BEZPIECZEŃSTWO RYNKU USŁUG FINANSOWYCH Perspektywa Unii Europejskiej

Rynek usług finansowych obejmuje trzy główne segmenty: bankowość, ubezpieczenia oraz inwestycje. Obserwowana od dwóch dekad rosnąca integracja transgraniczna i międzysektorowa przyczyniła się do narastania rozdźwięku pomiędzy sytuacją na rynku usług finansowych a mechanizmami zapewniania jego bezpieczeństwa. Utrzymywanie takiego stanu rzeczy jest niepożądane, zwłaszcza dla krajów transformujących swoją gospodarkę. W niniejszej publikacji bezpieczeństwo rynku usług finansowych jest postrzegane z perspektywy władzy publicznej, instytucji sieci bezpieczeństwa finansowego, a także klientów pośredników finansowych. Pogłębiona analiza status quo pozwoliła na wskazanie luk w mechanizmach kształtujących bezpieczeństwo rynku usług finansowych oraz sformułowanie propozycji możliwych rozwiązań w tym zakresie. Analiza jest prowadzona w odniesieniu do rynku polskiego (lokalnego), rynku Unii Europejskiej, a także - w wybranych aspektach - rynku globalnego.

Celem niniejszej publikacji jest zaproponowanie rozwiązań w zakresie ukształtowania systemów bezpieczeństwa na szczeblu lokalnym (na przykładzie Polski), regionalnym (na przykładzie krajów Unii Europejskiej) i globalnym rynku usług finansowych. Wymaga to wprowadzenia definicji wielu pojęć i wskazania współzależności, a także przeprowadzenia oceny status quo, ze wskazaniem występujących luk. Tematyka bezpieczeństwa rynku usług finansowych jest ważna zarówno dla decydentów gospodarczych i politycznych, jak i dla uczestników rynku. Wszyscy zainteresowani przypominają sobie najczęściej o problemie bezpieczeństwa w sytuacji, gdy na rynku zaczyna się dziać coś niepożądanego. Okresy spokoju nie służą zazwyczaj podejmowaniu zdecydowanych działań i wprowadzaniu zmian, chociaż jest to najlepszy okres na ich wypracowywanie i wdrażanie.

Ze względu na różnorodność i wielość czynników determinujących bezpieczeństwo rynku usług finansowych ściśle określony zostanie (patrz punkt 1.4) obiekt i zakres badań ujętych w niniejszej publikacji.

Rozważaniom będzie towarzyszyła hipoteza, że aktualne rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa rynku usług finansowych nie są adekwatne do skali potencjalnych zagrożeń, płynących z integracji międzysektorowej i transgranicznej. Obecne rozwiązania mają w zdecydowanej większości charakter sektorowy i krajowy (lokalny), co nie zapewnia odpowiednich instrumentów kształtowania bezpieczeństwa zarówno z perspektywy systemowej, jak i z perspektywy poszczególnych instytucji. Sytuacja taka jest niepożądana z punktu widzenia rynków krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które są zdominowane przez kapitał zagraniczny. Z jednej strony jego obecność może być postrzegana jako czynnik gwarantujący bezpieczeństwo, ale z drugiej strony stanowi istotny kanał, którym może przenieść się efekt zarażania (contagion effect). Brak adekwatnych rozwiązań jest także ważny w przypadku nieklasycznych (głownie zintegrowanych) produktów finansowych6, które coraz częściej są oferowane na rynku i dostępne szerokiemu gronu odbiorców.

Publikacja składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale 1 przedstawiono najważniejsze definicje, stanowiące podstawę rozważań prowadzonych w dalszej części pracy, ze szczególnym uwzględnieniem definicji bezpieczeństwa rynku usług finansowych z perspektywy różnych interesariuszy. Określono także obiekt i zakres badań.

Rozdział 2 przedstawia współczesny rynek usług finansowych, przy czym wiele uwagi poświęcono skali oraz konsekwencji integracji transgranicznej i międzysektorowej. Praca koncentruje się na rynku polskim (lokalnym) i rynku unijnym (regionalnym), z którym nasz rynek krajowy jest silnie powiązany. Takie ujęcie pozwala na uchwycenie specyfiki rynku polskiego, który wydaje się dobrym przedstawicielem rynków Europy Środkowej i Wschodniej, oraz umiejscowienie go na tle rynku unijnego, który zgodnie z założeniami strategicznymi ma być rynkiem dobrze zintegrowanym w sensie transgranicznym. Jednocześnie pozwala to na wyeksponowanie specyficznych potrzeb i zagrożeń, jakie wynikają z silnych powiązań z rynkiem unijnym. Jak wspomniano, w Polsce, podobnie jak w innych nowych krajach członkowskich UE, dominującą rolę w strukturze własności pośredników finansowych odgrywa kapitał zagraniczny. Tym samym obawy i zagrożenia postrzegane z perspektywy krajów Europy Środkowej i Wschodniej są odmienne od spojrzenia krajów wysoko rozwiniętych, dla których nieadekwatność rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa jest mniej odczuwalna. Ponadto w rozdziale 2 odniesiono się do powiązań z rynkiem globalnym i możliwości wystąpienia efektu zarażania, aczkolwiek tej grupie zagadnień poświęcono zdecydowanie mniej uwagi.

Rozdział 3 odnosi się do bezpieczeństwa z perspektywy władzy publicznej i wybranych instytucji sieci bezpieczeństwa (instytucji nadzorczych i zapewniających antyupadłościową ochronę klientów korzystających z usług finansowych). Dużą wagę przywiązano do kompletności regulacji ostrożnościowych, zwłaszcza rozwiązań w zakresie wypłacalności, a także adekwatności obecnych rozwiązań instytucjonalno-prawnych do specyfiki zintegrowanego rynku usług finansowych. W tym rozdziale starano się przedstawić najważniejsze wątki związane z kształtowaniem bezpieczeństwa systemowego. Do prezentacji wybrano te z nich, które są kluczowe dla postawionej hipotezy badawczej.

Rozdział 4 dotyczy kwestii bezpieczeństwa z perspektywy klientów korzystających z usług finansowych. Zwrócono w nim uwagę na wymagania dotyczące przejrzystości w relacjach pośrednik finansowy - klient, ochronę antyupadłościową, a także dostępność i możliwości korzystania z usług finansowych. Nasze zainteresowania dotyczą głownie aktywów klientów indywidualnych7, jedynie z nielicznymi odniesieniami do zaciąganych przez nich zobowiązań. We współczesnej gospodarce rynkowej korzystanie przez gospodarstwa domowe przynajmniej z podstawowych usług bankowych należy uznać za jeden z ważnych przejawów udziału w życiu społecznym i gospodarczym.

W rozdziale 5 podjęto próbę zaproponowania rozwiązań w zakresie systemów bezpieczeństwa na szczeblu lokalnym, regionalnym (unijnym) i globalnym, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki rynku polskiego. Pracę kończy podsumowanie i wnioski.

Wstęp

1. Kluczowe definicje, obiekt i zakres badań

1.1. Definicja usług finansowych i rynku usług finansowych

1.2. Definicja bezpieczeństwa rynku usług finansowych

1.3. Definicja bezpieczeństwa rynku usług finansowych z perspektywy różnych grup interesariuszy

1.4. Obiekt i zakres badań

2. Współczesny rynek usług finansowych

2.1. Wprowadzenie

2.2. Podmioty działające na rynku usług finansowych

2.2.1. Konglomeraty finansowe i grupy kapitałowe

2.2.2. Charakterystyka pośredników finansowych działających w strukturach konglomeratów finansowych i grup kapitałowych

2.3. Zintegrowane usługi (produkty) finansowe

2.4. Charakterystyka rynku usług finansowych

2.4.1. Rynek lokalny

2.4.2. Rynek regionalny

2.4.2.1. Charakterystyka rynku regionalnego

2.4.2.2. Integracja transgraniczna

2.4.3. Rynek globalny

2.5. Efekt zarażania

3. Bezpieczeństwo z perspektywy władzy publicznej i instytucji sieci bezpieczeństwa finansowego

3.1. Wprowadzenie

3.2. Rola władzy publicznej w kształtowaniu i przywracaniu bezpieczeństwa

3.3. Instytucje nadzorcze

3.3.1. Instytucje nadzorcze a integracja międzysektorowa

3.3.2. Instytucje nadzorcze a integracja transgraniczna

3.3.3. Kompletność regulacji ostrożnościowych

3.4. Instytucje chroniące interesy klienta

4. Bezpieczeństwo z perspektywy klientów pośredników finansowych

4.1. Wprowadzenie

4.2. Przejrzystość usług finansowych

4.3. Ochrona antyupadłościowa

4.4. Dostępność usług finansowych

5. Systemy bezpieczeństwa rynku usług finansowych

5.1. System bezpieczeństwa na szczeblu lokalnym

5.2. System bezpieczeństwa na szczeblu regionalnym

5.3. System bezpieczeństwa na szczeblu globalnym

Podsumowanie i wnioski

Bibliografia