JAWNOŚĆ I PRZEJRZYSTOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH

Przejrzystość, utożsamiania z otwartością wobec zamiarów politycznych oraz ich formułowania i realizacji, jest kluczowym elementem dobrego zarządzania. Przejrzystość ta może dotyczyć szerokiego spektrum działalności rządowej.

Niniejsze opracowanie skupia się na jednym z jej aspektów - przejrzystości finansów publicznych. O wadze, jaka przywiązywana jest do przejrzystości fiskalnej na świecie, świadczą zarówno działania podejmowane od wielu lat przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, jak i wdrożone w ostatnim czasie inicjatywy, w tym m.in. Global Initiative for Fiscal Transparency.

Przejrzystość fiskalna jest ważna przede wszystkim z dwóch powodów. Po pierwsze, dlatego że ludzie mają prawo wiedzieć, na co ich reprezentanci przeznaczają środki publiczne. Po drugie, ze względu na jej potencjał transformacyjny - gdy rządy publikują więcej informacji na temat działań fiskalnych, obywatele mogą lepiej je kontrolować, co z kolei prowadzi do lepszej rozliczalności pozyskiwania i wydatkowania środków publicznych.

W braku przejrzystości finansów publicznych instytucje międzynarodowe dostrzegają jedną z przyczyn ostatnich kryzysów. Zdaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego, brak przejrzystości należał do czynników wpływających na kryzys w Azji i Meksyku. Brak przejrzystości w sporządzaniu rachunków sektora finansów publicznych doprowadził też do przyjęcia Grecji do strefy euro, mimo iż - jak się później okazało - nie spełniała ona kryteriów konwergencji. Problem ten jest o tyle istotny, że Grecja nie pozostaje jedynym krajem stosującym tzw. "sztuczki fiskalne", które zapewne udałoby się wyeliminować za sprawą zwiększenia jawności i przejrzystości finansów publicznych. O znaczeniu jawności i przejrzystości fiskalnej świadczy też to, że prawidłowe i skuteczne decyzje gospodarcze muszą być podejmowane na podstawie wiarygodnych oraz rzetelnych informacji. Warto także podkreślić to, że bardziej przejrzysta polityka fiskalna umożliwia państwu lepszy dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych.

Wydaje się jednak, że kwestia jawności i przejrzystości finansów publicznych pozostaje ciągle niedoceniana w naszym kraju. Mimo wielokrotnie powtarzanych postulatów, mających na celu zwiększenie jej zakresu, praktyka często zmierzała w przeciwnym kierunku. Naświetleniu tego problemu służyć miało badanie przeprowadzone w 2015 roku w Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie (badanie statutowe KZiF/S/11/15). Jego wyniki podsumowuje niniejsza publikacja. Za ciekawe dopełnienie tematu autorzy uznali kwestię dostępu do informacji publicznej, co również znalazło swoje odzwierciedlenie w badaniu.

Książka została podzielona na następujące rozdziały:

1) Wprowadzenie do problematyki jawności i przejrzystości finansów publicznych, gdzie zdefiniowano to pojęcie, zidentyfikowano teorie ekonomiczne odnoszące się do tej problematyki oraz dokonano przeglądu literatury;

2) Standardy i regulacje prawne, gdzie scharakteryzowano standardy międzynarodowe oraz zanalizowano polskie ustawodawstwo w tym zakresie;

3) Jawność i przejrzystość finansów publicznych w Polsce - rozdział podsumowujący ocenę instytucji zagranicznych oraz przedstawiający obecny stan jawności i przejrzystości z uwzględnieniem zmian, które zaszły na przestrzeni ostatnich 15 lat;

4) Dostęp do informacji publicznej - rozdział zawierający przykłady, które pozwalają zweryfikować sytuację w Polsce;

5) Zakończenie - tu zawarto wyniki podsumowujące przeprowadzone badania.

Podczas badania korzystano z dotyczącego wskazanej dziedziny dorobku literatury polskiej i zagranicznej, dokumentacji budżetowej (głównie ustaw budżetowych wraz z uzasadnieniem oraz sprawozdań z wykonania budżetu), raportów poświęconych ocenie jawności i przejrzystości finansów publicznych w Polsce, opracowywanych przez instytucje zagraniczne, a także innych informacji dostępnych w Internecie. Aby zweryfikować możliwość dostępu do informacji publicznej, na niewielkiej grupie respondentów przeprowadzono badanie ankietowe służące zobrazowaniu obecnej sytuacji w tym zakresie.

Wstęp

1. Wprowadzenie do problematyki jawności i przejrzystości finansów publicznych

1.1. Zdefiniowanie pojęcia

1.2. Odniesienie do teorii ekonomicznych

1.2.1. Teoria pryncypała-agenta

1.2.2. Asymetria i brak informacji

1.2.3. Iluzja fiskalna

1.2.4. Hazard moralny

1.2.5. Poszukiwanie renty (rent-seeking)

1.3. Przegląd literatury

1.3.1. Literatura obca

1.3.2. Literatura polska

2. Standardy i regulacje prawne

2.1. Międzynarodowe standardy jawności i przejrzystości finansów publicznych

2.1.1. Standardy Międzynarodowego Funduszu Walutowego

2.1.2. Standardy OECD

2.1.3. Zasady Global Initiative for Fiscal Transparency

2.1.4. Oceny International Budget Partnership

2.2. Analiza polskiego ustawodawstwa

2.2.1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej

2.2.2. Ustawa o finansach publicznych

2.2.3. Ustawa o dostępie do informacji publicznej

2.2.4. Inne ustawy

3. Jawność i przejrzystość finansów publicznych w Polsce

3.1. Ocena Polski przez instytucje zewnętrzne

3.1.1. Ocena Międzynarodowego Funduszu Walutowego

3.1.2. Ocena International Budget Partnership

3.2. Ewolucja i stan obecny jawności i przejrzystości finansów publicznych

3.2.1. Instytucje pozabudżetowe

3.2.2. Sektor finansów publicznych

3.2.3. Dokumentacja budżetowa

4. Dostęp do informacji publicznej - studia przypadków

4.1. Ocena Polski przez instytucje zewnętrzne

4.2. Ocena stanu dostępu do informacji publicznej

4.2.1. Problem z informacjami z warszawskiego ratusza

4.2.2. Ukrywanie informacji w lubelskim samorządzie

4.2.3. Problem z informacją o dodatkach w słupskim magistracie

4.2.4. Rząd nie chce ujawnić kosztu druku e-podręcznika

4.2.5. Problem z umowami Sądu Najwyższego

4.2.6. Wyniki ankietowe

Zakończenie

Bibliografia

Spis tabel, wykresów i schematów