Dopiero z czasem, po wielu latach, jeśli nie dekadach, okaże się, co z obecnego kryzysu wyniknie dla przyszłości. Jak głębokie będę zmiany cywilizacyjne, skoro kryzys ten ma wiele symptomów wydarzenia o takim właśnie, cywilizacyjnym wymiarze? Jak funkcjonować będą mechanizmy koordynacyjne na skalę globalną, bo w kręgach profesjonalnych w zasadzie panuje zgodność poglądów co do tego, że stoimy współcześnie w obliczu imperatywu skoordynowania decyzji polityki gospodarczej i podejmowanych działań w skali transnarodowej? Jak ma wyglądać pokryzysowa architektura organizacyjna zglobalizowanej gospodarki, skoro wadliwość tej istniejącej w ostatnich latach była jedną z przyczyn kryzysu? Jak ma przebiegać reinstytucjonalizacja ogólnoświatowej gospodarki w obliczu jeśli nie kompromitacji (jak uważają jedni), to co najmniej niewydolności (jak woleliby inni) reguł gry, pisanych i nie, dotąd rządzących procesami ekonomicznymi?
z tekstu Grzegorza W. Kołodki
[[[separator]]]Przedkładana Państwu książka stanowi pokłosie wykładów publicznych, wygłoszonych w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie w latach 2010-2011. Wykłady, które odbyły się w latach 2007-2009, zostały opublikowane w tomie Wyzwania ekonomiczne w warunkach kryzysu. Wybrane zagadnienia. W tamtym okresie światowy kryzys był, co zrozumiałe, dominującym tematem dyskusji akademickiej, eksperckiej i medialnej. Nie przyniosła ona odpowiedzi na fundamentalne pytanie: co wynika z tego kryzysu dla przyszłości?
W tym tomie stawiamy pytania, na które trzeba poszukiwać odpowiedzi, aby podejmować zawczasu właściwe działania systemowe w celu niedopuszczenia, by mechanizmy sprawcze tego kryzysu mogły zadziałać znowu. Są to pytania o to, czy elity intelektualne i polityczne rozumieją potrzebę podejmowania takich działań oraz czy potrafią i zechcą przezwyciężać sprzeczności pomiędzy interesami ekonomicznymi, realizując politykę gospodarczą na rzecz zrównoważonego rozwoju i zdrowej przedsiębiorczości. Nie można ograniczać się do łagodzenia przejawów i usuwania skutków kryzysu. Trzeba wykorzystać szansę na przeprowadzenie fundamentalnych zmian, które bez wstrząsu wywołanego kryzysem byłyby niemożliwe.
Wymaga to jednak przemian wartości, instytucji i polityki gospodarczej w wymiarze globalnym. Na tym tle pokazujemy, jak w niewiarygodnie bogatym dzisiejszym świecie subiektywnie postrzegany jest dobrobyt, że wzrost gospodarczy, większa produkcja i konsumpcja dóbr, wyższe dochody i bogactwo nie przekładają się na subiektywne poczucie postępu, że słaba jest korelacja między dochodami per capita a subiektywną oceną zamożności poszczególnych krajów, a zależy to od uwarunkowań społecznych. Jednym z czynników silnie determinujących poziom dobrobytu są nierówności dochodowe. W związku z tym wskazujemy na potrzebę oceny wzrostu dobrobytu poprzez pomiar efektów konsumpcyjnych wzrostu gospodarczego a nie samej produkcji oraz na konieczność uwzględniania w polityce gospodarczej i społecznej nierówności dochodowych i majątkowych. Kryzys wzmocnił wątpliwości w kwestii, czy stosowane dziś metody globalnych rachunków ekonomicznych dobrze opisują rzeczywistość i wyostrzył poczucie słabości miernika PKB jako miary osiągnięć gospodarczych i postępu społecznego. Mówiąc o potrzebie konstruowania odpowiednich mierników dobrobytu, zwracamy uwagę na zjawisko marnotrawnej konsumpcji i jej katastrofalne skutki w sferze społecznej i ekologicznej.
Zatrzymujemy się nad niektórymi wyzwaniami ekonomicznymi dla Polski, związanymi zwłaszcza z demograficznym starzeniem się społeczeństwa, bezpieczeństwem finansowym, rozwojem przedsiębiorczości i aktywnością inwestorów zagranicznych.
Demograficzne starzenie się ludności Polski połączone z feminizacją, singularyzacją i tzw. podwójnym starzeniem się społeczeństwa wymaga wprowadzenia w Polsce polityki wobec starości i ludzi starych. Koniecznością staje się przewartościowanie i zmiana hierarchii celów w polityce zdrowotnej oraz nowe podejście do zadań i sposobu zabezpieczenia na starość. Polityka wobec starzenia się i starości, na poziomie krajowym i lokalnym, uwzględniać musi potrzeby ludzi starych: grupy zróżnicowanej pod względem aktywności zawodowej, społecznej i życiowej oraz kondycji fizycznej, zdrowotnej, materialnej. Trzeba im zapewnić szerszą ofertę świadczeń i usług oraz bezpieczeństwo socjalne. Już dzisiaj niezbędne są decyzje w sprawie polityki emerytalnej, uwzględnienie potrzeb ludzi starych w programie polityki zdrowotnej, oświatowej i polityce rynku pracy, wprowadzenie w życie kompleksowego systemu świadczeń dla osób niesamodzielnych oraz działania zwalczające ubóstwo i wykluczenie społeczne osób starszych. Są to wyzwania dla państwa, samorządu terytorialnego i wszystkich podmiotów polityki społecznej, zdrowotnej, oświatowej.
Zapobieganiu lub wczesnemu przewidywaniu kryzysów finansowych mają służyć systemy bezpieczeństwa finansowego. Są one szczególnie ważne w Polsce z uwagi na to, że większość sektora bankowego i ubezpieczeniowego jest własnością kapitału zagranicznego, co naraża instytucje finansowe na rożne presje i kanały zarażenia. Dotychczasowe rozwiązania wymagają korekt, które zwiększyłyby bezpieczeństwo finansowe, zwłaszcza na wypadek kryzysu. Chodzi o następujące obszary działań: wdrożenie krajowego programu edukacji finansowej społeczeństwa, objęcie nadzorem finansowym wszystkich instytucji finansowych shadow banking, zwiększenie uprawnień Komitetu Stabilności Finansowej i poszerzenie jego składu, rozszerzenie zadań i wachlarza instrumentów sanacji banków przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. System bezpieczeństwa finansowego nie jest panaceum na kryzysy, ma jednak wpływ na przygotowanie instytucji państwowych i finansowych oraz społeczeństwa na możliwe szoki kryzysowe.
W tym tomie próbujemy odpowiedzieć na pytanie: jak wykorzystać partnerstwo publiczno-prywatne dla przyspieszenia inwestycji i usprawnienia zarządzania rozwojem regionalnym i lokalnym w Polsce. Wciąż niedostatecznie wykorzystywane w kraju dla realizacji zadań publicznych przy zaangażowaniu sektora prywatnego, jest ono sprawdzoną na świecie formą tworzenia infrastruktury i dostarczania usług publicznych. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej, realizacja polityki spójności i polityki regionalnej nowego typu otworzyły tę ścieżkę przed samorządami terytorialnymi. Budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego wymagać jednak będzie pokonania wielu barier i rodzajów ryzyka oraz pozyskania przychylności społeczności lokalnych. Wiąże się to m.in. z kompetencjami podmiotów publicznych do angażowania się w przedsięwzięcia tego typu i zaciągania zobowiązań wywierających skutki budżetowe, ramami podatkowymi, wymaganiami w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości, zdolnością do integrowania rożnych sposobów finansowania przedsięwzięcia. Ważne jest przezwyciężanie uprzedzeń dzięki transparentności procedur i współpracy ze społecznościami lokalnymi, pokazywaniu dobrych przykładów i korzyści.
Przykładem rozwoju zdrowej przedsiębiorczości w Polsce jest przedsiębiorczość rodzinna. Co dziesiąta firma o kapitale rodzimym w Polsce to przedsiębiorstwo rodzinne, w sektorze MSP 36% wszystkich przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa prowadzone przez rodziny. Jest to mniej niż średnio w Unii Europejskiej, ale pamiętać trzeba, że przedsiębiorczość rodzinna zaczęła odradzać się dopiero po 1989 roku. Przedsiębiorstwa rodzinne zawdzięczają swoje sukcesy m.in. temu, że są one równocześnie podmiotami socjologicznymi i ekonomicznymi, że realizują one zarówno cele moralne i etyczne dotyczące przetrwania firmy, zdobycia niezależności gospodarczej, budowania dobrego wizerunku jak i ekonomiczne, wyrażające się w wielkości sprzedaży, udziału w rynku, wzroście zysku. Jest wiele przykładów firm, które z małych rodzinnych przedsiębiorstw stały się bardzo dużymi organizacjami.
Jak rozwijać się będzie biznes rodzinny w Polsce, pokaże przyszłość. W warunkach niedoboru kapitału rodzimego ważnym czynnikiem rozwoju jest napływ kapitału zagranicznego, w tym bezpośrednie inwestycje zagraniczne i związane z nimi: kapitał finansowy, zarządzanie, wiedza techniczna i przedsiębiorczość.
Rozwój przedsiębiorczości w kraju goszczącym jest pozytywnym efektem wrastania inwestorów zagranicznych w miejscową gospodarkę i związanym z tym przekształcaniem miejscowych zasobów w kreatywny potencjał. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rozwój przedsiębiorczości wyraża się w tworzeniu nowych obszarów aktywności gospodarczej, powstawaniu nowych podmiotów współpracujących w ramach kooperacji, outsourcingu, spin-off, udziału rodzimych podmiotów we wdrażaniu innowacji. Nowa inwestycja stwarza rozmaite szanse dla lokalnych przedsiębiorców: biur projektowych, firm budowlanych, dostawców maszyn, urządzeń, sprzętu, podzespołów, materiałów i surowców, usług. Wpływa to na poprawę sytuacji na rynku pracy i wzrost jakości zasobów pracy. Istotne znaczenie ma więc pozyskiwanie inwestorów, których działania są ukierunkowane nie tylko na osiąganie korzyści, ale także na trwałe włączenie przedsiębiorstwa w gospodarkę regionu i jego rozwój. Niekorzystne dla kraju goszczącego są inwestycje utrwalające monokulturę gospodarczą czy ?wysysające" miejscowe zasoby.
W tym tomie próbujemy wreszcie pokazać, jaka jest atrakcyjność inwestycyjna polskich województw, powiatów, miast i gmin. Zależy ona od poziomu rozwoju gospodarczego regionu, ale także od potencjału centrów regionalnych, powiązań gospodarczych, infrastruktury, zasobów, którymi dysponuje region oraz aktywności jednostek samorządu terytorialnego i ich zdolności do podejmowania działań ukierunkowanych na pozyskiwanie inwestycji i tworzenie warunków przyjaznych dla inwestorów. Na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionu wpływają zachowania innowacyjne i zdolność do korzystania z pomocy publicznej w ramach członkostwa w Unii Europejskiej. Konkurowanie o uczestnictwo w światowym rynku inwestycyjnym nasila się w sytuacjach kryzysowych, dlatego atrakcyjność inwestycyjna nabiera szczególnego znaczenia dla rozwoju regionalnego i lokalnego.
Celem tej publikacji jest utrwalenie treści wykładów publicznych zorganizowanych przez Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie i Instytut Przedsiębiorstwa SGH. Chcemy, żeby pozostał po nich trwały ślad. Dziękuję za współpracę naszym wykładowcom, za wygłoszenie wykładów i przygotowanie tekstów do niniejszej książki, a także autorowi recenzji wydawniczej, prof. dr. hab. Wojciechowi Pacho.
Jestem przekonana, że stanowi ona ważny głos w dyskusji o wyzwaniach ekonomicznych po kryzysie.
[[[separator]]]Wstęp - Irena Lichniak
1. Ekonomia kryzysu czy kryzys ekonomii? - Grzegorz W. Kołodko
2. Mierzenie satysfakcji i dobrobytu obywateli - Marek Garbicz
3. Polityka społeczna wobec konsekwencji starzenia się ludności - Piotr Błędowski
4. Instytucjonalny system bezpieczeństwa finansowego w Polsce - Piotr Masiukiewicz
5. Partnerstwo publiczno-prywatne - jak je wykorzystać dla rozwoju? - Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
6. Przedsiębiorczość rodzinna - Jan Klimek, Sabina Klimek
7. Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla rozwoju przedsiębiorczości w regionie - Teresa Pakulska
8. Polskie regiony na mapie atrakcyjności inwestycyjnej - Hanna Godlewska-Majkowska
Aneks
Opis
Dopiero z czasem, po wielu latach, jeśli nie dekadach, okaże się, co z obecnego kryzysu wyniknie dla przyszłości. Jak głębokie będę zmiany cywilizacyjne, skoro kryzys ten ma wiele symptomów wydarzenia o takim właśnie, cywilizacyjnym wymiarze? Jak funkcjonować będą mechanizmy koordynacyjne na skalę globalną, bo w kręgach profesjonalnych w zasadzie panuje zgodność poglądów co do tego, że stoimy współcześnie w obliczu imperatywu skoordynowania decyzji polityki gospodarczej i podejmowanych działań w skali transnarodowej? Jak ma wyglądać pokryzysowa architektura organizacyjna zglobalizowanej gospodarki, skoro wadliwość tej istniejącej w ostatnich latach była jedną z przyczyn kryzysu? Jak ma przebiegać reinstytucjonalizacja ogólnoświatowej gospodarki w obliczu jeśli nie kompromitacji (jak uważają jedni), to co najmniej niewydolności (jak woleliby inni) reguł gry, pisanych i nie, dotąd rządzących procesami ekonomicznymi?
z tekstu Grzegorza W. Kołodki
Wstęp
Przedkładana Państwu książka stanowi pokłosie wykładów publicznych, wygłoszonych w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie w latach 2010-2011. Wykłady, które odbyły się w latach 2007-2009, zostały opublikowane w tomie Wyzwania ekonomiczne w warunkach kryzysu. Wybrane zagadnienia. W tamtym okresie światowy kryzys był, co zrozumiałe, dominującym tematem dyskusji akademickiej, eksperckiej i medialnej. Nie przyniosła ona odpowiedzi na fundamentalne pytanie: co wynika z tego kryzysu dla przyszłości?
W tym tomie stawiamy pytania, na które trzeba poszukiwać odpowiedzi, aby podejmować zawczasu właściwe działania systemowe w celu niedopuszczenia, by mechanizmy sprawcze tego kryzysu mogły zadziałać znowu. Są to pytania o to, czy elity intelektualne i polityczne rozumieją potrzebę podejmowania takich działań oraz czy potrafią i zechcą przezwyciężać sprzeczności pomiędzy interesami ekonomicznymi, realizując politykę gospodarczą na rzecz zrównoważonego rozwoju i zdrowej przedsiębiorczości. Nie można ograniczać się do łagodzenia przejawów i usuwania skutków kryzysu. Trzeba wykorzystać szansę na przeprowadzenie fundamentalnych zmian, które bez wstrząsu wywołanego kryzysem byłyby niemożliwe.
Wymaga to jednak przemian wartości, instytucji i polityki gospodarczej w wymiarze globalnym. Na tym tle pokazujemy, jak w niewiarygodnie bogatym dzisiejszym świecie subiektywnie postrzegany jest dobrobyt, że wzrost gospodarczy, większa produkcja i konsumpcja dóbr, wyższe dochody i bogactwo nie przekładają się na subiektywne poczucie postępu, że słaba jest korelacja między dochodami per capita a subiektywną oceną zamożności poszczególnych krajów, a zależy to od uwarunkowań społecznych. Jednym z czynników silnie determinujących poziom dobrobytu są nierówności dochodowe. W związku z tym wskazujemy na potrzebę oceny wzrostu dobrobytu poprzez pomiar efektów konsumpcyjnych wzrostu gospodarczego a nie samej produkcji oraz na konieczność uwzględniania w polityce gospodarczej i społecznej nierówności dochodowych i majątkowych. Kryzys wzmocnił wątpliwości w kwestii, czy stosowane dziś metody globalnych rachunków ekonomicznych dobrze opisują rzeczywistość i wyostrzył poczucie słabości miernika PKB jako miary osiągnięć gospodarczych i postępu społecznego. Mówiąc o potrzebie konstruowania odpowiednich mierników dobrobytu, zwracamy uwagę na zjawisko marnotrawnej konsumpcji i jej katastrofalne skutki w sferze społecznej i ekologicznej.
Zatrzymujemy się nad niektórymi wyzwaniami ekonomicznymi dla Polski, związanymi zwłaszcza z demograficznym starzeniem się społeczeństwa, bezpieczeństwem finansowym, rozwojem przedsiębiorczości i aktywnością inwestorów zagranicznych.
Demograficzne starzenie się ludności Polski połączone z feminizacją, singularyzacją i tzw. podwójnym starzeniem się społeczeństwa wymaga wprowadzenia w Polsce polityki wobec starości i ludzi starych. Koniecznością staje się przewartościowanie i zmiana hierarchii celów w polityce zdrowotnej oraz nowe podejście do zadań i sposobu zabezpieczenia na starość. Polityka wobec starzenia się i starości, na poziomie krajowym i lokalnym, uwzględniać musi potrzeby ludzi starych: grupy zróżnicowanej pod względem aktywności zawodowej, społecznej i życiowej oraz kondycji fizycznej, zdrowotnej, materialnej. Trzeba im zapewnić szerszą ofertę świadczeń i usług oraz bezpieczeństwo socjalne. Już dzisiaj niezbędne są decyzje w sprawie polityki emerytalnej, uwzględnienie potrzeb ludzi starych w programie polityki zdrowotnej, oświatowej i polityce rynku pracy, wprowadzenie w życie kompleksowego systemu świadczeń dla osób niesamodzielnych oraz działania zwalczające ubóstwo i wykluczenie społeczne osób starszych. Są to wyzwania dla państwa, samorządu terytorialnego i wszystkich podmiotów polityki społecznej, zdrowotnej, oświatowej.
Zapobieganiu lub wczesnemu przewidywaniu kryzysów finansowych mają służyć systemy bezpieczeństwa finansowego. Są one szczególnie ważne w Polsce z uwagi na to, że większość sektora bankowego i ubezpieczeniowego jest własnością kapitału zagranicznego, co naraża instytucje finansowe na rożne presje i kanały zarażenia. Dotychczasowe rozwiązania wymagają korekt, które zwiększyłyby bezpieczeństwo finansowe, zwłaszcza na wypadek kryzysu. Chodzi o następujące obszary działań: wdrożenie krajowego programu edukacji finansowej społeczeństwa, objęcie nadzorem finansowym wszystkich instytucji finansowych shadow banking, zwiększenie uprawnień Komitetu Stabilności Finansowej i poszerzenie jego składu, rozszerzenie zadań i wachlarza instrumentów sanacji banków przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. System bezpieczeństwa finansowego nie jest panaceum na kryzysy, ma jednak wpływ na przygotowanie instytucji państwowych i finansowych oraz społeczeństwa na możliwe szoki kryzysowe.
W tym tomie próbujemy odpowiedzieć na pytanie: jak wykorzystać partnerstwo publiczno-prywatne dla przyspieszenia inwestycji i usprawnienia zarządzania rozwojem regionalnym i lokalnym w Polsce. Wciąż niedostatecznie wykorzystywane w kraju dla realizacji zadań publicznych przy zaangażowaniu sektora prywatnego, jest ono sprawdzoną na świecie formą tworzenia infrastruktury i dostarczania usług publicznych. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej, realizacja polityki spójności i polityki regionalnej nowego typu otworzyły tę ścieżkę przed samorządami terytorialnymi. Budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego wymagać jednak będzie pokonania wielu barier i rodzajów ryzyka oraz pozyskania przychylności społeczności lokalnych. Wiąże się to m.in. z kompetencjami podmiotów publicznych do angażowania się w przedsięwzięcia tego typu i zaciągania zobowiązań wywierających skutki budżetowe, ramami podatkowymi, wymaganiami w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości, zdolnością do integrowania rożnych sposobów finansowania przedsięwzięcia. Ważne jest przezwyciężanie uprzedzeń dzięki transparentności procedur i współpracy ze społecznościami lokalnymi, pokazywaniu dobrych przykładów i korzyści.
Przykładem rozwoju zdrowej przedsiębiorczości w Polsce jest przedsiębiorczość rodzinna. Co dziesiąta firma o kapitale rodzimym w Polsce to przedsiębiorstwo rodzinne, w sektorze MSP 36% wszystkich przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa prowadzone przez rodziny. Jest to mniej niż średnio w Unii Europejskiej, ale pamiętać trzeba, że przedsiębiorczość rodzinna zaczęła odradzać się dopiero po 1989 roku. Przedsiębiorstwa rodzinne zawdzięczają swoje sukcesy m.in. temu, że są one równocześnie podmiotami socjologicznymi i ekonomicznymi, że realizują one zarówno cele moralne i etyczne dotyczące przetrwania firmy, zdobycia niezależności gospodarczej, budowania dobrego wizerunku jak i ekonomiczne, wyrażające się w wielkości sprzedaży, udziału w rynku, wzroście zysku. Jest wiele przykładów firm, które z małych rodzinnych przedsiębiorstw stały się bardzo dużymi organizacjami.
Jak rozwijać się będzie biznes rodzinny w Polsce, pokaże przyszłość. W warunkach niedoboru kapitału rodzimego ważnym czynnikiem rozwoju jest napływ kapitału zagranicznego, w tym bezpośrednie inwestycje zagraniczne i związane z nimi: kapitał finansowy, zarządzanie, wiedza techniczna i przedsiębiorczość.
Rozwój przedsiębiorczości w kraju goszczącym jest pozytywnym efektem wrastania inwestorów zagranicznych w miejscową gospodarkę i związanym z tym przekształcaniem miejscowych zasobów w kreatywny potencjał. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rozwój przedsiębiorczości wyraża się w tworzeniu nowych obszarów aktywności gospodarczej, powstawaniu nowych podmiotów współpracujących w ramach kooperacji, outsourcingu, spin-off, udziału rodzimych podmiotów we wdrażaniu innowacji. Nowa inwestycja stwarza rozmaite szanse dla lokalnych przedsiębiorców: biur projektowych, firm budowlanych, dostawców maszyn, urządzeń, sprzętu, podzespołów, materiałów i surowców, usług. Wpływa to na poprawę sytuacji na rynku pracy i wzrost jakości zasobów pracy. Istotne znaczenie ma więc pozyskiwanie inwestorów, których działania są ukierunkowane nie tylko na osiąganie korzyści, ale także na trwałe włączenie przedsiębiorstwa w gospodarkę regionu i jego rozwój. Niekorzystne dla kraju goszczącego są inwestycje utrwalające monokulturę gospodarczą czy ?wysysające" miejscowe zasoby.
W tym tomie próbujemy wreszcie pokazać, jaka jest atrakcyjność inwestycyjna polskich województw, powiatów, miast i gmin. Zależy ona od poziomu rozwoju gospodarczego regionu, ale także od potencjału centrów regionalnych, powiązań gospodarczych, infrastruktury, zasobów, którymi dysponuje region oraz aktywności jednostek samorządu terytorialnego i ich zdolności do podejmowania działań ukierunkowanych na pozyskiwanie inwestycji i tworzenie warunków przyjaznych dla inwestorów. Na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionu wpływają zachowania innowacyjne i zdolność do korzystania z pomocy publicznej w ramach członkostwa w Unii Europejskiej. Konkurowanie o uczestnictwo w światowym rynku inwestycyjnym nasila się w sytuacjach kryzysowych, dlatego atrakcyjność inwestycyjna nabiera szczególnego znaczenia dla rozwoju regionalnego i lokalnego.
Celem tej publikacji jest utrwalenie treści wykładów publicznych zorganizowanych przez Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie i Instytut Przedsiębiorstwa SGH. Chcemy, żeby pozostał po nich trwały ślad. Dziękuję za współpracę naszym wykładowcom, za wygłoszenie wykładów i przygotowanie tekstów do niniejszej książki, a także autorowi recenzji wydawniczej, prof. dr. hab. Wojciechowi Pacho.
Jestem przekonana, że stanowi ona ważny głos w dyskusji o wyzwaniach ekonomicznych po kryzysie.
Spis treści
Wstęp - Irena Lichniak
1. Ekonomia kryzysu czy kryzys ekonomii? - Grzegorz W. Kołodko
2. Mierzenie satysfakcji i dobrobytu obywateli - Marek Garbicz
3. Polityka społeczna wobec konsekwencji starzenia się ludności - Piotr Błędowski
4. Instytucjonalny system bezpieczeństwa finansowego w Polsce - Piotr Masiukiewicz
5. Partnerstwo publiczno-prywatne - jak je wykorzystać dla rozwoju? - Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
6. Przedsiębiorczość rodzinna - Jan Klimek, Sabina Klimek
7. Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla rozwoju przedsiębiorczości w regionie - Teresa Pakulska
8. Polskie regiony na mapie atrakcyjności inwestycyjnej - Hanna Godlewska-Majkowska
Aneks
Opinie
Dopiero z czasem, po wielu latach, jeśli nie dekadach, okaże się, co z obecnego kryzysu wyniknie dla przyszłości. Jak głębokie będę zmiany cywilizacyjne, skoro kryzys ten ma wiele symptomów wydarzenia o takim właśnie, cywilizacyjnym wymiarze? Jak funkcjonować będą mechanizmy koordynacyjne na skalę globalną, bo w kręgach profesjonalnych w zasadzie panuje zgodność poglądów co do tego, że stoimy współcześnie w obliczu imperatywu skoordynowania decyzji polityki gospodarczej i podejmowanych działań w skali transnarodowej? Jak ma wyglądać pokryzysowa architektura organizacyjna zglobalizowanej gospodarki, skoro wadliwość tej istniejącej w ostatnich latach była jedną z przyczyn kryzysu? Jak ma przebiegać reinstytucjonalizacja ogólnoświatowej gospodarki w obliczu jeśli nie kompromitacji (jak uważają jedni), to co najmniej niewydolności (jak woleliby inni) reguł gry, pisanych i nie, dotąd rządzących procesami ekonomicznymi?
z tekstu Grzegorza W. Kołodki
Przedkładana Państwu książka stanowi pokłosie wykładów publicznych, wygłoszonych w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie w latach 2010-2011. Wykłady, które odbyły się w latach 2007-2009, zostały opublikowane w tomie Wyzwania ekonomiczne w warunkach kryzysu. Wybrane zagadnienia. W tamtym okresie światowy kryzys był, co zrozumiałe, dominującym tematem dyskusji akademickiej, eksperckiej i medialnej. Nie przyniosła ona odpowiedzi na fundamentalne pytanie: co wynika z tego kryzysu dla przyszłości?
W tym tomie stawiamy pytania, na które trzeba poszukiwać odpowiedzi, aby podejmować zawczasu właściwe działania systemowe w celu niedopuszczenia, by mechanizmy sprawcze tego kryzysu mogły zadziałać znowu. Są to pytania o to, czy elity intelektualne i polityczne rozumieją potrzebę podejmowania takich działań oraz czy potrafią i zechcą przezwyciężać sprzeczności pomiędzy interesami ekonomicznymi, realizując politykę gospodarczą na rzecz zrównoważonego rozwoju i zdrowej przedsiębiorczości. Nie można ograniczać się do łagodzenia przejawów i usuwania skutków kryzysu. Trzeba wykorzystać szansę na przeprowadzenie fundamentalnych zmian, które bez wstrząsu wywołanego kryzysem byłyby niemożliwe.
Wymaga to jednak przemian wartości, instytucji i polityki gospodarczej w wymiarze globalnym. Na tym tle pokazujemy, jak w niewiarygodnie bogatym dzisiejszym świecie subiektywnie postrzegany jest dobrobyt, że wzrost gospodarczy, większa produkcja i konsumpcja dóbr, wyższe dochody i bogactwo nie przekładają się na subiektywne poczucie postępu, że słaba jest korelacja między dochodami per capita a subiektywną oceną zamożności poszczególnych krajów, a zależy to od uwarunkowań społecznych. Jednym z czynników silnie determinujących poziom dobrobytu są nierówności dochodowe. W związku z tym wskazujemy na potrzebę oceny wzrostu dobrobytu poprzez pomiar efektów konsumpcyjnych wzrostu gospodarczego a nie samej produkcji oraz na konieczność uwzględniania w polityce gospodarczej i społecznej nierówności dochodowych i majątkowych. Kryzys wzmocnił wątpliwości w kwestii, czy stosowane dziś metody globalnych rachunków ekonomicznych dobrze opisują rzeczywistość i wyostrzył poczucie słabości miernika PKB jako miary osiągnięć gospodarczych i postępu społecznego. Mówiąc o potrzebie konstruowania odpowiednich mierników dobrobytu, zwracamy uwagę na zjawisko marnotrawnej konsumpcji i jej katastrofalne skutki w sferze społecznej i ekologicznej.
Zatrzymujemy się nad niektórymi wyzwaniami ekonomicznymi dla Polski, związanymi zwłaszcza z demograficznym starzeniem się społeczeństwa, bezpieczeństwem finansowym, rozwojem przedsiębiorczości i aktywnością inwestorów zagranicznych.
Demograficzne starzenie się ludności Polski połączone z feminizacją, singularyzacją i tzw. podwójnym starzeniem się społeczeństwa wymaga wprowadzenia w Polsce polityki wobec starości i ludzi starych. Koniecznością staje się przewartościowanie i zmiana hierarchii celów w polityce zdrowotnej oraz nowe podejście do zadań i sposobu zabezpieczenia na starość. Polityka wobec starzenia się i starości, na poziomie krajowym i lokalnym, uwzględniać musi potrzeby ludzi starych: grupy zróżnicowanej pod względem aktywności zawodowej, społecznej i życiowej oraz kondycji fizycznej, zdrowotnej, materialnej. Trzeba im zapewnić szerszą ofertę świadczeń i usług oraz bezpieczeństwo socjalne. Już dzisiaj niezbędne są decyzje w sprawie polityki emerytalnej, uwzględnienie potrzeb ludzi starych w programie polityki zdrowotnej, oświatowej i polityce rynku pracy, wprowadzenie w życie kompleksowego systemu świadczeń dla osób niesamodzielnych oraz działania zwalczające ubóstwo i wykluczenie społeczne osób starszych. Są to wyzwania dla państwa, samorządu terytorialnego i wszystkich podmiotów polityki społecznej, zdrowotnej, oświatowej.
Zapobieganiu lub wczesnemu przewidywaniu kryzysów finansowych mają służyć systemy bezpieczeństwa finansowego. Są one szczególnie ważne w Polsce z uwagi na to, że większość sektora bankowego i ubezpieczeniowego jest własnością kapitału zagranicznego, co naraża instytucje finansowe na rożne presje i kanały zarażenia. Dotychczasowe rozwiązania wymagają korekt, które zwiększyłyby bezpieczeństwo finansowe, zwłaszcza na wypadek kryzysu. Chodzi o następujące obszary działań: wdrożenie krajowego programu edukacji finansowej społeczeństwa, objęcie nadzorem finansowym wszystkich instytucji finansowych shadow banking, zwiększenie uprawnień Komitetu Stabilności Finansowej i poszerzenie jego składu, rozszerzenie zadań i wachlarza instrumentów sanacji banków przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. System bezpieczeństwa finansowego nie jest panaceum na kryzysy, ma jednak wpływ na przygotowanie instytucji państwowych i finansowych oraz społeczeństwa na możliwe szoki kryzysowe.
W tym tomie próbujemy odpowiedzieć na pytanie: jak wykorzystać partnerstwo publiczno-prywatne dla przyspieszenia inwestycji i usprawnienia zarządzania rozwojem regionalnym i lokalnym w Polsce. Wciąż niedostatecznie wykorzystywane w kraju dla realizacji zadań publicznych przy zaangażowaniu sektora prywatnego, jest ono sprawdzoną na świecie formą tworzenia infrastruktury i dostarczania usług publicznych. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej, realizacja polityki spójności i polityki regionalnej nowego typu otworzyły tę ścieżkę przed samorządami terytorialnymi. Budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego wymagać jednak będzie pokonania wielu barier i rodzajów ryzyka oraz pozyskania przychylności społeczności lokalnych. Wiąże się to m.in. z kompetencjami podmiotów publicznych do angażowania się w przedsięwzięcia tego typu i zaciągania zobowiązań wywierających skutki budżetowe, ramami podatkowymi, wymaganiami w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości, zdolnością do integrowania rożnych sposobów finansowania przedsięwzięcia. Ważne jest przezwyciężanie uprzedzeń dzięki transparentności procedur i współpracy ze społecznościami lokalnymi, pokazywaniu dobrych przykładów i korzyści.
Przykładem rozwoju zdrowej przedsiębiorczości w Polsce jest przedsiębiorczość rodzinna. Co dziesiąta firma o kapitale rodzimym w Polsce to przedsiębiorstwo rodzinne, w sektorze MSP 36% wszystkich przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa prowadzone przez rodziny. Jest to mniej niż średnio w Unii Europejskiej, ale pamiętać trzeba, że przedsiębiorczość rodzinna zaczęła odradzać się dopiero po 1989 roku. Przedsiębiorstwa rodzinne zawdzięczają swoje sukcesy m.in. temu, że są one równocześnie podmiotami socjologicznymi i ekonomicznymi, że realizują one zarówno cele moralne i etyczne dotyczące przetrwania firmy, zdobycia niezależności gospodarczej, budowania dobrego wizerunku jak i ekonomiczne, wyrażające się w wielkości sprzedaży, udziału w rynku, wzroście zysku. Jest wiele przykładów firm, które z małych rodzinnych przedsiębiorstw stały się bardzo dużymi organizacjami.
Jak rozwijać się będzie biznes rodzinny w Polsce, pokaże przyszłość. W warunkach niedoboru kapitału rodzimego ważnym czynnikiem rozwoju jest napływ kapitału zagranicznego, w tym bezpośrednie inwestycje zagraniczne i związane z nimi: kapitał finansowy, zarządzanie, wiedza techniczna i przedsiębiorczość.
Rozwój przedsiębiorczości w kraju goszczącym jest pozytywnym efektem wrastania inwestorów zagranicznych w miejscową gospodarkę i związanym z tym przekształcaniem miejscowych zasobów w kreatywny potencjał. Oddziaływanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych na rozwój przedsiębiorczości wyraża się w tworzeniu nowych obszarów aktywności gospodarczej, powstawaniu nowych podmiotów współpracujących w ramach kooperacji, outsourcingu, spin-off, udziału rodzimych podmiotów we wdrażaniu innowacji. Nowa inwestycja stwarza rozmaite szanse dla lokalnych przedsiębiorców: biur projektowych, firm budowlanych, dostawców maszyn, urządzeń, sprzętu, podzespołów, materiałów i surowców, usług. Wpływa to na poprawę sytuacji na rynku pracy i wzrost jakości zasobów pracy. Istotne znaczenie ma więc pozyskiwanie inwestorów, których działania są ukierunkowane nie tylko na osiąganie korzyści, ale także na trwałe włączenie przedsiębiorstwa w gospodarkę regionu i jego rozwój. Niekorzystne dla kraju goszczącego są inwestycje utrwalające monokulturę gospodarczą czy ?wysysające" miejscowe zasoby.
W tym tomie próbujemy wreszcie pokazać, jaka jest atrakcyjność inwestycyjna polskich województw, powiatów, miast i gmin. Zależy ona od poziomu rozwoju gospodarczego regionu, ale także od potencjału centrów regionalnych, powiązań gospodarczych, infrastruktury, zasobów, którymi dysponuje region oraz aktywności jednostek samorządu terytorialnego i ich zdolności do podejmowania działań ukierunkowanych na pozyskiwanie inwestycji i tworzenie warunków przyjaznych dla inwestorów. Na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej regionu wpływają zachowania innowacyjne i zdolność do korzystania z pomocy publicznej w ramach członkostwa w Unii Europejskiej. Konkurowanie o uczestnictwo w światowym rynku inwestycyjnym nasila się w sytuacjach kryzysowych, dlatego atrakcyjność inwestycyjna nabiera szczególnego znaczenia dla rozwoju regionalnego i lokalnego.
Celem tej publikacji jest utrwalenie treści wykładów publicznych zorganizowanych przez Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie i Instytut Przedsiębiorstwa SGH. Chcemy, żeby pozostał po nich trwały ślad. Dziękuję za współpracę naszym wykładowcom, za wygłoszenie wykładów i przygotowanie tekstów do niniejszej książki, a także autorowi recenzji wydawniczej, prof. dr. hab. Wojciechowi Pacho.
Jestem przekonana, że stanowi ona ważny głos w dyskusji o wyzwaniach ekonomicznych po kryzysie.
Wstęp - Irena Lichniak
1. Ekonomia kryzysu czy kryzys ekonomii? - Grzegorz W. Kołodko
2. Mierzenie satysfakcji i dobrobytu obywateli - Marek Garbicz
3. Polityka społeczna wobec konsekwencji starzenia się ludności - Piotr Błędowski
4. Instytucjonalny system bezpieczeństwa finansowego w Polsce - Piotr Masiukiewicz
5. Partnerstwo publiczno-prywatne - jak je wykorzystać dla rozwoju? - Katarzyna Duczkowska-Małysz, Małgorzata Duczkowska-Piasecka
6. Przedsiębiorczość rodzinna - Jan Klimek, Sabina Klimek
7. Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla rozwoju przedsiębiorczości w regionie - Teresa Pakulska
8. Polskie regiony na mapie atrakcyjności inwestycyjnej - Hanna Godlewska-Majkowska
Aneks
