Powszechnie wyrażana bywa wiedza lub przeczucie, że kończy się pewna epoka, ale bardzo zamglona i rozmazana jest architektura nadchodzącego świata. Targani różnymi niepokojami są ludzie i ich państwa, zagłuszane są refleksje egzystencjalne i rozważania humanistyczne, słabnie obecność w relacjach społecznych tradycyjnych pojęć sprawiedliwości, współpracy, zaufania czy godności. W książce podjąłem kilka zagadnień dotyczących państwa i związanych z nim "kwestii ludzkich". Nawiązują one do doświadczeń przeszłości i tego, co się wykształca na przyszłość, chociaż więcej uwagi poświęcono różnym niedoskonałościom rzeczywistości związanej z państwem. W opracowaniu wykorzystałem treści zawarte w wielu wybranych artykułach czy rozdziałach książek z lat 2001-2014. I właśnie próba opisania różnych zagadnień w perspektywie niedoskonałości państwa jest nicią łączącą, uzasadniającą sięgnięcie po nie. Moim celem było pewne uzupełnienie wielu problemów podjętych zwłaszcza w książce Współczesne państwo w teorii i praktyce, a także w Filozofii i teorii prawa.
Sens opracowania zawarty w tytule Budowanie nowoczesnego polis jest - być może - lepiej wyrażany przez pojęcie "poszukiwanie" i objaśniany przez wizję oswajania nieznanego na granicy światów. Prawdopodobnie w tym uzupełnieniu lepiej uwypukla się zamysł nawiązania do problemu tworzenia nowego polis w ewoluującej swoistej przestrzeni niewyobrażalnych, wszechstronnych i ciągłych przemian (filozofia postępu na granicy światów). Zagadnienie, które przewija się w podjętych w książce obszarach, dotyczy sensów współczesności, których ocena sprawia, że niejednokrotnie pojawia się oznajmienie, że "człowiek przestał być dla życia, a życie dla człowieka". Możliwe, że u podstaw tego namysłu jest przekonanie o "nieludzkim" zdominowaniu świata przez egoizmy rozmaitych sztucznie hodowanych ról człowieka i społeczeństwa. Niniejsze refleksje nad niedoskonałościami miejsc życia ludzi nie są prostą buchalterią, ani formułowaniem katalogu ostrzeżeń, ale raczej próbą przybliżeń do punktów, w których doszło do przekroczenia różnych granic. Świadomość w tym zakresie to polemika z oswajaniem świata tylko dla niektórych. Niniejsza rzecz jest też raczej o "stawaniu się" aniżeli uznaniu wizji płynnej rzeczywistości. Świat zatem ciągle "staje się", dzieje się ?na granicy" i przekracza ją. Można przypuścić, że po uczciwej analizie rzeczywistości (cokolwiek by to oznaczało) i takiej też debacie może zdarzyć się dobry wybór. Być może... Szansa jest, albowiem świat to nie tylko Wall Street ani City, to może być lepsze polis.
[[[separator]]]
Wprowadzenie
Wstęp
1. Trwały sens pierwszej filozofii antycznej
1.1. Uwagi ogólne
1.2. Moment poprzedzający wykształcanie się filozofii
1.3. Przyczyny i "punkt krytyczny" pojawienia się filozoficznego sposobu myślenia
1.4. Zakres zagadnień filozofii przedsokratejskiej
1.5. Przedsokratejskie objaśnienia państwa i prawa
1.6. Inspiracje wczesną filozofią antyczną
2. O ewolucyjnym objaśnieniu natury i kultury człowieka oraz o jego perspektywie
2.1. Wstęp
2.2. Sens koncepcji przystosowania. Wychodzenie człowieka spod rygorów ewolucji
2.3. Konflikt i współpraca jako uniwersalne atrybuty ludzkości. Ewolucyjny sens życia w pokoju
2.4. Podstawa zjawisk społeczno-kulturowych. Ewolucja socjobiologiczna. Zdolność przewidywania istotą inteligencji jednostki
2.5. "Zaraźliwość" uzasadnieniem działania na rzecz moralności. Podtrzymywanie normatywnego klucza moralnego w celu zapewnienia ludziom przetrwania
2.6. Język i inteligencja jako przyczyny rozszerzania postępu moralnego
2.7. Świadomość jako warunek ewolucji kultury ludzkiej
2.8. Współistnienie natury i kultury. Znaczenie kultury "cyfrowej"
2.9. Cywilizacyjne powody ograniczenia aktów przemocy. Państwo i sprawiedliwość
2.10. Ewolucyjna konieczność protekcjonizmu całości
3. Demokracja. Jej wartości i instytucje. Władza (wybrane zagadnienia)
3.1. Wstęp
3.2. Rozumienie demokracji. Napięcia w demokracji (uwagi ogólne)
3.3. Podstawy demokracji. Życzliwość powszechna jako idea kierunkowa demokracji doskonałej. Sens racjonalności
3.3.1. Podstawy demokracji uzasadniające demokrację
3.3.2. Wzór życzliwości powszechnej
3.3.3. Racjonalność i demokracja. Racja dostateczna Kanta i Schopenhauera. Racjonalność sądzenia
3.4. Rozumienie wartości. Demokracja aksjologiczna
3.4.1. Pojmowanie, sens, kształtowanie i porządek wartości
3.4.2. Aksjologiczne podstawy demokracji jako sposobu życia
3.4.3. Koncepcje solidaryzmu społecznego
3.4.4. Solidarnościowy projekt demokracji Edwarda Abramowskiego
3.5. Wartość tolerancji i sens godności. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.5.1. Uwaga ogólna
3.5.2. Znaczenie godności dla rozumienia tolerancji
3.5.3. Pojmowanie tolerancji
3.5.4. Niektóre antyczne źródła tolerancji
3.5.5. Przewaga naturalnej moralności nad agresywną nietolerancją wszelkich idei. Tolerancja jako zasada wizji państwa świeckiego
3.5.6. Oświeceniowa tolerancja jako prawo człowieka i obowiązek państwa
3.5.7. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.6. Demokracja i wartości neoliberalnego kapitalizmu. Odchodzenie od neoliberalnej aksjologii
3.6.1. Wartości neoliberalizmu i liberalizmu. Utopijność neoliberalizmu
3.6.2. Neoliberalne manipulacje sferą publiczną i jej instytucjami. Problem nauki ekonomii
3.6.3. Demokratyczne przesłanki neoliberalizmu. Skutki neoliberalnej prywatyzacji sfery publicznej. Obywatele jako wykluczeni
3.6.4. Przeniesienie świata neorynków ze sfery celów w sferę narzędzi. Neoliberalna "awaria" w sferze kultury. Odejście od neoliberalnego klucza normatywnego
3.7. Państwo demokratyczne i władza w ujęciu ponowoczesnym
3.7.1. Projekt postmodernistyczny
3.7.2. Siła władzy
3.7.3. Postpolityka
3.8. Lokalność i globalizacja (przestrzeń planetarna i narodowa)
3.9. Tradycyjne założenie demokracji. Rządy większości i mniejszość
3.9.1. Rozumienie demokracji jako systemu "rządów wielu" (większości). Wartości u podstaw ograniczeń (prawa człowieka, moralność)
3.9.2. Mniejszość w demokracji (każdy może być w mniejszości)
3.9.3. Rzeczywistość współczesnej demokracji - rządy mniejszości
3.10. Państwo demokratyczne i jego instytucje
3.10.1. Rozumienie i sens instytucji. Krytyka
3.10.2. Niektóre problemy dotyczące instytucji państwowych w warunkach tzw. postnowoczesności i władzy rynków
3.11. Źródła wpływu na reguły społeczne. Populistyczna i neorynkowa ustawa. Zakwestionowanie sprawiedliwości prawa
3.12. Władza sądowa. Wymiar sprawiedliwości. Prawnicy
3.13. Powszechność sądów obywatela w demokracji. Konieczność odpowiedzialnego człowieka
3.13.1. Uwagi wstępne
3.13.2. Nietzscheańskie żądanie odpowiedzialności człowieka "życia". Autorytet sumienia
3.13.3. Normatywistyczna obrona humanistycznej wizji człowieka. Wartości dystansu, przejrzystości i władzy
3.13.4. Rzeczywistość człowieka względnie wolnego i niepewnego
3.13.5. Zakończenie. Uwaga o postponowoczesnej demokracji
4. Demokracja i gospodarka. Własność
4.1. Zasada wolności gospodarczej. Wolny rynek
4.1.1. Zasada wolności gospodarczej
4.1.2. Wolny rynek
4.2. Państwo, kapitalizm finansowy i gospodarka korporacyjna
4.2.1. Naruszenie równowagi między demokracją i neorynkiem
4.2.2. Państwo jako zakładnik kapitalizmu finansowego
4.2.3. Nieefektywność kapitalizmu finansowego i korporacji
4.2.4. Oligarchiczna globalna finansjera
4.2.5. Destrukcyjna nierównowaga neorynków
4.2.6. Problem kompromisu między wzrostem rynków a sprawami społecznymi
4.2.7. Wada demokratycznej nieciągłości politycznej
4.3. Korporacyjne kolonizowanie państw. De?demokratyzacja. Niezwiązanie neorynków umowami społecznymi i wolnościami człowieka
4.3.1. Korporacyjny proces de-demokratyzacji
4.3.2. Kolonizacja państw przez korporacje
4.3.3. Niezwiązanie nowego kapitalizmu globalnych rynków i globalnych korporacji umową o sprawiedliwości i wolności w państwie
4.3.4. Prywatyzacja funkcji państwa i jej skutek. Sposób "korporacjonizowania" aktywów państwa i wolności jego obywateli
4.4. Społeczna gospodarka rynkowa i jej elementy. Cecha solidarnościowa
4.4.1. Uwagi ogólne
4.4.2. Solidarnościowa cecha społecznej gospodarki
4.4.3. Demokracja, rynek i zakwestionowanie solidarności socjalnej. Wzrost roli rynków
4.5. Spółdzielczość. Przykład etycznej kooperatywy Edwarda Abramowskiego
4.6. Własność i próby jej uzasadnienia
4.6.1. Ogólne rozumienie własności. Spor o źródło jej pochodzenia i skutki
4.6.2. Prawnonaturalne wizje uzasadniające pochodzenie własności
4.6.3. Konwencjonalny charakter własności. Podejście pozytywistyczne
4.6.4. Liberalna wizja własności i jej konserwatywna krytyka
4.6.5. Własność jako rezultat rozwoju historyczno-dziejowego
4.6.7. Państwo i własność. Znaczenie własności publicznej
4.6.8. Publicyzacja i prywatyzacja własności jako istota państwa. Między państwem omnipotentnym i sprywatyzowanym
5. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość w demokracji. Konieczność pokoju (uzasadnienie kantowskie)
5.1. Uwagi wstępne
5.2. Władza a jednostka (bezpieczeństwo albo wolność)
5.2.1. Państwo jako przestrzeń wolności (i praw). Globalne "odprawianie" wolności
5.2.2. Rynek strachu i problem zagrożeń wolności jednostki w demokracji
5.2.3. Państwowe ograniczanie wolności jednostki. Społeczeństwo nadzorowane
5.2.4. Niesprawiedliwe pozbawienie wolności
5.2.5. Wolności i prawa jednostki w granicach państwa
5.3. Władza sprzyjająca niepodleganiu jednostki niczyjemu panowaniu
5.4. Fikcyjność polityczna obywatela w sytuacji władzy neoliberalnych oligarchów
5.5. Konieczność pokoju i prawo gościnności
5.5.1. Kantowska tradycja pokoju i prawa gościnności
5.5.2. Idea wiecznego pokoju. Pokój jako konieczne zadanie rozumu
5.5.3. Kantowska wizja gościnności jako prawa. Inspiracje
5.5.4. Rozwiązywanie problemów światowych za pomocą logiki globalnego myślenia
6. Równowaga, równość i demokracja
6.1. Wstęp. Sens równości
6.2. Problem równowagi w demokracji. Nierównowaga u podstaw problemów społecznych i jednostek. Niedoskonałość mechanizmu ograniczania nierówności
6.3. Równość w warunkach przewagi polityki i arbitralności ustaw
6.4. Równość i demokracja w sytuacji przewagi gospodarki
6.5. Nierówność wywołana problemami światowego rynku pracy. Eksploatacja produktywnych i problem ich docenienia
6.6. Nierówności jako rezultat polityki państw i mechanizmu oligarchizacyjnego
7. Niegodziwości w państwie. Zło
7.1. Uwagi ogólne. Deprawacja człowieka. Źródła zła
7.2. Kłamstwo jako źródło zła. Problem patologicznego kłamania
7.2.1. Problem osłabiania wartości prawdy
7.2.2. Kłamstwo i wiele prawd
7.2.3. Kłamstwo jako mechanizm zdobywania dóbr. Nadużywanie autorytetu nauki
7.2.4. Kłamanie jako objaw braku odwagi i oczekiwania korzyści przez urzędników
7.2.5. Pobłażliwość dla kłamstwa w systemie wymiaru sprawiedliwości
7.3. Zło w debacie intelektualnej. Ludobójstwo jako "problem zła". Niszczenie społecznego humanistycznego kodu normatywnego
7.4. Inne niegodziwości. Plotka, pomówienie w życiu politycznym. Urabianie opinii publicznej
7.5. Nienawiść. Źródła resentymentu. Globalne tworzenie napięć przez nowoczesność
7.6. Zło nihilizmu. Cynizm postnowoczesności
7.7. Nietolerancja. Nietolerancja w stosunku do mniejszości
7.8. Władza niesprawiedliwa i jej milczenie. Racjonalność niemoralna "w złej wierze". Nieprawość i naginanie prawa. Korupcja organów państwa i bezsilność człowieka
7.9. Ideologia i zło. Ekonomizacja życia i neoliberalna rywalizacja. Zagubienie wartości; deprawacja neoliberalna
8. Wolność sprzeciwu jako tworzenie nowoczesnego polis
8.1. Uwagi wstępne
8.1.1. Podstawa wolności oporu. Mity "założycielskie" koncepcji
8.1.2. Legalny opor przeciwko rządzącej większości w demokracji
8.1.3. Demokracja jako podstawa sprzeciwu
8.2. Debata nad prawem do oporu. Przyczyny oporu
8.3. Pojęcia oporu i konfliktu
8.4. Niektóre poglądy dotyczące oporu wobec władzy i prawa. Henry David Thoreau
8.5. Uwarunkowania cywilnego nieposłuszeństwa. Możliwość odmowy posłuszeństwa prawu w wizji Gustawa Radbrucha
8.6. Godność i wolność jako materialne przesłanki oporu. Sprawiedliwość ustawy
8.6.1. Współczesne podejścia do oporu w liberalnej demokracji
8.6.2. Wolność uzasadnieniem oporu. Niesprawiedliwe pozbawianie wolności. Sumienie i poczucie sprawiedliwości jako podstawy oporu
8.6.3. Prawo gwarantem swobody oporu. Ustawa i norma prawna. Konieczność sprawiedliwej ustawy
8.7. Formy oporu w państwie i przeciw prawu
8.7.1. Uwagi ogólne. Formy zbiorowego konfliktu o prawo. Znaczenie parlamentaryzmu
8.7.2. Opozycja w demokracji
8.8. Strajk. Strajk pracowniczy
8.9. Formy indywidualnego legalnego oporu. Skarga konstytucyjna
8.10. Zakończenie. Urynkowienie wolności jednostki jako instytucji oporu
9. Zjawisko kryzysów. Odniesienia do kryzysu z 2007 roku
9.1. Przyczyny, objawy i charakter kryzysu (uwagi ogólne)
9.1.1. Pojmowanie i mechanizm kryzysu
9.1.2. Źródła i symptomy kryzysu finansowo-gospodarczego
9.2. Najczęściej dostrzegane przyczyny i praprzyczyny kryzysu
9.2.1. Główne przyczyny i zjawiska współczesnego kryzysu. Rola rządów. Rewolucja dotycząca nowych usług finansowych. Nacjonalizacja długów prywatnych
9.2.2. Problem interwencjonizmu państwowego na rynku kredytowym i niektóre kryzysowe skutki
9.2.3. Polityczno-rządowe przyczyny i praprzyczyny kryzysu. Nowe fundusze inwestycyjne. XIX-wieczne źródła bankowego pieniądza bez pokrycia
9.3. Neoliberalne cechy kapitalizmu źródłem kryzysu
9.3.1. Cechy neoliberalizmu. Samonaprawa wolnego rynku czy jego samoniszcząca mechanika? Problem ekonomizacji życia
9.3.2. Decyzje w kapitalizmie: chaos i racjonalność. Neoliberalne zarządzanie jako źródło kryzysu. Spekulacja
9.3.3. Ignorancja ludzi i nieskomplikowany paradygmat zarządzania jako źródło kryzysu
9.3.4. Niepewność matematycznych modeli rynkowo-finansowych jako źródło kryzysu finansowego. Problem wizji racjonalnych oczekiwań
9.3.5. Piramida finansowa w postaci wirtualnego pieniądza. Cyberprzestrzeń jako nowy rynek. Niezdolność do sprostania globalnej grze rynkowej przez jej uczestników
9.4. "Ludzki" czynnik kryzysu. Etyka i kryzys. Chciwość
9.4.1. Kryzys kapitalistycznego etosu i jego katastrofalny wymiar ekonomiczny
9.4.2. Chciwość ludzka ("niewidzialna ręka rynku") elementem konstytutywnym kapitalizmu i przyczyną wykształcenia się kryzysu i jego trwałości
9.4.3. Destrukcja pracy i etyki. Konieczność humanizacji rynku
9.5. Demokracja i kryzys
9.5.1. Mechanizmy działania demokracji jako sprzyjające kryzysom
9.5.2. Osłabianie demokracji przez społeczeństwo rynkowe
9.5.3. Osłabienie tradycyjnej demokracji jako źródło i skutek kryzysu gospodarczego. Osłabienie idei postępu
9.5.4. Schyłek tradycyjnej demokracji europejskiej w warunkach globalizacji i europeizacji - stan "interregnum". Demokracja ograniczona
9.6. Kryzys w zakresie normatywnym
9.6.1. Koncepcja cyklicznego rozwoju prawa próbą wyjaśnienia kryzysów prawa
9.6.2. Problem ograniczonych możliwości tradycyjnego modelu prawa państwowego jako mechanizmu regulacji w zglobalizowanym świecie
9.6.3. Kryzys rezultatem niedoskonałości normatywnych i niesprawności instytucji nadzoru. Problem odpowiedzialności przedsiębiorców
9.7. Niektóre filozoficzne spojrzenia na kryzys
9.7.1. Kryzys społeczeństwa w ujęciu teorii krytycznej. Przywrócenie równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego
9.7.2. Ponowoczesność jako wezwanie przeciwko modernistyczno-technicznemu "spustoszeniu duchowemu" ludzi. Odtworzenie sprawności moralnej
9.7.3. Postmodernistyczny duch jako zagrożenie dla liberalnej kapitalistycznej demokracji. Powrót do rozumu
9.7.4. Realizacja dążności empatycznych ludzi jako nowa cywilizacja
9.7.5. Solidarnościowo-globalne rozwiązywanie problemów gospodarek i społeczeństw
9.8. Sens kryzysu. Problemy "naprawcze" i poszukiwania zrównoważeń. Zablokowanie postępu. Problem cywilizacyjny - nowy model dostarczania ludziom energii. Konieczność nadzoru nad neokapitalizmem
9.8.1. Charakter kryzysu - znaczenie dla środków leczniczych (uwagi dodatkowe)
9.8.2. Wyczerpanie warunków postępu. Nowy model dostarczania ludziom energii
9.8.3. Problem pokryzysowego nowego modelu wartości, w tym wyzwolenie nauki
9.8.4. Możliwe skutki pokryzysowej nowej cywilizacji energetycznej i aksjologicznej (uzupełnienie)
10. Problem granic i istoty państwa. Filozofia życia na granicy
10.1. Uwagi ogólne
10.2. Państwo jako byt ograniczony i zmienny. Przełomowy charakter zmian. Włączenie człowieka w przemiany państwowe
10.2.1. Ograniczoność i zmienność państwa
10.2.2. Przełom cywilizacyjny i państwo
10.2.3. Konieczność realności człowieka w nowym państwie
10.3. Rozumienie granic. Przykłady granic. Świadomość granic
10.4. Granica jako przestrzeń napięcia i porozumienia; poszukiwania języka
10.4.1. "Porozumiewanie" przestrzeni na granicy
10.4.2. Przykłady obszarów łączących się na granicy. Filozoficzne propozycje rozwiązywania napięć na granicy. Sens autentycznego języka
10.5. Granica i istota. Konfliktowy charakter przekraczania granic społecznych
10.6. Państwo w sytuacji współczesnych zróżnicowań. Zakres państwa w warunkach cywilizacji informatycznej i rozwoju cyberprzestrzeni
10.7. Granice w warunkach globalizacji neoliberalnej. Globalny ekosystem - państwo i prawo
Zakończenie
Opis
Wstęp
Powszechnie wyrażana bywa wiedza lub przeczucie, że kończy się pewna epoka, ale bardzo zamglona i rozmazana jest architektura nadchodzącego świata. Targani różnymi niepokojami są ludzie i ich państwa, zagłuszane są refleksje egzystencjalne i rozważania humanistyczne, słabnie obecność w relacjach społecznych tradycyjnych pojęć sprawiedliwości, współpracy, zaufania czy godności. W książce podjąłem kilka zagadnień dotyczących państwa i związanych z nim "kwestii ludzkich". Nawiązują one do doświadczeń przeszłości i tego, co się wykształca na przyszłość, chociaż więcej uwagi poświęcono różnym niedoskonałościom rzeczywistości związanej z państwem. W opracowaniu wykorzystałem treści zawarte w wielu wybranych artykułach czy rozdziałach książek z lat 2001-2014. I właśnie próba opisania różnych zagadnień w perspektywie niedoskonałości państwa jest nicią łączącą, uzasadniającą sięgnięcie po nie. Moim celem było pewne uzupełnienie wielu problemów podjętych zwłaszcza w książce Współczesne państwo w teorii i praktyce, a także w Filozofii i teorii prawa.
Sens opracowania zawarty w tytule Budowanie nowoczesnego polis jest - być może - lepiej wyrażany przez pojęcie "poszukiwanie" i objaśniany przez wizję oswajania nieznanego na granicy światów. Prawdopodobnie w tym uzupełnieniu lepiej uwypukla się zamysł nawiązania do problemu tworzenia nowego polis w ewoluującej swoistej przestrzeni niewyobrażalnych, wszechstronnych i ciągłych przemian (filozofia postępu na granicy światów). Zagadnienie, które przewija się w podjętych w książce obszarach, dotyczy sensów współczesności, których ocena sprawia, że niejednokrotnie pojawia się oznajmienie, że "człowiek przestał być dla życia, a życie dla człowieka". Możliwe, że u podstaw tego namysłu jest przekonanie o "nieludzkim" zdominowaniu świata przez egoizmy rozmaitych sztucznie hodowanych ról człowieka i społeczeństwa. Niniejsze refleksje nad niedoskonałościami miejsc życia ludzi nie są prostą buchalterią, ani formułowaniem katalogu ostrzeżeń, ale raczej próbą przybliżeń do punktów, w których doszło do przekroczenia różnych granic. Świadomość w tym zakresie to polemika z oswajaniem świata tylko dla niektórych. Niniejsza rzecz jest też raczej o "stawaniu się" aniżeli uznaniu wizji płynnej rzeczywistości. Świat zatem ciągle "staje się", dzieje się ?na granicy" i przekracza ją. Można przypuścić, że po uczciwej analizie rzeczywistości (cokolwiek by to oznaczało) i takiej też debacie może zdarzyć się dobry wybór. Być może... Szansa jest, albowiem świat to nie tylko Wall Street ani City, to może być lepsze polis.
Spis treści
Wprowadzenie
Wstęp
1. Trwały sens pierwszej filozofii antycznej
1.1. Uwagi ogólne
1.2. Moment poprzedzający wykształcanie się filozofii
1.3. Przyczyny i "punkt krytyczny" pojawienia się filozoficznego sposobu myślenia
1.4. Zakres zagadnień filozofii przedsokratejskiej
1.5. Przedsokratejskie objaśnienia państwa i prawa
1.6. Inspiracje wczesną filozofią antyczną
2. O ewolucyjnym objaśnieniu natury i kultury człowieka oraz o jego perspektywie
2.1. Wstęp
2.2. Sens koncepcji przystosowania. Wychodzenie człowieka spod rygorów ewolucji
2.3. Konflikt i współpraca jako uniwersalne atrybuty ludzkości. Ewolucyjny sens życia w pokoju
2.4. Podstawa zjawisk społeczno-kulturowych. Ewolucja socjobiologiczna. Zdolność przewidywania istotą inteligencji jednostki
2.5. "Zaraźliwość" uzasadnieniem działania na rzecz moralności. Podtrzymywanie normatywnego klucza moralnego w celu zapewnienia ludziom przetrwania
2.6. Język i inteligencja jako przyczyny rozszerzania postępu moralnego
2.7. Świadomość jako warunek ewolucji kultury ludzkiej
2.8. Współistnienie natury i kultury. Znaczenie kultury "cyfrowej"
2.9. Cywilizacyjne powody ograniczenia aktów przemocy. Państwo i sprawiedliwość
2.10. Ewolucyjna konieczność protekcjonizmu całości
3. Demokracja. Jej wartości i instytucje. Władza (wybrane zagadnienia)
3.1. Wstęp
3.2. Rozumienie demokracji. Napięcia w demokracji (uwagi ogólne)
3.3. Podstawy demokracji. Życzliwość powszechna jako idea kierunkowa demokracji doskonałej. Sens racjonalności
3.3.1. Podstawy demokracji uzasadniające demokrację
3.3.2. Wzór życzliwości powszechnej
3.3.3. Racjonalność i demokracja. Racja dostateczna Kanta i Schopenhauera. Racjonalność sądzenia
3.4. Rozumienie wartości. Demokracja aksjologiczna
3.4.1. Pojmowanie, sens, kształtowanie i porządek wartości
3.4.2. Aksjologiczne podstawy demokracji jako sposobu życia
3.4.3. Koncepcje solidaryzmu społecznego
3.4.4. Solidarnościowy projekt demokracji Edwarda Abramowskiego
3.5. Wartość tolerancji i sens godności. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.5.1. Uwaga ogólna
3.5.2. Znaczenie godności dla rozumienia tolerancji
3.5.3. Pojmowanie tolerancji
3.5.4. Niektóre antyczne źródła tolerancji
3.5.5. Przewaga naturalnej moralności nad agresywną nietolerancją wszelkich idei. Tolerancja jako zasada wizji państwa świeckiego
3.5.6. Oświeceniowa tolerancja jako prawo człowieka i obowiązek państwa
3.5.7. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.6. Demokracja i wartości neoliberalnego kapitalizmu. Odchodzenie od neoliberalnej aksjologii
3.6.1. Wartości neoliberalizmu i liberalizmu. Utopijność neoliberalizmu
3.6.2. Neoliberalne manipulacje sferą publiczną i jej instytucjami. Problem nauki ekonomii
3.6.3. Demokratyczne przesłanki neoliberalizmu. Skutki neoliberalnej prywatyzacji sfery publicznej. Obywatele jako wykluczeni
3.6.4. Przeniesienie świata neorynków ze sfery celów w sferę narzędzi. Neoliberalna "awaria" w sferze kultury. Odejście od neoliberalnego klucza normatywnego
3.7. Państwo demokratyczne i władza w ujęciu ponowoczesnym
3.7.1. Projekt postmodernistyczny
3.7.2. Siła władzy
3.7.3. Postpolityka
3.8. Lokalność i globalizacja (przestrzeń planetarna i narodowa)
3.9. Tradycyjne założenie demokracji. Rządy większości i mniejszość
3.9.1. Rozumienie demokracji jako systemu "rządów wielu" (większości). Wartości u podstaw ograniczeń (prawa człowieka, moralność)
3.9.2. Mniejszość w demokracji (każdy może być w mniejszości)
3.9.3. Rzeczywistość współczesnej demokracji - rządy mniejszości
3.10. Państwo demokratyczne i jego instytucje
3.10.1. Rozumienie i sens instytucji. Krytyka
3.10.2. Niektóre problemy dotyczące instytucji państwowych w warunkach tzw. postnowoczesności i władzy rynków
3.11. Źródła wpływu na reguły społeczne. Populistyczna i neorynkowa ustawa. Zakwestionowanie sprawiedliwości prawa
3.12. Władza sądowa. Wymiar sprawiedliwości. Prawnicy
3.13. Powszechność sądów obywatela w demokracji. Konieczność odpowiedzialnego człowieka
3.13.1. Uwagi wstępne
3.13.2. Nietzscheańskie żądanie odpowiedzialności człowieka "życia". Autorytet sumienia
3.13.3. Normatywistyczna obrona humanistycznej wizji człowieka. Wartości dystansu, przejrzystości i władzy
3.13.4. Rzeczywistość człowieka względnie wolnego i niepewnego
3.13.5. Zakończenie. Uwaga o postponowoczesnej demokracji
4. Demokracja i gospodarka. Własność
4.1. Zasada wolności gospodarczej. Wolny rynek
4.1.1. Zasada wolności gospodarczej
4.1.2. Wolny rynek
4.2. Państwo, kapitalizm finansowy i gospodarka korporacyjna
4.2.1. Naruszenie równowagi między demokracją i neorynkiem
4.2.2. Państwo jako zakładnik kapitalizmu finansowego
4.2.3. Nieefektywność kapitalizmu finansowego i korporacji
4.2.4. Oligarchiczna globalna finansjera
4.2.5. Destrukcyjna nierównowaga neorynków
4.2.6. Problem kompromisu między wzrostem rynków a sprawami społecznymi
4.2.7. Wada demokratycznej nieciągłości politycznej
4.3. Korporacyjne kolonizowanie państw. De?demokratyzacja. Niezwiązanie neorynków umowami społecznymi i wolnościami człowieka
4.3.1. Korporacyjny proces de-demokratyzacji
4.3.2. Kolonizacja państw przez korporacje
4.3.3. Niezwiązanie nowego kapitalizmu globalnych rynków i globalnych korporacji umową o sprawiedliwości i wolności w państwie
4.3.4. Prywatyzacja funkcji państwa i jej skutek. Sposób "korporacjonizowania" aktywów państwa i wolności jego obywateli
4.4. Społeczna gospodarka rynkowa i jej elementy. Cecha solidarnościowa
4.4.1. Uwagi ogólne
4.4.2. Solidarnościowa cecha społecznej gospodarki
4.4.3. Demokracja, rynek i zakwestionowanie solidarności socjalnej. Wzrost roli rynków
4.5. Spółdzielczość. Przykład etycznej kooperatywy Edwarda Abramowskiego
4.6. Własność i próby jej uzasadnienia
4.6.1. Ogólne rozumienie własności. Spor o źródło jej pochodzenia i skutki
4.6.2. Prawnonaturalne wizje uzasadniające pochodzenie własności
4.6.3. Konwencjonalny charakter własności. Podejście pozytywistyczne
4.6.4. Liberalna wizja własności i jej konserwatywna krytyka
4.6.5. Własność jako rezultat rozwoju historyczno-dziejowego
4.6.7. Państwo i własność. Znaczenie własności publicznej
4.6.8. Publicyzacja i prywatyzacja własności jako istota państwa. Między państwem omnipotentnym i sprywatyzowanym
5. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość w demokracji. Konieczność pokoju (uzasadnienie kantowskie)
5.1. Uwagi wstępne
5.2. Władza a jednostka (bezpieczeństwo albo wolność)
5.2.1. Państwo jako przestrzeń wolności (i praw). Globalne "odprawianie" wolności
5.2.2. Rynek strachu i problem zagrożeń wolności jednostki w demokracji
5.2.3. Państwowe ograniczanie wolności jednostki. Społeczeństwo nadzorowane
5.2.4. Niesprawiedliwe pozbawienie wolności
5.2.5. Wolności i prawa jednostki w granicach państwa
5.3. Władza sprzyjająca niepodleganiu jednostki niczyjemu panowaniu
5.4. Fikcyjność polityczna obywatela w sytuacji władzy neoliberalnych oligarchów
5.5. Konieczność pokoju i prawo gościnności
5.5.1. Kantowska tradycja pokoju i prawa gościnności
5.5.2. Idea wiecznego pokoju. Pokój jako konieczne zadanie rozumu
5.5.3. Kantowska wizja gościnności jako prawa. Inspiracje
5.5.4. Rozwiązywanie problemów światowych za pomocą logiki globalnego myślenia
6. Równowaga, równość i demokracja
6.1. Wstęp. Sens równości
6.2. Problem równowagi w demokracji. Nierównowaga u podstaw problemów społecznych i jednostek. Niedoskonałość mechanizmu ograniczania nierówności
6.3. Równość w warunkach przewagi polityki i arbitralności ustaw
6.4. Równość i demokracja w sytuacji przewagi gospodarki
6.5. Nierówność wywołana problemami światowego rynku pracy. Eksploatacja produktywnych i problem ich docenienia
6.6. Nierówności jako rezultat polityki państw i mechanizmu oligarchizacyjnego
7. Niegodziwości w państwie. Zło
7.1. Uwagi ogólne. Deprawacja człowieka. Źródła zła
7.2. Kłamstwo jako źródło zła. Problem patologicznego kłamania
7.2.1. Problem osłabiania wartości prawdy
7.2.2. Kłamstwo i wiele prawd
7.2.3. Kłamstwo jako mechanizm zdobywania dóbr. Nadużywanie autorytetu nauki
7.2.4. Kłamanie jako objaw braku odwagi i oczekiwania korzyści przez urzędników
7.2.5. Pobłażliwość dla kłamstwa w systemie wymiaru sprawiedliwości
7.3. Zło w debacie intelektualnej. Ludobójstwo jako "problem zła". Niszczenie społecznego humanistycznego kodu normatywnego
7.4. Inne niegodziwości. Plotka, pomówienie w życiu politycznym. Urabianie opinii publicznej
7.5. Nienawiść. Źródła resentymentu. Globalne tworzenie napięć przez nowoczesność
7.6. Zło nihilizmu. Cynizm postnowoczesności
7.7. Nietolerancja. Nietolerancja w stosunku do mniejszości
7.8. Władza niesprawiedliwa i jej milczenie. Racjonalność niemoralna "w złej wierze". Nieprawość i naginanie prawa. Korupcja organów państwa i bezsilność człowieka
7.9. Ideologia i zło. Ekonomizacja życia i neoliberalna rywalizacja. Zagubienie wartości; deprawacja neoliberalna
8. Wolność sprzeciwu jako tworzenie nowoczesnego polis
8.1. Uwagi wstępne
8.1.1. Podstawa wolności oporu. Mity "założycielskie" koncepcji
8.1.2. Legalny opor przeciwko rządzącej większości w demokracji
8.1.3. Demokracja jako podstawa sprzeciwu
8.2. Debata nad prawem do oporu. Przyczyny oporu
8.3. Pojęcia oporu i konfliktu
8.4. Niektóre poglądy dotyczące oporu wobec władzy i prawa. Henry David Thoreau
8.5. Uwarunkowania cywilnego nieposłuszeństwa. Możliwość odmowy posłuszeństwa prawu w wizji Gustawa Radbrucha
8.6. Godność i wolność jako materialne przesłanki oporu. Sprawiedliwość ustawy
8.6.1. Współczesne podejścia do oporu w liberalnej demokracji
8.6.2. Wolność uzasadnieniem oporu. Niesprawiedliwe pozbawianie wolności. Sumienie i poczucie sprawiedliwości jako podstawy oporu
8.6.3. Prawo gwarantem swobody oporu. Ustawa i norma prawna. Konieczność sprawiedliwej ustawy
8.7. Formy oporu w państwie i przeciw prawu
8.7.1. Uwagi ogólne. Formy zbiorowego konfliktu o prawo. Znaczenie parlamentaryzmu
8.7.2. Opozycja w demokracji
8.8. Strajk. Strajk pracowniczy
8.9. Formy indywidualnego legalnego oporu. Skarga konstytucyjna
8.10. Zakończenie. Urynkowienie wolności jednostki jako instytucji oporu
9. Zjawisko kryzysów. Odniesienia do kryzysu z 2007 roku
9.1. Przyczyny, objawy i charakter kryzysu (uwagi ogólne)
9.1.1. Pojmowanie i mechanizm kryzysu
9.1.2. Źródła i symptomy kryzysu finansowo-gospodarczego
9.2. Najczęściej dostrzegane przyczyny i praprzyczyny kryzysu
9.2.1. Główne przyczyny i zjawiska współczesnego kryzysu. Rola rządów. Rewolucja dotycząca nowych usług finansowych. Nacjonalizacja długów prywatnych
9.2.2. Problem interwencjonizmu państwowego na rynku kredytowym i niektóre kryzysowe skutki
9.2.3. Polityczno-rządowe przyczyny i praprzyczyny kryzysu. Nowe fundusze inwestycyjne. XIX-wieczne źródła bankowego pieniądza bez pokrycia
9.3. Neoliberalne cechy kapitalizmu źródłem kryzysu
9.3.1. Cechy neoliberalizmu. Samonaprawa wolnego rynku czy jego samoniszcząca mechanika? Problem ekonomizacji życia
9.3.2. Decyzje w kapitalizmie: chaos i racjonalność. Neoliberalne zarządzanie jako źródło kryzysu. Spekulacja
9.3.3. Ignorancja ludzi i nieskomplikowany paradygmat zarządzania jako źródło kryzysu
9.3.4. Niepewność matematycznych modeli rynkowo-finansowych jako źródło kryzysu finansowego. Problem wizji racjonalnych oczekiwań
9.3.5. Piramida finansowa w postaci wirtualnego pieniądza. Cyberprzestrzeń jako nowy rynek. Niezdolność do sprostania globalnej grze rynkowej przez jej uczestników
9.4. "Ludzki" czynnik kryzysu. Etyka i kryzys. Chciwość
9.4.1. Kryzys kapitalistycznego etosu i jego katastrofalny wymiar ekonomiczny
9.4.2. Chciwość ludzka ("niewidzialna ręka rynku") elementem konstytutywnym kapitalizmu i przyczyną wykształcenia się kryzysu i jego trwałości
9.4.3. Destrukcja pracy i etyki. Konieczność humanizacji rynku
9.5. Demokracja i kryzys
9.5.1. Mechanizmy działania demokracji jako sprzyjające kryzysom
9.5.2. Osłabianie demokracji przez społeczeństwo rynkowe
9.5.3. Osłabienie tradycyjnej demokracji jako źródło i skutek kryzysu gospodarczego. Osłabienie idei postępu
9.5.4. Schyłek tradycyjnej demokracji europejskiej w warunkach globalizacji i europeizacji - stan "interregnum". Demokracja ograniczona
9.6. Kryzys w zakresie normatywnym
9.6.1. Koncepcja cyklicznego rozwoju prawa próbą wyjaśnienia kryzysów prawa
9.6.2. Problem ograniczonych możliwości tradycyjnego modelu prawa państwowego jako mechanizmu regulacji w zglobalizowanym świecie
9.6.3. Kryzys rezultatem niedoskonałości normatywnych i niesprawności instytucji nadzoru. Problem odpowiedzialności przedsiębiorców
9.7. Niektóre filozoficzne spojrzenia na kryzys
9.7.1. Kryzys społeczeństwa w ujęciu teorii krytycznej. Przywrócenie równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego
9.7.2. Ponowoczesność jako wezwanie przeciwko modernistyczno-technicznemu "spustoszeniu duchowemu" ludzi. Odtworzenie sprawności moralnej
9.7.3. Postmodernistyczny duch jako zagrożenie dla liberalnej kapitalistycznej demokracji. Powrót do rozumu
9.7.4. Realizacja dążności empatycznych ludzi jako nowa cywilizacja
9.7.5. Solidarnościowo-globalne rozwiązywanie problemów gospodarek i społeczeństw
9.8. Sens kryzysu. Problemy "naprawcze" i poszukiwania zrównoważeń. Zablokowanie postępu. Problem cywilizacyjny - nowy model dostarczania ludziom energii. Konieczność nadzoru nad neokapitalizmem
9.8.1. Charakter kryzysu - znaczenie dla środków leczniczych (uwagi dodatkowe)
9.8.2. Wyczerpanie warunków postępu. Nowy model dostarczania ludziom energii
9.8.3. Problem pokryzysowego nowego modelu wartości, w tym wyzwolenie nauki
9.8.4. Możliwe skutki pokryzysowej nowej cywilizacji energetycznej i aksjologicznej (uzupełnienie)
10. Problem granic i istoty państwa. Filozofia życia na granicy
10.1. Uwagi ogólne
10.2. Państwo jako byt ograniczony i zmienny. Przełomowy charakter zmian. Włączenie człowieka w przemiany państwowe
10.2.1. Ograniczoność i zmienność państwa
10.2.2. Przełom cywilizacyjny i państwo
10.2.3. Konieczność realności człowieka w nowym państwie
10.3. Rozumienie granic. Przykłady granic. Świadomość granic
10.4. Granica jako przestrzeń napięcia i porozumienia; poszukiwania języka
10.4.1. "Porozumiewanie" przestrzeni na granicy
10.4.2. Przykłady obszarów łączących się na granicy. Filozoficzne propozycje rozwiązywania napięć na granicy. Sens autentycznego języka
10.5. Granica i istota. Konfliktowy charakter przekraczania granic społecznych
10.6. Państwo w sytuacji współczesnych zróżnicowań. Zakres państwa w warunkach cywilizacji informatycznej i rozwoju cyberprzestrzeni
10.7. Granice w warunkach globalizacji neoliberalnej. Globalny ekosystem - państwo i prawo
Zakończenie
Opinie
Powszechnie wyrażana bywa wiedza lub przeczucie, że kończy się pewna epoka, ale bardzo zamglona i rozmazana jest architektura nadchodzącego świata. Targani różnymi niepokojami są ludzie i ich państwa, zagłuszane są refleksje egzystencjalne i rozważania humanistyczne, słabnie obecność w relacjach społecznych tradycyjnych pojęć sprawiedliwości, współpracy, zaufania czy godności. W książce podjąłem kilka zagadnień dotyczących państwa i związanych z nim "kwestii ludzkich". Nawiązują one do doświadczeń przeszłości i tego, co się wykształca na przyszłość, chociaż więcej uwagi poświęcono różnym niedoskonałościom rzeczywistości związanej z państwem. W opracowaniu wykorzystałem treści zawarte w wielu wybranych artykułach czy rozdziałach książek z lat 2001-2014. I właśnie próba opisania różnych zagadnień w perspektywie niedoskonałości państwa jest nicią łączącą, uzasadniającą sięgnięcie po nie. Moim celem było pewne uzupełnienie wielu problemów podjętych zwłaszcza w książce Współczesne państwo w teorii i praktyce, a także w Filozofii i teorii prawa.
Sens opracowania zawarty w tytule Budowanie nowoczesnego polis jest - być może - lepiej wyrażany przez pojęcie "poszukiwanie" i objaśniany przez wizję oswajania nieznanego na granicy światów. Prawdopodobnie w tym uzupełnieniu lepiej uwypukla się zamysł nawiązania do problemu tworzenia nowego polis w ewoluującej swoistej przestrzeni niewyobrażalnych, wszechstronnych i ciągłych przemian (filozofia postępu na granicy światów). Zagadnienie, które przewija się w podjętych w książce obszarach, dotyczy sensów współczesności, których ocena sprawia, że niejednokrotnie pojawia się oznajmienie, że "człowiek przestał być dla życia, a życie dla człowieka". Możliwe, że u podstaw tego namysłu jest przekonanie o "nieludzkim" zdominowaniu świata przez egoizmy rozmaitych sztucznie hodowanych ról człowieka i społeczeństwa. Niniejsze refleksje nad niedoskonałościami miejsc życia ludzi nie są prostą buchalterią, ani formułowaniem katalogu ostrzeżeń, ale raczej próbą przybliżeń do punktów, w których doszło do przekroczenia różnych granic. Świadomość w tym zakresie to polemika z oswajaniem świata tylko dla niektórych. Niniejsza rzecz jest też raczej o "stawaniu się" aniżeli uznaniu wizji płynnej rzeczywistości. Świat zatem ciągle "staje się", dzieje się ?na granicy" i przekracza ją. Można przypuścić, że po uczciwej analizie rzeczywistości (cokolwiek by to oznaczało) i takiej też debacie może zdarzyć się dobry wybór. Być może... Szansa jest, albowiem świat to nie tylko Wall Street ani City, to może być lepsze polis.
Wprowadzenie
Wstęp
1. Trwały sens pierwszej filozofii antycznej
1.1. Uwagi ogólne
1.2. Moment poprzedzający wykształcanie się filozofii
1.3. Przyczyny i "punkt krytyczny" pojawienia się filozoficznego sposobu myślenia
1.4. Zakres zagadnień filozofii przedsokratejskiej
1.5. Przedsokratejskie objaśnienia państwa i prawa
1.6. Inspiracje wczesną filozofią antyczną
2. O ewolucyjnym objaśnieniu natury i kultury człowieka oraz o jego perspektywie
2.1. Wstęp
2.2. Sens koncepcji przystosowania. Wychodzenie człowieka spod rygorów ewolucji
2.3. Konflikt i współpraca jako uniwersalne atrybuty ludzkości. Ewolucyjny sens życia w pokoju
2.4. Podstawa zjawisk społeczno-kulturowych. Ewolucja socjobiologiczna. Zdolność przewidywania istotą inteligencji jednostki
2.5. "Zaraźliwość" uzasadnieniem działania na rzecz moralności. Podtrzymywanie normatywnego klucza moralnego w celu zapewnienia ludziom przetrwania
2.6. Język i inteligencja jako przyczyny rozszerzania postępu moralnego
2.7. Świadomość jako warunek ewolucji kultury ludzkiej
2.8. Współistnienie natury i kultury. Znaczenie kultury "cyfrowej"
2.9. Cywilizacyjne powody ograniczenia aktów przemocy. Państwo i sprawiedliwość
2.10. Ewolucyjna konieczność protekcjonizmu całości
3. Demokracja. Jej wartości i instytucje. Władza (wybrane zagadnienia)
3.1. Wstęp
3.2. Rozumienie demokracji. Napięcia w demokracji (uwagi ogólne)
3.3. Podstawy demokracji. Życzliwość powszechna jako idea kierunkowa demokracji doskonałej. Sens racjonalności
3.3.1. Podstawy demokracji uzasadniające demokrację
3.3.2. Wzór życzliwości powszechnej
3.3.3. Racjonalność i demokracja. Racja dostateczna Kanta i Schopenhauera. Racjonalność sądzenia
3.4. Rozumienie wartości. Demokracja aksjologiczna
3.4.1. Pojmowanie, sens, kształtowanie i porządek wartości
3.4.2. Aksjologiczne podstawy demokracji jako sposobu życia
3.4.3. Koncepcje solidaryzmu społecznego
3.4.4. Solidarnościowy projekt demokracji Edwarda Abramowskiego
3.5. Wartość tolerancji i sens godności. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.5.1. Uwaga ogólna
3.5.2. Znaczenie godności dla rozumienia tolerancji
3.5.3. Pojmowanie tolerancji
3.5.4. Niektóre antyczne źródła tolerancji
3.5.5. Przewaga naturalnej moralności nad agresywną nietolerancją wszelkich idei. Tolerancja jako zasada wizji państwa świeckiego
3.5.6. Oświeceniowa tolerancja jako prawo człowieka i obowiązek państwa
3.5.7. Kultura kompromisu. Życzliwość powszechna fundamentem tolerancji
3.6. Demokracja i wartości neoliberalnego kapitalizmu. Odchodzenie od neoliberalnej aksjologii
3.6.1. Wartości neoliberalizmu i liberalizmu. Utopijność neoliberalizmu
3.6.2. Neoliberalne manipulacje sferą publiczną i jej instytucjami. Problem nauki ekonomii
3.6.3. Demokratyczne przesłanki neoliberalizmu. Skutki neoliberalnej prywatyzacji sfery publicznej. Obywatele jako wykluczeni
3.6.4. Przeniesienie świata neorynków ze sfery celów w sferę narzędzi. Neoliberalna "awaria" w sferze kultury. Odejście od neoliberalnego klucza normatywnego
3.7. Państwo demokratyczne i władza w ujęciu ponowoczesnym
3.7.1. Projekt postmodernistyczny
3.7.2. Siła władzy
3.7.3. Postpolityka
3.8. Lokalność i globalizacja (przestrzeń planetarna i narodowa)
3.9. Tradycyjne założenie demokracji. Rządy większości i mniejszość
3.9.1. Rozumienie demokracji jako systemu "rządów wielu" (większości). Wartości u podstaw ograniczeń (prawa człowieka, moralność)
3.9.2. Mniejszość w demokracji (każdy może być w mniejszości)
3.9.3. Rzeczywistość współczesnej demokracji - rządy mniejszości
3.10. Państwo demokratyczne i jego instytucje
3.10.1. Rozumienie i sens instytucji. Krytyka
3.10.2. Niektóre problemy dotyczące instytucji państwowych w warunkach tzw. postnowoczesności i władzy rynków
3.11. Źródła wpływu na reguły społeczne. Populistyczna i neorynkowa ustawa. Zakwestionowanie sprawiedliwości prawa
3.12. Władza sądowa. Wymiar sprawiedliwości. Prawnicy
3.13. Powszechność sądów obywatela w demokracji. Konieczność odpowiedzialnego człowieka
3.13.1. Uwagi wstępne
3.13.2. Nietzscheańskie żądanie odpowiedzialności człowieka "życia". Autorytet sumienia
3.13.3. Normatywistyczna obrona humanistycznej wizji człowieka. Wartości dystansu, przejrzystości i władzy
3.13.4. Rzeczywistość człowieka względnie wolnego i niepewnego
3.13.5. Zakończenie. Uwaga o postponowoczesnej demokracji
4. Demokracja i gospodarka. Własność
4.1. Zasada wolności gospodarczej. Wolny rynek
4.1.1. Zasada wolności gospodarczej
4.1.2. Wolny rynek
4.2. Państwo, kapitalizm finansowy i gospodarka korporacyjna
4.2.1. Naruszenie równowagi między demokracją i neorynkiem
4.2.2. Państwo jako zakładnik kapitalizmu finansowego
4.2.3. Nieefektywność kapitalizmu finansowego i korporacji
4.2.4. Oligarchiczna globalna finansjera
4.2.5. Destrukcyjna nierównowaga neorynków
4.2.6. Problem kompromisu między wzrostem rynków a sprawami społecznymi
4.2.7. Wada demokratycznej nieciągłości politycznej
4.3. Korporacyjne kolonizowanie państw. De?demokratyzacja. Niezwiązanie neorynków umowami społecznymi i wolnościami człowieka
4.3.1. Korporacyjny proces de-demokratyzacji
4.3.2. Kolonizacja państw przez korporacje
4.3.3. Niezwiązanie nowego kapitalizmu globalnych rynków i globalnych korporacji umową o sprawiedliwości i wolności w państwie
4.3.4. Prywatyzacja funkcji państwa i jej skutek. Sposób "korporacjonizowania" aktywów państwa i wolności jego obywateli
4.4. Społeczna gospodarka rynkowa i jej elementy. Cecha solidarnościowa
4.4.1. Uwagi ogólne
4.4.2. Solidarnościowa cecha społecznej gospodarki
4.4.3. Demokracja, rynek i zakwestionowanie solidarności socjalnej. Wzrost roli rynków
4.5. Spółdzielczość. Przykład etycznej kooperatywy Edwarda Abramowskiego
4.6. Własność i próby jej uzasadnienia
4.6.1. Ogólne rozumienie własności. Spor o źródło jej pochodzenia i skutki
4.6.2. Prawnonaturalne wizje uzasadniające pochodzenie własności
4.6.3. Konwencjonalny charakter własności. Podejście pozytywistyczne
4.6.4. Liberalna wizja własności i jej konserwatywna krytyka
4.6.5. Własność jako rezultat rozwoju historyczno-dziejowego
4.6.7. Państwo i własność. Znaczenie własności publicznej
4.6.8. Publicyzacja i prywatyzacja własności jako istota państwa. Między państwem omnipotentnym i sprywatyzowanym
5. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość w demokracji. Konieczność pokoju (uzasadnienie kantowskie)
5.1. Uwagi wstępne
5.2. Władza a jednostka (bezpieczeństwo albo wolność)
5.2.1. Państwo jako przestrzeń wolności (i praw). Globalne "odprawianie" wolności
5.2.2. Rynek strachu i problem zagrożeń wolności jednostki w demokracji
5.2.3. Państwowe ograniczanie wolności jednostki. Społeczeństwo nadzorowane
5.2.4. Niesprawiedliwe pozbawienie wolności
5.2.5. Wolności i prawa jednostki w granicach państwa
5.3. Władza sprzyjająca niepodleganiu jednostki niczyjemu panowaniu
5.4. Fikcyjność polityczna obywatela w sytuacji władzy neoliberalnych oligarchów
5.5. Konieczność pokoju i prawo gościnności
5.5.1. Kantowska tradycja pokoju i prawa gościnności
5.5.2. Idea wiecznego pokoju. Pokój jako konieczne zadanie rozumu
5.5.3. Kantowska wizja gościnności jako prawa. Inspiracje
5.5.4. Rozwiązywanie problemów światowych za pomocą logiki globalnego myślenia
6. Równowaga, równość i demokracja
6.1. Wstęp. Sens równości
6.2. Problem równowagi w demokracji. Nierównowaga u podstaw problemów społecznych i jednostek. Niedoskonałość mechanizmu ograniczania nierówności
6.3. Równość w warunkach przewagi polityki i arbitralności ustaw
6.4. Równość i demokracja w sytuacji przewagi gospodarki
6.5. Nierówność wywołana problemami światowego rynku pracy. Eksploatacja produktywnych i problem ich docenienia
6.6. Nierówności jako rezultat polityki państw i mechanizmu oligarchizacyjnego
7. Niegodziwości w państwie. Zło
7.1. Uwagi ogólne. Deprawacja człowieka. Źródła zła
7.2. Kłamstwo jako źródło zła. Problem patologicznego kłamania
7.2.1. Problem osłabiania wartości prawdy
7.2.2. Kłamstwo i wiele prawd
7.2.3. Kłamstwo jako mechanizm zdobywania dóbr. Nadużywanie autorytetu nauki
7.2.4. Kłamanie jako objaw braku odwagi i oczekiwania korzyści przez urzędników
7.2.5. Pobłażliwość dla kłamstwa w systemie wymiaru sprawiedliwości
7.3. Zło w debacie intelektualnej. Ludobójstwo jako "problem zła". Niszczenie społecznego humanistycznego kodu normatywnego
7.4. Inne niegodziwości. Plotka, pomówienie w życiu politycznym. Urabianie opinii publicznej
7.5. Nienawiść. Źródła resentymentu. Globalne tworzenie napięć przez nowoczesność
7.6. Zło nihilizmu. Cynizm postnowoczesności
7.7. Nietolerancja. Nietolerancja w stosunku do mniejszości
7.8. Władza niesprawiedliwa i jej milczenie. Racjonalność niemoralna "w złej wierze". Nieprawość i naginanie prawa. Korupcja organów państwa i bezsilność człowieka
7.9. Ideologia i zło. Ekonomizacja życia i neoliberalna rywalizacja. Zagubienie wartości; deprawacja neoliberalna
8. Wolność sprzeciwu jako tworzenie nowoczesnego polis
8.1. Uwagi wstępne
8.1.1. Podstawa wolności oporu. Mity "założycielskie" koncepcji
8.1.2. Legalny opor przeciwko rządzącej większości w demokracji
8.1.3. Demokracja jako podstawa sprzeciwu
8.2. Debata nad prawem do oporu. Przyczyny oporu
8.3. Pojęcia oporu i konfliktu
8.4. Niektóre poglądy dotyczące oporu wobec władzy i prawa. Henry David Thoreau
8.5. Uwarunkowania cywilnego nieposłuszeństwa. Możliwość odmowy posłuszeństwa prawu w wizji Gustawa Radbrucha
8.6. Godność i wolność jako materialne przesłanki oporu. Sprawiedliwość ustawy
8.6.1. Współczesne podejścia do oporu w liberalnej demokracji
8.6.2. Wolność uzasadnieniem oporu. Niesprawiedliwe pozbawianie wolności. Sumienie i poczucie sprawiedliwości jako podstawy oporu
8.6.3. Prawo gwarantem swobody oporu. Ustawa i norma prawna. Konieczność sprawiedliwej ustawy
8.7. Formy oporu w państwie i przeciw prawu
8.7.1. Uwagi ogólne. Formy zbiorowego konfliktu o prawo. Znaczenie parlamentaryzmu
8.7.2. Opozycja w demokracji
8.8. Strajk. Strajk pracowniczy
8.9. Formy indywidualnego legalnego oporu. Skarga konstytucyjna
8.10. Zakończenie. Urynkowienie wolności jednostki jako instytucji oporu
9. Zjawisko kryzysów. Odniesienia do kryzysu z 2007 roku
9.1. Przyczyny, objawy i charakter kryzysu (uwagi ogólne)
9.1.1. Pojmowanie i mechanizm kryzysu
9.1.2. Źródła i symptomy kryzysu finansowo-gospodarczego
9.2. Najczęściej dostrzegane przyczyny i praprzyczyny kryzysu
9.2.1. Główne przyczyny i zjawiska współczesnego kryzysu. Rola rządów. Rewolucja dotycząca nowych usług finansowych. Nacjonalizacja długów prywatnych
9.2.2. Problem interwencjonizmu państwowego na rynku kredytowym i niektóre kryzysowe skutki
9.2.3. Polityczno-rządowe przyczyny i praprzyczyny kryzysu. Nowe fundusze inwestycyjne. XIX-wieczne źródła bankowego pieniądza bez pokrycia
9.3. Neoliberalne cechy kapitalizmu źródłem kryzysu
9.3.1. Cechy neoliberalizmu. Samonaprawa wolnego rynku czy jego samoniszcząca mechanika? Problem ekonomizacji życia
9.3.2. Decyzje w kapitalizmie: chaos i racjonalność. Neoliberalne zarządzanie jako źródło kryzysu. Spekulacja
9.3.3. Ignorancja ludzi i nieskomplikowany paradygmat zarządzania jako źródło kryzysu
9.3.4. Niepewność matematycznych modeli rynkowo-finansowych jako źródło kryzysu finansowego. Problem wizji racjonalnych oczekiwań
9.3.5. Piramida finansowa w postaci wirtualnego pieniądza. Cyberprzestrzeń jako nowy rynek. Niezdolność do sprostania globalnej grze rynkowej przez jej uczestników
9.4. "Ludzki" czynnik kryzysu. Etyka i kryzys. Chciwość
9.4.1. Kryzys kapitalistycznego etosu i jego katastrofalny wymiar ekonomiczny
9.4.2. Chciwość ludzka ("niewidzialna ręka rynku") elementem konstytutywnym kapitalizmu i przyczyną wykształcenia się kryzysu i jego trwałości
9.4.3. Destrukcja pracy i etyki. Konieczność humanizacji rynku
9.5. Demokracja i kryzys
9.5.1. Mechanizmy działania demokracji jako sprzyjające kryzysom
9.5.2. Osłabianie demokracji przez społeczeństwo rynkowe
9.5.3. Osłabienie tradycyjnej demokracji jako źródło i skutek kryzysu gospodarczego. Osłabienie idei postępu
9.5.4. Schyłek tradycyjnej demokracji europejskiej w warunkach globalizacji i europeizacji - stan "interregnum". Demokracja ograniczona
9.6. Kryzys w zakresie normatywnym
9.6.1. Koncepcja cyklicznego rozwoju prawa próbą wyjaśnienia kryzysów prawa
9.6.2. Problem ograniczonych możliwości tradycyjnego modelu prawa państwowego jako mechanizmu regulacji w zglobalizowanym świecie
9.6.3. Kryzys rezultatem niedoskonałości normatywnych i niesprawności instytucji nadzoru. Problem odpowiedzialności przedsiębiorców
9.7. Niektóre filozoficzne spojrzenia na kryzys
9.7.1. Kryzys społeczeństwa w ujęciu teorii krytycznej. Przywrócenie równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego
9.7.2. Ponowoczesność jako wezwanie przeciwko modernistyczno-technicznemu "spustoszeniu duchowemu" ludzi. Odtworzenie sprawności moralnej
9.7.3. Postmodernistyczny duch jako zagrożenie dla liberalnej kapitalistycznej demokracji. Powrót do rozumu
9.7.4. Realizacja dążności empatycznych ludzi jako nowa cywilizacja
9.7.5. Solidarnościowo-globalne rozwiązywanie problemów gospodarek i społeczeństw
9.8. Sens kryzysu. Problemy "naprawcze" i poszukiwania zrównoważeń. Zablokowanie postępu. Problem cywilizacyjny - nowy model dostarczania ludziom energii. Konieczność nadzoru nad neokapitalizmem
9.8.1. Charakter kryzysu - znaczenie dla środków leczniczych (uwagi dodatkowe)
9.8.2. Wyczerpanie warunków postępu. Nowy model dostarczania ludziom energii
9.8.3. Problem pokryzysowego nowego modelu wartości, w tym wyzwolenie nauki
9.8.4. Możliwe skutki pokryzysowej nowej cywilizacji energetycznej i aksjologicznej (uzupełnienie)
10. Problem granic i istoty państwa. Filozofia życia na granicy
10.1. Uwagi ogólne
10.2. Państwo jako byt ograniczony i zmienny. Przełomowy charakter zmian. Włączenie człowieka w przemiany państwowe
10.2.1. Ograniczoność i zmienność państwa
10.2.2. Przełom cywilizacyjny i państwo
10.2.3. Konieczność realności człowieka w nowym państwie
10.3. Rozumienie granic. Przykłady granic. Świadomość granic
10.4. Granica jako przestrzeń napięcia i porozumienia; poszukiwania języka
10.4.1. "Porozumiewanie" przestrzeni na granicy
10.4.2. Przykłady obszarów łączących się na granicy. Filozoficzne propozycje rozwiązywania napięć na granicy. Sens autentycznego języka
10.5. Granica i istota. Konfliktowy charakter przekraczania granic społecznych
10.6. Państwo w sytuacji współczesnych zróżnicowań. Zakres państwa w warunkach cywilizacji informatycznej i rozwoju cyberprzestrzeni
10.7. Granice w warunkach globalizacji neoliberalnej. Globalny ekosystem - państwo i prawo
Zakończenie
