Trudno przecenić znaczenie badań nad uwarunkowaniami przedsiębiorczości indywidualnej, związanej z działalnością prowadzoną na własny rachunek, samozatrudnieniem, bardzo małymi i małymi przedsiębiorstwami. Przedsiębiorstwa takie napotykają na różne bariery, które utrudniają ich powstawanie i rozwój, a często prowadzą do bankructw. Statystyki europejskie wskazują, że odsetek upadających przedsiębiorstw jest najwyższy kolejno wśród firm opartych wyłącznie na samozatrudnieniu i wśród mikroprzedsiębiorstw, choć ich powstawanie jest silnie zdeterminowane przez cele i potrzeby właścicieli, a więc, teoretycznie, powinny być podmiotami ekspansywnymi, innowacyjnymi. Jeśli jednak firma powstaje po to, aby być miejscem zatrudnienia dla właściciela i jego rodziny, to może być traktowana tylko jako miejsce pracy, a nie prawdziwe przedsiębiorstwo: nastawione na rozwój i poszukujące szans na ekspansję. Badania przeprowadzone przez zespół profesora Marka Bednarskiego pokazują, że odsetek małych firm opartych na samozatrudnieniu nastawionych na rozwój jest w Polsce znaczny (26%). Jest to duży potencjał dla kreowania innowacyjności, choć nie mniej ważny jest udział tego sektora w wytwarzaniu wartości dodanej i tworzeniu miejsc pracy w tzw. "technologiach pośrednich".
Na wzrost znaczenia małych firm w gospodarce na przełomie wieków wpłynęło jednoczesne pojawienie się kilku zjawisk. Zasadniczą rolę odegrało upowszechnienie nowych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, co spowodowało, że łatwy stał się dostęp do informacji, obniżyły się koszty transakcyjne, nastąpiło zbliżenie geograficzne rynków, nakłady na promocję uległy redukcji, a dostęp do usług bankowych jest tańszy. Dzięki tym technologiom drobny przedsiębiorca łatwiej pokonuje bariery kosztowe. Technologie informatyczne stwarzają też ogromne możliwości świadczenia pracy wykonywanej w domu i w trybie mobilnym. Nowoczesne technologie informatyczne poszerzają nisze, w których mogą powstawać i rozwijać się małe firmy. Innym zjawiskiem sprzyjającym tworzeniu małych firm jest outsourcing i offshoring usług. Drobny biznes jest też atrakcyjny w tradycyjnych branżach, które zaspokajają popyt na dobra i usługi niestandardowe, o indywidualnym rysie, dostosowane do indywidualnych potrzeb klientów w bogacących się społeczeństwach.
Ostatnie ćwierćwiecze XX wieku to okres ekspansywnego rozwoju drobnej przedsiębiorczości. W Polsce ekspansja małych firm nastąpiła w okresie transformacji gospodarki. Możliwości dalszego rozwoju tego sektora są w Polsce nadal duże, o czym świadczy niższy niż średni w krajach UE udział liczby pracujących na własny rachunek w łącznej liczbie pracujących w gospodarce oraz znaczne różnice przestrzenne w stopniu nasycenia małymi firmami. Możliwości takie wiążą się m. in. z absorpcją środków unijnych na gospodarkę innowacyjną i rozwój kapitału ludzkiego.
W przedkładanej Państwu książce próbujemy pokazać wybrane determinanty rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce - zwłaszcza te, które zaistniały w związku z kryzysem globalnym. Przedstawiamy w niej wyniki badań statutowych Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej, przeprowadzonych pod kierunkiem profesor Hanny Godlewskiej-Majkowskiej, dotyczących przedsiębiorczości w Polsce w warunkach kryzysu globalnego. Ich celem była identyfikacja czynników sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości indywidualnej oraz utrudniających jej rozwój.
Poszukiwano w nich odpowiedzi na następujące pytania:
- Jak rozwija się przedsiębiorczość indywidualna w Polsce, jak przebiegają procesy tworzenia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, jaki jest ich udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy, jaka jest kondycja finansowa tych przedsiębiorstw i jakie mają szanse przetrwania i rozwoju w innowacyjnej gospodarce?
- Jak przebiegał proces tworzenia nowych małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2003-2010?
- Jaka jest charakterystyka demograficzno-społeczna drobnych przedsiębiorców podejmujących decyzję o rozpoczęciu działalności na własny rachunek i prowadzących własne firmy?
- Jaka jest aktywność w tym obszarze absolwentów szkół wyższych?
- Jaki jest stan przedsiębiorczości indywidualnej w sektorach wysokich technologii i jaki jest związek między skalą i zakresem przedsiębiorczości indywidualnej a zasobami pracy dla tych sektorów?
- Jaki jest wpływ uwarunkowań prawno-administracyjnych na rozwój przedsiębiorczości w Polsce w warunkach globalnego kryzysu?
- Jaki wpływ ma kultura na rozwój przedsiębiorczości oraz na powstawanie i rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw?
- Jaki wpływ wywarł kryzys globalny na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych?
- Jakie czynniki warunkują innowacyjność przedsiębiorstw sektora MŚP?
Wyniki badań przedstawiamy w niniejszej publikacji. Jej treść pomieszczono w sześciu rozdziałach.
W rozdziale pierwszym omówiono przesłanki rozwoju mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w rozwiniętych gospodarkach, a także stan przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce na tle krajów UE. Zwrócono uwagę na potrzebę zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw tego sektora, co warunkuje możliwości ich przetrwania i rozwoju.
Treścią rozdziału drugiego są prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Przedstawiono w nim najważniejsze dla przedsiębiorców rozwiązania, instytucje oraz procedury prawne, w szczególności wpływ instytucji otoczenia biznesu na mikro-, małe i średnie firmy. Dokonano oceny skutków regulacji prawnych, konkurencji regulacyjnej oraz ekonomicznej analizy prawa, a także możliwości wykorzystania tej wiedzy przez przedsiębiorców.
W rozdziale trzecim omówiono kulturowe determinanty rozwoju sektora MŚP. Ukazano w nim związki kultury narodowej z cechami przedsiębiorców, cechy kulturowe wyróżniające przedsiębiorców, zależność między kulturą i przedsiębiorczością na poziomie narodowym i lokalnym oraz kulturowe uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce: wartości i postawy, religijność i moralność Polaków, przekonania na własny temat i obraz przedsiębiorczości w mediach. Ten fragment pracy, oparty na studiach literaturowych, syntetycznie przedstawia obecny stan badań, odzwierciedlony w zestawionej bibliografii.
W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań nad cechami społeczno-demograficznymi osób podejmujących decyzję o uruchomieniu własnej działalności gospodarczej, takimi jak: płeć, wiek, wykształcenie, aktywność zawodowa, miejsce zamieszkania. Sformułowano odpowiedzi na pytania: jakie są motywy rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej przez osoby z różnych grup demograficzno-społecznych, jaki jest związek między poziomem bezrobocia na lokalnych rynkach pracy a uruchamianiem własnej działalności gospodarczej, jaki jest status zawodowy przedsiębiorców prowadzących własną działalność gospodarczą i jakie są bariery uruchamiania działalności na własny rachunek. Badanie, którego wyniki przedstawiono w tym rozdziale, to całkowicie oryginalne badanie własne. Kwestionariusz ankietowy badania zaprezentowano w załączniku. Przedmiotem tego rozdziału jest też przedsiębiorczość indywidualna absolwentów szkół wyższych. Przedstawione zostały czynniki istotne dla podejmowania własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych. Zwrócono uwagę na takie czynniki, jak: wykształcenie kierunkowe, specyfika zawodu (wolne zawody), wiedza ekonomiczna i prawna, kompetencje miękkie oraz uwarunkowania instytucjonalne sprzyjające uruchamianiu własnej działalności gospodarczej, a wśród nich dotacje, dofinansowania, priorytety związane z kierunkami zamawianymi, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, akademickie biura karier. Scharakteryzowano też postawy i zachowania intraprzedsiębiorcze absolwentów. Poruszono, szczególnie ważny dla innowacyjności, temat przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii. Omówiono czynniki przyspieszające i ograniczające rozwój przedsiębiorczości w tych sektorach. Szczególną uwagę poświęcono wpływowi zasobów pracy na powstawanie i rozwój małych przedsiębiorstw w sektorach wysokich technologii. Scharakteryzowano przedsiębiorczość pracowników zatrudnionych w sferze nauki i techniki.
Przedstawiono dane o liczbie zarejestrowanych firm wysokich technologii oraz o liczbie firm nowoutworzonych w latach 1996-2004 w poszczególnych branżach.
Treść rozdziału piątego, poświęconego przedsiębiorstwom rodzinnym, koncentruje się wokół tezy, że przedsiębiorstwa te są bardziej niż inne odporne na zjawiska kryzysowe w gospodarce. Wiąże się to z inną hierarchią celów działalności i mniejszą skłonnością do podejmowania ryzyka. Tezę tę weryfikowano w toku badań, których celem było określenie zachowań przedsiębiorstw rodzinnych w sytuacji kryzysu.
W rozdziale szóstym omówione zostały innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw. Oceniona została aktywność innowacyjna tych grup przedsiębiorstw i przedstawione główne kierunki podejmowanych w ramach polityki gospodarczej działań sprzyjających wzrostowi innowacyjności przedsiębiorstw. Zwrócono szczególną uwagę na dostępność źródeł finansowania i wysokość kosztów jako na główne bariery prowadzenia działalności innowacyjnej oraz na możliwości i metody finansowania takiej działalności przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce.
[[[separator]]]Wstęp
1. Rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Irena Lichniak)
1.1. Przedsiębiorczość filarem rozwoju gospodarek
1.2. Sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1.3. Miejsca pracy w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach w Polsce
1.4. Sytuacja finansowa sektora MŚP
1.5. Innowacyjność mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
2.1. Ekonomiczna analiza regulacji prawnych przedsiębiorczości (Jarosław Wierzbicki)
2.2. Koncepcja more economic approach w prawie konkurencji - implikacje dla przedsiębiorcy (Włodzimierz Szpringer)
2.3. Wybór prawa właściwego w biznesie (konkurencja regulacyjna) (Włodzimierz Szpringer)
2.4. Instytucje otoczenia biznesu a rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Jan Klimek)
3. Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej (Dariusz Turek)
3.1. Czy kultura może warunkować zachowania przedsiębiorcze jednostek?
3.2. Czy jesteśmy prorozwojowi? Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce
3.3. Jaka kultura jest potrzebna dla rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce?
4. Społeczno-demograficzne determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
4.1. Przedsiębiorczość indywidualna a cechy społeczno-demograficzne przedsiębiorców (Hanna Godlewska-Majkowska)
4.2. Zasoby pracy a rozwój przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii (Beata Żelazko)
4.3. Podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych (Konrad Zawodziński)
5. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (Krystyna Leszczewska, Roman Sobiecki)
5.1. Charakterystyka badań
5.2. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec kryzysów - wyniki badań pilotażowych
6. Innowacje a rozwój małych i średnich przedsiębiorstw przedsiębiorstw
6.1. Innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw (Krystyna Poznańska)
6.2. Źródła finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw (Anna Kłopotek)
Opis
Wstęp
Trudno przecenić znaczenie badań nad uwarunkowaniami przedsiębiorczości indywidualnej, związanej z działalnością prowadzoną na własny rachunek, samozatrudnieniem, bardzo małymi i małymi przedsiębiorstwami. Przedsiębiorstwa takie napotykają na różne bariery, które utrudniają ich powstawanie i rozwój, a często prowadzą do bankructw. Statystyki europejskie wskazują, że odsetek upadających przedsiębiorstw jest najwyższy kolejno wśród firm opartych wyłącznie na samozatrudnieniu i wśród mikroprzedsiębiorstw, choć ich powstawanie jest silnie zdeterminowane przez cele i potrzeby właścicieli, a więc, teoretycznie, powinny być podmiotami ekspansywnymi, innowacyjnymi. Jeśli jednak firma powstaje po to, aby być miejscem zatrudnienia dla właściciela i jego rodziny, to może być traktowana tylko jako miejsce pracy, a nie prawdziwe przedsiębiorstwo: nastawione na rozwój i poszukujące szans na ekspansję. Badania przeprowadzone przez zespół profesora Marka Bednarskiego pokazują, że odsetek małych firm opartych na samozatrudnieniu nastawionych na rozwój jest w Polsce znaczny (26%). Jest to duży potencjał dla kreowania innowacyjności, choć nie mniej ważny jest udział tego sektora w wytwarzaniu wartości dodanej i tworzeniu miejsc pracy w tzw. "technologiach pośrednich".
Na wzrost znaczenia małych firm w gospodarce na przełomie wieków wpłynęło jednoczesne pojawienie się kilku zjawisk. Zasadniczą rolę odegrało upowszechnienie nowych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, co spowodowało, że łatwy stał się dostęp do informacji, obniżyły się koszty transakcyjne, nastąpiło zbliżenie geograficzne rynków, nakłady na promocję uległy redukcji, a dostęp do usług bankowych jest tańszy. Dzięki tym technologiom drobny przedsiębiorca łatwiej pokonuje bariery kosztowe. Technologie informatyczne stwarzają też ogromne możliwości świadczenia pracy wykonywanej w domu i w trybie mobilnym. Nowoczesne technologie informatyczne poszerzają nisze, w których mogą powstawać i rozwijać się małe firmy. Innym zjawiskiem sprzyjającym tworzeniu małych firm jest outsourcing i offshoring usług. Drobny biznes jest też atrakcyjny w tradycyjnych branżach, które zaspokajają popyt na dobra i usługi niestandardowe, o indywidualnym rysie, dostosowane do indywidualnych potrzeb klientów w bogacących się społeczeństwach.
Ostatnie ćwierćwiecze XX wieku to okres ekspansywnego rozwoju drobnej przedsiębiorczości. W Polsce ekspansja małych firm nastąpiła w okresie transformacji gospodarki. Możliwości dalszego rozwoju tego sektora są w Polsce nadal duże, o czym świadczy niższy niż średni w krajach UE udział liczby pracujących na własny rachunek w łącznej liczbie pracujących w gospodarce oraz znaczne różnice przestrzenne w stopniu nasycenia małymi firmami. Możliwości takie wiążą się m. in. z absorpcją środków unijnych na gospodarkę innowacyjną i rozwój kapitału ludzkiego.
W przedkładanej Państwu książce próbujemy pokazać wybrane determinanty rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce - zwłaszcza te, które zaistniały w związku z kryzysem globalnym. Przedstawiamy w niej wyniki badań statutowych Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej, przeprowadzonych pod kierunkiem profesor Hanny Godlewskiej-Majkowskiej, dotyczących przedsiębiorczości w Polsce w warunkach kryzysu globalnego. Ich celem była identyfikacja czynników sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości indywidualnej oraz utrudniających jej rozwój.
Poszukiwano w nich odpowiedzi na następujące pytania:
- Jak rozwija się przedsiębiorczość indywidualna w Polsce, jak przebiegają procesy tworzenia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, jaki jest ich udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy, jaka jest kondycja finansowa tych przedsiębiorstw i jakie mają szanse przetrwania i rozwoju w innowacyjnej gospodarce?
- Jak przebiegał proces tworzenia nowych małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2003-2010?
- Jaka jest charakterystyka demograficzno-społeczna drobnych przedsiębiorców podejmujących decyzję o rozpoczęciu działalności na własny rachunek i prowadzących własne firmy?
- Jaka jest aktywność w tym obszarze absolwentów szkół wyższych?
- Jaki jest stan przedsiębiorczości indywidualnej w sektorach wysokich technologii i jaki jest związek między skalą i zakresem przedsiębiorczości indywidualnej a zasobami pracy dla tych sektorów?
- Jaki jest wpływ uwarunkowań prawno-administracyjnych na rozwój przedsiębiorczości w Polsce w warunkach globalnego kryzysu?
- Jaki wpływ ma kultura na rozwój przedsiębiorczości oraz na powstawanie i rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw?
- Jaki wpływ wywarł kryzys globalny na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych?
- Jakie czynniki warunkują innowacyjność przedsiębiorstw sektora MŚP?
Wyniki badań przedstawiamy w niniejszej publikacji. Jej treść pomieszczono w sześciu rozdziałach.
W rozdziale pierwszym omówiono przesłanki rozwoju mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w rozwiniętych gospodarkach, a także stan przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce na tle krajów UE. Zwrócono uwagę na potrzebę zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw tego sektora, co warunkuje możliwości ich przetrwania i rozwoju.
Treścią rozdziału drugiego są prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Przedstawiono w nim najważniejsze dla przedsiębiorców rozwiązania, instytucje oraz procedury prawne, w szczególności wpływ instytucji otoczenia biznesu na mikro-, małe i średnie firmy. Dokonano oceny skutków regulacji prawnych, konkurencji regulacyjnej oraz ekonomicznej analizy prawa, a także możliwości wykorzystania tej wiedzy przez przedsiębiorców.
W rozdziale trzecim omówiono kulturowe determinanty rozwoju sektora MŚP. Ukazano w nim związki kultury narodowej z cechami przedsiębiorców, cechy kulturowe wyróżniające przedsiębiorców, zależność między kulturą i przedsiębiorczością na poziomie narodowym i lokalnym oraz kulturowe uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce: wartości i postawy, religijność i moralność Polaków, przekonania na własny temat i obraz przedsiębiorczości w mediach. Ten fragment pracy, oparty na studiach literaturowych, syntetycznie przedstawia obecny stan badań, odzwierciedlony w zestawionej bibliografii.
W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań nad cechami społeczno-demograficznymi osób podejmujących decyzję o uruchomieniu własnej działalności gospodarczej, takimi jak: płeć, wiek, wykształcenie, aktywność zawodowa, miejsce zamieszkania. Sformułowano odpowiedzi na pytania: jakie są motywy rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej przez osoby z różnych grup demograficzno-społecznych, jaki jest związek między poziomem bezrobocia na lokalnych rynkach pracy a uruchamianiem własnej działalności gospodarczej, jaki jest status zawodowy przedsiębiorców prowadzących własną działalność gospodarczą i jakie są bariery uruchamiania działalności na własny rachunek. Badanie, którego wyniki przedstawiono w tym rozdziale, to całkowicie oryginalne badanie własne. Kwestionariusz ankietowy badania zaprezentowano w załączniku. Przedmiotem tego rozdziału jest też przedsiębiorczość indywidualna absolwentów szkół wyższych. Przedstawione zostały czynniki istotne dla podejmowania własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych. Zwrócono uwagę na takie czynniki, jak: wykształcenie kierunkowe, specyfika zawodu (wolne zawody), wiedza ekonomiczna i prawna, kompetencje miękkie oraz uwarunkowania instytucjonalne sprzyjające uruchamianiu własnej działalności gospodarczej, a wśród nich dotacje, dofinansowania, priorytety związane z kierunkami zamawianymi, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, akademickie biura karier. Scharakteryzowano też postawy i zachowania intraprzedsiębiorcze absolwentów. Poruszono, szczególnie ważny dla innowacyjności, temat przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii. Omówiono czynniki przyspieszające i ograniczające rozwój przedsiębiorczości w tych sektorach. Szczególną uwagę poświęcono wpływowi zasobów pracy na powstawanie i rozwój małych przedsiębiorstw w sektorach wysokich technologii. Scharakteryzowano przedsiębiorczość pracowników zatrudnionych w sferze nauki i techniki.
Przedstawiono dane o liczbie zarejestrowanych firm wysokich technologii oraz o liczbie firm nowoutworzonych w latach 1996-2004 w poszczególnych branżach.
Treść rozdziału piątego, poświęconego przedsiębiorstwom rodzinnym, koncentruje się wokół tezy, że przedsiębiorstwa te są bardziej niż inne odporne na zjawiska kryzysowe w gospodarce. Wiąże się to z inną hierarchią celów działalności i mniejszą skłonnością do podejmowania ryzyka. Tezę tę weryfikowano w toku badań, których celem było określenie zachowań przedsiębiorstw rodzinnych w sytuacji kryzysu.
W rozdziale szóstym omówione zostały innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw. Oceniona została aktywność innowacyjna tych grup przedsiębiorstw i przedstawione główne kierunki podejmowanych w ramach polityki gospodarczej działań sprzyjających wzrostowi innowacyjności przedsiębiorstw. Zwrócono szczególną uwagę na dostępność źródeł finansowania i wysokość kosztów jako na główne bariery prowadzenia działalności innowacyjnej oraz na możliwości i metody finansowania takiej działalności przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce.
Spis treści
Wstęp
1. Rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Irena Lichniak)
1.1. Przedsiębiorczość filarem rozwoju gospodarek
1.2. Sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1.3. Miejsca pracy w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach w Polsce
1.4. Sytuacja finansowa sektora MŚP
1.5. Innowacyjność mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
2.1. Ekonomiczna analiza regulacji prawnych przedsiębiorczości (Jarosław Wierzbicki)
2.2. Koncepcja more economic approach w prawie konkurencji - implikacje dla przedsiębiorcy (Włodzimierz Szpringer)
2.3. Wybór prawa właściwego w biznesie (konkurencja regulacyjna) (Włodzimierz Szpringer)
2.4. Instytucje otoczenia biznesu a rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Jan Klimek)
3. Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej (Dariusz Turek)
3.1. Czy kultura może warunkować zachowania przedsiębiorcze jednostek?
3.2. Czy jesteśmy prorozwojowi? Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce
3.3. Jaka kultura jest potrzebna dla rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce?
4. Społeczno-demograficzne determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
4.1. Przedsiębiorczość indywidualna a cechy społeczno-demograficzne przedsiębiorców (Hanna Godlewska-Majkowska)
4.2. Zasoby pracy a rozwój przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii (Beata Żelazko)
4.3. Podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych (Konrad Zawodziński)
5. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (Krystyna Leszczewska, Roman Sobiecki)
5.1. Charakterystyka badań
5.2. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec kryzysów - wyniki badań pilotażowych
6. Innowacje a rozwój małych i średnich przedsiębiorstw przedsiębiorstw
6.1. Innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw (Krystyna Poznańska)
6.2. Źródła finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw (Anna Kłopotek)
Opinie
Trudno przecenić znaczenie badań nad uwarunkowaniami przedsiębiorczości indywidualnej, związanej z działalnością prowadzoną na własny rachunek, samozatrudnieniem, bardzo małymi i małymi przedsiębiorstwami. Przedsiębiorstwa takie napotykają na różne bariery, które utrudniają ich powstawanie i rozwój, a często prowadzą do bankructw. Statystyki europejskie wskazują, że odsetek upadających przedsiębiorstw jest najwyższy kolejno wśród firm opartych wyłącznie na samozatrudnieniu i wśród mikroprzedsiębiorstw, choć ich powstawanie jest silnie zdeterminowane przez cele i potrzeby właścicieli, a więc, teoretycznie, powinny być podmiotami ekspansywnymi, innowacyjnymi. Jeśli jednak firma powstaje po to, aby być miejscem zatrudnienia dla właściciela i jego rodziny, to może być traktowana tylko jako miejsce pracy, a nie prawdziwe przedsiębiorstwo: nastawione na rozwój i poszukujące szans na ekspansję. Badania przeprowadzone przez zespół profesora Marka Bednarskiego pokazują, że odsetek małych firm opartych na samozatrudnieniu nastawionych na rozwój jest w Polsce znaczny (26%). Jest to duży potencjał dla kreowania innowacyjności, choć nie mniej ważny jest udział tego sektora w wytwarzaniu wartości dodanej i tworzeniu miejsc pracy w tzw. "technologiach pośrednich".
Na wzrost znaczenia małych firm w gospodarce na przełomie wieków wpłynęło jednoczesne pojawienie się kilku zjawisk. Zasadniczą rolę odegrało upowszechnienie nowych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych, co spowodowało, że łatwy stał się dostęp do informacji, obniżyły się koszty transakcyjne, nastąpiło zbliżenie geograficzne rynków, nakłady na promocję uległy redukcji, a dostęp do usług bankowych jest tańszy. Dzięki tym technologiom drobny przedsiębiorca łatwiej pokonuje bariery kosztowe. Technologie informatyczne stwarzają też ogromne możliwości świadczenia pracy wykonywanej w domu i w trybie mobilnym. Nowoczesne technologie informatyczne poszerzają nisze, w których mogą powstawać i rozwijać się małe firmy. Innym zjawiskiem sprzyjającym tworzeniu małych firm jest outsourcing i offshoring usług. Drobny biznes jest też atrakcyjny w tradycyjnych branżach, które zaspokajają popyt na dobra i usługi niestandardowe, o indywidualnym rysie, dostosowane do indywidualnych potrzeb klientów w bogacących się społeczeństwach.
Ostatnie ćwierćwiecze XX wieku to okres ekspansywnego rozwoju drobnej przedsiębiorczości. W Polsce ekspansja małych firm nastąpiła w okresie transformacji gospodarki. Możliwości dalszego rozwoju tego sektora są w Polsce nadal duże, o czym świadczy niższy niż średni w krajach UE udział liczby pracujących na własny rachunek w łącznej liczbie pracujących w gospodarce oraz znaczne różnice przestrzenne w stopniu nasycenia małymi firmami. Możliwości takie wiążą się m. in. z absorpcją środków unijnych na gospodarkę innowacyjną i rozwój kapitału ludzkiego.
W przedkładanej Państwu książce próbujemy pokazać wybrane determinanty rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce - zwłaszcza te, które zaistniały w związku z kryzysem globalnym. Przedstawiamy w niej wyniki badań statutowych Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej, przeprowadzonych pod kierunkiem profesor Hanny Godlewskiej-Majkowskiej, dotyczących przedsiębiorczości w Polsce w warunkach kryzysu globalnego. Ich celem była identyfikacja czynników sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości indywidualnej oraz utrudniających jej rozwój.
Poszukiwano w nich odpowiedzi na następujące pytania:
- Jak rozwija się przedsiębiorczość indywidualna w Polsce, jak przebiegają procesy tworzenia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, jaki jest ich udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy, jaka jest kondycja finansowa tych przedsiębiorstw i jakie mają szanse przetrwania i rozwoju w innowacyjnej gospodarce?
- Jak przebiegał proces tworzenia nowych małych przedsiębiorstw w Polsce w latach 2003-2010?
- Jaka jest charakterystyka demograficzno-społeczna drobnych przedsiębiorców podejmujących decyzję o rozpoczęciu działalności na własny rachunek i prowadzących własne firmy?
- Jaka jest aktywność w tym obszarze absolwentów szkół wyższych?
- Jaki jest stan przedsiębiorczości indywidualnej w sektorach wysokich technologii i jaki jest związek między skalą i zakresem przedsiębiorczości indywidualnej a zasobami pracy dla tych sektorów?
- Jaki jest wpływ uwarunkowań prawno-administracyjnych na rozwój przedsiębiorczości w Polsce w warunkach globalnego kryzysu?
- Jaki wpływ ma kultura na rozwój przedsiębiorczości oraz na powstawanie i rozwój mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw?
- Jaki wpływ wywarł kryzys globalny na rozwój przedsiębiorstw rodzinnych?
- Jakie czynniki warunkują innowacyjność przedsiębiorstw sektora MŚP?
Wyniki badań przedstawiamy w niniejszej publikacji. Jej treść pomieszczono w sześciu rozdziałach.
W rozdziale pierwszym omówiono przesłanki rozwoju mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w rozwiniętych gospodarkach, a także stan przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce na tle krajów UE. Zwrócono uwagę na potrzebę zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw tego sektora, co warunkuje możliwości ich przetrwania i rozwoju.
Treścią rozdziału drugiego są prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Przedstawiono w nim najważniejsze dla przedsiębiorców rozwiązania, instytucje oraz procedury prawne, w szczególności wpływ instytucji otoczenia biznesu na mikro-, małe i średnie firmy. Dokonano oceny skutków regulacji prawnych, konkurencji regulacyjnej oraz ekonomicznej analizy prawa, a także możliwości wykorzystania tej wiedzy przez przedsiębiorców.
W rozdziale trzecim omówiono kulturowe determinanty rozwoju sektora MŚP. Ukazano w nim związki kultury narodowej z cechami przedsiębiorców, cechy kulturowe wyróżniające przedsiębiorców, zależność między kulturą i przedsiębiorczością na poziomie narodowym i lokalnym oraz kulturowe uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce: wartości i postawy, religijność i moralność Polaków, przekonania na własny temat i obraz przedsiębiorczości w mediach. Ten fragment pracy, oparty na studiach literaturowych, syntetycznie przedstawia obecny stan badań, odzwierciedlony w zestawionej bibliografii.
W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki badań nad cechami społeczno-demograficznymi osób podejmujących decyzję o uruchomieniu własnej działalności gospodarczej, takimi jak: płeć, wiek, wykształcenie, aktywność zawodowa, miejsce zamieszkania. Sformułowano odpowiedzi na pytania: jakie są motywy rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej przez osoby z różnych grup demograficzno-społecznych, jaki jest związek między poziomem bezrobocia na lokalnych rynkach pracy a uruchamianiem własnej działalności gospodarczej, jaki jest status zawodowy przedsiębiorców prowadzących własną działalność gospodarczą i jakie są bariery uruchamiania działalności na własny rachunek. Badanie, którego wyniki przedstawiono w tym rozdziale, to całkowicie oryginalne badanie własne. Kwestionariusz ankietowy badania zaprezentowano w załączniku. Przedmiotem tego rozdziału jest też przedsiębiorczość indywidualna absolwentów szkół wyższych. Przedstawione zostały czynniki istotne dla podejmowania własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych. Zwrócono uwagę na takie czynniki, jak: wykształcenie kierunkowe, specyfika zawodu (wolne zawody), wiedza ekonomiczna i prawna, kompetencje miękkie oraz uwarunkowania instytucjonalne sprzyjające uruchamianiu własnej działalności gospodarczej, a wśród nich dotacje, dofinansowania, priorytety związane z kierunkami zamawianymi, Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości, akademickie biura karier. Scharakteryzowano też postawy i zachowania intraprzedsiębiorcze absolwentów. Poruszono, szczególnie ważny dla innowacyjności, temat przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii. Omówiono czynniki przyspieszające i ograniczające rozwój przedsiębiorczości w tych sektorach. Szczególną uwagę poświęcono wpływowi zasobów pracy na powstawanie i rozwój małych przedsiębiorstw w sektorach wysokich technologii. Scharakteryzowano przedsiębiorczość pracowników zatrudnionych w sferze nauki i techniki.
Przedstawiono dane o liczbie zarejestrowanych firm wysokich technologii oraz o liczbie firm nowoutworzonych w latach 1996-2004 w poszczególnych branżach.
Treść rozdziału piątego, poświęconego przedsiębiorstwom rodzinnym, koncentruje się wokół tezy, że przedsiębiorstwa te są bardziej niż inne odporne na zjawiska kryzysowe w gospodarce. Wiąże się to z inną hierarchią celów działalności i mniejszą skłonnością do podejmowania ryzyka. Tezę tę weryfikowano w toku badań, których celem było określenie zachowań przedsiębiorstw rodzinnych w sytuacji kryzysu.
W rozdziale szóstym omówione zostały innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw. Oceniona została aktywność innowacyjna tych grup przedsiębiorstw i przedstawione główne kierunki podejmowanych w ramach polityki gospodarczej działań sprzyjających wzrostowi innowacyjności przedsiębiorstw. Zwrócono szczególną uwagę na dostępność źródeł finansowania i wysokość kosztów jako na główne bariery prowadzenia działalności innowacyjnej oraz na możliwości i metody finansowania takiej działalności przez małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce.
Wstęp
1. Rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Irena Lichniak)
1.1. Przedsiębiorczość filarem rozwoju gospodarek
1.2. Sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
1.3. Miejsca pracy w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach w Polsce
1.4. Sytuacja finansowa sektora MŚP
1.5. Innowacyjność mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
2. Prawno-administracyjne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
2.1. Ekonomiczna analiza regulacji prawnych przedsiębiorczości (Jarosław Wierzbicki)
2.2. Koncepcja more economic approach w prawie konkurencji - implikacje dla przedsiębiorcy (Włodzimierz Szpringer)
2.3. Wybór prawa właściwego w biznesie (konkurencja regulacyjna) (Włodzimierz Szpringer)
2.4. Instytucje otoczenia biznesu a rozwój przedsiębiorczości w Polsce (Jan Klimek)
3. Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej (Dariusz Turek)
3.1. Czy kultura może warunkować zachowania przedsiębiorcze jednostek?
3.2. Czy jesteśmy prorozwojowi? Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce
3.3. Jaka kultura jest potrzebna dla rozwoju przedsiębiorczości indywidualnej w Polsce?
4. Społeczno-demograficzne determinanty rozwoju przedsiębiorczości w Polsce
4.1. Przedsiębiorczość indywidualna a cechy społeczno-demograficzne przedsiębiorców (Hanna Godlewska-Majkowska)
4.2. Zasoby pracy a rozwój przedsiębiorczości w sektorach wysokich technologii (Beata Żelazko)
4.3. Podejmowanie własnej działalności gospodarczej przez absolwentów szkół wyższych (Konrad Zawodziński)
5. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec sytuacji kryzysowych (Krystyna Leszczewska, Roman Sobiecki)
5.1. Charakterystyka badań
5.2. Przedsiębiorstwa rodzinne wobec kryzysów - wyniki badań pilotażowych
6. Innowacje a rozwój małych i średnich przedsiębiorstw przedsiębiorstw
6.1. Innowacje jako instrument konkurowania małych i średnich przedsiębiorstw (Krystyna Poznańska)
6.2. Źródła finansowania działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw (Anna Kłopotek)
