Budowanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i łańcuchów dostaw w obecnym turbulentnym i niezwykle dynamicznym otoczeniu polega na ciągłym rozwoju przedsiębiorstwa w szczególności w obszarze ochrony środowiska lub, szerzej, zrównoważonego rozwoju. Kilka dekad potrzebnych zmian związanych z realizacją koncepcji zrównoważonego rozwoju zaprowadziło przedsiębiorstwa do momentu, w którym należy zacząć dokonywać oceny skutków implementowania postulatów dotyczących realizacji celów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Z tej perspektywy koncepcja zrównoważonego rozwoju wprowadza przedsiębiorstwa na drogę ekologicznego rozwoju - wzrostu świadomości ekologicznej, wdrażania i rozwoju ekoinnowacji oraz praktyk prośrodowiskowych z nastawieniem na budowanie również ekologicznej świadomości społecznej. W tym bowiem tkwi źródło osiągania przewagi konkurencyjnej.
Odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw (ECSR) to inherentny element strategii zarządzania - stosowanie wyłącznie ekoinnowacji na kanwie ekonomiki przedsiębiorstwa to o wiele za mało wobec zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju, presji społecznej i kształtowania tzw. zielonego ładu. Delimitacja zakresu tej odpowiedzialności kończy się tam, gdzie klient i konsument świadomie wybierają ekologiczny produkt lub ekologiczną usługę. Można przyjąć założenie, że wraz ze wzrostem społecznej świadomości w zakresie ekologii (ochrony środowiska) owa granica będzie przesuwana, co poszerzy realny zakres znaczeniowy ekologicznego produktu, ekologicznej usługi i wreszcie ekologicznego przedsiębiorstwa i jego ekologicznej odpowiedzialności.
Strumień działań proekologicznych znajduje odzwierciedlenie w wartości - w obszarze działalności zarówno podstawowej, jak i wspomagającej. Łańcuch wartości powinien zatem uwzględniać aspekty ekologiczne wytworzenia (ekologiczny produkt i usługa), wartość dodaną na kanwie ochrony środowiska (ekologizacja przedsiębiorstwa) i wreszcie tworzyć najlepsze ekologiczne praktyki (świadomość i odpowiedzialność ekologiczna).
Jaki jest więc obecny stan ekologizacji łańcucha wartości z perspektywy aktywności prośrodowiskowej polskich przedsiębiorstw? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie stanowi cel monografii, który autorzy realizowali, wykorzystując zarówno rozważania teoretyczne, jak i analizy danych empirycznych - wyników przeprowadzonego badania. Osadzenie podjętego problemu badawczego w ramach klasycznego ujęcia łańcucha wartości stanowi wyzwanie wypełnienia luki poznawczej w relacji między łańcuchem wartości a strategią zarządzania. Ta preferencja ulokowania ekologicznego podejścia przedsiębiorstw na kanwie łańcucha wartości prowadzi do wieloaspektowego przyjrzenia się kwestiom identyfikowania obszarów działalności przedsiębiorstwa i budowania długoterminowych strategii zarządzania pod względem uwzględnienia aspektów ekologicznych w działalności. Owo podejście znów uzasadnia dogmat ekologii w tworzeniu wartości i jednocześnie stawia przed autorami zasadnicze pytania: o to, czy poziom wdrożenia praktyk ekologicznych ma wpływ na ekologizację łańcucha wartości; jakie uwarunkowania decydują o wdrożeniu praktyk ekologicznych przez polskie przedsiębiorstwa; o identyfikację efektów wdrożenia ekopraktyk i możliwość ich oceny.
W pierwszej części monografii autorzy przeprowadzili teoretyczny dyskurs dotyczący łańcucha wartości wobec wyzwań ekologicznych. Szereg wartościowych tez i poglądów badaczy przedstawiono w czterech rozdziałach. W rozdziale pierwszym ujęto zagadnienia związane ogólnie ze środowiskowymi uwarunkowaniami zrównoważonego rozwoju, kształtując pogląd na temat ekologizacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem i prowadząc do rozpoznania kwestii świadomości ekologicznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu. Rozdział drugi tej części pracy dotyczy koncepcji łańcucha wartości i potrzeb jego rekonfiguracji wobec wyzwań ekologicznych. Z kolei rozdziały trzeci i czwarty to rozważania dotyczące odpowiednio zewnętrznych i wewnętrznych determinant ekologicznego podejścia do budowania łańcucha wartości.
Druga część monografii oparta została na analizie wyników przeprowadzonego badania. W okresie od listopada 2019 do lutego 2020 roku prowadzono badanie metodą wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI - ang. computer-assisted telephone interviewing) z wykorzystaniem kwestionariusza badawczego na próbie badawczej 200 przedsiębiorstw z branży przemysłu i tych określających się jako przedsiębiorstwa logistyczne. Pełną metodykę badania, którego celem było określenie stopnia wdrożenia praktyk prośrodowiskowych przez polskie przedsiębiorstwa oraz wskazanie uwarunkowań ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, zaprezentowano w rozdziale piątym. Na podstawie wyników badania w rozdziale szóstym przedstawiono i zanalizowano szereg determinant zewnętrznych ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, nakreślając znaczenie i szeroką dywersyfikację poszczególnych czynników. W rozdziale siódmym dokonano analizy uwarunkowań wewnętrznych w odniesieniu do strategii i systemu zarządzania. Katalog praktyk ekologicznych wdrażanych i realizowanych przez wspomniane przedsiębiorstwa jako wynik badania, uwzględniający stopień ich wdrożenia, omówiono szczegółowo w rozdziale ósmym. Ostatni, dziewiąty, rozdział ma charakter ewaluacji wyników badania. Główny nacisk został tu położony na kwestie wpływu praktyk ekologicznych na efekty środowiskowe i ekonomiczne. Dokonano także oceny ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości, by w konsekwencji wskazać rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia do tworzenia współczesnego łańcucha wartości.
Monografię wieńczy zakończenie, w którym autorzy przedstawili szereg wniosków płynących z prowadzonych rozważań, a także z analizy wyników badań empirycznych. W szczególności uzasadniono realność potrzeb zmian w procesie ekologizacji, uwarunkowanych czynnikami zewnętrznymi, oraz wskazano na aspekt uzależnienia ekologizacji łańcucha wartości od rekonfiguracji ukierunkowanej w stronę ekologicznego rozwoju. Nakreślono ponadto konkluzje płynące z dokonanej przez polskie przedsiębiorstwa ewaluacji poziomu wdrożenia i rozwoju praktyk prośrodowiskowych. Uniwersalność wniosków, których zdecydowana większość potwierdza praktyczne możliwości kształtowania ekologicznego łańcucha dostaw, rodzi implikacje dotyczące rozszerzenia badań w zakresie wyznaczenia kierunków dalszego rozwoju łańcuchów wartości (zwłaszcza w dobie globalnej ekologizacji wynikającej również z globalnej dewastacji środowiska naturalnego).
W publikacji skonfrontowano teoretyczne rozważania z rzeczywistością polskiego biznesu. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że wnioski płynące z analizy wyników badania rozczarowują. Ale warto mieć na uwadze, że zekologizowany polski biznes jest raczej na etapie wzrostu - daleko mu do wysokiego stopnia dojrzałości, choć zapewne nawet w tej wstępnej fazie rozwoju może stanowić podstawę kolejnych badań. Rozważania autorów należy traktować jako głos w toczącej się dyskusji na temat ekologizacji przedsiębiorstw, łańcucha wartości, ochrony środowiska i, w efekcie, zrównoważonego rozwoju. Z pewnością poszerzenie badań w zakresie ekologii i biznesu jest wskazane, przestrzeń badawcza w tym obszarze jest bowiem nadal otwarta.
Niniejsze opracowanie jest wynikiem zadania badawczego pt. „Ekologiczne podejście do tworzenia łańcucha wartości" prowadzonego przez autorów w latach 2019-2020. Zadanie zostało zrealizowane w ramach badań statutowych pt. „Przedsiębiorstwo wobec wyzwań zrównoważonego rozwoju" prowadzonych w latach 2019-2021 w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Autorzy składają podziękowania recenzentom pracy - prof. dr hab. Sabinie Kauf oraz prof. AMS dr hab. Izabeli Dembińskiej - za cenne komentarze i wartościowe wskazówki.
[[[separator]]]
WSTĘP
CZĘŚĆ I
ŁAŃCUCH WARTOŚCI WOBEC WYZWAŃ EKOLOGICZNYCH
ROZDZIAŁ 1
EKOLOGIZACJA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ EKOLOGICZNA WSPÓŁCZESNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
1.1. Środowiskowe uwarunkowania zrównoważonego rozwoju
1.2. Ekologia i ekologizacja w zarządzaniu przedsiębiorstwem
1.3. Świadomość ekologiczna a ekologiczna odpowiedzialność biznesu
1.4. Ekologiczne postulaty w budowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 2
BUDOWANIE ŁAŃCUCHA WARTOŚCI WOBEC POSTULATÓW EKOLOGICZNYCH
2.1. Koncepcja łańcucha wartości i jej ewolucja
2.2. Konfiguracja i rekonfiguracja łańcucha wartości
2.3. Ekologia jako stymulanta zmian w łańcuchu wartości
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
3.1. Czynniki zewnętrzne a odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw
3.2. Prawne i polityczne uwarunkowania rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i ekologicznych działań przedsiębiorstw
3.3. Presja społeczna na rozwój ekologicznego podejścia przedsiębiorstw
3.4. Wpływ nowoczesnych technologii na ekologizację działalności przedsiębiorstw
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 4
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
4.1. Projektowanie i realizacja strategii ekologicznego rozwoju przedsiębiorstwa
4.2. Kształtowanie kultury organizacyjnej zorientowanej na ekorozwój przedsiębiorstwa
4.3. Wdrażanie systemów i narzędzi zarządzania wspierających ekologiczną działalność przedsiębiorstwa
Podsumowanie
CZĘŚĆ II
ŁAŃCUCH WARTOŚCI A EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH
ROZDZIAŁ 5
KONCEPCJA BADAŃ
5.1. Cele badawcze
5.2. Metodyka badań
5.3. Dobór próby badawczej i jej charakterystyka
5.4. Narzędzie badawcze i skala Likerta
ROZDZIAŁ 6
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
6.1. Znaczenie czynników ekonomicznych dla ekologicznej postawy przedsiębiorstw
6.2. Wpływ czynników politycznych na ekologizację działalności przedsiębiorstw
6.3. Regulacje prawne a proekologiczne działania przedsiębiorstw
6.4. Wykorzystanie nowoczesnych technologii do ekologizacji działalności przedsiębiorstw
6.5. Kształtowanie ekologicznej postawy przedsiębiorstw przez czynniki socjokulturowe
6.6. Środowiskowe determinanty proekologicznej postawy przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 7
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
7.1. Podejście strategiczne przedsiębiorstw do ekologizacji działalności
7.2. Aspekty ekologiczne w kulturze organizacyjnej przedsiębiorstw
7.3. Systemy i narzędzia zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach
ROZDZIAŁ 8
EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŁAŃCUCHU WARTOŚCI
8.1. Zarządzanie zakupami i dostawcami
8.2. Projektowanie i rozwój produktów
8.3. Produkcja
8.4. Logistyka
8.5. Działalność marketingowa i sprzedaż
8.6. Usługi posprzedażowe
8.7. Zarządzanie zasobami ludzkimi
8.8. Technologia
8.9. Infrastruktura i administrowanie
ROZDZIAŁ 9
EWALUACJA EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA PRZEDSIĘBIORSTW
9.1. Wpływ ekologicznych praktyk na efekty działalności przedsiębiorstw
9.2. Ocena ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości
9.3. Wnioski i rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Załącznik: Kwestionariusz badania
Opis
Wstęp
Budowanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i łańcuchów dostaw w obecnym turbulentnym i niezwykle dynamicznym otoczeniu polega na ciągłym rozwoju przedsiębiorstwa w szczególności w obszarze ochrony środowiska lub, szerzej, zrównoważonego rozwoju. Kilka dekad potrzebnych zmian związanych z realizacją koncepcji zrównoważonego rozwoju zaprowadziło przedsiębiorstwa do momentu, w którym należy zacząć dokonywać oceny skutków implementowania postulatów dotyczących realizacji celów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Z tej perspektywy koncepcja zrównoważonego rozwoju wprowadza przedsiębiorstwa na drogę ekologicznego rozwoju - wzrostu świadomości ekologicznej, wdrażania i rozwoju ekoinnowacji oraz praktyk prośrodowiskowych z nastawieniem na budowanie również ekologicznej świadomości społecznej. W tym bowiem tkwi źródło osiągania przewagi konkurencyjnej.
Odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw (ECSR) to inherentny element strategii zarządzania - stosowanie wyłącznie ekoinnowacji na kanwie ekonomiki przedsiębiorstwa to o wiele za mało wobec zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju, presji społecznej i kształtowania tzw. zielonego ładu. Delimitacja zakresu tej odpowiedzialności kończy się tam, gdzie klient i konsument świadomie wybierają ekologiczny produkt lub ekologiczną usługę. Można przyjąć założenie, że wraz ze wzrostem społecznej świadomości w zakresie ekologii (ochrony środowiska) owa granica będzie przesuwana, co poszerzy realny zakres znaczeniowy ekologicznego produktu, ekologicznej usługi i wreszcie ekologicznego przedsiębiorstwa i jego ekologicznej odpowiedzialności.
Strumień działań proekologicznych znajduje odzwierciedlenie w wartości - w obszarze działalności zarówno podstawowej, jak i wspomagającej. Łańcuch wartości powinien zatem uwzględniać aspekty ekologiczne wytworzenia (ekologiczny produkt i usługa), wartość dodaną na kanwie ochrony środowiska (ekologizacja przedsiębiorstwa) i wreszcie tworzyć najlepsze ekologiczne praktyki (świadomość i odpowiedzialność ekologiczna).
Jaki jest więc obecny stan ekologizacji łańcucha wartości z perspektywy aktywności prośrodowiskowej polskich przedsiębiorstw? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie stanowi cel monografii, który autorzy realizowali, wykorzystując zarówno rozważania teoretyczne, jak i analizy danych empirycznych - wyników przeprowadzonego badania. Osadzenie podjętego problemu badawczego w ramach klasycznego ujęcia łańcucha wartości stanowi wyzwanie wypełnienia luki poznawczej w relacji między łańcuchem wartości a strategią zarządzania. Ta preferencja ulokowania ekologicznego podejścia przedsiębiorstw na kanwie łańcucha wartości prowadzi do wieloaspektowego przyjrzenia się kwestiom identyfikowania obszarów działalności przedsiębiorstwa i budowania długoterminowych strategii zarządzania pod względem uwzględnienia aspektów ekologicznych w działalności. Owo podejście znów uzasadnia dogmat ekologii w tworzeniu wartości i jednocześnie stawia przed autorami zasadnicze pytania: o to, czy poziom wdrożenia praktyk ekologicznych ma wpływ na ekologizację łańcucha wartości; jakie uwarunkowania decydują o wdrożeniu praktyk ekologicznych przez polskie przedsiębiorstwa; o identyfikację efektów wdrożenia ekopraktyk i możliwość ich oceny.
W pierwszej części monografii autorzy przeprowadzili teoretyczny dyskurs dotyczący łańcucha wartości wobec wyzwań ekologicznych. Szereg wartościowych tez i poglądów badaczy przedstawiono w czterech rozdziałach. W rozdziale pierwszym ujęto zagadnienia związane ogólnie ze środowiskowymi uwarunkowaniami zrównoważonego rozwoju, kształtując pogląd na temat ekologizacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem i prowadząc do rozpoznania kwestii świadomości ekologicznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu. Rozdział drugi tej części pracy dotyczy koncepcji łańcucha wartości i potrzeb jego rekonfiguracji wobec wyzwań ekologicznych. Z kolei rozdziały trzeci i czwarty to rozważania dotyczące odpowiednio zewnętrznych i wewnętrznych determinant ekologicznego podejścia do budowania łańcucha wartości.
Druga część monografii oparta została na analizie wyników przeprowadzonego badania. W okresie od listopada 2019 do lutego 2020 roku prowadzono badanie metodą wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI - ang. computer-assisted telephone interviewing) z wykorzystaniem kwestionariusza badawczego na próbie badawczej 200 przedsiębiorstw z branży przemysłu i tych określających się jako przedsiębiorstwa logistyczne. Pełną metodykę badania, którego celem było określenie stopnia wdrożenia praktyk prośrodowiskowych przez polskie przedsiębiorstwa oraz wskazanie uwarunkowań ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, zaprezentowano w rozdziale piątym. Na podstawie wyników badania w rozdziale szóstym przedstawiono i zanalizowano szereg determinant zewnętrznych ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, nakreślając znaczenie i szeroką dywersyfikację poszczególnych czynników. W rozdziale siódmym dokonano analizy uwarunkowań wewnętrznych w odniesieniu do strategii i systemu zarządzania. Katalog praktyk ekologicznych wdrażanych i realizowanych przez wspomniane przedsiębiorstwa jako wynik badania, uwzględniający stopień ich wdrożenia, omówiono szczegółowo w rozdziale ósmym. Ostatni, dziewiąty, rozdział ma charakter ewaluacji wyników badania. Główny nacisk został tu położony na kwestie wpływu praktyk ekologicznych na efekty środowiskowe i ekonomiczne. Dokonano także oceny ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości, by w konsekwencji wskazać rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia do tworzenia współczesnego łańcucha wartości.
Monografię wieńczy zakończenie, w którym autorzy przedstawili szereg wniosków płynących z prowadzonych rozważań, a także z analizy wyników badań empirycznych. W szczególności uzasadniono realność potrzeb zmian w procesie ekologizacji, uwarunkowanych czynnikami zewnętrznymi, oraz wskazano na aspekt uzależnienia ekologizacji łańcucha wartości od rekonfiguracji ukierunkowanej w stronę ekologicznego rozwoju. Nakreślono ponadto konkluzje płynące z dokonanej przez polskie przedsiębiorstwa ewaluacji poziomu wdrożenia i rozwoju praktyk prośrodowiskowych. Uniwersalność wniosków, których zdecydowana większość potwierdza praktyczne możliwości kształtowania ekologicznego łańcucha dostaw, rodzi implikacje dotyczące rozszerzenia badań w zakresie wyznaczenia kierunków dalszego rozwoju łańcuchów wartości (zwłaszcza w dobie globalnej ekologizacji wynikającej również z globalnej dewastacji środowiska naturalnego).
W publikacji skonfrontowano teoretyczne rozważania z rzeczywistością polskiego biznesu. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że wnioski płynące z analizy wyników badania rozczarowują. Ale warto mieć na uwadze, że zekologizowany polski biznes jest raczej na etapie wzrostu - daleko mu do wysokiego stopnia dojrzałości, choć zapewne nawet w tej wstępnej fazie rozwoju może stanowić podstawę kolejnych badań. Rozważania autorów należy traktować jako głos w toczącej się dyskusji na temat ekologizacji przedsiębiorstw, łańcucha wartości, ochrony środowiska i, w efekcie, zrównoważonego rozwoju. Z pewnością poszerzenie badań w zakresie ekologii i biznesu jest wskazane, przestrzeń badawcza w tym obszarze jest bowiem nadal otwarta.
Niniejsze opracowanie jest wynikiem zadania badawczego pt. „Ekologiczne podejście do tworzenia łańcucha wartości" prowadzonego przez autorów w latach 2019-2020. Zadanie zostało zrealizowane w ramach badań statutowych pt. „Przedsiębiorstwo wobec wyzwań zrównoważonego rozwoju" prowadzonych w latach 2019-2021 w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Autorzy składają podziękowania recenzentom pracy - prof. dr hab. Sabinie Kauf oraz prof. AMS dr hab. Izabeli Dembińskiej - za cenne komentarze i wartościowe wskazówki.
Spis treści
WSTĘP
CZĘŚĆ I
ŁAŃCUCH WARTOŚCI WOBEC WYZWAŃ EKOLOGICZNYCH
ROZDZIAŁ 1
EKOLOGIZACJA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ EKOLOGICZNA WSPÓŁCZESNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
1.1. Środowiskowe uwarunkowania zrównoważonego rozwoju
1.2. Ekologia i ekologizacja w zarządzaniu przedsiębiorstwem
1.3. Świadomość ekologiczna a ekologiczna odpowiedzialność biznesu
1.4. Ekologiczne postulaty w budowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 2
BUDOWANIE ŁAŃCUCHA WARTOŚCI WOBEC POSTULATÓW EKOLOGICZNYCH
2.1. Koncepcja łańcucha wartości i jej ewolucja
2.2. Konfiguracja i rekonfiguracja łańcucha wartości
2.3. Ekologia jako stymulanta zmian w łańcuchu wartości
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
3.1. Czynniki zewnętrzne a odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw
3.2. Prawne i polityczne uwarunkowania rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i ekologicznych działań przedsiębiorstw
3.3. Presja społeczna na rozwój ekologicznego podejścia przedsiębiorstw
3.4. Wpływ nowoczesnych technologii na ekologizację działalności przedsiębiorstw
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 4
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
4.1. Projektowanie i realizacja strategii ekologicznego rozwoju przedsiębiorstwa
4.2. Kształtowanie kultury organizacyjnej zorientowanej na ekorozwój przedsiębiorstwa
4.3. Wdrażanie systemów i narzędzi zarządzania wspierających ekologiczną działalność przedsiębiorstwa
Podsumowanie
CZĘŚĆ II
ŁAŃCUCH WARTOŚCI A EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH
ROZDZIAŁ 5
KONCEPCJA BADAŃ
5.1. Cele badawcze
5.2. Metodyka badań
5.3. Dobór próby badawczej i jej charakterystyka
5.4. Narzędzie badawcze i skala Likerta
ROZDZIAŁ 6
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
6.1. Znaczenie czynników ekonomicznych dla ekologicznej postawy przedsiębiorstw
6.2. Wpływ czynników politycznych na ekologizację działalności przedsiębiorstw
6.3. Regulacje prawne a proekologiczne działania przedsiębiorstw
6.4. Wykorzystanie nowoczesnych technologii do ekologizacji działalności przedsiębiorstw
6.5. Kształtowanie ekologicznej postawy przedsiębiorstw przez czynniki socjokulturowe
6.6. Środowiskowe determinanty proekologicznej postawy przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 7
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
7.1. Podejście strategiczne przedsiębiorstw do ekologizacji działalności
7.2. Aspekty ekologiczne w kulturze organizacyjnej przedsiębiorstw
7.3. Systemy i narzędzia zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach
ROZDZIAŁ 8
EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŁAŃCUCHU WARTOŚCI
8.1. Zarządzanie zakupami i dostawcami
8.2. Projektowanie i rozwój produktów
8.3. Produkcja
8.4. Logistyka
8.5. Działalność marketingowa i sprzedaż
8.6. Usługi posprzedażowe
8.7. Zarządzanie zasobami ludzkimi
8.8. Technologia
8.9. Infrastruktura i administrowanie
ROZDZIAŁ 9
EWALUACJA EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA PRZEDSIĘBIORSTW
9.1. Wpływ ekologicznych praktyk na efekty działalności przedsiębiorstw
9.2. Ocena ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości
9.3. Wnioski i rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Załącznik: Kwestionariusz badania
Opinie
Budowanie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i łańcuchów dostaw w obecnym turbulentnym i niezwykle dynamicznym otoczeniu polega na ciągłym rozwoju przedsiębiorstwa w szczególności w obszarze ochrony środowiska lub, szerzej, zrównoważonego rozwoju. Kilka dekad potrzebnych zmian związanych z realizacją koncepcji zrównoważonego rozwoju zaprowadziło przedsiębiorstwa do momentu, w którym należy zacząć dokonywać oceny skutków implementowania postulatów dotyczących realizacji celów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych. Z tej perspektywy koncepcja zrównoważonego rozwoju wprowadza przedsiębiorstwa na drogę ekologicznego rozwoju - wzrostu świadomości ekologicznej, wdrażania i rozwoju ekoinnowacji oraz praktyk prośrodowiskowych z nastawieniem na budowanie również ekologicznej świadomości społecznej. W tym bowiem tkwi źródło osiągania przewagi konkurencyjnej.
Odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw (ECSR) to inherentny element strategii zarządzania - stosowanie wyłącznie ekoinnowacji na kanwie ekonomiki przedsiębiorstwa to o wiele za mało wobec zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwoju, presji społecznej i kształtowania tzw. zielonego ładu. Delimitacja zakresu tej odpowiedzialności kończy się tam, gdzie klient i konsument świadomie wybierają ekologiczny produkt lub ekologiczną usługę. Można przyjąć założenie, że wraz ze wzrostem społecznej świadomości w zakresie ekologii (ochrony środowiska) owa granica będzie przesuwana, co poszerzy realny zakres znaczeniowy ekologicznego produktu, ekologicznej usługi i wreszcie ekologicznego przedsiębiorstwa i jego ekologicznej odpowiedzialności.
Strumień działań proekologicznych znajduje odzwierciedlenie w wartości - w obszarze działalności zarówno podstawowej, jak i wspomagającej. Łańcuch wartości powinien zatem uwzględniać aspekty ekologiczne wytworzenia (ekologiczny produkt i usługa), wartość dodaną na kanwie ochrony środowiska (ekologizacja przedsiębiorstwa) i wreszcie tworzyć najlepsze ekologiczne praktyki (świadomość i odpowiedzialność ekologiczna).
Jaki jest więc obecny stan ekologizacji łańcucha wartości z perspektywy aktywności prośrodowiskowej polskich przedsiębiorstw? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie stanowi cel monografii, który autorzy realizowali, wykorzystując zarówno rozważania teoretyczne, jak i analizy danych empirycznych - wyników przeprowadzonego badania. Osadzenie podjętego problemu badawczego w ramach klasycznego ujęcia łańcucha wartości stanowi wyzwanie wypełnienia luki poznawczej w relacji między łańcuchem wartości a strategią zarządzania. Ta preferencja ulokowania ekologicznego podejścia przedsiębiorstw na kanwie łańcucha wartości prowadzi do wieloaspektowego przyjrzenia się kwestiom identyfikowania obszarów działalności przedsiębiorstwa i budowania długoterminowych strategii zarządzania pod względem uwzględnienia aspektów ekologicznych w działalności. Owo podejście znów uzasadnia dogmat ekologii w tworzeniu wartości i jednocześnie stawia przed autorami zasadnicze pytania: o to, czy poziom wdrożenia praktyk ekologicznych ma wpływ na ekologizację łańcucha wartości; jakie uwarunkowania decydują o wdrożeniu praktyk ekologicznych przez polskie przedsiębiorstwa; o identyfikację efektów wdrożenia ekopraktyk i możliwość ich oceny.
W pierwszej części monografii autorzy przeprowadzili teoretyczny dyskurs dotyczący łańcucha wartości wobec wyzwań ekologicznych. Szereg wartościowych tez i poglądów badaczy przedstawiono w czterech rozdziałach. W rozdziale pierwszym ujęto zagadnienia związane ogólnie ze środowiskowymi uwarunkowaniami zrównoważonego rozwoju, kształtując pogląd na temat ekologizacji w zarządzaniu przedsiębiorstwem i prowadząc do rozpoznania kwestii świadomości ekologicznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu. Rozdział drugi tej części pracy dotyczy koncepcji łańcucha wartości i potrzeb jego rekonfiguracji wobec wyzwań ekologicznych. Z kolei rozdziały trzeci i czwarty to rozważania dotyczące odpowiednio zewnętrznych i wewnętrznych determinant ekologicznego podejścia do budowania łańcucha wartości.
Druga część monografii oparta została na analizie wyników przeprowadzonego badania. W okresie od listopada 2019 do lutego 2020 roku prowadzono badanie metodą wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI - ang. computer-assisted telephone interviewing) z wykorzystaniem kwestionariusza badawczego na próbie badawczej 200 przedsiębiorstw z branży przemysłu i tych określających się jako przedsiębiorstwa logistyczne. Pełną metodykę badania, którego celem było określenie stopnia wdrożenia praktyk prośrodowiskowych przez polskie przedsiębiorstwa oraz wskazanie uwarunkowań ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, zaprezentowano w rozdziale piątym. Na podstawie wyników badania w rozdziale szóstym przedstawiono i zanalizowano szereg determinant zewnętrznych ekologicznego podejścia do tworzenia łańcucha wartości, nakreślając znaczenie i szeroką dywersyfikację poszczególnych czynników. W rozdziale siódmym dokonano analizy uwarunkowań wewnętrznych w odniesieniu do strategii i systemu zarządzania. Katalog praktyk ekologicznych wdrażanych i realizowanych przez wspomniane przedsiębiorstwa jako wynik badania, uwzględniający stopień ich wdrożenia, omówiono szczegółowo w rozdziale ósmym. Ostatni, dziewiąty, rozdział ma charakter ewaluacji wyników badania. Główny nacisk został tu położony na kwestie wpływu praktyk ekologicznych na efekty środowiskowe i ekonomiczne. Dokonano także oceny ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości, by w konsekwencji wskazać rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia do tworzenia współczesnego łańcucha wartości.
Monografię wieńczy zakończenie, w którym autorzy przedstawili szereg wniosków płynących z prowadzonych rozważań, a także z analizy wyników badań empirycznych. W szczególności uzasadniono realność potrzeb zmian w procesie ekologizacji, uwarunkowanych czynnikami zewnętrznymi, oraz wskazano na aspekt uzależnienia ekologizacji łańcucha wartości od rekonfiguracji ukierunkowanej w stronę ekologicznego rozwoju. Nakreślono ponadto konkluzje płynące z dokonanej przez polskie przedsiębiorstwa ewaluacji poziomu wdrożenia i rozwoju praktyk prośrodowiskowych. Uniwersalność wniosków, których zdecydowana większość potwierdza praktyczne możliwości kształtowania ekologicznego łańcucha dostaw, rodzi implikacje dotyczące rozszerzenia badań w zakresie wyznaczenia kierunków dalszego rozwoju łańcuchów wartości (zwłaszcza w dobie globalnej ekologizacji wynikającej również z globalnej dewastacji środowiska naturalnego).
W publikacji skonfrontowano teoretyczne rozważania z rzeczywistością polskiego biznesu. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że wnioski płynące z analizy wyników badania rozczarowują. Ale warto mieć na uwadze, że zekologizowany polski biznes jest raczej na etapie wzrostu - daleko mu do wysokiego stopnia dojrzałości, choć zapewne nawet w tej wstępnej fazie rozwoju może stanowić podstawę kolejnych badań. Rozważania autorów należy traktować jako głos w toczącej się dyskusji na temat ekologizacji przedsiębiorstw, łańcucha wartości, ochrony środowiska i, w efekcie, zrównoważonego rozwoju. Z pewnością poszerzenie badań w zakresie ekologii i biznesu jest wskazane, przestrzeń badawcza w tym obszarze jest bowiem nadal otwarta.
Niniejsze opracowanie jest wynikiem zadania badawczego pt. „Ekologiczne podejście do tworzenia łańcucha wartości" prowadzonego przez autorów w latach 2019-2020. Zadanie zostało zrealizowane w ramach badań statutowych pt. „Przedsiębiorstwo wobec wyzwań zrównoważonego rozwoju" prowadzonych w latach 2019-2021 w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Autorzy składają podziękowania recenzentom pracy - prof. dr hab. Sabinie Kauf oraz prof. AMS dr hab. Izabeli Dembińskiej - za cenne komentarze i wartościowe wskazówki.
WSTĘP
CZĘŚĆ I
ŁAŃCUCH WARTOŚCI WOBEC WYZWAŃ EKOLOGICZNYCH
ROZDZIAŁ 1
EKOLOGIZACJA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ EKOLOGICZNA WSPÓŁCZESNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
1.1. Środowiskowe uwarunkowania zrównoważonego rozwoju
1.2. Ekologia i ekologizacja w zarządzaniu przedsiębiorstwem
1.3. Świadomość ekologiczna a ekologiczna odpowiedzialność biznesu
1.4. Ekologiczne postulaty w budowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 2
BUDOWANIE ŁAŃCUCHA WARTOŚCI WOBEC POSTULATÓW EKOLOGICZNYCH
2.1. Koncepcja łańcucha wartości i jej ewolucja
2.2. Konfiguracja i rekonfiguracja łańcucha wartości
2.3. Ekologia jako stymulanta zmian w łańcuchu wartości
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 3
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
3.1. Czynniki zewnętrzne a odpowiedzialność ekologiczna przedsiębiorstw
3.2. Prawne i polityczne uwarunkowania rozwoju gospodarki niskoemisyjnej i ekologicznych działań przedsiębiorstw
3.3. Presja społeczna na rozwój ekologicznego podejścia przedsiębiorstw
3.4. Wpływ nowoczesnych technologii na ekologizację działalności przedsiębiorstw
Podsumowanie
ROZDZIAŁ 4
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
4.1. Projektowanie i realizacja strategii ekologicznego rozwoju przedsiębiorstwa
4.2. Kształtowanie kultury organizacyjnej zorientowanej na ekorozwój przedsiębiorstwa
4.3. Wdrażanie systemów i narzędzi zarządzania wspierających ekologiczną działalność przedsiębiorstwa
Podsumowanie
CZĘŚĆ II
ŁAŃCUCH WARTOŚCI A EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH
ROZDZIAŁ 5
KONCEPCJA BADAŃ
5.1. Cele badawcze
5.2. Metodyka badań
5.3. Dobór próby badawczej i jej charakterystyka
5.4. Narzędzie badawcze i skala Likerta
ROZDZIAŁ 6
ZEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
6.1. Znaczenie czynników ekonomicznych dla ekologicznej postawy przedsiębiorstw
6.2. Wpływ czynników politycznych na ekologizację działalności przedsiębiorstw
6.3. Regulacje prawne a proekologiczne działania przedsiębiorstw
6.4. Wykorzystanie nowoczesnych technologii do ekologizacji działalności przedsiębiorstw
6.5. Kształtowanie ekologicznej postawy przedsiębiorstw przez czynniki socjokulturowe
6.6. Środowiskowe determinanty proekologicznej postawy przedsiębiorstw
ROZDZIAŁ 7
WEWNĘTRZNE DETERMINANTY EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA DO TWORZENIA ŁAŃCUCHA WARTOŚCI
7.1. Podejście strategiczne przedsiębiorstw do ekologizacji działalności
7.2. Aspekty ekologiczne w kulturze organizacyjnej przedsiębiorstw
7.3. Systemy i narzędzia zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach
ROZDZIAŁ 8
EKOLOGICZNE PRAKTYKI PRZEDSIĘBIORSTW W ŁAŃCUCHU WARTOŚCI
8.1. Zarządzanie zakupami i dostawcami
8.2. Projektowanie i rozwój produktów
8.3. Produkcja
8.4. Logistyka
8.5. Działalność marketingowa i sprzedaż
8.6. Usługi posprzedażowe
8.7. Zarządzanie zasobami ludzkimi
8.8. Technologia
8.9. Infrastruktura i administrowanie
ROZDZIAŁ 9
EWALUACJA EKOLOGICZNEGO PODEJŚCIA PRZEDSIĘBIORSTW
9.1. Wpływ ekologicznych praktyk na efekty działalności przedsiębiorstw
9.2. Ocena ekopraktyk w kontekście łańcucha wartości
9.3. Wnioski i rekomendacje wspierające rozwój ekologicznego podejścia
ZAKOŃCZENIE
Bibliografia
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Załącznik: Kwestionariusz badania
