozprawy jest system opodatkowania nieruchomości w Polsce, rozpatrywany jednak nie jako wyodrębniony element, ale jako istotna część składowa systemu dochodów lokalnych, w zakresie których można prowadzić samorządową politykę podatkową. Głównym celem rozprawy jest zbadanie i ocena lokalnej polityki podatkowej realizowanej przez gminy w Polsce w latach 2007-2013 w zakresie podatków od majątku nieruchomego, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Ukazano przy tym specyfikę i znaczenie podatków od nieruchomości w aspekcie możliwości oddziaływania władz gminnych na wydajność tych źródeł.

Przeprowadzenie rozważań wymagało szczegółowego przeanalizowania literatury naukowej. Na podstawie analizowanych materiałów źródłowych oraz wynikających z nich wniosków zaproponowano pewne rozwiązania metodologiczne i koncepcyjne. Dążąc do realizacji celu głównego wyodrębniono system celów szczegółowych obejmujący cele o charakterze teoriopoznawczym, empirycznym i aplikacyjnym, czyli:

1. Przedstawienie specyfiki podatków majątkowych osadzonej w dziedzinie nauk finansowych, ekonomicznych i prawnych.

2. Sformułowanie rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego.

3. Próba uporządkowania wiedzy dotyczącej materii lokalnych podatków mająt­kowych.

4. Przedstawienie w sposób syntetyczny i udokumentowany wybranych aspektów decentralizacji władztwa podatkowego.

5. Ustalenie roli i znaczenia funkcji podatków od majątku nieruchomego, poprzez analizę stworzonych w poszczególnych podatkach od nieruchomości prawnych możliwości motywujących podatników do podjęcia określonych czynności bądź powstrzymywania się od nich.

6. Ocena obecnie obowiązujących unormowań w zakresie opodatkowania posia­danych przez przedsiębiorców nieruchomości i sformułowanie na tej podstawie postulatów przyszłych zmian w ustawodawstwie.

Przybliżenie zagadnienia zróżnicowania lokalnej polityki podatkowej w Polsce, uzupełnione przedstawieniem istotnych czynników ją determinujących.

W pracy dążono do weryfikacji podstawowej hipotezy badawczej, według której przy obecnie obowiązującej konstrukcji podatków od majątku nieruchomego swoboda prowadzenia przez gminy lokalnej polityki podatkowej jest mocno ograniczona. Tak określona hipoteza główna pozwoliła na sformułowanie hipotez szczegółowych, a mianowicie:

1. Polityka podatkowa gmin wpływa na wysokość dochodów własnych poszczególnych jednostek, ale jej skutki w tym samym okresie i kolejnych są zdecydowanie inne.

2. Polityka podatkowa gmin jest silnie zróżnicowana, w zależności od charakterystyki społeczno-gospodarczej jednostek (gminy na prawach powiatu, gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie oraz gminy wiejskie), zamożności oraz ich wielkości.

3. Polityka podatkowa gmin w zakresie poszczególnych podatków od majątku nieruchomego jest uzależniona od rodzaju podatku (podatek od nieruchomości, podatek rolny) oraz od kategorii podatnika (osoba prawna, fizyczna).

4. Zdecydowanie najbardziej wydajnym ze wszystkich podatków od majątku nieruchomego, a nawet podatków lokalnych jest podatek od nieruchomości, dlatego też działania gmin w przypadku tego podatku wpływają na ogólną ocenę polityki podatkowej władz lokalnych.

5. Spośród wszystkich narzędzi lokalnej polityki podatkowej najczęściej wykorzystywanymi są, mające charakter ogólny, obniżki stawek podatkowych.

Weryfikacja hipotez nastąpiła na podstawie analizy materiału statystycznego za lata 2007-2013. Niezbędnym źródłem informacji były dane pochodzące ze sprawozdania z wykonania planu dochodów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego (sprawozdanie Rb-27s). Przeprowadzone na podstawie sprawozdań budżetowych analizy odnoszą się do wszystkich gmin w Polsce. Drugim podstawowym źródłem są szczegółowe dane dotyczące miast Unii Metropolii Polskich. Do osiągnięcia celów pracy oraz zweryfikowania postawionych hipotez zastosowano kilka metod badawczych, przede wszystkim statystyki opisowej (wskaźniki struktury i dynamiki), a także analizę korelacyjną i analizę korespondencji. Przeprowadzono również badania literaturowe, analizę aktów prawnych oraz analizę opisową i porównawczą. Analizując ustawy regulujące poszczególne podatki od majątku nieruchomego, uwzględniono przede wszystkim stan prawny na 31 grudnia 2014 r., jednak w wielu miejscach nawiązano do wcześniej obowiązujących przepisów. Wskazanie mankamentów obo­wiązujących regulacji ustawowych w zakresie podatków od nieruchomości wymagało odwołania się do dorobku doktryny, orzecznictwa sądowego oraz informacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego. Dokonując wyboru źródeł, starano się, by zostały uwzględnione te najważniejsze, mające znaczenie dla prezentowanej w rozprawie problematyki.

Praca została podzielona na cztery rozdziały. Rozdział pierwszy dotyczy w całości podatków majątkowych, przede wszystkim podatków od majątku nieruchomego. Na początku skoncentrowano uwagę na istocie podatków majątkowych, co znalazło odzwierciedlenie w rozważaniach dotyczących problemów związanych ze zdefiniowaniem majątku - jako przedmiotu opodatkowania w podatkach majątkowych, sformułowaniem jednolitej i precyzyjnej definicji pojęcia podatków majątkowych, oceną roli i znaczenia funkcji podatków majątkowych oraz zaproponowaniem jednolitej klasyfikacji, dzięki której możliwe byłoby grupowanie wszystkich znanych rodzajów podatków majątkowych. W dalszej części rozdziału nacisk położony został na implikacje opodatkowania majątku. Szczególnie dużo miejsca poświęcono na kwe­stie dotyczące podatków od nieruchomości, odnosząc się do tak ważnych zagadnień jak problem ich efektywności i sprawiedliwości. Podjęte rozważania prowadzą do wniosku, że konieczna jest właściwa legitymizacja poboru podatków. Stąd propozycja sformułowanych przez autora rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego. Podatek od nieruchomości, przede wszystkim nieruchomości komercyjnych, jest podatkiem zniekształcającym, dlatego też dokonano przeglądu zachowań przedsiębiorców w obliczu opodatkowania majątku wykorzystywanego w działalności gospodarczej. Ponadto ukazano wpływ opodatkowania majątku na działalność operacyjną i inwestycyjną przedsiębiorstw.

W rozdziale drugim podjęto wybrane wątki decentralizacji finansów publicznych oraz samodzielności finansowej gmin w Polsce. Nie jest bowiem możliwe ukazanie rzeczywistych treści podatków majątkowych bez prezentacji i analizy podatków lokalnych. Podatki majątkowe, jak wiemy, stanowią wyłączne źródła dochodów własnych gmin. Takie ujęcie problemu stanowi jednocześnie próbę odpowiedzi na pytanie, czy podatki majątkowe - uwzględniając przyjęte kryteria racjonalnego systemu podatków lokalnych - należy postrzegać jako najlepszy rodzaj podatków lokalnych. Podniesiono też kwestię, że analiza zarówno polskiego piśmiennictwa naukowego, jak i obowiązujących aktów prawnych pozostawia wrażenie pewnego chaosu terminologicznego w zakresie najważniejszych pojęć. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na prezentowane koncepcje pozwalające na uporządkowanie tej materii. Rozważania nad zagadnieniem władztwa podatkowego prowadzone są na następujących płaszczyznach: prawnej (uprawnienia prawotwórcze jednostek samorządu terytorialnego w stanowieniu podatków lokalnych), koncepcyjnej (podział źródeł dochodów publicznych między rząd centralny a samorząd terytorialny) oraz ekonomicznej (występujące rozwiązania w zakresie władztwa podatkowego i ich kon­sekwencje). Przybliżając problemy władztwa podatkowego, nie sposób nie zauważyć, że samodzielność w określaniu konstrukcji prawnej badanych podatków majątkowych może pośrednio wpływać na sytuację ekonomiczną samorządu lokalnego, ale przede wszystkim bezpośrednio określa ją atrakcyjność terenu danej gminy i znajdujących się na jej obszarze przedsiębiorstw. Logiczną kontynuacją tego obszaru tematycznego jest problematyka dotycząca istoty lokalnej polityki podatkowej oraz czynników ją kształtujących. Celem tej części rozdziału było zidentyfikowanie, zdefiniowanie oraz scharakteryzowanie obszarów i narzędzi oddziaływania samorządu gminnego na gospodarkę lokalną.

Zasadniczym celem rozdziału trzeciego jest wskazanie i przeanalizowanie najważniejszych elementów konstrukcyjnych podatków od posiadanych nieruchomości, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Przyjęto, że powinny być one - mimo prawnego uregulowania w odrębnych ustawach - zaprezentowane łącznie. Było to możliwe dzięki analizie jednej tylko podgrupy podatków majątkowych - podatków od posiadanych nieruchomości. Zaproponowane ujęcie w postaci wykorzystania kryteriów racjonalnego systemu podatkowego pozwoliło wskazać istotne mankamenty istniejącego systemu, co może odegrać kluczową rolę w kontekście jego reformy.

W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań empirycznych polityki podatkowej władz gminnych w Polsce w latach 2007-2013 w różnych układach, czyli dla gmin ogółem, oddzielnie dla poszczególnych rodzajów gmin (miast na prawach powiatu, gmin miejskich, gmin miejsko-wiejskich, gmin wiejskich); w zakresie wszystkich podatków od majątku nieruchomego, w zakresie poszczególnych podatków; oraz w stosunku do wszystkich podatników, a także oddzielnie dla osób prawnych i fizycznych. Na podstawie danych statystycznych dotyczących wszystkich gmin zaprezentowano najpierw skalę zasilania budżetu samorządu gminnego (funkcja pierwotna podatków), na tle najważniejszych czynników ją różnicujących. Uznano, że spośród nich największe znaczenie ma omówiona w rozdziale trzecim konstrukcja prawna podatków, sprawność organów podatkowych w ich egzekwowaniu, rozmiesz­czenie przestrzenne bazy podatkowej oraz wykorzystanie przez gminy przyznanego im władztwa podatkowego. Następnie przeprowadzono analizy pokazujące zróżni­cowanie polityk podatkowych w poszczególnych kategoriach gmin. Podjęto próbę określenia i zbadania zarówno stosowania narzędzi lokalnej polityki podatkowej, jak i ich praktycznej skuteczności, przejawiającej się w kolejnych okresach we wzroście dochodów budżetowych. W ostatniej części rozdziału przeprowadzono bardziej szczegółowe analizy dotyczące polityki podatkowej prowadzonej przez miasta Unii Metropolii Polskich. Analizy dotyczą lat 2010-2013 i wykorzystano w nich nie tylko dane pochodzące z oficjalnych sprawozdań budżetowych miast, lecz także szczegółowe informacje dotyczące ludności, liczby mieszkań, powierzchni użytkowej nieruchomości mieszkalnych oraz uchwały rady miast w sprawie określania wysokości stawek podatku od nieruchomości.

Spis treści

Wstęp

 

Rozdział 1. Podatki od majątku nieruchomego jako przedmiot refleksji ekonomicznej

1.1. Pojęcie majątku ze szczególnym uwzględnieniem nieruchomości w ujęciu różnych dyscyplin naukowych

1.2. Podatki majątkowe - klasyfikacje i modele

1.3. Funkcje i cechy podatków majątkowych

1.4. Ekonomiczna efektywność i sprawiedliwość podatków od nieruchomości

1.5. Legitymizacja opodatkowania majątku

1.6. Reakcje podmiotów na opodatkowanie majątku nieruchomego

1.7. Wpływ podatków od nieruchomości na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i jego gospodarkę finansową

 

Rozdział 2. Samorząd gminny - jego kompetencje a system podatków lokalnych

2.1. Rola samorządu gminnego w kształtowaniu rozwoju lokalnego

2.2. Podatki jako źródło dochodów własnych gmin

2.3. Istota oraz kryteria oceny racjonalności systemu podatków lokalnych

2.3.1. Pojęcie i zakres podatków lokalnych

2.3.2. Cechy podatków tworzących system podatków lokalnych

2.4. Wybrane problemy decentralizacji władztwa podatkowego

2.4.1. Skutki przekazania władztwa podatkowego podmiotom lokalnym

2.4.2. Uprawnienia gmin w kształtowaniu konstrukcji prawnej podatków od nieruchomości

2.5. Polityka podatkowa władz lokalnych

2.5.1. Pojęcie i zakres gminnej polityki podatkowej

3.5.2. Czynniki kształtujące gminną politykę podatkową

2.5.3. Polskie i zagraniczne badania lokalnej polityki podatkowej

 

Rozdział 3. Regulacje prawne i treść ekonomiczna systemu opodatkowania nieruchomości w Polsce

3.1. Pojęcie systemu opodatkowania nieruchomości

3.2. Konstrukcja prawna podatków obciążających posiadane nieruchomości

3.2.1. Zakres podmiotowy podatków

3.2.2. Zakres przedmiotowy podatków

3.2.3. Wysokość i rodzaje stawek w podatkach od majątku nieruchomego

3.2.3.1. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku od nieruchomości

3.2.3.2. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku rolnym

3.2.3.3. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku leśnym

3.2.4. Elementy stymulacyjne w konstrukcji podatków od nieruchomości związane z działalnością gospodarczą

 

Rozdział 4. Polityka podatkowa polskich samorządów gminnych

4.1. Metoda i zakres badania

4.2. Znaczenie podatków od majątku nieruchomego jako źródła dochodów budżetów gmin

4.3. Zróżnicowanie gminnej polityki podatkowej - narzędzia władztwa podatkowego i kategorie gmin

4.4. Wpływ wykorzystania narzędzi władztwa podatkowego na wielkość dochodów budżetowych gmin

4.5. Lokalna polityka w zakresie podatku od nieruchomości w miastach Unii Metropolii Polskich

 

Zakończenie

 

Bibliografia

Opinie

Twoja ocena:
Wydanie: 1
Rok wydania: 2015
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 230

Jednostki samorządu lokalnego w Polsce korzystają z trzech podstawowych form prawnych dochodów: dochodów własnych oraz transferów z budżetu państwa w postaci subwencji ogólnej i dotacji celowych. Spośród wymienionych źródeł dochodów na szczególną uwagę, ze względu na podjęte w niniejszej monografii rozważania, zasługują dochody własne. Porównując katalog źródeł dochodów własnych przewi­dzianych dla poszczególnych jednostek samorządu lokalnego, czyli gmin i powiatów, należy odnotować ich istotne zróżnicowanie. Gminy - ze względu na zakres i charakter zadań, czyli zaspokajanie elementarnych potrzeb społeczności lokalnej - korzystają z najbardziej wydajnych źródeł dochodów własnych. Ich wielkość, a przede wszystkim udział w strukturze dochodów budżetowych, traktowane są jako swoisty "papierek lakmusowy" poziomu samodzielności finansowej samorządu gminnego, będąc istot­nym wyznacznikiem decentralizacji władzy publicznej.

Gminy, jako jedyne, mają prawo do podatków lokalnych, stanowiących istotne źródło ich dochodów własnych. W budżetach samorządu gminnego można wyróżnić następujące grupy podatków lokalnych: podatki majątkowe (obciążenie określonych elementów majątku nieruchomego, np. podatek od nieruchomości; majątku ruchomego, np. podatek od środków transportowych; opodatkowanie nabycia majątku w sposób nieodpłatny, np. podatek od spadków i darowizn; opodatkowanie nabycia majątku w sposób odpłatny, np. podatek od czynności cywilnoprawnych), podatki dochodo­we (ryczałt w formie karty podatkowej). Ich znaczenie fiskalne w poszczególnych gminach jest różne i zależy przede wszystkim od charakteru i wielkości jednostki.

Podatki lokalne to niewątpliwie ważny element samorządności, bowiem dzięki nim władze gminne mają możliwość oddziaływania na rozwój źródeł tych dochodów i kształtowania ich wielkości. Zgodnie z teorią finansów publicznych oraz normatywnymi standardami istotną część dochodów jednostek lokalnych powinny stanowić podatki lokalne, czyli takie dochody własne, w odniesieniu do których wspólnoty mogłyby realizować własną politykę podatkową. Z treści art. 9 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego wynika m.in. prawo samorządu lokalnego do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych dostosowanych do zakresu zadań, a przynajmniej część tych zasobów powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość może on ustalać w zakresie określonym ustawą. Uwzględniając ponadto treść art. 168 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ("jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie"), można stwierdzić, że gminom przysługuje tzw. ograniczone władztwo podatkowe, ponieważ, realizując lokalną politykę podatkową, nie mogą na przykład przekraczać wysokości stawek podatków i opłat lokalnych wyznaczonych w przepisach ustawy. Prowadzenie własnej polityki podatkowej przez gminy oznacza, że mogą one na swoim terenie stymulować kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego.

Oceniając system podatków lokalnych pod względem autonomii podatkowej, należy stwierdzić, że jest ona ograniczona do ich części - niektórych podatków majątkowych. Dotyczy to następujących podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego i od środków transportowych. Trzy pierwsze - co zostanie wykazane w pracy - tworzą system opodatkowania nieruchomości w Polsce.

Należy nadmienić, że w ramach toczącej się od dłuższego czasu dyskusji na temat potrzeby przeprowadzenia reformy systemu finansowego samorządu terytorialne­go w Polsce szczególnie dużo miejsca poświęca się właśnie podatkom od majątku nieruchomego. System ten, ukształtowany w swym ogólnym zarysie w okresie funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej, aż do chwili obecnej nie został poddany gruntownej reformie. W tej sytuacji nie może dziwić, że niewielkie zmia­ny w konstrukcjach poszczególnych podatków majątkowych nie mogą być uznane za działania wystarczające. Z punktu widzenia doktryn: ekonomicznej, finansowej i prawnej oraz interesów podatników uzasadniona jest teza, że w Polsce w XXI w. potrzebna jest reforma systemu podatków majątkowych, nie zaś kolejne jego zmiany.

Wybór tematyki poruszanej w niniejszej pracy podyktowany był przede wszyst­kim tym, że problematyka poświęcona podatkom majątkowym jest niezwykle ubogo reprezentowana w polskiej literaturze ekonomiczno-podatkowej. W większości prac naukowych o charakterze monograficznym autorzy koncentrują się głównie na aspektach prawnych, eksponując przede wszystkim potrzebę reformy systemu podatków od nieruchomości w kontekście przyszłego wprowadzenia w Polsce po­datku ad valorem. W celu rozwinięcia ekonomicznego nurtu rozważań wykorzystano wiedzę z zakresu ekonomii, finansów oraz finansów publicznych. Jego przygotowanie wymagało rozwiązania wielu problemów dotyczących podatków majątkowych oraz podatków lokalnych. Szeroka tematyka sprawiła, że z punktu widzenia klasyfi­kacyjnego niniejsza monografia, o interdyscyplinarnym charakterze, usytuowana jest w nurcie zainteresowań ekonomii sektora publicznego, finansów publicznych, gospodarki finansowej samorządu terytorialnego, finansów przedsiębiorstwa oraz prawa podatkowego.

Podjęcie problematyki podatków od majątku nieruchomego znajduje uzasadnienie nie tylko w niedostatku naukowych opracowań na ten temat, lecz także w wadze tego problemu. Po pierwsze, z uwagi na trudności związane z uzasadnieniem dla koncepcji opodatkowania zasobu, czyli zgromadzonego w przeszłości majątku. Po drugie, ze względu na to, że podatki od posiadanych nieruchomości decydują o potencjale dochodowym samorządu gminnego, determinując tym samym stabilną - z założenia - część jego własnych dochodów. Po trzecie, ze względu na możliwość wykorzystania narzędzi podatkowych w oddziaływaniu na rozwój społeczno-gospodarczy społeczności lokalnych.

Przedmiotem rozprawy jest system opodatkowania nieruchomości w Polsce, rozpatrywany jednak nie jako wyodrębniony element, ale jako istotna część składowa systemu dochodów lokalnych, w zakresie których można prowadzić samorządową politykę podatkową. Głównym celem rozprawy jest zbadanie i ocena lokalnej polityki podatkowej realizowanej przez gminy w Polsce w latach 2007-2013 w zakresie podatków od majątku nieruchomego, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Ukazano przy tym specyfikę i znaczenie podatków od nieruchomości w aspekcie możliwości oddziaływania władz gminnych na wydajność tych źródeł.

Przeprowadzenie rozważań wymagało szczegółowego przeanalizowania literatury naukowej. Na podstawie analizowanych materiałów źródłowych oraz wynikających z nich wniosków zaproponowano pewne rozwiązania metodologiczne i koncepcyjne. Dążąc do realizacji celu głównego wyodrębniono system celów szczegółowych obejmujący cele o charakterze teoriopoznawczym, empirycznym i aplikacyjnym, czyli:

1. Przedstawienie specyfiki podatków majątkowych osadzonej w dziedzinie nauk finansowych, ekonomicznych i prawnych.

2. Sformułowanie rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego.

3. Próba uporządkowania wiedzy dotyczącej materii lokalnych podatków mająt­kowych.

4. Przedstawienie w sposób syntetyczny i udokumentowany wybranych aspektów decentralizacji władztwa podatkowego.

5. Ustalenie roli i znaczenia funkcji podatków od majątku nieruchomego, poprzez analizę stworzonych w poszczególnych podatkach od nieruchomości prawnych możliwości motywujących podatników do podjęcia określonych czynności bądź powstrzymywania się od nich.

6. Ocena obecnie obowiązujących unormowań w zakresie opodatkowania posia­danych przez przedsiębiorców nieruchomości i sformułowanie na tej podstawie postulatów przyszłych zmian w ustawodawstwie.

Przybliżenie zagadnienia zróżnicowania lokalnej polityki podatkowej w Polsce, uzupełnione przedstawieniem istotnych czynników ją determinujących.

W pracy dążono do weryfikacji podstawowej hipotezy badawczej, według której przy obecnie obowiązującej konstrukcji podatków od majątku nieruchomego swoboda prowadzenia przez gminy lokalnej polityki podatkowej jest mocno ograniczona. Tak określona hipoteza główna pozwoliła na sformułowanie hipotez szczegółowych, a mianowicie:

1. Polityka podatkowa gmin wpływa na wysokość dochodów własnych poszczególnych jednostek, ale jej skutki w tym samym okresie i kolejnych są zdecydowanie inne.

2. Polityka podatkowa gmin jest silnie zróżnicowana, w zależności od charakterystyki społeczno-gospodarczej jednostek (gminy na prawach powiatu, gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie oraz gminy wiejskie), zamożności oraz ich wielkości.

3. Polityka podatkowa gmin w zakresie poszczególnych podatków od majątku nieruchomego jest uzależniona od rodzaju podatku (podatek od nieruchomości, podatek rolny) oraz od kategorii podatnika (osoba prawna, fizyczna).

4. Zdecydowanie najbardziej wydajnym ze wszystkich podatków od majątku nieruchomego, a nawet podatków lokalnych jest podatek od nieruchomości, dlatego też działania gmin w przypadku tego podatku wpływają na ogólną ocenę polityki podatkowej władz lokalnych.

5. Spośród wszystkich narzędzi lokalnej polityki podatkowej najczęściej wykorzystywanymi są, mające charakter ogólny, obniżki stawek podatkowych.

Weryfikacja hipotez nastąpiła na podstawie analizy materiału statystycznego za lata 2007-2013. Niezbędnym źródłem informacji były dane pochodzące ze sprawozdania z wykonania planu dochodów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego (sprawozdanie Rb-27s). Przeprowadzone na podstawie sprawozdań budżetowych analizy odnoszą się do wszystkich gmin w Polsce. Drugim podstawowym źródłem są szczegółowe dane dotyczące miast Unii Metropolii Polskich. Do osiągnięcia celów pracy oraz zweryfikowania postawionych hipotez zastosowano kilka metod badawczych, przede wszystkim statystyki opisowej (wskaźniki struktury i dynamiki), a także analizę korelacyjną i analizę korespondencji. Przeprowadzono również badania literaturowe, analizę aktów prawnych oraz analizę opisową i porównawczą. Analizując ustawy regulujące poszczególne podatki od majątku nieruchomego, uwzględniono przede wszystkim stan prawny na 31 grudnia 2014 r., jednak w wielu miejscach nawiązano do wcześniej obowiązujących przepisów. Wskazanie mankamentów obo­wiązujących regulacji ustawowych w zakresie podatków od nieruchomości wymagało odwołania się do dorobku doktryny, orzecznictwa sądowego oraz informacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego. Dokonując wyboru źródeł, starano się, by zostały uwzględnione te najważniejsze, mające znaczenie dla prezentowanej w rozprawie problematyki.

Praca została podzielona na cztery rozdziały. Rozdział pierwszy dotyczy w całości podatków majątkowych, przede wszystkim podatków od majątku nieruchomego. Na początku skoncentrowano uwagę na istocie podatków majątkowych, co znalazło odzwierciedlenie w rozważaniach dotyczących problemów związanych ze zdefiniowaniem majątku - jako przedmiotu opodatkowania w podatkach majątkowych, sformułowaniem jednolitej i precyzyjnej definicji pojęcia podatków majątkowych, oceną roli i znaczenia funkcji podatków majątkowych oraz zaproponowaniem jednolitej klasyfikacji, dzięki której możliwe byłoby grupowanie wszystkich znanych rodzajów podatków majątkowych. W dalszej części rozdziału nacisk położony został na implikacje opodatkowania majątku. Szczególnie dużo miejsca poświęcono na kwe­stie dotyczące podatków od nieruchomości, odnosząc się do tak ważnych zagadnień jak problem ich efektywności i sprawiedliwości. Podjęte rozważania prowadzą do wniosku, że konieczna jest właściwa legitymizacja poboru podatków. Stąd propozycja sformułowanych przez autora rekomendacji niezbędnych z punktu widzenia legitymizacji poboru podatków od majątku nieruchomego. Podatek od nieruchomości, przede wszystkim nieruchomości komercyjnych, jest podatkiem zniekształcającym, dlatego też dokonano przeglądu zachowań przedsiębiorców w obliczu opodatkowania majątku wykorzystywanego w działalności gospodarczej. Ponadto ukazano wpływ opodatkowania majątku na działalność operacyjną i inwestycyjną przedsiębiorstw.

W rozdziale drugim podjęto wybrane wątki decentralizacji finansów publicznych oraz samodzielności finansowej gmin w Polsce. Nie jest bowiem możliwe ukazanie rzeczywistych treści podatków majątkowych bez prezentacji i analizy podatków lokalnych. Podatki majątkowe, jak wiemy, stanowią wyłączne źródła dochodów własnych gmin. Takie ujęcie problemu stanowi jednocześnie próbę odpowiedzi na pytanie, czy podatki majątkowe - uwzględniając przyjęte kryteria racjonalnego systemu podatków lokalnych - należy postrzegać jako najlepszy rodzaj podatków lokalnych. Podniesiono też kwestię, że analiza zarówno polskiego piśmiennictwa naukowego, jak i obowiązujących aktów prawnych pozostawia wrażenie pewnego chaosu terminologicznego w zakresie najważniejszych pojęć. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na prezentowane koncepcje pozwalające na uporządkowanie tej materii. Rozważania nad zagadnieniem władztwa podatkowego prowadzone są na następujących płaszczyznach: prawnej (uprawnienia prawotwórcze jednostek samorządu terytorialnego w stanowieniu podatków lokalnych), koncepcyjnej (podział źródeł dochodów publicznych między rząd centralny a samorząd terytorialny) oraz ekonomicznej (występujące rozwiązania w zakresie władztwa podatkowego i ich kon­sekwencje). Przybliżając problemy władztwa podatkowego, nie sposób nie zauważyć, że samodzielność w określaniu konstrukcji prawnej badanych podatków majątkowych może pośrednio wpływać na sytuację ekonomiczną samorządu lokalnego, ale przede wszystkim bezpośrednio określa ją atrakcyjność terenu danej gminy i znajdujących się na jej obszarze przedsiębiorstw. Logiczną kontynuacją tego obszaru tematycznego jest problematyka dotycząca istoty lokalnej polityki podatkowej oraz czynników ją kształtujących. Celem tej części rozdziału było zidentyfikowanie, zdefiniowanie oraz scharakteryzowanie obszarów i narzędzi oddziaływania samorządu gminnego na gospodarkę lokalną.

Zasadniczym celem rozdziału trzeciego jest wskazanie i przeanalizowanie najważniejszych elementów konstrukcyjnych podatków od posiadanych nieruchomości, czyli podatku od nieruchomości, podatku rolnego oraz podatku leśnego. Przyjęto, że powinny być one - mimo prawnego uregulowania w odrębnych ustawach - zaprezentowane łącznie. Było to możliwe dzięki analizie jednej tylko podgrupy podatków majątkowych - podatków od posiadanych nieruchomości. Zaproponowane ujęcie w postaci wykorzystania kryteriów racjonalnego systemu podatkowego pozwoliło wskazać istotne mankamenty istniejącego systemu, co może odegrać kluczową rolę w kontekście jego reformy.

W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań empirycznych polityki podatkowej władz gminnych w Polsce w latach 2007-2013 w różnych układach, czyli dla gmin ogółem, oddzielnie dla poszczególnych rodzajów gmin (miast na prawach powiatu, gmin miejskich, gmin miejsko-wiejskich, gmin wiejskich); w zakresie wszystkich podatków od majątku nieruchomego, w zakresie poszczególnych podatków; oraz w stosunku do wszystkich podatników, a także oddzielnie dla osób prawnych i fizycznych. Na podstawie danych statystycznych dotyczących wszystkich gmin zaprezentowano najpierw skalę zasilania budżetu samorządu gminnego (funkcja pierwotna podatków), na tle najważniejszych czynników ją różnicujących. Uznano, że spośród nich największe znaczenie ma omówiona w rozdziale trzecim konstrukcja prawna podatków, sprawność organów podatkowych w ich egzekwowaniu, rozmiesz­czenie przestrzenne bazy podatkowej oraz wykorzystanie przez gminy przyznanego im władztwa podatkowego. Następnie przeprowadzono analizy pokazujące zróżni­cowanie polityk podatkowych w poszczególnych kategoriach gmin. Podjęto próbę określenia i zbadania zarówno stosowania narzędzi lokalnej polityki podatkowej, jak i ich praktycznej skuteczności, przejawiającej się w kolejnych okresach we wzroście dochodów budżetowych. W ostatniej części rozdziału przeprowadzono bardziej szczegółowe analizy dotyczące polityki podatkowej prowadzonej przez miasta Unii Metropolii Polskich. Analizy dotyczą lat 2010-2013 i wykorzystano w nich nie tylko dane pochodzące z oficjalnych sprawozdań budżetowych miast, lecz także szczegółowe informacje dotyczące ludności, liczby mieszkań, powierzchni użytkowej nieruchomości mieszkalnych oraz uchwały rady miast w sprawie określania wysokości stawek podatku od nieruchomości.

Wstęp

 

Rozdział 1. Podatki od majątku nieruchomego jako przedmiot refleksji ekonomicznej

1.1. Pojęcie majątku ze szczególnym uwzględnieniem nieruchomości w ujęciu różnych dyscyplin naukowych

1.2. Podatki majątkowe - klasyfikacje i modele

1.3. Funkcje i cechy podatków majątkowych

1.4. Ekonomiczna efektywność i sprawiedliwość podatków od nieruchomości

1.5. Legitymizacja opodatkowania majątku

1.6. Reakcje podmiotów na opodatkowanie majątku nieruchomego

1.7. Wpływ podatków od nieruchomości na funkcjonowanie przedsiębiorstwa i jego gospodarkę finansową

 

Rozdział 2. Samorząd gminny - jego kompetencje a system podatków lokalnych

2.1. Rola samorządu gminnego w kształtowaniu rozwoju lokalnego

2.2. Podatki jako źródło dochodów własnych gmin

2.3. Istota oraz kryteria oceny racjonalności systemu podatków lokalnych

2.3.1. Pojęcie i zakres podatków lokalnych

2.3.2. Cechy podatków tworzących system podatków lokalnych

2.4. Wybrane problemy decentralizacji władztwa podatkowego

2.4.1. Skutki przekazania władztwa podatkowego podmiotom lokalnym

2.4.2. Uprawnienia gmin w kształtowaniu konstrukcji prawnej podatków od nieruchomości

2.5. Polityka podatkowa władz lokalnych

2.5.1. Pojęcie i zakres gminnej polityki podatkowej

3.5.2. Czynniki kształtujące gminną politykę podatkową

2.5.3. Polskie i zagraniczne badania lokalnej polityki podatkowej

 

Rozdział 3. Regulacje prawne i treść ekonomiczna systemu opodatkowania nieruchomości w Polsce

3.1. Pojęcie systemu opodatkowania nieruchomości

3.2. Konstrukcja prawna podatków obciążających posiadane nieruchomości

3.2.1. Zakres podmiotowy podatków

3.2.2. Zakres przedmiotowy podatków

3.2.3. Wysokość i rodzaje stawek w podatkach od majątku nieruchomego

3.2.3.1. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku od nieruchomości

3.2.3.2. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku rolnym

3.2.3.3. Funkcjonowanie stawek podatkowych w podatku leśnym

3.2.4. Elementy stymulacyjne w konstrukcji podatków od nieruchomości związane z działalnością gospodarczą

 

Rozdział 4. Polityka podatkowa polskich samorządów gminnych

4.1. Metoda i zakres badania

4.2. Znaczenie podatków od majątku nieruchomego jako źródła dochodów budżetów gmin

4.3. Zróżnicowanie gminnej polityki podatkowej - narzędzia władztwa podatkowego i kategorie gmin

4.4. Wpływ wykorzystania narzędzi władztwa podatkowego na wielkość dochodów budżetowych gmin

4.5. Lokalna polityka w zakresie podatku od nieruchomości w miastach Unii Metropolii Polskich

 

Zakończenie

 

Bibliografia

Napisz swoją opinię
Twoja ocena:
Szybka wysyłka zamówień
Kup online i odbierz na uczelni
Bezpieczne płatności
pixel