Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać, nawet bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia stosownych analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać weryfikacji i ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy podmiotów czy państw. Dlatego autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na zagadnieniu nie do końca rozpoznanym i wciąż wymagającym prowadzenia badań, na które składają się analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Zdaniem Recenzenta, dr. hab. Janusza Fundalińskiego, "niewątpliwą wartością pracy jest także zaakcentowanie - ujętych nie tylko w formule przestrzennej - relacji, jakie tworzą się w obrębie współoddziaływania pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, oraz przełożenie ich na wymiar lokalny, regionalny czy w końcu krajowy, co może tworzyć określoną wartość dodaną oraz generować efekty synergiczne".
Niniejsza publikacja może więc stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną działań innowacyjnych i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, a także przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych.
[[[separator]]]W kontekście współczesnych uwarunkowań globalnych innowacje coraz częściej stają się podstawowym narzędziem rozwoju nie tylko podmiotów gospodarczych, ale również regionów czy nawet państw, gdyż umożliwiają tworzenie przewag konkurencyjnych na poziomie przedsiębiorstw, sektorów i całych systemów gospodarczych. W okresie silnego wzrostu gospodarczego, wywołanego postępem technicznym i informatycznym, wdrażanie, rozpowszechnianie i wykorzystywanie rozwiązań innowacyjnych należy traktować nie tylko jako konieczność mającą zagwarantować utrzymanie czy poprawę własnej konkurencyjności, ale przede wszystkim jako przejaw nowoczesności organizacji podejmujących i realizujących takie przedsięwzięcia.
W zaistniałej sytuacji coraz więcej podmiotów, regionów i państw koncentruje swoje wysiłki na działaniach sprowadzających się do tworzenia, dyfuzji, absorpcji i komercjalizacji innowacji, dostrzegając w nich szanse na dynamiczny rozwój i osiąganie sukcesów na rynkach w ujęciu lokalnym, krajowym, międzynarodowym czy globalnym. Wspomniana popularność innowacji stworzyła nawet swoistą i dość powszechną presję na wprowadzanie takich rozwiązań, skutkującą uznawaniem każdej nowej zmiany czy modyfikacji za innowacyjną. Nie należy jednak zapominać o tym, iż realizacja innowacji powinna przynosić określone zyski, a sukces innowacji, podobnie jak w przypadku innych działań inwestycyjnych, zależy od procesowego podejścia do tego zagadnienia.
Innowacje i innowacyjność należą do bardzo złożonych zagadnień i pomimo bogatej literatury ekonomicznej na ten temat, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i w podejściu praktycznym, nadal wymagają pogłębionych analiz i badań. Wzrost zainteresowania tematyką innowacji nastąpił już w latach 60. XX wieku, przy czym najbardziej popularne w ekonomii definicje tego pojęcia odnoszą się najczęściej do ujęcia Schumpeterowskiego lub wskazanego w Podręczniku Oslo. Warto przy tym pamiętać, iż to właśnie J.A. Schumpeter sformułował tezę, według której motywacja oraz zdolność do kreowania, wchłaniania i imitacji innowacji w dużo większym stopniu niż kapitał decydują o rozwoju przedsiębiorstwa i stanowią o jego innowacyjności. Tym samym z uwagi na złożoność działań innowacyjnych autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na dotychczas nie do końca rozpoznanym o wciąż wymagającym prowadzenia badań zagadnieniu, które tworzą analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy. W rezultacie ocena powinna uwzględniać nie tylko specyfikę działań innowacyjnych oraz ich adresata, ale również nowe uwarunkowania gospodarcze, w tym np. zjawisko globalizacji, obecnie silnie oddziałujące na gospodarkę polską i skutkujące homogenizacją oraz unifikacją technologii, produkcji i konsumpcji. Innym, niezwykle ważnym czynnikiem jest rozpowszechnianie się wiedzy, stanowiącej składnik tzw. kapitału ludzkiego, który kształtuje zarówno funkcjonowanie małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw, jak i tempo rozwoju społeczno-ekonomicznego wybranego regionu czy całego kraju. Należy również pamiętać o istniejących zależnościach pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstw a innowacyjnością regionów czy gospodarek, w których one funkcjonują. Zwraca na to uwagę wielu badaczy, podkreślając fakt, że innowacyjność gospodarki jest wynikiem innowacyjności działających w niej przedsiębiorstw, przez co skutecznie przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy efektywności prowadzonej działalności, a w rezultacie do wzrostu PKB.
Innowacyjność, czyli zdolność do wdrażania innowacji, może być traktowana jako fundament rozwoju organizacji pod warunkiem, iż prowadzone przez przedsiębiorstwo działania innowacyjne nabiorą charakteru sformalizowanego, czyli zostaną ujęte w ramy tzw. przedsięwzięcia innowacyjnego, z precyzyjnie określonym zestawem i kolejnością działań, nadającymi mu charakter procesu. Każde takie przedsięwzięcie musi nie tylko stanowić zbiór zadań zależnych od siebie i ukierunkowanych na osiągnięcie celu, jakim jest wprowadzenie innowacyjnego rozwiązania, ale również zawierać szczegółowe informacje na temat planowanej innowacji, w tym nakładów niezbędnych do jej realizacji, sposobów finansowania, metod oceny opłacalności i ryzyka, uczestników procesu innowacyjnego i efektów. Kolejną kwestią jest przyjęcie założenia, iż wdrażanie i realizacja innowacji stanowią jeden z głównych celów strategicznych organizacji, który decyduje o uzyskaniu trwałej przewagi konkurencyjnej. Skutkiem tego jest potrzeba opracowania strategicznego planu działania dotyczącego zarządzania przedsiębiorstwem, który zagwarantuje efektywność procesowego podejścia do wdrażanej innowacji i przełoży się na osiągnięcie wymiernego sukcesu rynkowego. Finalną kwestią jest ocena przeprowadzonych działań innowacyjnych, gdyż tylko w ten sposób uzyskamy odpowiedź na pytanie o ich efekty, np. w postaci materialnych lub niematerialnych korzyści dla przedsiębiorstw, a pośrednio również dla regionu i państwa.
W przypadku przedsiębiorstw kompleksowa ocena innowacyjności wymaga szczególnego podejścia i ujęcia tej czynności jako zbioru ocen różnych elementów wpływających na realizację innowacji, w tym oceny: efektywności strategii innowacji, opłacalności przedsięwzięcia innowacyjnego, skuteczności zarządzania procesem innowacyjnym czy zdolności zarządzających do jej wprowadzenia. Oznacza to, że aby uznać przedsiębiorstwa za jednostki innowacyjne, możemy posłużyć się wieloma kryteriami oceny poziomu ich innowacyjności, np. przyjmując, że stanowi ona wykładnię wystarczalności zasobów i prawidłowości struktury wewnętrznej sprzyjającej wdrażaniu innowacji. Oczywiście jest to jeden ze sposobów oceny innowacyjności przedsiębiorstw, który powinien być uzupełniony o miary ilościowe, obecne np. w rachunku ekonomicznym.
Z kolei ocena innowacyjności regionów powinna być rozpatrywana w kontekście potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw funkcjonujących w analizowanej przestrzeni. Mówiąc o innowacyjności z makroekonomicznego punktu widzenia, należy brać pod uwagę nie tylko osiągnięcia innowacyjne poszczególnych organizacji, ale także ich wzajemne współoddziaływanie oraz wpływ wywierany na otoczenie i dopiero z tej perspektywy dokonywać pomiaru i oceny. Należy również stworzyć prawidłowe zręby polityki regionalnej, co wymaga jednak uprzedniej identyfikacji poziomu innowacyjności regionu przez prawidłowo przeprowadzoną ewaluację, pozwalającą na wskazanie źródeł innowacji i tym samym potencjału rozwojowego w regionie.
Z racji istniejących uwarunkowań gospodarczych tworzenie rozwiązań innowacyjnych powinno stanowić ważny element polityki gospodarczej państwa, najlepiej w wymiarze polityki innowacyjnej, decydującej o rozwoju i przyszłym kształcie gospodarki narodowej. Wyznacznikiem potencjału konkurencyjnego gospodarki jest przede wszystkim zdolność do rozwijania obszarów, w których powstaje innowacyjność oraz wykorzystuje się postęp naukowy, techniczny czy organizacyjny przy jednoczesnym ograniczaniu działalności w ramach tradycyjnej struktury gospodarczej. Kreowanie nowoczesnych rozwiązań czy dziedzin działalności wymaga zatem odpowiedniej polityki makroekonomicznej w zakresie ich wspierania, m in przez: lepsze wykorzystywanie dostępnego potencjału rozwojowego, inwestowanie w kapitał ludzki (szkolenia i edukacja), zakładanie parków naukowo-badawczych powiązanych z biznesem, rozwijanie usług konsultingowo-doradczych, tworzenie niezbędnej infrastruktury technicznej czy promowanie pomysłów innowacyjnych. Tym samym działania państwa powinny zmierzać do stworzenia spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu wspierania innowacji, przy czym pobudzający i dynamizujący rozwiązania innowacyjne charakter tych działań powinien obejmować głównie te elementy, które wymagają interwencji państwa i nie naruszają ładu gospodarczego. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera proces monitorowania innowacyjności gospodarek na podstawie szerokiego wachlarza wskaźników umożliwiających dokonanie analiz porównawczych oraz ocena instrumentów, które wspierają proces tworzenia, absorpcji i komercjalizacji innowacji.
W zamierzeniu autorów podstawowym celem niniejszej publikacji było kompleksowe podejście do omówienia zagadnienia, jakim jest ocena innowacji, wraz z uwzględnieniem różnych ujęć i perspektyw ewaluacyjnych. Poza przeglądem literatury oraz wskazaniem złożoności, ale także odmienności, jaka cechuje procesy ewaluacyjne na różnych poziomach gospodarczych, autorzy zwrócili uwagę na zasadność ujednolicenia stosowanych w tym zakresie podejść, co mogłoby stanowić punkt wyjścia do budowy w miarę zunifikowanych modeli oceniających realizowane innowacje. Jednocześnie, dzięki analizie poszczególnych elementów procesu ewaluacyjnego innowacji podmioty gospodarcze, jednostki samorządowe czy państwa zyskają dodatkową wiedzę na temat sprawnego i efektywnego przeprowadzania oceny przedsięwzięć innowacyjnych. Pozycja ta dzięki holistycznemu ujęciu uwarunkowań ewaluacyjnych może także stanowić podstawę do oceny skuteczności polityki w zakresie wspierania innowacyjności na wszystkich szczeblach gospodarki narodowej.
Niniejsze opracowanie składa się z sześciu rozdziałów, w których zagadnienie oceny innowacji i działalności innowacyjnej jest przedstawiane w powiązaniu z wybranymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstwa i gospodarki. Aspekty te dotyczą przedsiębiorczości, kwestii prawnych, strategii działania, metodologii oceny opłacalności podmiotów gospodarczych, atrakcyjności regionów i innowacyjności gospodarek narodowych Wspólnym mianownikiem opisywanych powiązań jest rozpatrywanie ich przez pryzmat ewaluacji z różnych punktów widzenia i na różnych poziomach analiz gospodarczych, tj. w skali przedsiębiorstw, sektorów czy państw.
W rozdziale pierwszym przedstawiono problematykę innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w kontekście przeobrażeń dokonujących się w rodzimej gospodarce, a wywołanych postępującym procesem globalizacji. W ramach uwarunkowań kształtujących funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw zostały przedstawione czynniki sprawnego działania firm, przy wyraźnym zaakcentowaniu roli takich czynników, jak: postęp techniczny, umiędzynarodowienie, kultura innowacyjna, przepływ informacji w procesie tworzenia innowacji. Jednocześnie zaprezentowano podejście do innowacji jako źródła przedsiębiorczości, czyli sposobu tworzenia przewagi konkurencyjnej MŚP. Ponadto, oceniono kryteria uznania danej firmy za przedsiębiorstwo innowacyjne, wspierając się przy tym licznymi podejściami prezentowanymi w literaturze przedmiotu. Wskazano również na wiodącą rolę człowieka w procesie wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz przy ocenie możliwości dokonywania w firmach przeobrażeń o charakterze innowacyjnym. W ramach rozdziału drugiego skoncentrowano się na ocenie instrumentów prawnych państwa, które mogą wzmacniać lub hamować postęp innowacyjny. Przedstawiając aspekt prawny, zwrócono uwagę na kwestie ochrony własności intelektualnej i transferu technologii w ramach prawodawstwa obowiązującego w naszym kraju. Przeprowadzono również analizę instrumentów prawnych wspierających innowacje przez pryzmat zarówno prawa polskiego, jak i polityki unijnej, która ma w tym zakresie wymiar regulacyjno-nakazowy.
W rozdziale trzecim omówiono zasadność budowania strategii innowacji w sytuacji podejmowania decyzji o realizacji przedsięwzięć lub działań innowacyjnych, podkreślając równocześnie fakt, że tylko metodyczne podejście do tego zagadnienia warunkuje sprawne i efektywne wdrożenie innowacji, skutkujące osiągnięciem wymiernego sukcesu rynkowego. Zaprezentowano także istotę strategii innowacji, wybrane rodzaje strategii względem różnych kryteriów klasyfikacyjnych oraz opisano proces jej formułowania, wyboru i implementacji. Szczególną uwagę poświęcono metodologii ewaluacji realizowanych strategii innowacji, dzięki czemu możliwe staje się weryfikowanie trafności ich wyboru, głównie w kontekście efektywności i skuteczności wdrożonych rozwiązań innowacyjnych.
Rozdział czwarty stanowi przegląd przydatności metod oceny efektywności pod kątem ewaluacji przedsięwzięć innowacyjnych. Przedstawiono w nim ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego oraz klasyfikacje metod efektywności wraz ze szczegółową analizą zalet i wad pod względem ich użyteczności przy ocenie efektywności przedsięwzięć tego rodzaju. Dodatkowo zidentyfikowano te metody rachunku ekonomicznego, które uwzględniają specyfikę przedsięwzięć innowacyjnych i pozwalają na dokonanie najbardziej trafnego pomiaru efektywności w aspekcie procesu decyzyjnego w ramach przedsięwzięć innowacyjnych.
W rozdziale piątym dokonano oceny poziomu innowacyjności w skali regionalnej, wskazując przy tym na silne więzi przyczynowo-skutkowe pomiędzy innowacyjnością a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w Polsce. Zdefiniowano także pojęcie innowacyjności regionów, uściślając kluczowe zmienne opisujące poziom innowacyjności w skali mezo, aby na podstawie zaproponowanych miar określić innowacyjność polskich województw, czyli ocenić ich zdolności do tworzenia, adaptacji i dyfuzji innowacji.
Rozdział szósty opisuje metodologię pomiaru innowacyjności gospodarek narodowych, jej rozwój i główne zagadnienia związane ze statystyką innowacji. W rozdziale zaprezentowano wykorzystywane w ujęciu międzynarodowym metody pomiaru skali działalności innowacyjnej w obrębie produktów, procesów oraz działalności marketingowej i organizacyjnej, jak również wskaźniki mierzące innowacyjność miast, uznając przy tym, iż środowisko specyficzne do tworzenia innowacji występuje głównie w obrębie aglomeracji miejskich. Jednocześnie dzięki wskazanym metodom wyznaczono pozycję polskiej gospodarki w rankingu najbardziej innowacyjnych gospodarek.
Podsumowując, należy stwierdzić, że niniejsza publikacja może stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną innowacji i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych. Zdaniem autorów, publikacja wypełnia, co prawda w pewnym zakresie, pojawiającą się w literaturze przedmiotu lukę ewaluacyjną, która wynika z niedostatku specjalistycznych opracowań na temat metod oceny prowadzonych działań innowacyjnych. Ponadto, stanowi kolejną szansę na zainicjowanie dalszych badań w zakresie tej problematyki, które mogą pozwolić na wypracowanie określonych standardów pomiaru i oceny wdrażanych innowacji.
[[[separator]]]Wstęp
Jan Klimek
Rozdział 1. Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.1. Kwestie ogólne
1.2. Wybrane uwarunkowania funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw
1.3. Potrzeba zmian
1.4. Zmiany a innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.5. Personel a innowacyjność
1.6. Podsumowanie
Bibliografia
Andrzej Filipowicz
Rozdział 2. Prawne aspekty oceny innowacyjności. Analiza i ocena
2.1. Instrumenty prawne w sferze innowacyjności jako elementy polityki przemysłowej państwa
2.2. Reglamentacja administracyjna a innowacje w gospodarce
2.3. Prawa własności intelektualnej a innowacje
2.4. Prawne instrumenty wspierania innowacyjności jako element systemu pomocy publicznej dla przedsiębiorców
2.5. Podsumowanie
Bibliografia
Jacek Wysocki
Rozdział 3. Strategie innowacji - formułowanie, implementacja i ewaluacja
3.1. Wprowadzenie
3.2. Istota strategii innowacji
3.3. Wybrane rodzaje strategii innowacji
3.4. Proces formułowania i wybór strategii innowacji
3.5. Wybrane metody wspomagające opracowanie strategii innowacji
3.6. Realizacja i ewaluacja strategii innowacji
3.7. Podsumowanie
Bibliografia
Adam Kałowski
Rozdział 4. Rachunek ekonomiczny przedsięwzięć innowacyjnych
4.1. Ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego w ocenie przedsięwzięć innowacyjnych
4.2. Klasyfikacja metod badania efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3. Ocena efektywności przedsięwzięć innowacyjnych metodami klasycznymi (wybranymi) - wady i zalety
4.3.1. Proste metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.1.1. Prosta stopa zwrotu
4.3.1.2. Okres zwrotu
4.3.1.3. Księgowa stopa zwrotu
4.3.1.4. Metoda testu pierwszego okresu (FYT)
4.3.2. Dyskontowe metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.1. Ogólna charakterystyka dyskontowych metod oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.2. Zaktualizowana wartość netto (NPV)
4.3.2.3. Metoda indeksu rentowności (PI)
4.3.2.4. Metoda wartości bieżącej netto (NPVR)
4.3.2.5. Metoda zmodyfikowanej wartości bieżącej netto (MNPV)
4.3.2.6. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)
4.3.2.7. Metoda zmodyfikowanej wewnętrznej stopy zwrotu (MIRR)
4.3.2.8. Zdyskontowany okres zwrotu (DPP)
4.3.3. Przykładowe metody pomiaru ryzyka w przedsięwzięciach innowacyjnych
4.3.3.1. Analiza wrażliwości w ocenie ryzyka przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.3.2. Metoda stopy dyskontowej uwzględniającej ryzyko
4.3.3.3. Graniczny okres zwrotu
4.4. Podsumowanie
Bibliografia
Hanna Godlewska-Majkowska
Rozdział 5. Identyfikacja poziomu innowacyjności regionów
5.1. Wprowadzenie
5.2. Innowacyjność regionu - istota i dylematy dotyczące pomiaru
5.3. Doświadczenia w pomiarze innowacyjności regionów
5.4. Podsumowanie
Bibliografia
Marta Magdalena Rószkiewicz
Rozdział 6. Wskaźniki innowacyjności gospodarek narodowych
6.1. Wprowadzenie
6.2. Statystyka innowacji w ujęciu historycznym
6.3. Metodologie i systemy monitorowania działalności innowacyjnej
6.4. Typologia wskaźników innowacyjności
6.5. Zagadnienia związane z pomiarem innowacyjności gospodarek
6.6. Wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w porównaniach międzynarodowych
6.6.1. Wskaźniki proste stosowane do opisu innowacyjności gospodarek
6.6.2. Tablica Innovation Union Scoreboard oraz sumaryczny indeks innowacji
6.6.3. Globalny indeks innowacji
6.6.4. Globalny wskaźnik innowacyjności
6.6.5. Indeks gospodarki opartej na wiedzy
6.6.6. Indeks innowacyjności miast
6.7. Podsumowanie
Bibliografia
Opis
Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać, nawet bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia stosownych analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać weryfikacji i ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy podmiotów czy państw. Dlatego autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na zagadnieniu nie do końca rozpoznanym i wciąż wymagającym prowadzenia badań, na które składają się analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Zdaniem Recenzenta, dr. hab. Janusza Fundalińskiego, "niewątpliwą wartością pracy jest także zaakcentowanie - ujętych nie tylko w formule przestrzennej - relacji, jakie tworzą się w obrębie współoddziaływania pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, oraz przełożenie ich na wymiar lokalny, regionalny czy w końcu krajowy, co może tworzyć określoną wartość dodaną oraz generować efekty synergiczne".
Niniejsza publikacja może więc stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną działań innowacyjnych i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, a także przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych.
Wstęp
W kontekście współczesnych uwarunkowań globalnych innowacje coraz częściej stają się podstawowym narzędziem rozwoju nie tylko podmiotów gospodarczych, ale również regionów czy nawet państw, gdyż umożliwiają tworzenie przewag konkurencyjnych na poziomie przedsiębiorstw, sektorów i całych systemów gospodarczych. W okresie silnego wzrostu gospodarczego, wywołanego postępem technicznym i informatycznym, wdrażanie, rozpowszechnianie i wykorzystywanie rozwiązań innowacyjnych należy traktować nie tylko jako konieczność mającą zagwarantować utrzymanie czy poprawę własnej konkurencyjności, ale przede wszystkim jako przejaw nowoczesności organizacji podejmujących i realizujących takie przedsięwzięcia.
W zaistniałej sytuacji coraz więcej podmiotów, regionów i państw koncentruje swoje wysiłki na działaniach sprowadzających się do tworzenia, dyfuzji, absorpcji i komercjalizacji innowacji, dostrzegając w nich szanse na dynamiczny rozwój i osiąganie sukcesów na rynkach w ujęciu lokalnym, krajowym, międzynarodowym czy globalnym. Wspomniana popularność innowacji stworzyła nawet swoistą i dość powszechną presję na wprowadzanie takich rozwiązań, skutkującą uznawaniem każdej nowej zmiany czy modyfikacji za innowacyjną. Nie należy jednak zapominać o tym, iż realizacja innowacji powinna przynosić określone zyski, a sukces innowacji, podobnie jak w przypadku innych działań inwestycyjnych, zależy od procesowego podejścia do tego zagadnienia.
Innowacje i innowacyjność należą do bardzo złożonych zagadnień i pomimo bogatej literatury ekonomicznej na ten temat, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i w podejściu praktycznym, nadal wymagają pogłębionych analiz i badań. Wzrost zainteresowania tematyką innowacji nastąpił już w latach 60. XX wieku, przy czym najbardziej popularne w ekonomii definicje tego pojęcia odnoszą się najczęściej do ujęcia Schumpeterowskiego lub wskazanego w Podręczniku Oslo. Warto przy tym pamiętać, iż to właśnie J.A. Schumpeter sformułował tezę, według której motywacja oraz zdolność do kreowania, wchłaniania i imitacji innowacji w dużo większym stopniu niż kapitał decydują o rozwoju przedsiębiorstwa i stanowią o jego innowacyjności. Tym samym z uwagi na złożoność działań innowacyjnych autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na dotychczas nie do końca rozpoznanym o wciąż wymagającym prowadzenia badań zagadnieniu, które tworzą analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy. W rezultacie ocena powinna uwzględniać nie tylko specyfikę działań innowacyjnych oraz ich adresata, ale również nowe uwarunkowania gospodarcze, w tym np. zjawisko globalizacji, obecnie silnie oddziałujące na gospodarkę polską i skutkujące homogenizacją oraz unifikacją technologii, produkcji i konsumpcji. Innym, niezwykle ważnym czynnikiem jest rozpowszechnianie się wiedzy, stanowiącej składnik tzw. kapitału ludzkiego, który kształtuje zarówno funkcjonowanie małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw, jak i tempo rozwoju społeczno-ekonomicznego wybranego regionu czy całego kraju. Należy również pamiętać o istniejących zależnościach pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstw a innowacyjnością regionów czy gospodarek, w których one funkcjonują. Zwraca na to uwagę wielu badaczy, podkreślając fakt, że innowacyjność gospodarki jest wynikiem innowacyjności działających w niej przedsiębiorstw, przez co skutecznie przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy efektywności prowadzonej działalności, a w rezultacie do wzrostu PKB.
Innowacyjność, czyli zdolność do wdrażania innowacji, może być traktowana jako fundament rozwoju organizacji pod warunkiem, iż prowadzone przez przedsiębiorstwo działania innowacyjne nabiorą charakteru sformalizowanego, czyli zostaną ujęte w ramy tzw. przedsięwzięcia innowacyjnego, z precyzyjnie określonym zestawem i kolejnością działań, nadającymi mu charakter procesu. Każde takie przedsięwzięcie musi nie tylko stanowić zbiór zadań zależnych od siebie i ukierunkowanych na osiągnięcie celu, jakim jest wprowadzenie innowacyjnego rozwiązania, ale również zawierać szczegółowe informacje na temat planowanej innowacji, w tym nakładów niezbędnych do jej realizacji, sposobów finansowania, metod oceny opłacalności i ryzyka, uczestników procesu innowacyjnego i efektów. Kolejną kwestią jest przyjęcie założenia, iż wdrażanie i realizacja innowacji stanowią jeden z głównych celów strategicznych organizacji, który decyduje o uzyskaniu trwałej przewagi konkurencyjnej. Skutkiem tego jest potrzeba opracowania strategicznego planu działania dotyczącego zarządzania przedsiębiorstwem, który zagwarantuje efektywność procesowego podejścia do wdrażanej innowacji i przełoży się na osiągnięcie wymiernego sukcesu rynkowego. Finalną kwestią jest ocena przeprowadzonych działań innowacyjnych, gdyż tylko w ten sposób uzyskamy odpowiedź na pytanie o ich efekty, np. w postaci materialnych lub niematerialnych korzyści dla przedsiębiorstw, a pośrednio również dla regionu i państwa.
W przypadku przedsiębiorstw kompleksowa ocena innowacyjności wymaga szczególnego podejścia i ujęcia tej czynności jako zbioru ocen różnych elementów wpływających na realizację innowacji, w tym oceny: efektywności strategii innowacji, opłacalności przedsięwzięcia innowacyjnego, skuteczności zarządzania procesem innowacyjnym czy zdolności zarządzających do jej wprowadzenia. Oznacza to, że aby uznać przedsiębiorstwa za jednostki innowacyjne, możemy posłużyć się wieloma kryteriami oceny poziomu ich innowacyjności, np. przyjmując, że stanowi ona wykładnię wystarczalności zasobów i prawidłowości struktury wewnętrznej sprzyjającej wdrażaniu innowacji. Oczywiście jest to jeden ze sposobów oceny innowacyjności przedsiębiorstw, który powinien być uzupełniony o miary ilościowe, obecne np. w rachunku ekonomicznym.
Z kolei ocena innowacyjności regionów powinna być rozpatrywana w kontekście potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw funkcjonujących w analizowanej przestrzeni. Mówiąc o innowacyjności z makroekonomicznego punktu widzenia, należy brać pod uwagę nie tylko osiągnięcia innowacyjne poszczególnych organizacji, ale także ich wzajemne współoddziaływanie oraz wpływ wywierany na otoczenie i dopiero z tej perspektywy dokonywać pomiaru i oceny. Należy również stworzyć prawidłowe zręby polityki regionalnej, co wymaga jednak uprzedniej identyfikacji poziomu innowacyjności regionu przez prawidłowo przeprowadzoną ewaluację, pozwalającą na wskazanie źródeł innowacji i tym samym potencjału rozwojowego w regionie.
Z racji istniejących uwarunkowań gospodarczych tworzenie rozwiązań innowacyjnych powinno stanowić ważny element polityki gospodarczej państwa, najlepiej w wymiarze polityki innowacyjnej, decydującej o rozwoju i przyszłym kształcie gospodarki narodowej. Wyznacznikiem potencjału konkurencyjnego gospodarki jest przede wszystkim zdolność do rozwijania obszarów, w których powstaje innowacyjność oraz wykorzystuje się postęp naukowy, techniczny czy organizacyjny przy jednoczesnym ograniczaniu działalności w ramach tradycyjnej struktury gospodarczej. Kreowanie nowoczesnych rozwiązań czy dziedzin działalności wymaga zatem odpowiedniej polityki makroekonomicznej w zakresie ich wspierania, m in przez: lepsze wykorzystywanie dostępnego potencjału rozwojowego, inwestowanie w kapitał ludzki (szkolenia i edukacja), zakładanie parków naukowo-badawczych powiązanych z biznesem, rozwijanie usług konsultingowo-doradczych, tworzenie niezbędnej infrastruktury technicznej czy promowanie pomysłów innowacyjnych. Tym samym działania państwa powinny zmierzać do stworzenia spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu wspierania innowacji, przy czym pobudzający i dynamizujący rozwiązania innowacyjne charakter tych działań powinien obejmować głównie te elementy, które wymagają interwencji państwa i nie naruszają ładu gospodarczego. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera proces monitorowania innowacyjności gospodarek na podstawie szerokiego wachlarza wskaźników umożliwiających dokonanie analiz porównawczych oraz ocena instrumentów, które wspierają proces tworzenia, absorpcji i komercjalizacji innowacji.
W zamierzeniu autorów podstawowym celem niniejszej publikacji było kompleksowe podejście do omówienia zagadnienia, jakim jest ocena innowacji, wraz z uwzględnieniem różnych ujęć i perspektyw ewaluacyjnych. Poza przeglądem literatury oraz wskazaniem złożoności, ale także odmienności, jaka cechuje procesy ewaluacyjne na różnych poziomach gospodarczych, autorzy zwrócili uwagę na zasadność ujednolicenia stosowanych w tym zakresie podejść, co mogłoby stanowić punkt wyjścia do budowy w miarę zunifikowanych modeli oceniających realizowane innowacje. Jednocześnie, dzięki analizie poszczególnych elementów procesu ewaluacyjnego innowacji podmioty gospodarcze, jednostki samorządowe czy państwa zyskają dodatkową wiedzę na temat sprawnego i efektywnego przeprowadzania oceny przedsięwzięć innowacyjnych. Pozycja ta dzięki holistycznemu ujęciu uwarunkowań ewaluacyjnych może także stanowić podstawę do oceny skuteczności polityki w zakresie wspierania innowacyjności na wszystkich szczeblach gospodarki narodowej.
Niniejsze opracowanie składa się z sześciu rozdziałów, w których zagadnienie oceny innowacji i działalności innowacyjnej jest przedstawiane w powiązaniu z wybranymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstwa i gospodarki. Aspekty te dotyczą przedsiębiorczości, kwestii prawnych, strategii działania, metodologii oceny opłacalności podmiotów gospodarczych, atrakcyjności regionów i innowacyjności gospodarek narodowych Wspólnym mianownikiem opisywanych powiązań jest rozpatrywanie ich przez pryzmat ewaluacji z różnych punktów widzenia i na różnych poziomach analiz gospodarczych, tj. w skali przedsiębiorstw, sektorów czy państw.
W rozdziale pierwszym przedstawiono problematykę innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w kontekście przeobrażeń dokonujących się w rodzimej gospodarce, a wywołanych postępującym procesem globalizacji. W ramach uwarunkowań kształtujących funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw zostały przedstawione czynniki sprawnego działania firm, przy wyraźnym zaakcentowaniu roli takich czynników, jak: postęp techniczny, umiędzynarodowienie, kultura innowacyjna, przepływ informacji w procesie tworzenia innowacji. Jednocześnie zaprezentowano podejście do innowacji jako źródła przedsiębiorczości, czyli sposobu tworzenia przewagi konkurencyjnej MŚP. Ponadto, oceniono kryteria uznania danej firmy za przedsiębiorstwo innowacyjne, wspierając się przy tym licznymi podejściami prezentowanymi w literaturze przedmiotu. Wskazano również na wiodącą rolę człowieka w procesie wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz przy ocenie możliwości dokonywania w firmach przeobrażeń o charakterze innowacyjnym. W ramach rozdziału drugiego skoncentrowano się na ocenie instrumentów prawnych państwa, które mogą wzmacniać lub hamować postęp innowacyjny. Przedstawiając aspekt prawny, zwrócono uwagę na kwestie ochrony własności intelektualnej i transferu technologii w ramach prawodawstwa obowiązującego w naszym kraju. Przeprowadzono również analizę instrumentów prawnych wspierających innowacje przez pryzmat zarówno prawa polskiego, jak i polityki unijnej, która ma w tym zakresie wymiar regulacyjno-nakazowy.
W rozdziale trzecim omówiono zasadność budowania strategii innowacji w sytuacji podejmowania decyzji o realizacji przedsięwzięć lub działań innowacyjnych, podkreślając równocześnie fakt, że tylko metodyczne podejście do tego zagadnienia warunkuje sprawne i efektywne wdrożenie innowacji, skutkujące osiągnięciem wymiernego sukcesu rynkowego. Zaprezentowano także istotę strategii innowacji, wybrane rodzaje strategii względem różnych kryteriów klasyfikacyjnych oraz opisano proces jej formułowania, wyboru i implementacji. Szczególną uwagę poświęcono metodologii ewaluacji realizowanych strategii innowacji, dzięki czemu możliwe staje się weryfikowanie trafności ich wyboru, głównie w kontekście efektywności i skuteczności wdrożonych rozwiązań innowacyjnych.
Rozdział czwarty stanowi przegląd przydatności metod oceny efektywności pod kątem ewaluacji przedsięwzięć innowacyjnych. Przedstawiono w nim ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego oraz klasyfikacje metod efektywności wraz ze szczegółową analizą zalet i wad pod względem ich użyteczności przy ocenie efektywności przedsięwzięć tego rodzaju. Dodatkowo zidentyfikowano te metody rachunku ekonomicznego, które uwzględniają specyfikę przedsięwzięć innowacyjnych i pozwalają na dokonanie najbardziej trafnego pomiaru efektywności w aspekcie procesu decyzyjnego w ramach przedsięwzięć innowacyjnych.
W rozdziale piątym dokonano oceny poziomu innowacyjności w skali regionalnej, wskazując przy tym na silne więzi przyczynowo-skutkowe pomiędzy innowacyjnością a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w Polsce. Zdefiniowano także pojęcie innowacyjności regionów, uściślając kluczowe zmienne opisujące poziom innowacyjności w skali mezo, aby na podstawie zaproponowanych miar określić innowacyjność polskich województw, czyli ocenić ich zdolności do tworzenia, adaptacji i dyfuzji innowacji.
Rozdział szósty opisuje metodologię pomiaru innowacyjności gospodarek narodowych, jej rozwój i główne zagadnienia związane ze statystyką innowacji. W rozdziale zaprezentowano wykorzystywane w ujęciu międzynarodowym metody pomiaru skali działalności innowacyjnej w obrębie produktów, procesów oraz działalności marketingowej i organizacyjnej, jak również wskaźniki mierzące innowacyjność miast, uznając przy tym, iż środowisko specyficzne do tworzenia innowacji występuje głównie w obrębie aglomeracji miejskich. Jednocześnie dzięki wskazanym metodom wyznaczono pozycję polskiej gospodarki w rankingu najbardziej innowacyjnych gospodarek.
Podsumowując, należy stwierdzić, że niniejsza publikacja może stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną innowacji i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych. Zdaniem autorów, publikacja wypełnia, co prawda w pewnym zakresie, pojawiającą się w literaturze przedmiotu lukę ewaluacyjną, która wynika z niedostatku specjalistycznych opracowań na temat metod oceny prowadzonych działań innowacyjnych. Ponadto, stanowi kolejną szansę na zainicjowanie dalszych badań w zakresie tej problematyki, które mogą pozwolić na wypracowanie określonych standardów pomiaru i oceny wdrażanych innowacji.
Spis treści
Wstęp
Jan Klimek
Rozdział 1. Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.1. Kwestie ogólne
1.2. Wybrane uwarunkowania funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw
1.3. Potrzeba zmian
1.4. Zmiany a innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.5. Personel a innowacyjność
1.6. Podsumowanie
Bibliografia
Andrzej Filipowicz
Rozdział 2. Prawne aspekty oceny innowacyjności. Analiza i ocena
2.1. Instrumenty prawne w sferze innowacyjności jako elementy polityki przemysłowej państwa
2.2. Reglamentacja administracyjna a innowacje w gospodarce
2.3. Prawa własności intelektualnej a innowacje
2.4. Prawne instrumenty wspierania innowacyjności jako element systemu pomocy publicznej dla przedsiębiorców
2.5. Podsumowanie
Bibliografia
Jacek Wysocki
Rozdział 3. Strategie innowacji - formułowanie, implementacja i ewaluacja
3.1. Wprowadzenie
3.2. Istota strategii innowacji
3.3. Wybrane rodzaje strategii innowacji
3.4. Proces formułowania i wybór strategii innowacji
3.5. Wybrane metody wspomagające opracowanie strategii innowacji
3.6. Realizacja i ewaluacja strategii innowacji
3.7. Podsumowanie
Bibliografia
Adam Kałowski
Rozdział 4. Rachunek ekonomiczny przedsięwzięć innowacyjnych
4.1. Ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego w ocenie przedsięwzięć innowacyjnych
4.2. Klasyfikacja metod badania efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3. Ocena efektywności przedsięwzięć innowacyjnych metodami klasycznymi (wybranymi) - wady i zalety
4.3.1. Proste metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.1.1. Prosta stopa zwrotu
4.3.1.2. Okres zwrotu
4.3.1.3. Księgowa stopa zwrotu
4.3.1.4. Metoda testu pierwszego okresu (FYT)
4.3.2. Dyskontowe metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.1. Ogólna charakterystyka dyskontowych metod oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.2. Zaktualizowana wartość netto (NPV)
4.3.2.3. Metoda indeksu rentowności (PI)
4.3.2.4. Metoda wartości bieżącej netto (NPVR)
4.3.2.5. Metoda zmodyfikowanej wartości bieżącej netto (MNPV)
4.3.2.6. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)
4.3.2.7. Metoda zmodyfikowanej wewnętrznej stopy zwrotu (MIRR)
4.3.2.8. Zdyskontowany okres zwrotu (DPP)
4.3.3. Przykładowe metody pomiaru ryzyka w przedsięwzięciach innowacyjnych
4.3.3.1. Analiza wrażliwości w ocenie ryzyka przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.3.2. Metoda stopy dyskontowej uwzględniającej ryzyko
4.3.3.3. Graniczny okres zwrotu
4.4. Podsumowanie
Bibliografia
Hanna Godlewska-Majkowska
Rozdział 5. Identyfikacja poziomu innowacyjności regionów
5.1. Wprowadzenie
5.2. Innowacyjność regionu - istota i dylematy dotyczące pomiaru
5.3. Doświadczenia w pomiarze innowacyjności regionów
5.4. Podsumowanie
Bibliografia
Marta Magdalena Rószkiewicz
Rozdział 6. Wskaźniki innowacyjności gospodarek narodowych
6.1. Wprowadzenie
6.2. Statystyka innowacji w ujęciu historycznym
6.3. Metodologie i systemy monitorowania działalności innowacyjnej
6.4. Typologia wskaźników innowacyjności
6.5. Zagadnienia związane z pomiarem innowacyjności gospodarek
6.6. Wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w porównaniach międzynarodowych
6.6.1. Wskaźniki proste stosowane do opisu innowacyjności gospodarek
6.6.2. Tablica Innovation Union Scoreboard oraz sumaryczny indeks innowacji
6.6.3. Globalny indeks innowacji
6.6.4. Globalny wskaźnik innowacyjności
6.6.5. Indeks gospodarki opartej na wiedzy
6.6.6. Indeks innowacyjności miast
6.7. Podsumowanie
Bibliografia
Opinie
Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać, nawet bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia stosownych analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać weryfikacji i ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy podmiotów czy państw. Dlatego autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na zagadnieniu nie do końca rozpoznanym i wciąż wymagającym prowadzenia badań, na które składają się analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Zdaniem Recenzenta, dr. hab. Janusza Fundalińskiego, "niewątpliwą wartością pracy jest także zaakcentowanie - ujętych nie tylko w formule przestrzennej - relacji, jakie tworzą się w obrębie współoddziaływania pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, oraz przełożenie ich na wymiar lokalny, regionalny czy w końcu krajowy, co może tworzyć określoną wartość dodaną oraz generować efekty synergiczne".
Niniejsza publikacja może więc stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną działań innowacyjnych i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, a także przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych.
W kontekście współczesnych uwarunkowań globalnych innowacje coraz częściej stają się podstawowym narzędziem rozwoju nie tylko podmiotów gospodarczych, ale również regionów czy nawet państw, gdyż umożliwiają tworzenie przewag konkurencyjnych na poziomie przedsiębiorstw, sektorów i całych systemów gospodarczych. W okresie silnego wzrostu gospodarczego, wywołanego postępem technicznym i informatycznym, wdrażanie, rozpowszechnianie i wykorzystywanie rozwiązań innowacyjnych należy traktować nie tylko jako konieczność mającą zagwarantować utrzymanie czy poprawę własnej konkurencyjności, ale przede wszystkim jako przejaw nowoczesności organizacji podejmujących i realizujących takie przedsięwzięcia.
W zaistniałej sytuacji coraz więcej podmiotów, regionów i państw koncentruje swoje wysiłki na działaniach sprowadzających się do tworzenia, dyfuzji, absorpcji i komercjalizacji innowacji, dostrzegając w nich szanse na dynamiczny rozwój i osiąganie sukcesów na rynkach w ujęciu lokalnym, krajowym, międzynarodowym czy globalnym. Wspomniana popularność innowacji stworzyła nawet swoistą i dość powszechną presję na wprowadzanie takich rozwiązań, skutkującą uznawaniem każdej nowej zmiany czy modyfikacji za innowacyjną. Nie należy jednak zapominać o tym, iż realizacja innowacji powinna przynosić określone zyski, a sukces innowacji, podobnie jak w przypadku innych działań inwestycyjnych, zależy od procesowego podejścia do tego zagadnienia.
Innowacje i innowacyjność należą do bardzo złożonych zagadnień i pomimo bogatej literatury ekonomicznej na ten temat, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i w podejściu praktycznym, nadal wymagają pogłębionych analiz i badań. Wzrost zainteresowania tematyką innowacji nastąpił już w latach 60. XX wieku, przy czym najbardziej popularne w ekonomii definicje tego pojęcia odnoszą się najczęściej do ujęcia Schumpeterowskiego lub wskazanego w Podręczniku Oslo. Warto przy tym pamiętać, iż to właśnie J.A. Schumpeter sformułował tezę, według której motywacja oraz zdolność do kreowania, wchłaniania i imitacji innowacji w dużo większym stopniu niż kapitał decydują o rozwoju przedsiębiorstwa i stanowią o jego innowacyjności. Tym samym z uwagi na złożoność działań innowacyjnych autorzy niniejszej publikacji postanowili skoncentrować się na dotychczas nie do końca rozpoznanym o wciąż wymagającym prowadzenia badań zagadnieniu, które tworzą analiza i ocena działań innowacyjnych na różnych poziomach gospodarczych.
Popularność działań innowacyjnych przyczyniła się do powstania ogólnego poglądu, iż każda innowacja tworzy wartość dodaną dla systemu, stąd należy ją wdrażać bez konieczności uprzedniego przeprowadzenia analiz i ocen. Wydaje się to jednak zbyt daleko idącym uproszczeniem, którego nie można uznać za powszechnie występującą i oczywistą prawidłowość. Zarówno w ujęciu mikro, jak i w makroskali działania innowacyjne muszą podlegać ocenie, aby można było mówić o ich korzystnym wpływie na tworzenie przewag konkurencyjnych i rozwój gospodarczy. W rezultacie ocena powinna uwzględniać nie tylko specyfikę działań innowacyjnych oraz ich adresata, ale również nowe uwarunkowania gospodarcze, w tym np. zjawisko globalizacji, obecnie silnie oddziałujące na gospodarkę polską i skutkujące homogenizacją oraz unifikacją technologii, produkcji i konsumpcji. Innym, niezwykle ważnym czynnikiem jest rozpowszechnianie się wiedzy, stanowiącej składnik tzw. kapitału ludzkiego, który kształtuje zarówno funkcjonowanie małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw, jak i tempo rozwoju społeczno-ekonomicznego wybranego regionu czy całego kraju. Należy również pamiętać o istniejących zależnościach pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstw a innowacyjnością regionów czy gospodarek, w których one funkcjonują. Zwraca na to uwagę wielu badaczy, podkreślając fakt, że innowacyjność gospodarki jest wynikiem innowacyjności działających w niej przedsiębiorstw, przez co skutecznie przyczynia się do tworzenia nowych miejsc pracy i poprawy efektywności prowadzonej działalności, a w rezultacie do wzrostu PKB.
Innowacyjność, czyli zdolność do wdrażania innowacji, może być traktowana jako fundament rozwoju organizacji pod warunkiem, iż prowadzone przez przedsiębiorstwo działania innowacyjne nabiorą charakteru sformalizowanego, czyli zostaną ujęte w ramy tzw. przedsięwzięcia innowacyjnego, z precyzyjnie określonym zestawem i kolejnością działań, nadającymi mu charakter procesu. Każde takie przedsięwzięcie musi nie tylko stanowić zbiór zadań zależnych od siebie i ukierunkowanych na osiągnięcie celu, jakim jest wprowadzenie innowacyjnego rozwiązania, ale również zawierać szczegółowe informacje na temat planowanej innowacji, w tym nakładów niezbędnych do jej realizacji, sposobów finansowania, metod oceny opłacalności i ryzyka, uczestników procesu innowacyjnego i efektów. Kolejną kwestią jest przyjęcie założenia, iż wdrażanie i realizacja innowacji stanowią jeden z głównych celów strategicznych organizacji, który decyduje o uzyskaniu trwałej przewagi konkurencyjnej. Skutkiem tego jest potrzeba opracowania strategicznego planu działania dotyczącego zarządzania przedsiębiorstwem, który zagwarantuje efektywność procesowego podejścia do wdrażanej innowacji i przełoży się na osiągnięcie wymiernego sukcesu rynkowego. Finalną kwestią jest ocena przeprowadzonych działań innowacyjnych, gdyż tylko w ten sposób uzyskamy odpowiedź na pytanie o ich efekty, np. w postaci materialnych lub niematerialnych korzyści dla przedsiębiorstw, a pośrednio również dla regionu i państwa.
W przypadku przedsiębiorstw kompleksowa ocena innowacyjności wymaga szczególnego podejścia i ujęcia tej czynności jako zbioru ocen różnych elementów wpływających na realizację innowacji, w tym oceny: efektywności strategii innowacji, opłacalności przedsięwzięcia innowacyjnego, skuteczności zarządzania procesem innowacyjnym czy zdolności zarządzających do jej wprowadzenia. Oznacza to, że aby uznać przedsiębiorstwa za jednostki innowacyjne, możemy posłużyć się wieloma kryteriami oceny poziomu ich innowacyjności, np. przyjmując, że stanowi ona wykładnię wystarczalności zasobów i prawidłowości struktury wewnętrznej sprzyjającej wdrażaniu innowacji. Oczywiście jest to jeden ze sposobów oceny innowacyjności przedsiębiorstw, który powinien być uzupełniony o miary ilościowe, obecne np. w rachunku ekonomicznym.
Z kolei ocena innowacyjności regionów powinna być rozpatrywana w kontekście potrzeb rozwojowych przedsiębiorstw funkcjonujących w analizowanej przestrzeni. Mówiąc o innowacyjności z makroekonomicznego punktu widzenia, należy brać pod uwagę nie tylko osiągnięcia innowacyjne poszczególnych organizacji, ale także ich wzajemne współoddziaływanie oraz wpływ wywierany na otoczenie i dopiero z tej perspektywy dokonywać pomiaru i oceny. Należy również stworzyć prawidłowe zręby polityki regionalnej, co wymaga jednak uprzedniej identyfikacji poziomu innowacyjności regionu przez prawidłowo przeprowadzoną ewaluację, pozwalającą na wskazanie źródeł innowacji i tym samym potencjału rozwojowego w regionie.
Z racji istniejących uwarunkowań gospodarczych tworzenie rozwiązań innowacyjnych powinno stanowić ważny element polityki gospodarczej państwa, najlepiej w wymiarze polityki innowacyjnej, decydującej o rozwoju i przyszłym kształcie gospodarki narodowej. Wyznacznikiem potencjału konkurencyjnego gospodarki jest przede wszystkim zdolność do rozwijania obszarów, w których powstaje innowacyjność oraz wykorzystuje się postęp naukowy, techniczny czy organizacyjny przy jednoczesnym ograniczaniu działalności w ramach tradycyjnej struktury gospodarczej. Kreowanie nowoczesnych rozwiązań czy dziedzin działalności wymaga zatem odpowiedniej polityki makroekonomicznej w zakresie ich wspierania, m in przez: lepsze wykorzystywanie dostępnego potencjału rozwojowego, inwestowanie w kapitał ludzki (szkolenia i edukacja), zakładanie parków naukowo-badawczych powiązanych z biznesem, rozwijanie usług konsultingowo-doradczych, tworzenie niezbędnej infrastruktury technicznej czy promowanie pomysłów innowacyjnych. Tym samym działania państwa powinny zmierzać do stworzenia spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu wspierania innowacji, przy czym pobudzający i dynamizujący rozwiązania innowacyjne charakter tych działań powinien obejmować głównie te elementy, które wymagają interwencji państwa i nie naruszają ładu gospodarczego. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera proces monitorowania innowacyjności gospodarek na podstawie szerokiego wachlarza wskaźników umożliwiających dokonanie analiz porównawczych oraz ocena instrumentów, które wspierają proces tworzenia, absorpcji i komercjalizacji innowacji.
W zamierzeniu autorów podstawowym celem niniejszej publikacji było kompleksowe podejście do omówienia zagadnienia, jakim jest ocena innowacji, wraz z uwzględnieniem różnych ujęć i perspektyw ewaluacyjnych. Poza przeglądem literatury oraz wskazaniem złożoności, ale także odmienności, jaka cechuje procesy ewaluacyjne na różnych poziomach gospodarczych, autorzy zwrócili uwagę na zasadność ujednolicenia stosowanych w tym zakresie podejść, co mogłoby stanowić punkt wyjścia do budowy w miarę zunifikowanych modeli oceniających realizowane innowacje. Jednocześnie, dzięki analizie poszczególnych elementów procesu ewaluacyjnego innowacji podmioty gospodarcze, jednostki samorządowe czy państwa zyskają dodatkową wiedzę na temat sprawnego i efektywnego przeprowadzania oceny przedsięwzięć innowacyjnych. Pozycja ta dzięki holistycznemu ujęciu uwarunkowań ewaluacyjnych może także stanowić podstawę do oceny skuteczności polityki w zakresie wspierania innowacyjności na wszystkich szczeblach gospodarki narodowej.
Niniejsze opracowanie składa się z sześciu rozdziałów, w których zagadnienie oceny innowacji i działalności innowacyjnej jest przedstawiane w powiązaniu z wybranymi aspektami funkcjonowania przedsiębiorstwa i gospodarki. Aspekty te dotyczą przedsiębiorczości, kwestii prawnych, strategii działania, metodologii oceny opłacalności podmiotów gospodarczych, atrakcyjności regionów i innowacyjności gospodarek narodowych Wspólnym mianownikiem opisywanych powiązań jest rozpatrywanie ich przez pryzmat ewaluacji z różnych punktów widzenia i na różnych poziomach analiz gospodarczych, tj. w skali przedsiębiorstw, sektorów czy państw.
W rozdziale pierwszym przedstawiono problematykę innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w kontekście przeobrażeń dokonujących się w rodzimej gospodarce, a wywołanych postępującym procesem globalizacji. W ramach uwarunkowań kształtujących funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw zostały przedstawione czynniki sprawnego działania firm, przy wyraźnym zaakcentowaniu roli takich czynników, jak: postęp techniczny, umiędzynarodowienie, kultura innowacyjna, przepływ informacji w procesie tworzenia innowacji. Jednocześnie zaprezentowano podejście do innowacji jako źródła przedsiębiorczości, czyli sposobu tworzenia przewagi konkurencyjnej MŚP. Ponadto, oceniono kryteria uznania danej firmy za przedsiębiorstwo innowacyjne, wspierając się przy tym licznymi podejściami prezentowanymi w literaturze przedmiotu. Wskazano również na wiodącą rolę człowieka w procesie wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz przy ocenie możliwości dokonywania w firmach przeobrażeń o charakterze innowacyjnym. W ramach rozdziału drugiego skoncentrowano się na ocenie instrumentów prawnych państwa, które mogą wzmacniać lub hamować postęp innowacyjny. Przedstawiając aspekt prawny, zwrócono uwagę na kwestie ochrony własności intelektualnej i transferu technologii w ramach prawodawstwa obowiązującego w naszym kraju. Przeprowadzono również analizę instrumentów prawnych wspierających innowacje przez pryzmat zarówno prawa polskiego, jak i polityki unijnej, która ma w tym zakresie wymiar regulacyjno-nakazowy.
W rozdziale trzecim omówiono zasadność budowania strategii innowacji w sytuacji podejmowania decyzji o realizacji przedsięwzięć lub działań innowacyjnych, podkreślając równocześnie fakt, że tylko metodyczne podejście do tego zagadnienia warunkuje sprawne i efektywne wdrożenie innowacji, skutkujące osiągnięciem wymiernego sukcesu rynkowego. Zaprezentowano także istotę strategii innowacji, wybrane rodzaje strategii względem różnych kryteriów klasyfikacyjnych oraz opisano proces jej formułowania, wyboru i implementacji. Szczególną uwagę poświęcono metodologii ewaluacji realizowanych strategii innowacji, dzięki czemu możliwe staje się weryfikowanie trafności ich wyboru, głównie w kontekście efektywności i skuteczności wdrożonych rozwiązań innowacyjnych.
Rozdział czwarty stanowi przegląd przydatności metod oceny efektywności pod kątem ewaluacji przedsięwzięć innowacyjnych. Przedstawiono w nim ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego oraz klasyfikacje metod efektywności wraz ze szczegółową analizą zalet i wad pod względem ich użyteczności przy ocenie efektywności przedsięwzięć tego rodzaju. Dodatkowo zidentyfikowano te metody rachunku ekonomicznego, które uwzględniają specyfikę przedsięwzięć innowacyjnych i pozwalają na dokonanie najbardziej trafnego pomiaru efektywności w aspekcie procesu decyzyjnego w ramach przedsięwzięć innowacyjnych.
W rozdziale piątym dokonano oceny poziomu innowacyjności w skali regionalnej, wskazując przy tym na silne więzi przyczynowo-skutkowe pomiędzy innowacyjnością a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w Polsce. Zdefiniowano także pojęcie innowacyjności regionów, uściślając kluczowe zmienne opisujące poziom innowacyjności w skali mezo, aby na podstawie zaproponowanych miar określić innowacyjność polskich województw, czyli ocenić ich zdolności do tworzenia, adaptacji i dyfuzji innowacji.
Rozdział szósty opisuje metodologię pomiaru innowacyjności gospodarek narodowych, jej rozwój i główne zagadnienia związane ze statystyką innowacji. W rozdziale zaprezentowano wykorzystywane w ujęciu międzynarodowym metody pomiaru skali działalności innowacyjnej w obrębie produktów, procesów oraz działalności marketingowej i organizacyjnej, jak również wskaźniki mierzące innowacyjność miast, uznając przy tym, iż środowisko specyficzne do tworzenia innowacji występuje głównie w obrębie aglomeracji miejskich. Jednocześnie dzięki wskazanym metodom wyznaczono pozycję polskiej gospodarki w rankingu najbardziej innowacyjnych gospodarek.
Podsumowując, należy stwierdzić, że niniejsza publikacja może stanowić wartościowe źródło wiedzy dla osób w szczególny sposób zainteresowanych tematyką innowacji oraz oceną rezultatów ich wprowadzania i rozprzestrzeniania w skali mikro, mezo czy makro. Dodatkowo, kompleksowość ujęcia zagadnień powiązanych z oceną innowacji i ich praktyczny wymiar wydają się przemawiać za uznaniem tej pozycji za przydatną również dla przedsiębiorców, przedstawicieli instytucji samorządowych i regionalnych oraz urzędów państwowych. Zdaniem autorów, publikacja wypełnia, co prawda w pewnym zakresie, pojawiającą się w literaturze przedmiotu lukę ewaluacyjną, która wynika z niedostatku specjalistycznych opracowań na temat metod oceny prowadzonych działań innowacyjnych. Ponadto, stanowi kolejną szansę na zainicjowanie dalszych badań w zakresie tej problematyki, które mogą pozwolić na wypracowanie określonych standardów pomiaru i oceny wdrażanych innowacji.
Wstęp
Jan Klimek
Rozdział 1. Innowacyjność w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.1. Kwestie ogólne
1.2. Wybrane uwarunkowania funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw
1.3. Potrzeba zmian
1.4. Zmiany a innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach
1.5. Personel a innowacyjność
1.6. Podsumowanie
Bibliografia
Andrzej Filipowicz
Rozdział 2. Prawne aspekty oceny innowacyjności. Analiza i ocena
2.1. Instrumenty prawne w sferze innowacyjności jako elementy polityki przemysłowej państwa
2.2. Reglamentacja administracyjna a innowacje w gospodarce
2.3. Prawa własności intelektualnej a innowacje
2.4. Prawne instrumenty wspierania innowacyjności jako element systemu pomocy publicznej dla przedsiębiorców
2.5. Podsumowanie
Bibliografia
Jacek Wysocki
Rozdział 3. Strategie innowacji - formułowanie, implementacja i ewaluacja
3.1. Wprowadzenie
3.2. Istota strategii innowacji
3.3. Wybrane rodzaje strategii innowacji
3.4. Proces formułowania i wybór strategii innowacji
3.5. Wybrane metody wspomagające opracowanie strategii innowacji
3.6. Realizacja i ewaluacja strategii innowacji
3.7. Podsumowanie
Bibliografia
Adam Kałowski
Rozdział 4. Rachunek ekonomiczny przedsięwzięć innowacyjnych
4.1. Ogólne zasady prowadzenia rachunku ekonomicznego w ocenie przedsięwzięć innowacyjnych
4.2. Klasyfikacja metod badania efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3. Ocena efektywności przedsięwzięć innowacyjnych metodami klasycznymi (wybranymi) - wady i zalety
4.3.1. Proste metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.1.1. Prosta stopa zwrotu
4.3.1.2. Okres zwrotu
4.3.1.3. Księgowa stopa zwrotu
4.3.1.4. Metoda testu pierwszego okresu (FYT)
4.3.2. Dyskontowe metody oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.1. Ogólna charakterystyka dyskontowych metod oceny efektywności przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.2.2. Zaktualizowana wartość netto (NPV)
4.3.2.3. Metoda indeksu rentowności (PI)
4.3.2.4. Metoda wartości bieżącej netto (NPVR)
4.3.2.5. Metoda zmodyfikowanej wartości bieżącej netto (MNPV)
4.3.2.6. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR)
4.3.2.7. Metoda zmodyfikowanej wewnętrznej stopy zwrotu (MIRR)
4.3.2.8. Zdyskontowany okres zwrotu (DPP)
4.3.3. Przykładowe metody pomiaru ryzyka w przedsięwzięciach innowacyjnych
4.3.3.1. Analiza wrażliwości w ocenie ryzyka przedsięwzięć innowacyjnych
4.3.3.2. Metoda stopy dyskontowej uwzględniającej ryzyko
4.3.3.3. Graniczny okres zwrotu
4.4. Podsumowanie
Bibliografia
Hanna Godlewska-Majkowska
Rozdział 5. Identyfikacja poziomu innowacyjności regionów
5.1. Wprowadzenie
5.2. Innowacyjność regionu - istota i dylematy dotyczące pomiaru
5.3. Doświadczenia w pomiarze innowacyjności regionów
5.4. Podsumowanie
Bibliografia
Marta Magdalena Rószkiewicz
Rozdział 6. Wskaźniki innowacyjności gospodarek narodowych
6.1. Wprowadzenie
6.2. Statystyka innowacji w ujęciu historycznym
6.3. Metodologie i systemy monitorowania działalności innowacyjnej
6.4. Typologia wskaźników innowacyjności
6.5. Zagadnienia związane z pomiarem innowacyjności gospodarek
6.6. Wskaźniki innowacyjności wykorzystywane w porównaniach międzynarodowych
6.6.1. Wskaźniki proste stosowane do opisu innowacyjności gospodarek
6.6.2. Tablica Innovation Union Scoreboard oraz sumaryczny indeks innowacji
6.6.3. Globalny indeks innowacji
6.6.4. Globalny wskaźnik innowacyjności
6.6.5. Indeks gospodarki opartej na wiedzy
6.6.6. Indeks innowacyjności miast
6.7. Podsumowanie
Bibliografia