EDUKACJA I ŚWIADOMOŚĆ FINANSOWA Doświadczenia i perspektywy

Edukacja i świadomość finansowa to dwa czynniki umożliwiające właściwe zarządzanie finansami gospodarstwa domowego. Od kilku lat można zaobserwować zwiększone zainteresowanie instytucji publicznych w różnych krajach poprawą stanu wiedzy i świadomości finansowej społeczeństwa. O tym, jak jest to ważne, nie tylko dla bezpieczeństwa finansowego gospodarstw domowych, ale także z perspektywy całej gospodarki, można się przekonać, analizując przyczyny trwającego jeszcze kryzysu finansowego.

Niniejsza publikacja jest podsumowaniem badań prowadzonych przez Zakład Rynku Usług Finansowych Katedry Ubezpieczeń Gospodarczych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w latach 2008-2010. Ukazuje znaczenie edukacji i świadomości finansowej, a także skutki niedostatków w tym zakresie. Dokonano w niej przeglądu i porównań działań podejmowanych w wybranych krajach wysoko rozwiniętych i w Polsce oraz diagnozy stanu wiedzy i świadomości finansowej Polaków. Doświadczenia międzynarodowe mogą pomóc w sformułowaniu odpowiedniej dla Polski strategii w zakresie budowania świadomości finansowej.

Publikacja skierowana jest do szerokiego grona czytelników, a w szczególności przedstawicieli tych instytucji, które są zaangażowane - bądź zamierzają się angażować - w działania na rzecz poprawy stanu edukacji i świadomości finansowej polskiego społeczeństwa.

Zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach jest dużo do zrobienia w zakresie edukacji finansowej. Z tego względu temat ten powinien być przedmiotem pogłębionych i periodycznie przeprowadzanych badań, a także znajdować się na liście priorytetów rządu.

Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie stanu edukacji i świadomości finansowej w Polsce na tle wybranych krajów wysoko rozwiniętych. Ze względu na zróżnicowany dostęp do informacji, a także bardzo zróżnicowany zakres badań w tym zakresie, autorzy przyjęli odmienny sposób prezentacji rozwiązań światowych i polskich. W przypadku rozwiązań zagranicznych przedstawiono łącznie ocenę świadomości finansowej oraz działania z zakresu edukacji finansowej, o ile obie te grupy informacji były dostępne. W przypadku Polski zagadnienia te zaprezentowano w dwóch odrębnych rozdziałach. Rozważaniom towarzyszy hipoteza, iż działania w zakresie edukacji finansowej w Polsce są niewystarczające, szczególnie w odniesieniu do tych grup społecznych, które najbardziej jej potrzebują (głównie dotyczy to osób o niskich dochodach i o niskim poziomie wykształcenia), a stan świadomości finansowej Polaków należy ocenić jako niesatysfakcjonujący.

Publikacja obejmuje 4 rozdziały. W rozdziale 1 - o charakterze wprowadzającym - omówiono rolę i znaczenie edukacji finansowej z perspektywy ekonomicznej i społecznej. W rozdziale 2 dokonano analizy inicjatyw przyczyniających się do poprawy świadomości finansowej w 8 wybranych krajach wysoko rozwiniętych. W rozdziale 3 zawarto syntezę wyników badań ankietowych prowadzonych w latach 2009 i 2010 wśród wybranych grup społecznych pracujących i uczących się w Warszawie. Rozdział 4. zawiera analizę i ocenę inicjatyw podejmowanych przez różne instytucje w zakresie edukacji finansowej w Polsce. Pracę kończy zbiór pożądanych kierunków zmian w zakresie edukacji finansowej w Polsce.

Niniejsza publikacja jest podsumowaniem badań prowadzonych przez Zakład Rynku Usług Finansowych Katedry Ubezpieczeń Gospodarczych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w latach 2008-2010.

WSTĘP (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

1. ROLA I ZNACZENIE EDUKACJI FINANSOWEJ (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Agnieszka K. Nowak)

1.1. Edukacja finansowa i pojęcia powiązane (M. Iwanicz-Drozdowska, A. K. Nowak)

1.2. Wykluczenie finansowe (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

1.3. Nadmierne zadłużenie (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

2. ANALIZA PRZYKŁADOWYCH INICJATYW Z ZAKRESU EDUKACJI FINANSOWEJ W WYBRANYCH KRAJACH WYSOKO ROZWINIĘTYCH (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

2.1. Zakres badań (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

2.2. Kanada (Agnieszka K. Nowak)

2.2.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.2.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.2.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.2.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.3. Wielka Brytania (Agnieszka K. Nowak)

2.3.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.3.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.3.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.3.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.4. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (USA) (Agnieszka K. Nowak)

2.4.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.4.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.4.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.4.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.5. Australia (Anna Matuszyk)

2.5.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.5.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.5.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.5.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.6. Republika Federalna Niemiec (Niemcy) (Radosław Kitala)

2.6.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.6.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.6.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.6.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.7. Republika Austrii (Austria) (Radosław Kitala)

2.7.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.7.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.7.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.7.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.8. Irlandia (Małgorzata. Iwanicz-Drozdowska)

2.8.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.8.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.8.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.8.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

2.9. Szwajcaria (Radosław Kitala)

2.9.1. Inicjatywy promujące korzystanie z konta bankowego

2.9.2. Inicjatywy uczące, jak zarządzać finansami osobistymi

2.9.3. Inicjatywy umożliwiające rozwiązywanie problemów osób nadmiernie zadłużonych

2.9.4. Inicjatywy promujące płatności bezgotówkowe

3. ŚWIADOMOŚĆ FINANSOWA POLAKÓW - WYNIKI BADAŃ

ANKIETOWYCH (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

3.1. Ogólne założenia (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

3.2. Badania wśród dorosłych (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

3.2.1. Wprowadzenie (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

3.2.2. Świadomość finansowa w środowisku medycznym (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

3.2.2.1. Charakterystyka badanej grupy

3.2.2.2. Analiza wyników badania

3.2.2.3. Wnioski

3.2.3. Świadomość finansowa wśród informatyków (Radosław Kitala)

3.2.3.1. Charakterystyka badanej grupy

3.2.3.2. Analiza wyników badania

3.2.3.3. Wnioski

3.2.4. Świadomość finansowa wśród studentów (Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

3.2.4.1. Charakterystyka badanej grupy

3.2.4.2. Analiza wyników badania

3.2.4.3. Wnioski

3.2.5. Podsumowanie (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

3.3. Badania wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych (Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

3.3.1. Wprowadzenie (Agnieszka K. Nowak)

3.3.2. Charakterystyka badanej grupy (Radosław Kitala, Agnieszka K. Nowak)

3.3.3. Analiza wyników badania (Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

3.3.4. Wnioski (Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

4. DZIAŁANIA W ZAKRESIE EDUKACJI FINANSOWEJ W POLSCE (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

4.1. Wprowadzenie (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

4.2. Analiza inicjatyw edukacyjnych podejmowanych przez instytucje publiczne i podmioty niekomercyjne (Małgorzata Iwanicz-Drozdowska)

4.3. Analiza inicjatyw edukacyjnych podejmowanych przez podmioty komercyjne (Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

4.3.1. Zakres analizy (Agnieszka K. Nowak)

4.3.2. Wyniki analizy i wnioski (Radosław Kitala, Anna Matuszyk, Agnieszka K. Nowak)

PODSUMOWANIE

ZAŁĄCZNIK 1. ANKIETA SKIEROWANA DO OSÓB DOROSŁYCH

ZAŁĄCZNIK 2. ANKIETA SKIEROWANA DO UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH

BIBLIOGRAFIA

SPIS TABEL

SPIS RYSUNKÓW