[[[separator]]]
Wiedza pełni istotną rolę w procesach produkcyjnych. Podobnie jak surowce naturalne, praca i kapitał, tak i wiedza jest czynnikiem produkcji, który służy przekształcaniu posiadanych zasobów w użyteczne produkty. Dzięki wiedzy można również efektywniej wykorzystywać zasoby.
Podnoszenie poziomu wiedzy sprzyja budowaniu i utrzymywaniu pozycji konkurencyjnej krajów. W globalnej rywalizacji wygrywają te z nich, które dysponują relatywnie dużymi zasobami wiedzy. Jest ona bowiem przetwarzana w konkurencyjne produkty, które następnie są przedmiotem handlu międzynarodowego, przyczyniając się do zwiększania osiąganych z niego korzyści. Dlatego też wśród czynników decydujących o konkurencyjności gospodarek narodowych wzrasta znaczenie kapitału intelektualnego, którego podstawą jest wiedza. Można zatem stwierdzić, że współczesne gospodarki rozwijają się w kierunku gospodarek opartych na wiedzy, w których zmniejszeniu ulega znaczenie produkcji i obrotu przedmiotami materialnymi na rzecz wytwarzania oraz wymiany usług i dóbr niematerialnych.
Ponieważ udział wiedzy w procesach produkcyjnych nieustannie rośnie, zwiększa się także jej rola w kształtowaniu znaczenia państw w gospodarce światowej. Stopniowo wzrasta również ilość i stopień skomplikowania wiedzy niezbędnej do przetwarzania dóbr. Oprócz tego coraz większego znaczenia nabiera kwestia dostępu do wiedzy, a przez to międzynarodowy handel produktami wiedzy.
Mimo że powszechnie uznaje się rosnący wpływ wiedzy na korzyści uzyskiwane przez wytwórców dóbr i usług, to proces ten nie został zbadany przez ekonomistów w stopniu porównywalnym z analizą innych czynników wpływających na pozycję państw w handlu międzynarodowym i uzyskiwane przez nie korzyści z niego. Ta właśnie okoliczność oraz zasygnalizowane wyżej znaczenie handlu produktami wiedzy w gospodarce światowej zadecydowały o wyborze tematu rozprawy.
Celem pracy jest analiza głównych tendencji w międzynarodowym handlu produktami wiedzy, a w szczególności porównanie dynamiki oraz ewolucji handlowych kanałów transferu wiedzy. Autorka podejmuje próbę weryfikacji hipotezy, że od początku XXI wieku w gospodarce światowej następuje wyraźne przyspieszenie międzynarodowego handlu produktami wiedzy.
Podjęcie problematyki handlu produktami wiedzy stawia przed badaczem szereg wyzwań. Na pierwszym miejscu należy wymienić kwestie definicyjne. Wiedza i jej produkty nie są jednakowo rozumiane przez zajmujących się tą tematyką, nawet w ramach jednej dziedziny nauki. Konieczne jest też pokonanie trudności wiążących się z nieprzystawaniem powszechnie stosowanych systemów klasyfikacji statystycznych dotyczących działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego do definicji teoretycznych, a także trudności z interpretacją danych empirycznych z powodu ich niekompletności. W przypadku badania, którego przedmiotem są kategorie nowe lub niewyodrębnione w statystykach, niejednokrotnie konieczne jest sięgnięcie po dane pośrednio ilustrujące to zjawisko. Na przykład analizując handel ukrytymi produktami wiedzy niematerialnej, w tej rozprawie korzysta się z danych na temat usług opartych na wiedzy, które z kolei najpierw należało wyodrębnić z kategorii usług ogółem. Istotnym czynnikiem utrudniającym badanie jest wreszcie fakt, że produkty wiedzy mogą przyjmować niekiedy postać niematerialną (jak np. kapitał intelektualny), a więc trudną do zmierzenia.
Metody badania handlu produktami wiedzy również nie są oczywiste. O ile narzędzia stosowane do badań handlu dobrami materialnymi są znane i od lat używane, o tyle posługiwanie się nimi w badaniach handlu usługami i efekty zastosowania tych narzędzi nie były wystarczająco zweryfikowane. U źródeł trudności w tym zakresie leżą braki danych statystycznych spełniających rygorystyczne zasady odnośnie jakości i długości szeregów czasowych, a także konieczność rozstrzygnięcia, czy różnice między dobrami i usługami są na tyle nieistotne, aby badając je, stosować identyczne narzędzia. Ponadto badanie międzynarodowego handlu produktami wiedzy jest utrudnione, gdyż ze względu na relatywnie niski poziom zainteresowania ekonomistów tą problematyką trudniej jest konfrontować wyniki i oceny. Wyzwaniem zatem jest zarówno porównanie metod badawczych, jak i wyników badań.
W rozprawie sprowadza się międzynarodowy handel produktami wiedzy do handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej, niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej oraz niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. W pierwszym przypadku za produkty wiedzy uznaje się dobra wysokiej techniki, w drugim - usługi oparte na wiedzy, w trzecim - prawa własności intelektualnej.
Weryfikacja sformułowanej hipotezy i osiągnięcie celu rozprawy warunkują następującą strukturę rozprawy.
W rozdziale pierwszym omawia się problematykę wiedzy w ekonomii. Punktem wyjścia jest analiza znaczenia wiedzy w działalności gospodarczej. Szczególną uwagę poświęca się wyjaśnieniu terminu ?wiedza" oraz analizie specyficznych cech wiedzy jako dobra będącego przedmiotem badań ekonomicznych. Omawia się także, istotne z punktu widzenia celu rozprawy, konsekwencje podziału wiedzy na jawną i ukrytą. Ponadto przedstawia się tu dwoistą naturę wiedzy, która jako dobro ekonomiczne może albo posiadać cechy dobra publicznego, albo ich nie posiadać. W dalszej kolejności ukazuje się zmiany znaczenia zasobów wiedzy w rozwoju gospodarczym, a także porządkuje się koncepcje teoretyczne odnoszące się do wyników działalności gospodarczej. Przeprowadzony w tej części rozprawy wywód prowadzi do uzasadnienia stosowanego w rozprawie podziału produktów wiedzy.
Następnie analizie poddaje się znaczenie wiedzy jako czynnika produkcji wpływającego na przyczyny i strukturę handlu międzynarodowego. Dokonuje się również charakterystyki handlowych i pozahandlowych kanałów międzynarodowego transferu wiedzy, wskazując w nich miejsce produktów wiedzy badanych w tej rozprawie. Rozdział kończy się autorską klasyfikacją produktów wiedzy w handlu międzynarodowym.
Rozdział drugi jest poświęcony badaniu międzynarodowego handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej. Punktem wyjścia jest klasyfikacja dóbr wysokiej techniki, uznanych za materialne produkty wiedzy jawnej. Następnie klasyfikacja ta jest wykorzystywana w badaniach empirycznych dotyczących wielkości i kierunków międzynarodowego handlu dobrami wysokiej techniki. W rozdziale tym, korzystając z analizy danych statystycznych dotyczących eksportu i importu mierzonych wartością brutto oraz wartością dodaną, wskazuje się na główne tendencje w światowym handlu dobrami wysokiej techniki i znaczenie wymiany tych dóbr w kształtowaniu hierarchii krajów i ich grup w handlu międzynarodowym.
Kolejną istotną kwestią rozważaną w rozdziale drugim są związki między handlem międzynarodowym a ochroną własności intelektualnej. Jej ochrona (np. przez reżimy patentowe) sprzyja bowiem tworzeniu i rozwojowi wiedzy, co z jednej strony jest korzystne dla jej twórcy, ale z drugiej - ogranicza zyski płynące z dostępu do otwartego zasobu wiedzy. Ponieważ rozważania teoretyczne nie pozwalają na jednoznaczne rozstrzygnięcie tego, czy wzrost ochrony praw własności intelektualnej jest czynnikiem intensyfikującym, czy ograniczającym handel, warto zapoznać się z wynikami badań empirycznych dotyczących tej materii. Ich krytyczna analiza stanowi wprowadzenie do autorskiego badania ekonometrycznego przeprowadzonego na podstawie danych panelowych. Badanie to ma na celu stwierdzenie, czy istnieje zależność między zagrożeniem imitacją własności intelektualnej w krajach importujących a eksportem do nich dóbr wysokiej techniki.
Wyzwaniem, z jakim przyszło się tu autorce zmierzyć, są problemy z dostępnością i jakością danych statystycznych, a także z przygotowaniem bazy danych wykorzystanej następnie w modelu grawitacji. Wyniki badania, które dotyczy szczególnej grupy towarowej, jaką są dobra wysokiej techniki, wskazują wyraźnie, że klasyfikacje produktowe nie nadążają za szybkimi zmianami w gospodarce. Na przykład w latach 70. XX w. nie było wielu produktów wynalezionych później, a istotnych w handlu międzynarodowym.
W rozdziale trzecim przedstawiono wyniki analizy międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Za takie produkty uznaje się usługi oparte na wiedzy. Włączenie usług do analizy międzynarodowych przepływów wiedzy pozwala na wypełnienie widocznego w literaturze niedostatku analiz skali i specyfiki handlu tymi ukrytymi elementami wiedzy.
Zdefiniowanie i sklasyfikowanie usług opartych na wiedzy wiąże się z wieloma trudnościami. Dlatego też zwraca się tu uwagę na to, że definicje i klasyfikacje proponowane przez badaczy nie znajdują odzwierciedlenia w stosowanych w praktyce klasyfikacjach statystycznych. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest przyjęcie autorskiej, spójnej z wybranymi bazami danych statystycznych, klasyfikacji usług opartych na wiedzy.
W związku z dużą rolą kontaktów bezpośrednich w przekazywaniu wiedzy, przy jednoczesnym braku technicznych możliwości transgranicznego świadczenia wielu usług, zakres analizy w tym rozdziale jest rozszerzony o pozahandlowe kanały transferu usług opartych na wiedzy. A zatem pokazuje się nie tylko tendencje w światowym handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonym brutto i wartością dodaną, lecz także przepływy usług w ramach zarówno bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) i offshoringu, jak też migracji specjalistów. Pozwala to na ukazanie możliwie pełnego obrazu rozwoju omawianych usług w gospodarkach krajów najwyżej rozwiniętych, a także międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Ceną za to jest jednak mniejsza spójność statystyk i ich ograniczony zasięg geograficzny. Na przykład klasyfikacje działalności, według których prezentuje się informacje na temat transakcji w ramach BIZ, nie są spójne z klasyfikacjami handlu międzynarodowego. Z kolei przepływy specjalistów i dane na temat ich aktywności dotyczą wolumenu, nie zaś wartości usług, które świadczą. Różne są też szeregi czasowe poszczególnych zbiorów danych, co wynika z odmiennych sposobów ich zbierania i prezentowania przez instytucje do tego powołane.
W rozdziale trzecim, podobnie jak w drugim, w którym scharakteryzowano wyniki weryfikacji wpływu ochrony własności intelektualnej na handel dobrami wysokiej techniki, opisano, jak na wielkość handlu usługami opartymi na wiedzy wpływa poziom ochrony własności intelektualnej. Wydaje się, że przeprowadzona kompleksowa analiza czynników wpływających na handel usługami może stanowić ważny wkład do nauki. Ponadto w rozdziale tym podejmuje się ocenę przydatności metody, jaką jest model grawitacji, do badania handlu usługami. W szczególności poszukuje się odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe korzystanie z tego narzędzia do badań handlu usługami, a nie tylko, jak jest to zazwyczaj praktykowane, do badań dotyczących wymiany towarowej.
W rozdziale czwartym zajęto się międzynarodowym handlem niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. Źródłem informacji o skali handlu nimi są transakcje międzynarodowe dotyczące praw własności intelektualnej.
Rozdział ten rozpoczyna się omówieniem powstania reżimów ochrony praw własności intelektualnej oraz oceną sposobów i celów tej ochrony. Przedstawienie norm ochrony własności intelektualnej jest ważne z punktu widzenia rozprawy, gdyż właśnie te normy są warunkiem koniecznym handlu przedmiotem praw objętych ochroną. Ponadto w rozdziale czwartym charakteryzuje się skalę ochrony własności intelektualnej na świecie i zmiany zakresu tej ochrony, zarówno jeśli chodzi o strukturę geograficzną, jak i dziedziny objęte prawami własności intelektualnej. Bada się również stopień koncentracji rynku patentów w najważniejszych urzędach patentowych za pomocą indeksu Herfindahla-Hirschmana. Analizuje się także sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej, w tym zwłaszcza udzielanie licencji. Rozdział ten zamykają rozważania dotyczące rozmiarów i kierunków międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej.
Prowadzone w całej pracy badania tendencji w handlu produktami wiedzy obejmują lata 2000-2013. W wyjątkowych przypadkach stosuje się inne szeregi czasowe analizy, w zależności od dostępności danych. Prowadzone w pracy badania nie wykraczają poza rok 2013. Dane dotyczące lat późniejszych są bowiem dostępne w bardzo ograniczonym zakresie, co wyklucza spójność oraz porównywalność danych niezbędną do formułowania wniosków ogólnych. Dane dotyczące handlu Unii Europejskiej dotyczą jej handlu zewnętrznego. Analizowane są regulacje prawne przyjęte w Polsce oraz, jeśli występują, jednolite rozwiązania obowiązujące w Unii Europejskiej.
Kompleksowe konkluzje z przedstawionych w poszczególnych rozdziałach rozprawy badań i rozważań są zawarte we wnioskach i w uwagach końcowych. Zawierają one także omówienie rezultatu weryfikacji hipotezy badawczej.
[[[separator]]]
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Wiedza w ekonomii
1.1. Wiedza w działalności gospodarczej
1.1.1. Pojęcie i kategorie wiedzy
1.1.2. Wiedza jako informacja
1.1.3. Wiedza jako dobro niematerialne
1.1.4. Rola wiedzy w rozwoju gospodarczym
1.2. Analiza problematyki produktów wiedzy w literaturze ekonomicznej
1.3. Rola wiedzy w nowych teoriach handlu międzynarodowego
1.3.1. Teorie neotechnologiczne
1.3.2. Teorie neoczynnikowe
1.3.3. Teoria rosnących korzyści skali
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały
1.4.1. Charakterystyka międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.2. Handlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.3. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.5. Klasyfikacja produktów wiedzy w handlu międzynarodowym
1.6. Podsumowanie
2. Międzynarodowy handel materialnymi produktami wiedzy jawnej
2.1. Klasyfikacja dóbr wysokiej techniki
2.2. Międzynarodowy handel dobrami wysokiej techniki
2.2.1. Struktura światowego handlu brutto dobrami wysokiej techniki
2.2.2. Struktura światowego handlu dobrami wysokiej techniki mierzonego wartością dodaną
2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej
2.4. Zależność handlu dobrami wysokiej techniki od stopnia ochrony własności intelektualnej
2.5. Podsumowanie
3. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej
3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy
3.2. Usługi oparte na wiedzy w gospodarce wybranych krajów i regionów
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy
3.3.1. Struktura światowego handlu brutto usługami opartymi na wiedzy
3.3.2. Struktura światowego handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonego wartością dodaną
3.4. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu usług opartych na wiedzy
3.4.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i offshoring w usługach opartych na wiedzy
3.4.2. Międzynarodowa mobilność specjalistów świadczących usługi oparte na wiedzy
3.5. Zależność handlu usługami opartymi na wiedzy od stopnia ochrony własności intelektualnej
3.6. Podsumowanie
4. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy jawnej
4.1. Sposoby i cele ochrony własności intelektualnej
4.2. Ochrona własności intelektualne w gospodarce wybranych krajów i regionów
4.3. Skala ochrony własności intelektualnej na świecie
4.3.1. Skala ochrony patentowej
4.3.2. Skala ochrony z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych
4.3.3. Skala ochrony przez wzory użytkowe i przemysłowe
4.4. Sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej
4.5. Rozmiary i kierunki międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej
4.6. Podsumowanie
Wnioski i uwagi końcowe
Cytowane akty prawne, literatura i źródła internetowe
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks
Opis
Wstęp
Wiedza pełni istotną rolę w procesach produkcyjnych. Podobnie jak surowce naturalne, praca i kapitał, tak i wiedza jest czynnikiem produkcji, który służy przekształcaniu posiadanych zasobów w użyteczne produkty. Dzięki wiedzy można również efektywniej wykorzystywać zasoby.
Podnoszenie poziomu wiedzy sprzyja budowaniu i utrzymywaniu pozycji konkurencyjnej krajów. W globalnej rywalizacji wygrywają te z nich, które dysponują relatywnie dużymi zasobami wiedzy. Jest ona bowiem przetwarzana w konkurencyjne produkty, które następnie są przedmiotem handlu międzynarodowego, przyczyniając się do zwiększania osiąganych z niego korzyści. Dlatego też wśród czynników decydujących o konkurencyjności gospodarek narodowych wzrasta znaczenie kapitału intelektualnego, którego podstawą jest wiedza. Można zatem stwierdzić, że współczesne gospodarki rozwijają się w kierunku gospodarek opartych na wiedzy, w których zmniejszeniu ulega znaczenie produkcji i obrotu przedmiotami materialnymi na rzecz wytwarzania oraz wymiany usług i dóbr niematerialnych.
Ponieważ udział wiedzy w procesach produkcyjnych nieustannie rośnie, zwiększa się także jej rola w kształtowaniu znaczenia państw w gospodarce światowej. Stopniowo wzrasta również ilość i stopień skomplikowania wiedzy niezbędnej do przetwarzania dóbr. Oprócz tego coraz większego znaczenia nabiera kwestia dostępu do wiedzy, a przez to międzynarodowy handel produktami wiedzy.
Mimo że powszechnie uznaje się rosnący wpływ wiedzy na korzyści uzyskiwane przez wytwórców dóbr i usług, to proces ten nie został zbadany przez ekonomistów w stopniu porównywalnym z analizą innych czynników wpływających na pozycję państw w handlu międzynarodowym i uzyskiwane przez nie korzyści z niego. Ta właśnie okoliczność oraz zasygnalizowane wyżej znaczenie handlu produktami wiedzy w gospodarce światowej zadecydowały o wyborze tematu rozprawy.
Celem pracy jest analiza głównych tendencji w międzynarodowym handlu produktami wiedzy, a w szczególności porównanie dynamiki oraz ewolucji handlowych kanałów transferu wiedzy. Autorka podejmuje próbę weryfikacji hipotezy, że od początku XXI wieku w gospodarce światowej następuje wyraźne przyspieszenie międzynarodowego handlu produktami wiedzy.
Podjęcie problematyki handlu produktami wiedzy stawia przed badaczem szereg wyzwań. Na pierwszym miejscu należy wymienić kwestie definicyjne. Wiedza i jej produkty nie są jednakowo rozumiane przez zajmujących się tą tematyką, nawet w ramach jednej dziedziny nauki. Konieczne jest też pokonanie trudności wiążących się z nieprzystawaniem powszechnie stosowanych systemów klasyfikacji statystycznych dotyczących działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego do definicji teoretycznych, a także trudności z interpretacją danych empirycznych z powodu ich niekompletności. W przypadku badania, którego przedmiotem są kategorie nowe lub niewyodrębnione w statystykach, niejednokrotnie konieczne jest sięgnięcie po dane pośrednio ilustrujące to zjawisko. Na przykład analizując handel ukrytymi produktami wiedzy niematerialnej, w tej rozprawie korzysta się z danych na temat usług opartych na wiedzy, które z kolei najpierw należało wyodrębnić z kategorii usług ogółem. Istotnym czynnikiem utrudniającym badanie jest wreszcie fakt, że produkty wiedzy mogą przyjmować niekiedy postać niematerialną (jak np. kapitał intelektualny), a więc trudną do zmierzenia.
Metody badania handlu produktami wiedzy również nie są oczywiste. O ile narzędzia stosowane do badań handlu dobrami materialnymi są znane i od lat używane, o tyle posługiwanie się nimi w badaniach handlu usługami i efekty zastosowania tych narzędzi nie były wystarczająco zweryfikowane. U źródeł trudności w tym zakresie leżą braki danych statystycznych spełniających rygorystyczne zasady odnośnie jakości i długości szeregów czasowych, a także konieczność rozstrzygnięcia, czy różnice między dobrami i usługami są na tyle nieistotne, aby badając je, stosować identyczne narzędzia. Ponadto badanie międzynarodowego handlu produktami wiedzy jest utrudnione, gdyż ze względu na relatywnie niski poziom zainteresowania ekonomistów tą problematyką trudniej jest konfrontować wyniki i oceny. Wyzwaniem zatem jest zarówno porównanie metod badawczych, jak i wyników badań.
W rozprawie sprowadza się międzynarodowy handel produktami wiedzy do handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej, niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej oraz niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. W pierwszym przypadku za produkty wiedzy uznaje się dobra wysokiej techniki, w drugim - usługi oparte na wiedzy, w trzecim - prawa własności intelektualnej.
Weryfikacja sformułowanej hipotezy i osiągnięcie celu rozprawy warunkują następującą strukturę rozprawy.
W rozdziale pierwszym omawia się problematykę wiedzy w ekonomii. Punktem wyjścia jest analiza znaczenia wiedzy w działalności gospodarczej. Szczególną uwagę poświęca się wyjaśnieniu terminu ?wiedza" oraz analizie specyficznych cech wiedzy jako dobra będącego przedmiotem badań ekonomicznych. Omawia się także, istotne z punktu widzenia celu rozprawy, konsekwencje podziału wiedzy na jawną i ukrytą. Ponadto przedstawia się tu dwoistą naturę wiedzy, która jako dobro ekonomiczne może albo posiadać cechy dobra publicznego, albo ich nie posiadać. W dalszej kolejności ukazuje się zmiany znaczenia zasobów wiedzy w rozwoju gospodarczym, a także porządkuje się koncepcje teoretyczne odnoszące się do wyników działalności gospodarczej. Przeprowadzony w tej części rozprawy wywód prowadzi do uzasadnienia stosowanego w rozprawie podziału produktów wiedzy.
Następnie analizie poddaje się znaczenie wiedzy jako czynnika produkcji wpływającego na przyczyny i strukturę handlu międzynarodowego. Dokonuje się również charakterystyki handlowych i pozahandlowych kanałów międzynarodowego transferu wiedzy, wskazując w nich miejsce produktów wiedzy badanych w tej rozprawie. Rozdział kończy się autorską klasyfikacją produktów wiedzy w handlu międzynarodowym.
Rozdział drugi jest poświęcony badaniu międzynarodowego handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej. Punktem wyjścia jest klasyfikacja dóbr wysokiej techniki, uznanych za materialne produkty wiedzy jawnej. Następnie klasyfikacja ta jest wykorzystywana w badaniach empirycznych dotyczących wielkości i kierunków międzynarodowego handlu dobrami wysokiej techniki. W rozdziale tym, korzystając z analizy danych statystycznych dotyczących eksportu i importu mierzonych wartością brutto oraz wartością dodaną, wskazuje się na główne tendencje w światowym handlu dobrami wysokiej techniki i znaczenie wymiany tych dóbr w kształtowaniu hierarchii krajów i ich grup w handlu międzynarodowym.
Kolejną istotną kwestią rozważaną w rozdziale drugim są związki między handlem międzynarodowym a ochroną własności intelektualnej. Jej ochrona (np. przez reżimy patentowe) sprzyja bowiem tworzeniu i rozwojowi wiedzy, co z jednej strony jest korzystne dla jej twórcy, ale z drugiej - ogranicza zyski płynące z dostępu do otwartego zasobu wiedzy. Ponieważ rozważania teoretyczne nie pozwalają na jednoznaczne rozstrzygnięcie tego, czy wzrost ochrony praw własności intelektualnej jest czynnikiem intensyfikującym, czy ograniczającym handel, warto zapoznać się z wynikami badań empirycznych dotyczących tej materii. Ich krytyczna analiza stanowi wprowadzenie do autorskiego badania ekonometrycznego przeprowadzonego na podstawie danych panelowych. Badanie to ma na celu stwierdzenie, czy istnieje zależność między zagrożeniem imitacją własności intelektualnej w krajach importujących a eksportem do nich dóbr wysokiej techniki.
Wyzwaniem, z jakim przyszło się tu autorce zmierzyć, są problemy z dostępnością i jakością danych statystycznych, a także z przygotowaniem bazy danych wykorzystanej następnie w modelu grawitacji. Wyniki badania, które dotyczy szczególnej grupy towarowej, jaką są dobra wysokiej techniki, wskazują wyraźnie, że klasyfikacje produktowe nie nadążają za szybkimi zmianami w gospodarce. Na przykład w latach 70. XX w. nie było wielu produktów wynalezionych później, a istotnych w handlu międzynarodowym.
W rozdziale trzecim przedstawiono wyniki analizy międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Za takie produkty uznaje się usługi oparte na wiedzy. Włączenie usług do analizy międzynarodowych przepływów wiedzy pozwala na wypełnienie widocznego w literaturze niedostatku analiz skali i specyfiki handlu tymi ukrytymi elementami wiedzy.
Zdefiniowanie i sklasyfikowanie usług opartych na wiedzy wiąże się z wieloma trudnościami. Dlatego też zwraca się tu uwagę na to, że definicje i klasyfikacje proponowane przez badaczy nie znajdują odzwierciedlenia w stosowanych w praktyce klasyfikacjach statystycznych. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest przyjęcie autorskiej, spójnej z wybranymi bazami danych statystycznych, klasyfikacji usług opartych na wiedzy.
W związku z dużą rolą kontaktów bezpośrednich w przekazywaniu wiedzy, przy jednoczesnym braku technicznych możliwości transgranicznego świadczenia wielu usług, zakres analizy w tym rozdziale jest rozszerzony o pozahandlowe kanały transferu usług opartych na wiedzy. A zatem pokazuje się nie tylko tendencje w światowym handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonym brutto i wartością dodaną, lecz także przepływy usług w ramach zarówno bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) i offshoringu, jak też migracji specjalistów. Pozwala to na ukazanie możliwie pełnego obrazu rozwoju omawianych usług w gospodarkach krajów najwyżej rozwiniętych, a także międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Ceną za to jest jednak mniejsza spójność statystyk i ich ograniczony zasięg geograficzny. Na przykład klasyfikacje działalności, według których prezentuje się informacje na temat transakcji w ramach BIZ, nie są spójne z klasyfikacjami handlu międzynarodowego. Z kolei przepływy specjalistów i dane na temat ich aktywności dotyczą wolumenu, nie zaś wartości usług, które świadczą. Różne są też szeregi czasowe poszczególnych zbiorów danych, co wynika z odmiennych sposobów ich zbierania i prezentowania przez instytucje do tego powołane.
W rozdziale trzecim, podobnie jak w drugim, w którym scharakteryzowano wyniki weryfikacji wpływu ochrony własności intelektualnej na handel dobrami wysokiej techniki, opisano, jak na wielkość handlu usługami opartymi na wiedzy wpływa poziom ochrony własności intelektualnej. Wydaje się, że przeprowadzona kompleksowa analiza czynników wpływających na handel usługami może stanowić ważny wkład do nauki. Ponadto w rozdziale tym podejmuje się ocenę przydatności metody, jaką jest model grawitacji, do badania handlu usługami. W szczególności poszukuje się odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe korzystanie z tego narzędzia do badań handlu usługami, a nie tylko, jak jest to zazwyczaj praktykowane, do badań dotyczących wymiany towarowej.
W rozdziale czwartym zajęto się międzynarodowym handlem niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. Źródłem informacji o skali handlu nimi są transakcje międzynarodowe dotyczące praw własności intelektualnej.
Rozdział ten rozpoczyna się omówieniem powstania reżimów ochrony praw własności intelektualnej oraz oceną sposobów i celów tej ochrony. Przedstawienie norm ochrony własności intelektualnej jest ważne z punktu widzenia rozprawy, gdyż właśnie te normy są warunkiem koniecznym handlu przedmiotem praw objętych ochroną. Ponadto w rozdziale czwartym charakteryzuje się skalę ochrony własności intelektualnej na świecie i zmiany zakresu tej ochrony, zarówno jeśli chodzi o strukturę geograficzną, jak i dziedziny objęte prawami własności intelektualnej. Bada się również stopień koncentracji rynku patentów w najważniejszych urzędach patentowych za pomocą indeksu Herfindahla-Hirschmana. Analizuje się także sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej, w tym zwłaszcza udzielanie licencji. Rozdział ten zamykają rozważania dotyczące rozmiarów i kierunków międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej.
Prowadzone w całej pracy badania tendencji w handlu produktami wiedzy obejmują lata 2000-2013. W wyjątkowych przypadkach stosuje się inne szeregi czasowe analizy, w zależności od dostępności danych. Prowadzone w pracy badania nie wykraczają poza rok 2013. Dane dotyczące lat późniejszych są bowiem dostępne w bardzo ograniczonym zakresie, co wyklucza spójność oraz porównywalność danych niezbędną do formułowania wniosków ogólnych. Dane dotyczące handlu Unii Europejskiej dotyczą jej handlu zewnętrznego. Analizowane są regulacje prawne przyjęte w Polsce oraz, jeśli występują, jednolite rozwiązania obowiązujące w Unii Europejskiej.
Kompleksowe konkluzje z przedstawionych w poszczególnych rozdziałach rozprawy badań i rozważań są zawarte we wnioskach i w uwagach końcowych. Zawierają one także omówienie rezultatu weryfikacji hipotezy badawczej.
Spis treści
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Wiedza w ekonomii
1.1. Wiedza w działalności gospodarczej
1.1.1. Pojęcie i kategorie wiedzy
1.1.2. Wiedza jako informacja
1.1.3. Wiedza jako dobro niematerialne
1.1.4. Rola wiedzy w rozwoju gospodarczym
1.2. Analiza problematyki produktów wiedzy w literaturze ekonomicznej
1.3. Rola wiedzy w nowych teoriach handlu międzynarodowego
1.3.1. Teorie neotechnologiczne
1.3.2. Teorie neoczynnikowe
1.3.3. Teoria rosnących korzyści skali
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały
1.4.1. Charakterystyka międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.2. Handlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.3. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.5. Klasyfikacja produktów wiedzy w handlu międzynarodowym
1.6. Podsumowanie
2. Międzynarodowy handel materialnymi produktami wiedzy jawnej
2.1. Klasyfikacja dóbr wysokiej techniki
2.2. Międzynarodowy handel dobrami wysokiej techniki
2.2.1. Struktura światowego handlu brutto dobrami wysokiej techniki
2.2.2. Struktura światowego handlu dobrami wysokiej techniki mierzonego wartością dodaną
2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej
2.4. Zależność handlu dobrami wysokiej techniki od stopnia ochrony własności intelektualnej
2.5. Podsumowanie
3. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej
3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy
3.2. Usługi oparte na wiedzy w gospodarce wybranych krajów i regionów
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy
3.3.1. Struktura światowego handlu brutto usługami opartymi na wiedzy
3.3.2. Struktura światowego handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonego wartością dodaną
3.4. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu usług opartych na wiedzy
3.4.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i offshoring w usługach opartych na wiedzy
3.4.2. Międzynarodowa mobilność specjalistów świadczących usługi oparte na wiedzy
3.5. Zależność handlu usługami opartymi na wiedzy od stopnia ochrony własności intelektualnej
3.6. Podsumowanie
4. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy jawnej
4.1. Sposoby i cele ochrony własności intelektualnej
4.2. Ochrona własności intelektualne w gospodarce wybranych krajów i regionów
4.3. Skala ochrony własności intelektualnej na świecie
4.3.1. Skala ochrony patentowej
4.3.2. Skala ochrony z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych
4.3.3. Skala ochrony przez wzory użytkowe i przemysłowe
4.4. Sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej
4.5. Rozmiary i kierunki międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej
4.6. Podsumowanie
Wnioski i uwagi końcowe
Cytowane akty prawne, literatura i źródła internetowe
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks
Opinie
Wiedza pełni istotną rolę w procesach produkcyjnych. Podobnie jak surowce naturalne, praca i kapitał, tak i wiedza jest czynnikiem produkcji, który służy przekształcaniu posiadanych zasobów w użyteczne produkty. Dzięki wiedzy można również efektywniej wykorzystywać zasoby.
Podnoszenie poziomu wiedzy sprzyja budowaniu i utrzymywaniu pozycji konkurencyjnej krajów. W globalnej rywalizacji wygrywają te z nich, które dysponują relatywnie dużymi zasobami wiedzy. Jest ona bowiem przetwarzana w konkurencyjne produkty, które następnie są przedmiotem handlu międzynarodowego, przyczyniając się do zwiększania osiąganych z niego korzyści. Dlatego też wśród czynników decydujących o konkurencyjności gospodarek narodowych wzrasta znaczenie kapitału intelektualnego, którego podstawą jest wiedza. Można zatem stwierdzić, że współczesne gospodarki rozwijają się w kierunku gospodarek opartych na wiedzy, w których zmniejszeniu ulega znaczenie produkcji i obrotu przedmiotami materialnymi na rzecz wytwarzania oraz wymiany usług i dóbr niematerialnych.
Ponieważ udział wiedzy w procesach produkcyjnych nieustannie rośnie, zwiększa się także jej rola w kształtowaniu znaczenia państw w gospodarce światowej. Stopniowo wzrasta również ilość i stopień skomplikowania wiedzy niezbędnej do przetwarzania dóbr. Oprócz tego coraz większego znaczenia nabiera kwestia dostępu do wiedzy, a przez to międzynarodowy handel produktami wiedzy.
Mimo że powszechnie uznaje się rosnący wpływ wiedzy na korzyści uzyskiwane przez wytwórców dóbr i usług, to proces ten nie został zbadany przez ekonomistów w stopniu porównywalnym z analizą innych czynników wpływających na pozycję państw w handlu międzynarodowym i uzyskiwane przez nie korzyści z niego. Ta właśnie okoliczność oraz zasygnalizowane wyżej znaczenie handlu produktami wiedzy w gospodarce światowej zadecydowały o wyborze tematu rozprawy.
Celem pracy jest analiza głównych tendencji w międzynarodowym handlu produktami wiedzy, a w szczególności porównanie dynamiki oraz ewolucji handlowych kanałów transferu wiedzy. Autorka podejmuje próbę weryfikacji hipotezy, że od początku XXI wieku w gospodarce światowej następuje wyraźne przyspieszenie międzynarodowego handlu produktami wiedzy.
Podjęcie problematyki handlu produktami wiedzy stawia przed badaczem szereg wyzwań. Na pierwszym miejscu należy wymienić kwestie definicyjne. Wiedza i jej produkty nie są jednakowo rozumiane przez zajmujących się tą tematyką, nawet w ramach jednej dziedziny nauki. Konieczne jest też pokonanie trudności wiążących się z nieprzystawaniem powszechnie stosowanych systemów klasyfikacji statystycznych dotyczących działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego do definicji teoretycznych, a także trudności z interpretacją danych empirycznych z powodu ich niekompletności. W przypadku badania, którego przedmiotem są kategorie nowe lub niewyodrębnione w statystykach, niejednokrotnie konieczne jest sięgnięcie po dane pośrednio ilustrujące to zjawisko. Na przykład analizując handel ukrytymi produktami wiedzy niematerialnej, w tej rozprawie korzysta się z danych na temat usług opartych na wiedzy, które z kolei najpierw należało wyodrębnić z kategorii usług ogółem. Istotnym czynnikiem utrudniającym badanie jest wreszcie fakt, że produkty wiedzy mogą przyjmować niekiedy postać niematerialną (jak np. kapitał intelektualny), a więc trudną do zmierzenia.
Metody badania handlu produktami wiedzy również nie są oczywiste. O ile narzędzia stosowane do badań handlu dobrami materialnymi są znane i od lat używane, o tyle posługiwanie się nimi w badaniach handlu usługami i efekty zastosowania tych narzędzi nie były wystarczająco zweryfikowane. U źródeł trudności w tym zakresie leżą braki danych statystycznych spełniających rygorystyczne zasady odnośnie jakości i długości szeregów czasowych, a także konieczność rozstrzygnięcia, czy różnice między dobrami i usługami są na tyle nieistotne, aby badając je, stosować identyczne narzędzia. Ponadto badanie międzynarodowego handlu produktami wiedzy jest utrudnione, gdyż ze względu na relatywnie niski poziom zainteresowania ekonomistów tą problematyką trudniej jest konfrontować wyniki i oceny. Wyzwaniem zatem jest zarówno porównanie metod badawczych, jak i wyników badań.
W rozprawie sprowadza się międzynarodowy handel produktami wiedzy do handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej, niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej oraz niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. W pierwszym przypadku za produkty wiedzy uznaje się dobra wysokiej techniki, w drugim - usługi oparte na wiedzy, w trzecim - prawa własności intelektualnej.
Weryfikacja sformułowanej hipotezy i osiągnięcie celu rozprawy warunkują następującą strukturę rozprawy.
W rozdziale pierwszym omawia się problematykę wiedzy w ekonomii. Punktem wyjścia jest analiza znaczenia wiedzy w działalności gospodarczej. Szczególną uwagę poświęca się wyjaśnieniu terminu ?wiedza" oraz analizie specyficznych cech wiedzy jako dobra będącego przedmiotem badań ekonomicznych. Omawia się także, istotne z punktu widzenia celu rozprawy, konsekwencje podziału wiedzy na jawną i ukrytą. Ponadto przedstawia się tu dwoistą naturę wiedzy, która jako dobro ekonomiczne może albo posiadać cechy dobra publicznego, albo ich nie posiadać. W dalszej kolejności ukazuje się zmiany znaczenia zasobów wiedzy w rozwoju gospodarczym, a także porządkuje się koncepcje teoretyczne odnoszące się do wyników działalności gospodarczej. Przeprowadzony w tej części rozprawy wywód prowadzi do uzasadnienia stosowanego w rozprawie podziału produktów wiedzy.
Następnie analizie poddaje się znaczenie wiedzy jako czynnika produkcji wpływającego na przyczyny i strukturę handlu międzynarodowego. Dokonuje się również charakterystyki handlowych i pozahandlowych kanałów międzynarodowego transferu wiedzy, wskazując w nich miejsce produktów wiedzy badanych w tej rozprawie. Rozdział kończy się autorską klasyfikacją produktów wiedzy w handlu międzynarodowym.
Rozdział drugi jest poświęcony badaniu międzynarodowego handlu materialnymi produktami wiedzy jawnej. Punktem wyjścia jest klasyfikacja dóbr wysokiej techniki, uznanych za materialne produkty wiedzy jawnej. Następnie klasyfikacja ta jest wykorzystywana w badaniach empirycznych dotyczących wielkości i kierunków międzynarodowego handlu dobrami wysokiej techniki. W rozdziale tym, korzystając z analizy danych statystycznych dotyczących eksportu i importu mierzonych wartością brutto oraz wartością dodaną, wskazuje się na główne tendencje w światowym handlu dobrami wysokiej techniki i znaczenie wymiany tych dóbr w kształtowaniu hierarchii krajów i ich grup w handlu międzynarodowym.
Kolejną istotną kwestią rozważaną w rozdziale drugim są związki między handlem międzynarodowym a ochroną własności intelektualnej. Jej ochrona (np. przez reżimy patentowe) sprzyja bowiem tworzeniu i rozwojowi wiedzy, co z jednej strony jest korzystne dla jej twórcy, ale z drugiej - ogranicza zyski płynące z dostępu do otwartego zasobu wiedzy. Ponieważ rozważania teoretyczne nie pozwalają na jednoznaczne rozstrzygnięcie tego, czy wzrost ochrony praw własności intelektualnej jest czynnikiem intensyfikującym, czy ograniczającym handel, warto zapoznać się z wynikami badań empirycznych dotyczących tej materii. Ich krytyczna analiza stanowi wprowadzenie do autorskiego badania ekonometrycznego przeprowadzonego na podstawie danych panelowych. Badanie to ma na celu stwierdzenie, czy istnieje zależność między zagrożeniem imitacją własności intelektualnej w krajach importujących a eksportem do nich dóbr wysokiej techniki.
Wyzwaniem, z jakim przyszło się tu autorce zmierzyć, są problemy z dostępnością i jakością danych statystycznych, a także z przygotowaniem bazy danych wykorzystanej następnie w modelu grawitacji. Wyniki badania, które dotyczy szczególnej grupy towarowej, jaką są dobra wysokiej techniki, wskazują wyraźnie, że klasyfikacje produktowe nie nadążają za szybkimi zmianami w gospodarce. Na przykład w latach 70. XX w. nie było wielu produktów wynalezionych później, a istotnych w handlu międzynarodowym.
W rozdziale trzecim przedstawiono wyniki analizy międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Za takie produkty uznaje się usługi oparte na wiedzy. Włączenie usług do analizy międzynarodowych przepływów wiedzy pozwala na wypełnienie widocznego w literaturze niedostatku analiz skali i specyfiki handlu tymi ukrytymi elementami wiedzy.
Zdefiniowanie i sklasyfikowanie usług opartych na wiedzy wiąże się z wieloma trudnościami. Dlatego też zwraca się tu uwagę na to, że definicje i klasyfikacje proponowane przez badaczy nie znajdują odzwierciedlenia w stosowanych w praktyce klasyfikacjach statystycznych. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest przyjęcie autorskiej, spójnej z wybranymi bazami danych statystycznych, klasyfikacji usług opartych na wiedzy.
W związku z dużą rolą kontaktów bezpośrednich w przekazywaniu wiedzy, przy jednoczesnym braku technicznych możliwości transgranicznego świadczenia wielu usług, zakres analizy w tym rozdziale jest rozszerzony o pozahandlowe kanały transferu usług opartych na wiedzy. A zatem pokazuje się nie tylko tendencje w światowym handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonym brutto i wartością dodaną, lecz także przepływy usług w ramach zarówno bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) i offshoringu, jak też migracji specjalistów. Pozwala to na ukazanie możliwie pełnego obrazu rozwoju omawianych usług w gospodarkach krajów najwyżej rozwiniętych, a także międzynarodowego handlu niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej. Ceną za to jest jednak mniejsza spójność statystyk i ich ograniczony zasięg geograficzny. Na przykład klasyfikacje działalności, według których prezentuje się informacje na temat transakcji w ramach BIZ, nie są spójne z klasyfikacjami handlu międzynarodowego. Z kolei przepływy specjalistów i dane na temat ich aktywności dotyczą wolumenu, nie zaś wartości usług, które świadczą. Różne są też szeregi czasowe poszczególnych zbiorów danych, co wynika z odmiennych sposobów ich zbierania i prezentowania przez instytucje do tego powołane.
W rozdziale trzecim, podobnie jak w drugim, w którym scharakteryzowano wyniki weryfikacji wpływu ochrony własności intelektualnej na handel dobrami wysokiej techniki, opisano, jak na wielkość handlu usługami opartymi na wiedzy wpływa poziom ochrony własności intelektualnej. Wydaje się, że przeprowadzona kompleksowa analiza czynników wpływających na handel usługami może stanowić ważny wkład do nauki. Ponadto w rozdziale tym podejmuje się ocenę przydatności metody, jaką jest model grawitacji, do badania handlu usługami. W szczególności poszukuje się odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe korzystanie z tego narzędzia do badań handlu usługami, a nie tylko, jak jest to zazwyczaj praktykowane, do badań dotyczących wymiany towarowej.
W rozdziale czwartym zajęto się międzynarodowym handlem niematerialnymi produktami wiedzy jawnej. Źródłem informacji o skali handlu nimi są transakcje międzynarodowe dotyczące praw własności intelektualnej.
Rozdział ten rozpoczyna się omówieniem powstania reżimów ochrony praw własności intelektualnej oraz oceną sposobów i celów tej ochrony. Przedstawienie norm ochrony własności intelektualnej jest ważne z punktu widzenia rozprawy, gdyż właśnie te normy są warunkiem koniecznym handlu przedmiotem praw objętych ochroną. Ponadto w rozdziale czwartym charakteryzuje się skalę ochrony własności intelektualnej na świecie i zmiany zakresu tej ochrony, zarówno jeśli chodzi o strukturę geograficzną, jak i dziedziny objęte prawami własności intelektualnej. Bada się również stopień koncentracji rynku patentów w najważniejszych urzędach patentowych za pomocą indeksu Herfindahla-Hirschmana. Analizuje się także sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej, w tym zwłaszcza udzielanie licencji. Rozdział ten zamykają rozważania dotyczące rozmiarów i kierunków międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej.
Prowadzone w całej pracy badania tendencji w handlu produktami wiedzy obejmują lata 2000-2013. W wyjątkowych przypadkach stosuje się inne szeregi czasowe analizy, w zależności od dostępności danych. Prowadzone w pracy badania nie wykraczają poza rok 2013. Dane dotyczące lat późniejszych są bowiem dostępne w bardzo ograniczonym zakresie, co wyklucza spójność oraz porównywalność danych niezbędną do formułowania wniosków ogólnych. Dane dotyczące handlu Unii Europejskiej dotyczą jej handlu zewnętrznego. Analizowane są regulacje prawne przyjęte w Polsce oraz, jeśli występują, jednolite rozwiązania obowiązujące w Unii Europejskiej.
Kompleksowe konkluzje z przedstawionych w poszczególnych rozdziałach rozprawy badań i rozważań są zawarte we wnioskach i w uwagach końcowych. Zawierają one także omówienie rezultatu weryfikacji hipotezy badawczej.
Wykaz skrótów
Wstęp
1. Wiedza w ekonomii
1.1. Wiedza w działalności gospodarczej
1.1.1. Pojęcie i kategorie wiedzy
1.1.2. Wiedza jako informacja
1.1.3. Wiedza jako dobro niematerialne
1.1.4. Rola wiedzy w rozwoju gospodarczym
1.2. Analiza problematyki produktów wiedzy w literaturze ekonomicznej
1.3. Rola wiedzy w nowych teoriach handlu międzynarodowego
1.3.1. Teorie neotechnologiczne
1.3.2. Teorie neoczynnikowe
1.3.3. Teoria rosnących korzyści skali
1.4. Międzynarodowy transfer wiedzy i jego kanały
1.4.1. Charakterystyka międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.2. Handlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.4.3. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu wiedzy
1.5. Klasyfikacja produktów wiedzy w handlu międzynarodowym
1.6. Podsumowanie
2. Międzynarodowy handel materialnymi produktami wiedzy jawnej
2.1. Klasyfikacja dóbr wysokiej techniki
2.2. Międzynarodowy handel dobrami wysokiej techniki
2.2.1. Struktura światowego handlu brutto dobrami wysokiej techniki
2.2.2. Struktura światowego handlu dobrami wysokiej techniki mierzonego wartością dodaną
2.3. Handel międzynarodowy a ochrona własności intelektualnej
2.4. Zależność handlu dobrami wysokiej techniki od stopnia ochrony własności intelektualnej
2.5. Podsumowanie
3. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy ukrytej
3.1. Rodzaje i charakterystyka usług opartych na wiedzy
3.2. Usługi oparte na wiedzy w gospodarce wybranych krajów i regionów
3.3. Międzynarodowy handel usługami opartymi na wiedzy
3.3.1. Struktura światowego handlu brutto usługami opartymi na wiedzy
3.3.2. Struktura światowego handlu usługami opartymi na wiedzy mierzonego wartością dodaną
3.4. Pozahandlowe kanały międzynarodowego transferu usług opartych na wiedzy
3.4.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i offshoring w usługach opartych na wiedzy
3.4.2. Międzynarodowa mobilność specjalistów świadczących usługi oparte na wiedzy
3.5. Zależność handlu usługami opartymi na wiedzy od stopnia ochrony własności intelektualnej
3.6. Podsumowanie
4. Międzynarodowy handel niematerialnymi produktami wiedzy jawnej
4.1. Sposoby i cele ochrony własności intelektualnej
4.2. Ochrona własności intelektualne w gospodarce wybranych krajów i regionów
4.3. Skala ochrony własności intelektualnej na świecie
4.3.1. Skala ochrony patentowej
4.3.2. Skala ochrony z wykorzystaniem znaków towarowych i usługowych
4.3.3. Skala ochrony przez wzory użytkowe i przemysłowe
4.4. Sposoby przenoszenia praw własności intelektualnej
4.5. Rozmiary i kierunki międzynarodowego handlu prawami własności intelektualnej
4.6. Podsumowanie
Wnioski i uwagi końcowe
Cytowane akty prawne, literatura i źródła internetowe
Spis tabel
Spis rysunków
Aneks
