HANDEL MIĘDZYNARODOWY MIERZONY WARTOŚCIĄ BRUTTO ORAZ WARTOŚCIĄ DODANĄ - ANALIZA PORÓWNAWCZA

Celem opracowania jest znalezienie odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące tego, czy i jak bardzo różni się handel międzynarodowy mierzony wartością brutto (trady­cyjnie) od handlu mierzonego wartością dodaną. Chodzi zatem o identyfikację wystę­powania i wielkości różnic między rozmiarem handlu międzynarodowego mierzonego na dwa sposoby. W rezultacie hipoteza przedstawiona w monografii zakłada, że wystę­pują podobieństwa i różnice między handlem mierzonym tradycyjnie oraz za pomocą wartości dodanej, co z kolei przekłada się na to, że handel mierzony wartością dodaną pozwala na poprawniejszą ocenę pozycji kraju we współczesnej międzynarodowej współpracy gospodarczej, niż wskazywałby na to pomiar dokonywany na podstawie wartości brutto.

Książka jest przeznaczona dla ekonomistów oraz specjalistów w dziedzinie stosunków międzynarodowych, a także studentów kierunków ekonomicznych oraz uczestników studiów interdyscyplinarnych nastawionych na problematykę międzynarodową. Przedstawione wnioski mogą okazać się interesujące także dla polityków i dziennikarzy zajmujących się zagadnieniami gospodarczymi.

Badania handlu mierzonego za pomocą wartości dodanej są nową metodą analizy handlu międzynarodowego. Sięgają one końca pierwszej dekady XXI wieku. Jest to nie tylko nowatorskie, lecz także ważne podejście do empirycznego badania międzynarodowej współpracy gospodarczej, ponieważ rozmiar handlu mierzonego wartością dodaną istotnie różni się od wielkości handlu mierzonego za pomocą wartości brutto. Przykładowo, jeżeli kraj A eksportuje do kraju B dobro pośrednie o wartości 100, B eksportuje zaś do C dobro finalne o wartości 110, to wartość eksportu z kraju B do C mierzona za pomocą wartości dodanej wynosi 10 (a nie według miary brutto 110), eksport zaś z kraju A do C osiąga wartość 100 (a nie 0). Różnice te zainspirowały specjalistów ekonomii międzynarodowej oraz analityków Światowej Organizacji Handlu (WTO) do wypracowania nowych metod badawczych. World Trade Report 2013 zawiera ustęp poświęcony nowemu sposobowi mierzenia handlu międzynarodowego i jest przywoływany jako przykład nowatorskiego podejścia do handlu międzynarodowego.

Celem opracowania jest znalezienie odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące tego, czy i jak bardzo różni się handel międzynarodowy mierzony wartością brutto (tradycyjnie) od handlu mierzonego wartością dodaną. Chodzi zatem o identyfikację występowania i wielkości różnic między rozmiarem handlu międzynarodowego mierzonego na dwa sposoby. W rezultacie hipoteza przedstawiona w monografii zakłada, że występują podobieństwa i różnice między handlem mierzonym tradycyjnie oraz za pomocą wartości dodanej, co z kolei przekłada się na to, że handel mierzony wartością dodaną pozwala na poprawniejszą ocenę pozycji kraju we współczesnej międzynarodowej współpracy gospodarczej, niż wskazywałby na to pomiar dokonywany na podstawie wartości brutto. W opracowaniu ilekroć używam sformułowań "handel brutto", "eksport (import) brutto", "handel wartością brutto" "eksport (import) wartości brutto" oraz "handel wartością dodaną" "eksport (import) wartości dodanej", mam na myśli handel mierzony odpowiednio za pomocą wartości brutto (tradycyjne podejście) oraz za pomocą wartości dodanej (nowe podejście). Bardzo ważnym spostrzeżeniem pozostaje to, że nie ma zatem dwóch rodzajów handlu, ale istnieją dwa sposoby jego mierzenia (chodzi o inny sposób pomiaru wartości wymiany handlowej tych samych dóbr i usług). Co więcej istotne jest to, że w niniejszej monografii interesuje mnie jedynie ujęcie wartościowe (w jednostkach pieniężnych), a nie ilościowe (wolumen w sztukach, kilogramach czy litrach) handlu. Z kolei zastosowanie określeń typu "wielkość" czy "rozmiar" handlu ma służyć odejściu od powtarzania słowa "wartość".

Tak sformułowanemu celowi i postawionej hipotezie podporządkowuję następujące zadania badawcze: (1) ocenę zasadności i różne sposoby mierzenia handlu międzynarodowego za pomocą wartości dodanej, (2) badanie tendencji w światowym handlu mierzonym tradycyjnie i wartością dodaną, ze szczególnym uwzględnieniem jego głównych uczestników, (3) badanie wartości oraz struktury geograficznej i rzeczowej handlu zagranicznego Polski z wykorzystaniem tradycyjnego i nowego podejścia oraz (4) analizę intensywności (i wpływających na nią czynników) dwustronnych przepływów handlowych mierzonych tradycyjnie oraz wartością dodaną. W konsekwencji opracowanie zawiera badanie porównawcze handlu zagranicznego na świecie i w Polsce w latach 1995-2011, mierzonego w sposób tradycyjny (wartością brutto) oraz za pomocą wartości dodanej. Oparte jest ono na danych statystycznych zgromadzonych przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w ramach wspólnej inicjatywy OECD i WTO (Measuring Trade in Value Added: An OECD-WTO joint initiative). Mimo że dane te dotyczą lat 1995, 2000, 2005, 2008-2011, a nie całego okresu 1995-2011, to są one wystarczające do tego, aby opisać główne tendencje w handlu międzynarodowym z ostatnich kilkunastu lat.

Opracowanie składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, zakończenia, bibliografii, spisu tabel i rysunków oraz załącznika. Rozdział pierwszy poświęcony jest podstawom teoretycznym i różnym metodom mierzenia handlu za pomocą wartości dodanej. Rozdział drugi zawiera analizę porównawczą handlu mierzonego za pomocą wartości brutto oraz wartości dodanej na świecie i w Polsce. W rozdziale trzecim badam intensywność dwustronnych przepływów handlowych (oraz czynniki na nią wpływające) mierzonych tradycyjnie i wartością dodaną z wykorzystaniem grawitacyjnych modeli handlu oraz analizy wskaźnikowej.

W opracowaniu zastosowano różne metody badawcze, takie jak: statystyczna analiza porównawcza, analiza wskaźnikowa, ekonometryczne modele oparte na danych panelowych (grawitacyjne modele handlu) czy przegląd literatury (mowa o przeglądzie stanu badań w ramach teoretycznych i empirycznych studiów nad handlem mierzonym wartością dodaną). Kluczowe dane statystyczne, dotyczące światowego i polskiego handlu mierzonego tradycyjnie oraz wartością dodaną, zgromadzone są w kilkudziesięciu tabelach oraz załączniku znajdującym się w ostatniej części opracowania. Stanowią one cenne źródło informacji na temat handlu międzynarodowego w latach 1995-2011.

Wstęp

1. Podstawy teoretyczne i metody mierzenia handlu za pomocą wartości dodanej

1.1. Międzynarodowa tablica przepływów międzygałęziowych i sposoby mierzenia handlu za pomocą wartości dodanej

1.2. Pomiar handlu za pomocą wartości dodanej w świetle wybranych studiów

1.3. Fragmentacja i umiędzynarodowienie produkcji a mierzenie handlu za pomocą wartości dodanej

1.4. Podsumowanie

2. Tendencje w handlu mierzonym tradycyjnie i wartością dodaną na świecie i w Polsce

2.1. Świat

2.2. Główni światowi eksporterzy i importerzy

2.3. Polska

2.3.1. Struktura geograficzna handlu Polski mierzonego tradycyjnie i wartością dodaną

2.3.2. Struktura rzeczowa handlu Polski mierzonego tradycyjnie i wartością dodaną

2.4. Podsumowanie

3. Dwustronne przepływy handlowe mierzone tradycyjnie oraz wartością dodaną

3.1. Empiryczne badanie czynników decydujących o intensywności handlu mierzonego tradycyjnie i wartością dodaną z wykorzystaniem modeli grawitacji

3.2. Analiza wskaźnikowa intensywności handlu mierzonego tradycyjnie i wartością dodaną

3.3. Podsumowanie

Zakończenie

Bibliografia

Spis tabel i rysunków

Załącznik