KONCENTRACJA WŁADZY EKONOMICZNEJ W KAPITALIZMIE POCZĄTKU XXI WIEKU

[[[separator]]]

W trzeciej dekadzie XXI w. świat jest na rozdrożu. Na wspomnienie słynnego eseju Fukuyamy1 Koniec historii? z 1989 r. możemy się dziś tylko uśmiechnąć. Wbrew sugestii amerykańskiego politologa, historia nie tylko nie zatrzymała swego biegu, ale nawet radykalnie przyspieszyła. Wszystko to nadaje i funduje nowy kształt współczesnemu kapitalizmowi zarówno w wymiarze instytucjonalnym, jak i w relacjach społecznych. Niniejsze opracowanie jest próbą pokazania, na czym polega ten nowy ład w kapitalizmie początków XXI w., jakie nowe reguły gry zostały wmontowane do systemu, a przede wszystkim, gdzie tkwią dziś główne ośrodki globalnej władzy ekonomicznej. Ważne jest, by zbadać, jaka jest siła tych nowych centrów władzy, jak to wszystko działa i jak ewoluowało w kilku ostatnich dekadach. Autorzy opracowania stoją na stanowisku, że kluczem do zrozumienia kierunków ewolucji światowego systemu ekonomicznego jest rewolucja technologiczna, której jesteśmy świadkami. Zmiana technologiczna to przede wszystkim nowe technologie informatyczne prowadzące do ogromnej obniżki kosztów informacji. Równolegle, choć zapewne bardziej stopniowo i ewolucyjnie, spadają koszty transportu. Symbolem tej pierwszej zmiany jest wynalazek komputera, tej drugiej – wprowadzenie kontenera do usług transportowych. Łącznie, te szoki technologiczne uruchomiły dwa fundamentalne procesy ekonomiczne: globalizację i finansowy jej wykwit – finansjalizację gospodarki. W rezultacie kapitalizm rozlewa się dziś na cały świat. Chodzi tu o cztery równoległe procesy. Po pierwsze, mamy do czynienia z death of distance, czyli skurczeniem się przestrzeni, geograficznym zbliżeniem między podmiotami jako skutkiem malejących kosztów transportu ludzi i towarów. Po drugie, chodzi o zbliżenie instytucjonalne, world is flat, czyli o proces homogenizacji reguł gry, upodabniania się rozwiązań instytucjonalnych na całym świecie. Po trzecie, o globalizację „w głąb”, czyli wkroczenie kapitału w sferę czasu wolnego i konsumpcji, i konwersji tych ostatnich w czynniki produkcji. Po czwarte, jednym z przejawów globalizacji jest historyczna porażka systemu gospodarki centralnie planowanej (tzw. upadek komunizmu), krach ekonomiczny tego systemu. W tym sensie, począwszy co najmniej
od lat 80. ubiegłego wieku, kapitalizm staje się systemem światowym, globalnym w takim stopniu, w jakim to nigdy przedtem nie miało miejsca. Same zmiany technologiczne nie wywołałyby skutków, o których tu traktujemy, gdyby nie zostały uzupełnione i wzmocnione przez nowy kształt instytucji. Kapitalizm jest systemem ekonomicznym z wmontowanymi mechanizmami różnicowania dochodów i własności. Jego żywiołowy rozwój prowadzi nieuchronnie do postępującej koncentracji produkcji i władzy ekonomicznej, do polaryzacji całego układu społecznego. Bez aktywnej ingerencji państwa kapitał stopniowo wzmacnia swoją pozycję względem pracy, kreując coraz większy poziom nierówności dochodowych i podmywając tym samym podstawy porządku demokratycznego. W tym sensie zrozumienie charakteru ewolucji systemowej współczesnego kapitalizmu wymaga pokazania roli tych nowych reguł gry ekonomicznej, jakie zafundował sobie obecny kapitalizm. Na czym one polegały? Nowy był kurs na deregulację, czyli wycofanie się z regulowania wielu obszarów gospodarki. Dokonywano swoistego odpaństwowienia gospodarki, co skutkowało prywatyzacją szeregu kluczowych usług publicznych, wcześniej albo dostarczanych bezpośrednio przez państwo, albo przynajmniej wspieranych czy dofinansowywanych ze środków publicznych. Dodajmy, że dwa główne rynki dotknięte deregulacją to rynek pracy i rynki finansowe. Ponadto, zdecydowano się na dość radykalne obniżenie obciążeń podatkowych, w tym istotne złagodzenie progresji podatkowej, co przede wszystkim odciążało zyski. W sytuacji niebywałej mobilności kapitału dawało mu to oręż do szantażu pracy i narzucania pożądanych reguł gry ekonomicznej. Im bardziej rynki są zglobalizowane, tym większą władzą dysponuje kapitał. I to władzą nie tylko w stosunku do pracobiorców, ale także wobec państw. Nawet duże państwa są dość bezbronne wobec gróźb wycofania kapitału, ograniczania
produkcji lub zatrudnienia. Chęć przyciągnięcia kapitału skłania rządy do stopniowego rozmontowywania instytucji welfare state, zmniejszania siatki bezpieczeństwa socjalnego i ograniczania praw pracowniczych. To jest rodzaj konkurowania między krajami (regionami) o to, kto szybciej obniży standardy w obszarze bezpieczeństwa, środowiska naturalnego i przywilejów socjalnych i w ten sposób przyciągnie zagraniczny kapitał ofertą niskich płac i obciążeń fiskalnych. Te nowe reguły gry jedynie wzmacniały tradycyjne defekty kapitalizmu i trafnie mogą być określane jako toksyczne.

(fragment wstępu)

[[[separator]]]

Marek Garbicz, Wojciech Pacho
WSTĘP

Marek Garbicz
ZMIANA TECHNOLOGICZNA

Krzysztof Marczewski
GLOBALNE ŁAŃCUCHY WARTOŚCI – POZYCJA, OŚRODKI WŁADZY I KONSEKWENCJE EKONOMICZNE

Jarosław Janecki
FINANSJALIZACJA GOSPODARKI I PROCES KONCENTRACJI AKTYWÓW W SEKTORZE FINANSOWYM

Mateusz Mokrogulski
KONCENTRACJA W SEKTORZE BANKOWYM W UNII EUROPEJSKIEJ

Aneta Kosztowniak
RAJE PODATKOWE. UKRYWANIE MAJĄTKU I ZYSKÓW, UCIECZKA KAPITAŁU

Miłosz Rojek
FINANSJALIZACJA KORPORACJI NIEFINANSOWYCH

Marek Garbicz
PLATFORMIZACJA KAPITALIZMU, CZYLI POŻERANIE GOSPODARKI PRZEZ PLATFORMY CYFROWE

Marek Garbicz
KAPITALIZM NADZORU: INSTRUMENTALIZACJA I KONTROLA INFORMACJI

Bartosz J. Sternal
ROSNĄCA PRZEWAGA KAPITAŁU NAD PRACĄ

Marek Garbicz
EKONOMIA WSPÓŁDZIELENIA JAKO ALTERNATYWNY SYSTEM SPOŁECZNO-EKONOMICZNY?

Agata Sielska
DUŻE MIASTA JAKO CENTRA AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ

Jakub Olipra
KONCENTRACJA WŁADZY EKONOMICZNEJ NA ŚWIATOWYM RYNKU ŻYWNOŚCI

Marek Garbicz, Wojciech Pacho
ZAKOŃCZENIE