INSTYTUCJE A KONKURENCYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA

e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie:

https://www.ibuk.pl

[[[separator]]]

Druga dekada XXI wieku to okres, w którym instytucjonalne aspekty funk­cjonowania gospodarek krajowych zyskują na znaczeniu. Wpływa na to rozwój Nowej Ekonomii Instytucjonalnej (NEI), komplementarnej względem podejścia konwencjonalnego, oraz nasilający się nacjonalizm gospodarczy ukierunkowany na wzrost konkurencyjności gospodarek krajowych i rodzimych przedsiębiorstw. Nowy impuls stanowi także technologiczna rewolucja informacyjna, za sprawą której dokonuje się przełom cywilizacyjny. Przejściu od wzorca cywilizacji przemysłowej do poprzemysłowej towarzyszy niska skuteczność stosownych regulacji, a w wielu przypadkach nawet ich brak. Instytucje to, jak pisze North, zasady gry, które kierują (rządzą) sposobem, w jaki ludzie kształtują swoje (ekonomiczne) relacje. Składają się na nie:

• reguły formalne (konstytucje, ustawy i inne przepisy, które są wprowadzane przez organy władzy publicznej, takie jak rządy czy agencje ponadnarodowe);

• zasady nieformalne (normy etyczne, obyczaje, konwenanse, dobrowolne kodeksy postępowania, które określają znaczną część ludzkich zachowań; mogą być one zarówno narzucone przez organy władzy publicznej, jak i inicjowane spontanicznie; według Helmke i Levitsky'ego instytucje niefor­malne to najczęściej niepisane swobodne zasady, które są tworzone, komu­nikowane, a następnie narzucane poza oficjalnymi kanałami przekazu);

• mechanizmy przymusu (narzucane sobie dobrowolnie zasady postępowania bądź kary, sankcje, podatki itp. normy ustalane przez organy władzy publicznej).

  Instytucje odgrywają bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa. Zdaniem Wilkina mają one służyć porządkowaniu i regulowaniu ludzkich zachowań, czyniąc je bardziej przewidywalnymi. Wpływają również na efektywność działań indywidualnych i zbiorowych, a także wiążą przeszłość z przyszłością. Sposób oddziaływania instytucji przyjmuje różne formy w zależności od ich rodzaju i przeznaczenia. Można wyróżnić bowiem instytucje: związane z regulacją i stabilizacją w gospodarce, stymulujące rozwój gospodarczy, powiązane z własnością prywatną, promujące wolność przedsiębiorstw, korzystnie oddziałujące na rozwój społeczny czy też wspierające kon­kurencyjność na poziomie makro, mezo i mikro.

  We wszystkich wyżej wymienionych kategoriach, oprócz regulacji formalnych, których rola wraz z nasilającym się instytucjonalizmem wzrasta, duże znaczenie należy przypisać także instytucjom nieformalnym. Mogą być one w różnym stopniu powiązane z instytucjami formalnymi, względem których są albo sprzeczne, albo komplementarne lub też konsolidują swobodne zasady. Określone relacje tworzą swego rodzaju otocznie instytucjonalne, które może sprzyjać konkurencyjności przedsiębiorstw, stanowić barierę w przypadku ich rozwoju bądź też mieć charakter neutralny. Najogólniej rzecz biorąc, konkurencyjność przedsiębiorstwa utożsamiana jest z jego umiejętnością działania i przetrwania w konkurencyjnym, zmieniającym się otoczeniu i postrzegana przez pryzmat zdolności konkurencyjnej w dłuższym horyzoncie czasowym, obejmującej umiejętność wykorzystania zasobów własnych i tych pochodzących z zewnątrz, podejmowania racjonalnych decyzji, a także szybkiego reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu. Źródeł tak zdefiniowanej konkurencyjno­ści można poszukiwać również w obszarze instytucjonalnym. Celem niniejszej publikacji jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy różnego rodzaju instytucje i zachodzące między nimi współzależności mogą być źródłem przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej XXI wieku.

  Z uwagi na złożoność podejmowanej tu problematyki i przyjęty cel badawczy w centrum zainteresowań znalazły się:

1. podmioty gospodarcze związane z gospodarką cyfrową, których rozwój zdeterminowany jest przeobrażeniami o charakterze społeczno-technologicznym, gdzie ważną rolę odgrywają instytucje nieformalne;

2. podmioty gospodarcze, w przypadku których wpływ regulacji prawnych, czyli instytucji formalnych, stanowi jedną z kluczowych determinant rozwoju. Z perspektywy konkurencyjności przedsiębiorstw za jedne z ważniejszych

   instytucji należy uznać instytucje rynkowe, których siła i kierunki oddziaływania są powiązane z cechami samego rynku. Stąd też w rozdziale wprowadzającym podjęta została próba zidentyfikowania zachodzących na rynku zmian i czynników je kształtujących, w tym też tych o charakterze instytucjonalnym. Stało się to podstawą do wskazania obszarów, w obrębie których w drugiej dekadzie XXI wieku przedsiębiorstwa mogą rozwijać swój potencjał rynkowy i budować przewagę konkurencyjną.

   Złożoność współczesnych zmian, przejawiająca się między innymi w działaniach podejmowanych na rzecz stworzenia powszechnie akceptowanych, skutecznych rozwiązań prawnych (instytucji formalnych) w zakresie produkcji i obrotu żywnością, coraz silniej oddziałuje na konkurencyjność firm z sektora spożywczego. Dotyczy to zarówno szczebla krajowego, jak i regionalnego, a nawet inicjatyw o zasięgu globalnym. W związku z tym przedmiotem drugiego rozdziału jest próba określenia wpływu, jaki na konkurencyjność sektora spożywczego w UE wywierają zmiany w zakresie unijnych regulacji prawnych - zarówno te, które wprowadzono po 2010 roku, jak i te, w przypadku których należy się spodziewać, że zostaną wdrożone w najbliższych latach.

   Przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku różnią się między sobą nie tylko rodzajem aktywności, w różnym stopniu podatnej na regulacje, lecz także wielkością. Skutki cywilizacyjnego przełomu, polegającego na przejściu z ery przemysłowej do poprzemysłowej, szczególnie widoczne są na rynku pracy, czemu towarzyszą nowe, niespotykane dotychczas na taką skalę zjawiska. Jednym z nich jest rosnące samozatrudnienie, które - traktowane jako szczególny przypadek mikroprzedsiębiorstw - stanowi przedmiot rozważań w rozdziale trzecim. Jego celem jest zaś próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy koncepcja logik instytucjonalnych, w przypadku których duże znaczenie należy przypisać instytucjom o charakterze nieformalnym, może stać się podstawą typologii samozatrudnionych na potrzeby analizy ich konkurencyjności na rynku?

   Rozdziały czwarty i piaty dotyczą międzynarodowych aspektów konkurencyjności przedsiębiorstw. Pierwszy z nich został poświęcony identyfikacji czynników determinujących konkurencyjność przedsiębiorstw pochodzących z rynków wschodzących, w tym z państw po okresie transformacji. W oparciu o istniejące badania empiryczne podjęta została próba określenia, w jakim stopniu na sytuację badanych podmiotów, a w szczególności na ich pozycję międzynarodową, wpływa rynek oraz funkcjonujące na nim instytucje formalne i nieformalne. Rozszerzenie tej problematyki stanowi zaprezentowany w kolejnym rozdziale wpływ modelu zaangażowania instytucjonalnego korporacji transnarodowych na ich konkurencyjność w wymiarze międzynarodowym. W rozdziale tym podjęte zostały także rozważania dotyczące trwałości przewag konkurencyjnych oraz sposobów ich osiągania w kontekście relacji przedsiębiorstw z instytucjami kraju macierzystego i krajów goszczących.

   Z perspektywy międzynarodowej relatywnie słabo rozpoznanym obszarem badawczym jest rynek produktów cyfrowych, którym rządzą mechanizmy pozostające pod silnym wpływem instytucji nieformalnych i jednocześnie nie­adekwatne do potrzeb formalnych. Sytuacja ta sprzyja m.in. zjawisku geoblokowania, które zostało omówione w rozdziale szóstym. Celem przedstawionych tam rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie, czy geoblokowanie w odniesieniu do produktów cyfrowych jest efektem obiektywnie występujących barier wejścia na zagraniczne rynki, czy też geograficzne wykluczenie klienta należy postrzegać raczej z perspektywy poszukiwania przez przedsiębiorstwo nowych źródeł przewagi konkurencyjnej?

   Niniejsza publikacja nie wyczerpuje całej złożonej problematyki dotyczącej omawianego tu obszaru badawczego. Podejmuje się w niej jedynie próbę wykazania złożoności i wielowymiarowości instytucji w budowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa.

   Małgorzata Poniatowska-Jaksch Roman Sobiecki

[[[separator]]]

Wprowadzenie

Teresa Pakulska

Rozdział 1. Rynek XXI wieku - w poszukiwaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa

Wstęp

1.1. Transformacja makroekonomiczna - od ery przemysłowej do cyfryzacji

1.2. Zmiany popytowe a cyfryzacja

1.3. Strona podażowa czynników produkcji - rosnąca substytucyjność i jej wykorzystanie

1.4. Przewaga konkurencyjna a rosnąca współzależność czynników popytowo-podażowych

Podsumowanie

Bibliografia

Stanisław Kowalczyk, Daria Oleszczuk

Rozdział 2. Zmiany regulacji w zakresie prawa żywnościowego a konkurencyjność firm spożywczych w Unii Europejskiej

Wstęp

2.1. Główne przyczyny powstawania nowych regulacji prawnych w zakresie funkcjonowania rynku żywności w UE

2.1.1. Nasilające się turbulencje polityczne i gospodarcze

2.1.2. Nowe zjawiska na rynku unijnym (skandale żywnościowe nowego typu - oszustwa żywnościowe dużej skali)

2.1.3. Niewydolność dotychczasowych rozwiązań (głównie w zakresie nadzoru weterynaryjnego)

2.2. Nowe regulacje w zakresie ochrony konsumentów i poprawy bezpieczeństwa żywności

2.2.1. Nowe regulacje prawne w zakresie ochrony konsumentów

2.2.2. Nowe regulacje w zakresie poprawy bezpieczeństwa żywności

2.2.3. Wpływ zmian regulacji prawa żywnościowego na konkurencyjność firm spożywczych w UE

2.2.4. Sankcje jako instytucje w obszarze prawa żywnościowego

2.3. Pozalegislacyjne inicjatywy w zakresie regulacji rynku żywnościowego UE

2.3.1. Operacja OPSON

2.3.2. Food Integrity Project

Podsumowanie

Bibliografia

Małgorzata Skrzek-Lubasińska

Rozdział 3. Konkurencyjność samozatrudnionych w świetle koncepcji logik instytucjonalnych

Wstęp

3.1. Koncepcja logik instytucjonalnych

3.2. Logiki instytucjonalne a przedsiębiorczość

3.3. Identyfikacja logik instytucjonalnych w przypadku samozatrudnionych

3.4. Typologia samozatrudnionych uwzględniająca różnice w logikach instytucjonalnych wyznaczone na podstawie badań jakościowych

3.5. Pozycja konkurencyjna samozatrudnionych

Podsumowanie

Bibliografia

Dorota Ciesielska-Maciągowska

Rozdział 4. Wybrane aspekty konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw z rynków wschodzących

Wstęp

4.1. EMMs i proces ich umiędzynarodowienia

4.2. Czynniki konkurencyjności EMMs

Podsumowanie

Bibliografia

Mariusz Sagan

Rozdział 5. Instytucjonalne zaangażowanie korporacji międzynarodowych - w kierunku osiągania trwałej przewagi konkurencyjnej?

Wstęp

5.1. Konkurencyjność przedsiębiorstw międzynarodowych w ujęciu Nowej Ekonomii Instytucjonalnej

5.1.1. Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa

5.1.2. Przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw międzynarodowych i sposób postrzegania jej źródeł w ujęciach tradycyjnych i koncepcji

Nowej Ekonomii Instytucjonalnej

5.2. Korporacje międzynarodowe jako twórcy i biorcy instytucji formalnych i nieformalnych w kontekście przewagi konkurencyjnej

5.3. Modele zaangażowania instytucjonalnego korporacji międzynarodowych

5.4. Instytucjonalne zaangażowanie korporacji międzynarodowych- w kierunku osiągania trwałej przewagi konkurencyjnej?

Podsumowanie

Bibliografia

Małgorzata Poniatowska-Jaksch

Rozdział 6. Geoblokowanie a konkurencyjność przedsiębiorstw

Wstęp

6.1. Specyfika produktu cyfrowego

6.2. Transgraniczne aspekty e-commerce w UE

6.3. Obszary dyskryminacji cyfrowej w UE

6.4. Geoblokowanie w kontekście przewagi instytucjonalnej

Podsumowanie

Bibliografia

Zakończenie