e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
[[[separator]]]
Historia ludzkości nierozerwalnie związana jest z doskonaleniem możliwości zaspokajania potrzeb poszczególnych jednostek oraz różnych grup społecznych. Dążenie do zaspokajania tych potrzeb prowadziło między innymi do zwiększania zasobu posiadanych dóbr poprzez ich wymianę lub wytwarzanie oraz wznoszenia budynków mieszkalnych, stając się siłą napędową rozwoju gospodarki. Chociaż handlem, produkcją czy budownictwem rządzą nieco inne mechanizmy, to wszystkie te trzy obszary łączy silny związek z finansami. Rozwój handlu wymagał rozliczania transakcji, innego niż naturalny, ale kłopotliwy w realizacji, barter. Oznaczało to konieczność znalezienia powszechnie akceptowanego środka wymiany. Taki środek powinien być uniwersalnym dobrem, które jest dość rzadkie w naturze, ale znane i pożądane przez większość ludzi, mającym dużą wartość, ale niewielką wagę, podzielnym, ale trwałym. Wymienionymi cechami harakteryzują się metale szlachetne - złoto i srebro, dlatego powszechnie stały się one podstawą tworzenia systemów pieniężnych (najpierw jako kruszec, później w formie bitych monet). Systemy te mimo swojej wspólnej bazy obejmowały różne waluty, których ?bicie" stanowiło przywilej reprezentantów
władzy politycznej. Funkcjonowanie równocześnie wielu walut spowodowało, że pieniądz, żeby móc pełnić funkcję środka rozliczeń transakcji, sam musiał stać się przedmiotem wymiany. Z czasem pieniądz nabierał coraz większego znaczenia jako towar, a obroty na rynku walutowym coraz bardziej rosły. Sam pieniądz również zmienił swoją formę z kruszcowego na fiducjarny (najpierw papierowy, później elektroniczny), co jeszcze bardziej sprzyjało swobodnemu nim obrotowi. Spekulacje na rynku walutowym stały się powszechne, zwłaszcza po wprowadzeniu na szeroką skalę walutowych instrumentów pochodnych (forward, swapów, opcji itd.). Obecnie dzienne obroty na rynku walutowym OTC szacowane są na ponad 5 bln USD, a większość transakcji zawieranych jest przez instytucje finansowe (93 proc. obrotów), przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych (67 proc. obrotów) Ta fundamentalna zmiana głównej funkcji pieniądza - z pomocniczej, ułatwiającej wymianę dóbr i usług na wirtualny przedmiot obrotu i spekulacji na rynku finansowym - stanowi jeden z aspektów finansjeryzacji. Wytwarzanie dóbr jako sposób zaspokajania potrzeb ludzkich przeszło podobnie długą drogę. Pierwotnie rozwijana działalność rzemieślnicza przekształciła się w produkcję przemysłową, prowadzoną początkowo w manufakturach, które następnie zastąpione zostały przez fabryki, zajmujące się produkcją masową. Aby jednak tego typu produkcja stała się możliwa, niezbędny był kapitał i instytucje ułatwiające jego pozyskiwanie. W 1602 r. powstała w Holandii pierwsza na świecie spółka akcyjna Kompania Wschodnioindyjska (Vereenigde Oost-Indische Compagnie - VOC). Zbierała ona środki finansowe od wielu osób, emitując kilkakrotnie nowy instrument - akcje. Konieczność zapewniania możliwości zbywania owych akcji stała się przyczyną powołania do życia pierwszej giełdy papierów wartościowych, którą założono w Amsterdamie już w 1608 r.2. Ponieważ innowacja okazała się udana, dość szybko w wielu miejscach na świecie zaczęły powstawać kolejne spółki akcyjne i kolejne giełdy papierów wartościowych, umożliwiające już pozyskiwanie kapitału, jego transformację i alokację. Akumulacja kapitału zapewniła finansowe zaplecze rewolucji przemysłowej, która doprowadziła do zmiany oblicza gospodarki z cechującej się ustawicznym niedoborem dóbr na charakteryzującą się stanem chronicznej nadprodukcji i nadmiernej konsumpcji. Obok zmian zachodzących w sferze realnej równolegle dochodziło do przeobrażeń w wykorzystaniu instrumentów kapitałowych. Dzięki zapewnieniu przez giełdy papierów wartościowych płynnego obrotu akcjami możliwa stała się coraz bardziej powszechna spekulacja, której skala jeszcze wzrosła po wprowadzeniu kapitałowych instrumentów pochodnych (głównie opcji i kontraktów futures). Obecnie tylko na giełdowych rynkach papierów wartościowych miesięczne obroty opcjami na akcje sięgają 300 mln sztuk, a kontraktami futures 60 mln sztuk. Dynamicznie rośnie również tempo obrotu samymi akcjami - średnio co roku zmienia się całkowicie akcjonariat każdej ze spółek publicznych. Na przestrzeni wieków rola rynków akcji uległa transformacji, ciężar przesunął się z dostarczania kapitału do przedsiębiorstw na funkcję zapewnienia możliwości prowadzenia nieustannej spekulacji. Stanowi to kolejny z przejawów finansjeryzacji.
Budownictwo, podobnie jak handel i produkcja, podlegało przekształceniom. Początkowo miało na celu głównie zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych szeroko rozumianej wspólnoty, z czasem jednak zaczęto budować nieruchomości na wynajem i do sprzedaży (zarówno domy, jak i większe budynki, w których wyodrębniano mieszkania). Właścicielami mniejszych nieruchomości mogli się stawać ludzie mniej zamożni, co w konsekwencji prowadziło do wzrostu popytu efektywnego. Możliwość swobodnego zbycia nieruchomości lub wydzielonych ich części spowodowała wzrost skali budownictwa, stymulując podaż. Wytworzył się rynek nieruchomości mieszkaniowych, a jego wartość systematycznie rosła. Z podejściem do nieruchomości mieszkaniowych jako do towaru wiązała się zmienność ich ceny rynkowej, a zatem pojawiła się możliwość spekulacji. Nadal jednak barierą zarówno po stronie popytu, jak i podaży, pozostawał niedobór środków finansowych. Zaczęły więc powstawać i rozwijać się różnego rodzaju podmioty i instytucje, które miały za
zadanie zapewnić to finansowanie. Stworzona została cała paleta produktów finansowych,
kierowanych zarówno do firm budowlanych, deweloperów itp. Przedsiębiorców działających w branży mieszkaniowej, jak i do nabywców nieruchomości. Szczególnie mocno rozwinęła się oferta kredytów hipotecznych dla osób fizycznych. Wartość udzielanych wieloletnich kredytów tego typu rosła tak szybko, że potrzebne stało się z kolei dodatkowe finansowanie podmiotów ich udzielających. Rozwiązaniem tego problemu okazała się sekurytyzacja, której początki sięgają lat 70. XX w. Mechanizm sekurytyzacji dla podmiotów udzielających kredytów hipotecznych - głównie banków - był tym bardziej atrakcyjny, że pozwalał nie tylko na pozyskanie źródła finansowania (a więc dodatkowe zwiększenie akcji kredytowej), ale i przerzucenie podejmowanego przy ich udzielaniu ryzyka na inne podmioty. Pojawiło się również dodatnie sprzężenie zwrotne - sekurytyzacja umożliwiała zwiększenie finansowania nabywania nieruchomości, co prowadziło do wzrostu popytu, a w konsekwencji wyższego poziomu cen na tym rynku. To z kolei wpływało na coraz większe zapotrzebowanie na finansowanie i sekurytyzację itd. W ten sposób mechanizm
sekurytyzacji wzmocnił wcześniejsze tendencje, dynamizując wciąganie rynku nieruchomości
i rynku kredytów hipotecznych w spiralę finansjeryzacji. We wszystkich trzech przedstawionych obszarach, istotnych z punktu widzenia zaspokajania różnego rodzaju potrzeb: handlu, produkcji i budownictwie, finanse przez wieki wspomagały rozwój sfery realnej. Z czasem jednak we wszystkich trzech obszarach finanse okazały się dominujące, a finansjeryzacja stała się zjawiskiem, którego przejawy nierozerwalnie związane są z pieniądzem, kapitałem i nieruchomościami, w tym ich finansowaniem. Dlatego finansjeryzacja jako wspólny element opisanych ścieżek ewolucji stanowi spoiwo poszczególnych części niniejszego opracowania. Sam termin ?finansjeryzacja" jest niejednoznaczny. Chociaż jej powiązanie ze zmieniającą się rolą finansów w życiu społecznym i gospodarczym jest dość powszechnie uznawane za ważną cechę konstytutywną tego zjawiska, to dotychczas nie wypracowano żadnej ogólnie akceptowanej definicji określającej zakres znaczeniowy pojęcia finansjeryzacja. Z tego względu w rozdziale pierwszym zawarto przegląd definicji finansjeryzacji, a także zaprezentowano podejścia do niej charakterystyczne dla przedstawicieli głównych nurtów ekonomii. Finansjeryzacja w dzisiejszym kształcie jest w dużej mierze konsekwencją zmian, jakie zaszły w sferze pieniężnej. Podwaliny systemu z Bretton Woods, jego załamanie i kolejne wydarzenia dotyczące historii współczesnego pieniądza zostały przedstawione w rozdziale drugim. Trzy kolejne rozdziały poświęcono przejawom finansjeryzacji
oraz sposobom mierzenia ich skali i zasięgu w poszczególnych sferach - finansjeryzację z perspektywy zagadnień związanych z pieniądzem zaprezentowano w rozdziale trzecim, z rynkiem kapitałowym w rozdziale czwartym, a jej znamiona w kontekście sekurytyzacji w rozdziale piątym.
Publikacja została przygotowana w ramach badań statutowych prowadzonych w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w 2017 r. Zadanie badawcze nosiło tytuł Finansjeryzacja gospodarki i jej wpływ na działalność przedsiębiorstw i stanowiło część ogólnego tematu Przedsiębiorstwo w gospodarce globalnej w perspektywie 2030 r. Kierownikiem zespołu badawczego był dr hab. Andrzej Fierla, prof. SGH.__
[[[separator]]]
Wprowadzenie
Rozdział 1. Finansjeryzacja - przegląd definicji
Rozdział 2. Monetarne źródła finansjeryzacji
2.1. 1944-1973: Przed współczesną finansjeryzacją: system Bretton Woods i oderwanie wartości pieniądza od złota
2.2. 1973-1981: Kryzysy naftowe, wielka inflacja
2.3. 1981-1985: Szoki Volckera: zmiana celu polityki gospodarczej
2.4. 1985-?: Finansjeryzacja zamiast wielkiego umiarkowania
2.5. Czynniki rozwoju finansjeryzacji
2.6. Kluczowe decyzje i sytuacje prowadzące do finansjeryzacji
Rozdział 3. Przejawy finansjeryzacji i jej mierniki w sferze monetarnej
Rozdział 4. Finansjeryzacja na rynku kapitałowym
4.1. Wprowadzenie
4.2. Finansjeryzacja - mierzenie skali zmian zachodzących na globalnym rynku kapitałowym
4.3. Porównanie tempa zmian przebiegu finansjeryzacji na lokalnych rynkach kapitałowych
4.4. Finansjeryzacja - wymiar krajowych rynków kapitałowych
4.5. Podsumowanie
Rozdział 5. Sekurytyzacja mieszkaniowych kredytów hipotecznych i jej pomiar
5.1. Wprowadzenie
5.2. Istota i geneza sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.3. Sekurytyzacja a transfer ryzyka i mechanizm zarażania rynku
5.4. Możliwości ograniczania ryzyka sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.5. Przyszłość sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.6. Przesłanki i wybrane problemy pomiaru sekurytyzacji
Zakończenie
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Załącznik. Kalendarium najważniejszych wydarzeń
Opis
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Wstęp
Historia ludzkości nierozerwalnie związana jest z doskonaleniem możliwości zaspokajania potrzeb poszczególnych jednostek oraz różnych grup społecznych. Dążenie do zaspokajania tych potrzeb prowadziło między innymi do zwiększania zasobu posiadanych dóbr poprzez ich wymianę lub wytwarzanie oraz wznoszenia budynków mieszkalnych, stając się siłą napędową rozwoju gospodarki. Chociaż handlem, produkcją czy budownictwem rządzą nieco inne mechanizmy, to wszystkie te trzy obszary łączy silny związek z finansami. Rozwój handlu wymagał rozliczania transakcji, innego niż naturalny, ale kłopotliwy w realizacji, barter. Oznaczało to konieczność znalezienia powszechnie akceptowanego środka wymiany. Taki środek powinien być uniwersalnym dobrem, które jest dość rzadkie w naturze, ale znane i pożądane przez większość ludzi, mającym dużą wartość, ale niewielką wagę, podzielnym, ale trwałym. Wymienionymi cechami harakteryzują się metale szlachetne - złoto i srebro, dlatego powszechnie stały się one podstawą tworzenia systemów pieniężnych (najpierw jako kruszec, później w formie bitych monet). Systemy te mimo swojej wspólnej bazy obejmowały różne waluty, których ?bicie" stanowiło przywilej reprezentantów
władzy politycznej. Funkcjonowanie równocześnie wielu walut spowodowało, że pieniądz, żeby móc pełnić funkcję środka rozliczeń transakcji, sam musiał stać się przedmiotem wymiany. Z czasem pieniądz nabierał coraz większego znaczenia jako towar, a obroty na rynku walutowym coraz bardziej rosły. Sam pieniądz również zmienił swoją formę z kruszcowego na fiducjarny (najpierw papierowy, później elektroniczny), co jeszcze bardziej sprzyjało swobodnemu nim obrotowi. Spekulacje na rynku walutowym stały się powszechne, zwłaszcza po wprowadzeniu na szeroką skalę walutowych instrumentów pochodnych (forward, swapów, opcji itd.). Obecnie dzienne obroty na rynku walutowym OTC szacowane są na ponad 5 bln USD, a większość transakcji zawieranych jest przez instytucje finansowe (93 proc. obrotów), przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych (67 proc. obrotów) Ta fundamentalna zmiana głównej funkcji pieniądza - z pomocniczej, ułatwiającej wymianę dóbr i usług na wirtualny przedmiot obrotu i spekulacji na rynku finansowym - stanowi jeden z aspektów finansjeryzacji. Wytwarzanie dóbr jako sposób zaspokajania potrzeb ludzkich przeszło podobnie długą drogę. Pierwotnie rozwijana działalność rzemieślnicza przekształciła się w produkcję przemysłową, prowadzoną początkowo w manufakturach, które następnie zastąpione zostały przez fabryki, zajmujące się produkcją masową. Aby jednak tego typu produkcja stała się możliwa, niezbędny był kapitał i instytucje ułatwiające jego pozyskiwanie. W 1602 r. powstała w Holandii pierwsza na świecie spółka akcyjna Kompania Wschodnioindyjska (Vereenigde Oost-Indische Compagnie - VOC). Zbierała ona środki finansowe od wielu osób, emitując kilkakrotnie nowy instrument - akcje. Konieczność zapewniania możliwości zbywania owych akcji stała się przyczyną powołania do życia pierwszej giełdy papierów wartościowych, którą założono w Amsterdamie już w 1608 r.2. Ponieważ innowacja okazała się udana, dość szybko w wielu miejscach na świecie zaczęły powstawać kolejne spółki akcyjne i kolejne giełdy papierów wartościowych, umożliwiające już pozyskiwanie kapitału, jego transformację i alokację. Akumulacja kapitału zapewniła finansowe zaplecze rewolucji przemysłowej, która doprowadziła do zmiany oblicza gospodarki z cechującej się ustawicznym niedoborem dóbr na charakteryzującą się stanem chronicznej nadprodukcji i nadmiernej konsumpcji. Obok zmian zachodzących w sferze realnej równolegle dochodziło do przeobrażeń w wykorzystaniu instrumentów kapitałowych. Dzięki zapewnieniu przez giełdy papierów wartościowych płynnego obrotu akcjami możliwa stała się coraz bardziej powszechna spekulacja, której skala jeszcze wzrosła po wprowadzeniu kapitałowych instrumentów pochodnych (głównie opcji i kontraktów futures). Obecnie tylko na giełdowych rynkach papierów wartościowych miesięczne obroty opcjami na akcje sięgają 300 mln sztuk, a kontraktami futures 60 mln sztuk. Dynamicznie rośnie również tempo obrotu samymi akcjami - średnio co roku zmienia się całkowicie akcjonariat każdej ze spółek publicznych. Na przestrzeni wieków rola rynków akcji uległa transformacji, ciężar przesunął się z dostarczania kapitału do przedsiębiorstw na funkcję zapewnienia możliwości prowadzenia nieustannej spekulacji. Stanowi to kolejny z przejawów finansjeryzacji.
Budownictwo, podobnie jak handel i produkcja, podlegało przekształceniom. Początkowo miało na celu głównie zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych szeroko rozumianej wspólnoty, z czasem jednak zaczęto budować nieruchomości na wynajem i do sprzedaży (zarówno domy, jak i większe budynki, w których wyodrębniano mieszkania). Właścicielami mniejszych nieruchomości mogli się stawać ludzie mniej zamożni, co w konsekwencji prowadziło do wzrostu popytu efektywnego. Możliwość swobodnego zbycia nieruchomości lub wydzielonych ich części spowodowała wzrost skali budownictwa, stymulując podaż. Wytworzył się rynek nieruchomości mieszkaniowych, a jego wartość systematycznie rosła. Z podejściem do nieruchomości mieszkaniowych jako do towaru wiązała się zmienność ich ceny rynkowej, a zatem pojawiła się możliwość spekulacji. Nadal jednak barierą zarówno po stronie popytu, jak i podaży, pozostawał niedobór środków finansowych. Zaczęły więc powstawać i rozwijać się różnego rodzaju podmioty i instytucje, które miały za
zadanie zapewnić to finansowanie. Stworzona została cała paleta produktów finansowych,
kierowanych zarówno do firm budowlanych, deweloperów itp. Przedsiębiorców działających w branży mieszkaniowej, jak i do nabywców nieruchomości. Szczególnie mocno rozwinęła się oferta kredytów hipotecznych dla osób fizycznych. Wartość udzielanych wieloletnich kredytów tego typu rosła tak szybko, że potrzebne stało się z kolei dodatkowe finansowanie podmiotów ich udzielających. Rozwiązaniem tego problemu okazała się sekurytyzacja, której początki sięgają lat 70. XX w. Mechanizm sekurytyzacji dla podmiotów udzielających kredytów hipotecznych - głównie banków - był tym bardziej atrakcyjny, że pozwalał nie tylko na pozyskanie źródła finansowania (a więc dodatkowe zwiększenie akcji kredytowej), ale i przerzucenie podejmowanego przy ich udzielaniu ryzyka na inne podmioty. Pojawiło się również dodatnie sprzężenie zwrotne - sekurytyzacja umożliwiała zwiększenie finansowania nabywania nieruchomości, co prowadziło do wzrostu popytu, a w konsekwencji wyższego poziomu cen na tym rynku. To z kolei wpływało na coraz większe zapotrzebowanie na finansowanie i sekurytyzację itd. W ten sposób mechanizm
sekurytyzacji wzmocnił wcześniejsze tendencje, dynamizując wciąganie rynku nieruchomości
i rynku kredytów hipotecznych w spiralę finansjeryzacji. We wszystkich trzech przedstawionych obszarach, istotnych z punktu widzenia zaspokajania różnego rodzaju potrzeb: handlu, produkcji i budownictwie, finanse przez wieki wspomagały rozwój sfery realnej. Z czasem jednak we wszystkich trzech obszarach finanse okazały się dominujące, a finansjeryzacja stała się zjawiskiem, którego przejawy nierozerwalnie związane są z pieniądzem, kapitałem i nieruchomościami, w tym ich finansowaniem. Dlatego finansjeryzacja jako wspólny element opisanych ścieżek ewolucji stanowi spoiwo poszczególnych części niniejszego opracowania. Sam termin ?finansjeryzacja" jest niejednoznaczny. Chociaż jej powiązanie ze zmieniającą się rolą finansów w życiu społecznym i gospodarczym jest dość powszechnie uznawane za ważną cechę konstytutywną tego zjawiska, to dotychczas nie wypracowano żadnej ogólnie akceptowanej definicji określającej zakres znaczeniowy pojęcia finansjeryzacja. Z tego względu w rozdziale pierwszym zawarto przegląd definicji finansjeryzacji, a także zaprezentowano podejścia do niej charakterystyczne dla przedstawicieli głównych nurtów ekonomii. Finansjeryzacja w dzisiejszym kształcie jest w dużej mierze konsekwencją zmian, jakie zaszły w sferze pieniężnej. Podwaliny systemu z Bretton Woods, jego załamanie i kolejne wydarzenia dotyczące historii współczesnego pieniądza zostały przedstawione w rozdziale drugim. Trzy kolejne rozdziały poświęcono przejawom finansjeryzacji
oraz sposobom mierzenia ich skali i zasięgu w poszczególnych sferach - finansjeryzację z perspektywy zagadnień związanych z pieniądzem zaprezentowano w rozdziale trzecim, z rynkiem kapitałowym w rozdziale czwartym, a jej znamiona w kontekście sekurytyzacji w rozdziale piątym.
Publikacja została przygotowana w ramach badań statutowych prowadzonych w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w 2017 r. Zadanie badawcze nosiło tytuł Finansjeryzacja gospodarki i jej wpływ na działalność przedsiębiorstw i stanowiło część ogólnego tematu Przedsiębiorstwo w gospodarce globalnej w perspektywie 2030 r. Kierownikiem zespołu badawczego był dr hab. Andrzej Fierla, prof. SGH.__
Spis treści
Wprowadzenie
Rozdział 1. Finansjeryzacja - przegląd definicji
Rozdział 2. Monetarne źródła finansjeryzacji
2.1. 1944-1973: Przed współczesną finansjeryzacją: system Bretton Woods i oderwanie wartości pieniądza od złota
2.2. 1973-1981: Kryzysy naftowe, wielka inflacja
2.3. 1981-1985: Szoki Volckera: zmiana celu polityki gospodarczej
2.4. 1985-?: Finansjeryzacja zamiast wielkiego umiarkowania
2.5. Czynniki rozwoju finansjeryzacji
2.6. Kluczowe decyzje i sytuacje prowadzące do finansjeryzacji
Rozdział 3. Przejawy finansjeryzacji i jej mierniki w sferze monetarnej
Rozdział 4. Finansjeryzacja na rynku kapitałowym
4.1. Wprowadzenie
4.2. Finansjeryzacja - mierzenie skali zmian zachodzących na globalnym rynku kapitałowym
4.3. Porównanie tempa zmian przebiegu finansjeryzacji na lokalnych rynkach kapitałowych
4.4. Finansjeryzacja - wymiar krajowych rynków kapitałowych
4.5. Podsumowanie
Rozdział 5. Sekurytyzacja mieszkaniowych kredytów hipotecznych i jej pomiar
5.1. Wprowadzenie
5.2. Istota i geneza sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.3. Sekurytyzacja a transfer ryzyka i mechanizm zarażania rynku
5.4. Możliwości ograniczania ryzyka sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.5. Przyszłość sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.6. Przesłanki i wybrane problemy pomiaru sekurytyzacji
Zakończenie
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Załącznik. Kalendarium najważniejszych wydarzeń
Opinie
e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:
Historia ludzkości nierozerwalnie związana jest z doskonaleniem możliwości zaspokajania potrzeb poszczególnych jednostek oraz różnych grup społecznych. Dążenie do zaspokajania tych potrzeb prowadziło między innymi do zwiększania zasobu posiadanych dóbr poprzez ich wymianę lub wytwarzanie oraz wznoszenia budynków mieszkalnych, stając się siłą napędową rozwoju gospodarki. Chociaż handlem, produkcją czy budownictwem rządzą nieco inne mechanizmy, to wszystkie te trzy obszary łączy silny związek z finansami. Rozwój handlu wymagał rozliczania transakcji, innego niż naturalny, ale kłopotliwy w realizacji, barter. Oznaczało to konieczność znalezienia powszechnie akceptowanego środka wymiany. Taki środek powinien być uniwersalnym dobrem, które jest dość rzadkie w naturze, ale znane i pożądane przez większość ludzi, mającym dużą wartość, ale niewielką wagę, podzielnym, ale trwałym. Wymienionymi cechami harakteryzują się metale szlachetne - złoto i srebro, dlatego powszechnie stały się one podstawą tworzenia systemów pieniężnych (najpierw jako kruszec, później w formie bitych monet). Systemy te mimo swojej wspólnej bazy obejmowały różne waluty, których ?bicie" stanowiło przywilej reprezentantów
władzy politycznej. Funkcjonowanie równocześnie wielu walut spowodowało, że pieniądz, żeby móc pełnić funkcję środka rozliczeń transakcji, sam musiał stać się przedmiotem wymiany. Z czasem pieniądz nabierał coraz większego znaczenia jako towar, a obroty na rynku walutowym coraz bardziej rosły. Sam pieniądz również zmienił swoją formę z kruszcowego na fiducjarny (najpierw papierowy, później elektroniczny), co jeszcze bardziej sprzyjało swobodnemu nim obrotowi. Spekulacje na rynku walutowym stały się powszechne, zwłaszcza po wprowadzeniu na szeroką skalę walutowych instrumentów pochodnych (forward, swapów, opcji itd.). Obecnie dzienne obroty na rynku walutowym OTC szacowane są na ponad 5 bln USD, a większość transakcji zawieranych jest przez instytucje finansowe (93 proc. obrotów), przy wykorzystaniu instrumentów pochodnych (67 proc. obrotów) Ta fundamentalna zmiana głównej funkcji pieniądza - z pomocniczej, ułatwiającej wymianę dóbr i usług na wirtualny przedmiot obrotu i spekulacji na rynku finansowym - stanowi jeden z aspektów finansjeryzacji. Wytwarzanie dóbr jako sposób zaspokajania potrzeb ludzkich przeszło podobnie długą drogę. Pierwotnie rozwijana działalność rzemieślnicza przekształciła się w produkcję przemysłową, prowadzoną początkowo w manufakturach, które następnie zastąpione zostały przez fabryki, zajmujące się produkcją masową. Aby jednak tego typu produkcja stała się możliwa, niezbędny był kapitał i instytucje ułatwiające jego pozyskiwanie. W 1602 r. powstała w Holandii pierwsza na świecie spółka akcyjna Kompania Wschodnioindyjska (Vereenigde Oost-Indische Compagnie - VOC). Zbierała ona środki finansowe od wielu osób, emitując kilkakrotnie nowy instrument - akcje. Konieczność zapewniania możliwości zbywania owych akcji stała się przyczyną powołania do życia pierwszej giełdy papierów wartościowych, którą założono w Amsterdamie już w 1608 r.2. Ponieważ innowacja okazała się udana, dość szybko w wielu miejscach na świecie zaczęły powstawać kolejne spółki akcyjne i kolejne giełdy papierów wartościowych, umożliwiające już pozyskiwanie kapitału, jego transformację i alokację. Akumulacja kapitału zapewniła finansowe zaplecze rewolucji przemysłowej, która doprowadziła do zmiany oblicza gospodarki z cechującej się ustawicznym niedoborem dóbr na charakteryzującą się stanem chronicznej nadprodukcji i nadmiernej konsumpcji. Obok zmian zachodzących w sferze realnej równolegle dochodziło do przeobrażeń w wykorzystaniu instrumentów kapitałowych. Dzięki zapewnieniu przez giełdy papierów wartościowych płynnego obrotu akcjami możliwa stała się coraz bardziej powszechna spekulacja, której skala jeszcze wzrosła po wprowadzeniu kapitałowych instrumentów pochodnych (głównie opcji i kontraktów futures). Obecnie tylko na giełdowych rynkach papierów wartościowych miesięczne obroty opcjami na akcje sięgają 300 mln sztuk, a kontraktami futures 60 mln sztuk. Dynamicznie rośnie również tempo obrotu samymi akcjami - średnio co roku zmienia się całkowicie akcjonariat każdej ze spółek publicznych. Na przestrzeni wieków rola rynków akcji uległa transformacji, ciężar przesunął się z dostarczania kapitału do przedsiębiorstw na funkcję zapewnienia możliwości prowadzenia nieustannej spekulacji. Stanowi to kolejny z przejawów finansjeryzacji.
Budownictwo, podobnie jak handel i produkcja, podlegało przekształceniom. Początkowo miało na celu głównie zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych szeroko rozumianej wspólnoty, z czasem jednak zaczęto budować nieruchomości na wynajem i do sprzedaży (zarówno domy, jak i większe budynki, w których wyodrębniano mieszkania). Właścicielami mniejszych nieruchomości mogli się stawać ludzie mniej zamożni, co w konsekwencji prowadziło do wzrostu popytu efektywnego. Możliwość swobodnego zbycia nieruchomości lub wydzielonych ich części spowodowała wzrost skali budownictwa, stymulując podaż. Wytworzył się rynek nieruchomości mieszkaniowych, a jego wartość systematycznie rosła. Z podejściem do nieruchomości mieszkaniowych jako do towaru wiązała się zmienność ich ceny rynkowej, a zatem pojawiła się możliwość spekulacji. Nadal jednak barierą zarówno po stronie popytu, jak i podaży, pozostawał niedobór środków finansowych. Zaczęły więc powstawać i rozwijać się różnego rodzaju podmioty i instytucje, które miały za
zadanie zapewnić to finansowanie. Stworzona została cała paleta produktów finansowych,
kierowanych zarówno do firm budowlanych, deweloperów itp. Przedsiębiorców działających w branży mieszkaniowej, jak i do nabywców nieruchomości. Szczególnie mocno rozwinęła się oferta kredytów hipotecznych dla osób fizycznych. Wartość udzielanych wieloletnich kredytów tego typu rosła tak szybko, że potrzebne stało się z kolei dodatkowe finansowanie podmiotów ich udzielających. Rozwiązaniem tego problemu okazała się sekurytyzacja, której początki sięgają lat 70. XX w. Mechanizm sekurytyzacji dla podmiotów udzielających kredytów hipotecznych - głównie banków - był tym bardziej atrakcyjny, że pozwalał nie tylko na pozyskanie źródła finansowania (a więc dodatkowe zwiększenie akcji kredytowej), ale i przerzucenie podejmowanego przy ich udzielaniu ryzyka na inne podmioty. Pojawiło się również dodatnie sprzężenie zwrotne - sekurytyzacja umożliwiała zwiększenie finansowania nabywania nieruchomości, co prowadziło do wzrostu popytu, a w konsekwencji wyższego poziomu cen na tym rynku. To z kolei wpływało na coraz większe zapotrzebowanie na finansowanie i sekurytyzację itd. W ten sposób mechanizm
sekurytyzacji wzmocnił wcześniejsze tendencje, dynamizując wciąganie rynku nieruchomości
i rynku kredytów hipotecznych w spiralę finansjeryzacji. We wszystkich trzech przedstawionych obszarach, istotnych z punktu widzenia zaspokajania różnego rodzaju potrzeb: handlu, produkcji i budownictwie, finanse przez wieki wspomagały rozwój sfery realnej. Z czasem jednak we wszystkich trzech obszarach finanse okazały się dominujące, a finansjeryzacja stała się zjawiskiem, którego przejawy nierozerwalnie związane są z pieniądzem, kapitałem i nieruchomościami, w tym ich finansowaniem. Dlatego finansjeryzacja jako wspólny element opisanych ścieżek ewolucji stanowi spoiwo poszczególnych części niniejszego opracowania. Sam termin ?finansjeryzacja" jest niejednoznaczny. Chociaż jej powiązanie ze zmieniającą się rolą finansów w życiu społecznym i gospodarczym jest dość powszechnie uznawane za ważną cechę konstytutywną tego zjawiska, to dotychczas nie wypracowano żadnej ogólnie akceptowanej definicji określającej zakres znaczeniowy pojęcia finansjeryzacja. Z tego względu w rozdziale pierwszym zawarto przegląd definicji finansjeryzacji, a także zaprezentowano podejścia do niej charakterystyczne dla przedstawicieli głównych nurtów ekonomii. Finansjeryzacja w dzisiejszym kształcie jest w dużej mierze konsekwencją zmian, jakie zaszły w sferze pieniężnej. Podwaliny systemu z Bretton Woods, jego załamanie i kolejne wydarzenia dotyczące historii współczesnego pieniądza zostały przedstawione w rozdziale drugim. Trzy kolejne rozdziały poświęcono przejawom finansjeryzacji
oraz sposobom mierzenia ich skali i zasięgu w poszczególnych sferach - finansjeryzację z perspektywy zagadnień związanych z pieniądzem zaprezentowano w rozdziale trzecim, z rynkiem kapitałowym w rozdziale czwartym, a jej znamiona w kontekście sekurytyzacji w rozdziale piątym.
Publikacja została przygotowana w ramach badań statutowych prowadzonych w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w 2017 r. Zadanie badawcze nosiło tytuł Finansjeryzacja gospodarki i jej wpływ na działalność przedsiębiorstw i stanowiło część ogólnego tematu Przedsiębiorstwo w gospodarce globalnej w perspektywie 2030 r. Kierownikiem zespołu badawczego był dr hab. Andrzej Fierla, prof. SGH.__
Wprowadzenie
Rozdział 1. Finansjeryzacja - przegląd definicji
Rozdział 2. Monetarne źródła finansjeryzacji
2.1. 1944-1973: Przed współczesną finansjeryzacją: system Bretton Woods i oderwanie wartości pieniądza od złota
2.2. 1973-1981: Kryzysy naftowe, wielka inflacja
2.3. 1981-1985: Szoki Volckera: zmiana celu polityki gospodarczej
2.4. 1985-?: Finansjeryzacja zamiast wielkiego umiarkowania
2.5. Czynniki rozwoju finansjeryzacji
2.6. Kluczowe decyzje i sytuacje prowadzące do finansjeryzacji
Rozdział 3. Przejawy finansjeryzacji i jej mierniki w sferze monetarnej
Rozdział 4. Finansjeryzacja na rynku kapitałowym
4.1. Wprowadzenie
4.2. Finansjeryzacja - mierzenie skali zmian zachodzących na globalnym rynku kapitałowym
4.3. Porównanie tempa zmian przebiegu finansjeryzacji na lokalnych rynkach kapitałowych
4.4. Finansjeryzacja - wymiar krajowych rynków kapitałowych
4.5. Podsumowanie
Rozdział 5. Sekurytyzacja mieszkaniowych kredytów hipotecznych i jej pomiar
5.1. Wprowadzenie
5.2. Istota i geneza sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.3. Sekurytyzacja a transfer ryzyka i mechanizm zarażania rynku
5.4. Możliwości ograniczania ryzyka sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.5. Przyszłość sekurytyzacji mieszkaniowych kredytów hipotecznych
5.6. Przesłanki i wybrane problemy pomiaru sekurytyzacji
Zakończenie
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Załącznik. Kalendarium najważniejszych wydarzeń
