Istnienie człowieka nie jest możliwe bez korzystania z energii. Jest ona niezbędna do wytwarzania wszystkich dóbr i usług niezbędnych do życia. Z tego też względu zapewnienie dostępu do energii ma kluczowe znaczenie dla gospodarek poszczególnych krajów.
Świadomość roli energii w gospodarce znajduje odzwierciedlenie w naukach ekonomicznych. Przedmiotem szczegółowych rozważań obecnych w literaturze ekonomicznej od wielu lat jest m.in. energochłonność wzrostu gospodarczego, cenowa elastyczność popytu na energię oraz liberalizacja rynku paliw. W ostatnich dziesięcioleciach, zwłaszcza na skutek wystąpienia tzw. kryzysów energetycznych, lista takich zagadnień uległa poszerzeniu o kwestię bezpieczeństwa energetycznego.
Pojęcie to jest w literaturze rozmaicie interpretowane. Wśród najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy wymienić można interdyscyplinarność zjawiska, jego ewolucję w czasie, rodzaj badanego rynku energii czy też poziom rozwoju gospodarczego państwa. Przekłada się to jednocześnie na różny sposób jego definiowania. W ciągu zaledwie 13 lat (2001-2014) powstały 104 opracowania na temat bezpieczeństwa energetycznego, w których pojawiły się 83 różne definicje tego zjawiska (Ang, Choong i Ng 2015).
W niniejszej pracy wykorzystano definicję bezpieczeństwa energetycznego opracowaną przez Międzynarodową Agencję Energetyczną, która nawiązuje do kwestii ciągłości dostaw paliw. Celem rozważań stało się w związku z tym przedstawienie bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia zarówno importera, jak i eksportera energii.
Przedmiotem badań jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego, na którym w XXI wieku zaobserwowano przerwy w ciągłości dostaw tego surowca. Przykładem może być tzw. kryzys gazowy z 2009 roku, spowodowany wstrzymaniem dostaw gazu ziemnego przez terytorium Ukrainy, w efekcie którego część krajów europejskich, w tym również zlokalizowane na ich terenie zakłady przemysłowe, straciły dostęp do tego źródła energii. Rosnąca rola gazu ziemnego w światowej gospodarce i geograficzna koncentracja jego wydobycia sprawia, że kwestia bezpieczeństwa energetycznego na międzynarodowym rynku gazu ziemnego nabiera szczególnego znaczenia.
W toku rozważań wykorzystano krytyczny przegląd literatury przedmiotu z uwzględnieniem analizy i syntezy logicznej. W tym celu posłużono się materiałami i bazami danych uznanych ośrodków naukowo-badawczych z całego świata i organizacji międzynarodowych (takich jak m.in. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW), w szczególności tych wyspecjalizowanych w analizie międzynarodowych rynków energii (jak m.in. Międzynarodowa Agencja Energetyczna - MAE).
Niniejsza książka stanowi uzupełnienie literatury na temat zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Punktem wyjścia jest w szczególności bezpieczeństwo energetyczne postrzegane z perspektyw nauk ekonomicznych, a dokładniej ekonomii międzynarodowej. Zastosowane podejście uwzględnia analizę zjawiska na gruncie teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych. Bierze się przy tym pod uwagę te koncepcje, które bezpośrednio opisują sytuację krajów będących producentami, eksporterami czy też importerami energii. Stanowi to pewne novum, gdyż większość prac dotyczących bezpieczeństwa energetycznego koncentruje się na podejściu interdyscyplinarnym lub wyłącznie politologicznym bądź technicznym. Niewielu autorów podejmujących tę problematykę na gruncie ekonomicznym skupia się głównie na podejściu makroekonomicznym, polegającym na analizie zmian PKB wskutek wahań cen surowców energetycznych.
Praca składa się z trzech rozdziałów opatrzonych dodatkowym wprowadzeniem i zakończeniem. Opracowanie otwiera część teoretyczna, poświęcona analizie istoty zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Pierwszy rozdział rozpoczyna się od przedstawienia genezy pojęcia oraz związanych z nim problemów definicyjnych. W tej części zaprezentowano też ewolucję zjawiska bezpieczeństwa energetycznego od lat 70. XX wieku. Pierwszy rozdział stanowi jednocześnie próbę syntetycznego podejścia do kwestii definicyjnych z uwagi na różnorodność prac naukowych z tego zakresu. W tej części pracy przedstawiono również sposób postrzegania bezpieczeństwa energetycznego z perspektywy eksportera i importera energii. Temu rozróżnieniu towarzyszy dodatkowo syntetyczna prezentacja miar stosowanych w estymacji bezpieczeństwa energetycznego.
Przedmiotem badań przedstawionych w rozdziale drugim jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego. W zaprezentowanych tu rozważaniach uwzględniono takie czynniki jak podaż, popyt, ceny i obroty gazem ziemnym na świecie, a także organizacja międzynarodowego rynku tego surowca. Podaż gazu ziemnego opisano na podstawie analizy światowych zasobów tego surowca oraz jego wydobycia. Uwzględniono przy tym również zasoby gazu niekonwencjonalnego . Popyt na gaz ziemny zdefiniowano natomiast w kontekście jego światowego zużycia. Z kolei ceny gazu ziemnego opisano na podstawie analizy ich zmian w wybranych punktach referencyjnych na świecie (tzw. hubach). Handel gazem ziemnym w skali światowej przedstawiono zaś w świetle badań dotyczących zróżnicowanych metod jego transportu. W tym celu zaprezentowano obroty na rynku gazu dostarczanego zarówno rurociągami, jak i tankowcami LNG. Rozdział zamyka część poświęcona organizacji globalnego rynku gazu ziemnego. Szczególnie istotny wydaje się pod tym względem opis organizacji zrzeszającej eksporterów gazu ziemnego, która funkcjonuje podobnie jak kartel OPEC (ang. Organisation of the Petroleum Exporting Countries). W rozdziale tym wykorzystano możliwie najnowsze dane statystyczne (dostępne w momencie pisania książki).
Opracowanie zamyka rozdział trzeci, poświęcony analizie czynników decydujących o bezpieczeństwie energetycznym. Zostały one podzielone na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje determinanty wolumenu gazu ziemnego będącego przedmiotem wymiany międzynarodowej, druga zaś - uwarunkowania dotyczące cen surowca na rynkach międzynarodowych. Wśród czynników oddziałujących na ilość surowca na rynku opisano bazę surowcową i infrastrukturalną, pozacenowe warunki kontraktowe oraz regionalną integrację energetyczną, natomiast w grupie czynników wpływających na cenę gazu ziemnego na świecie - formuły cenowe w kontraktach handlowych, subsydia energetyczne oraz państwowe fundusze majątkowe. Tam, gdzie było to możliwe, poszczególne czynniki analizowano z perspektywy importera i eksportera energii.
W pracy używa się zamiennie terminów surowiec i paliwo w celu określenia pierwotnych źródeł energii jakimi są: węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, energia atomowa czy odnawialne źródła energii. Przez pojęcie energii wtórnej rozumie się głównie energię elektryczną, mając jednak świadomość, że do tej kategorii zalicza się też energię cieplną. Z kolei określenie "elektryczność" stosuje się zamiennie z pojęciem energii elektrycznej. Natomiast przez węglowodory rozumie się, o ile nie wskazano w tekście inaczej, konwencjonalne zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego. W miejscach, w których jest mowa o zasobach innych niż konwencjonalne, posłużono się w celu sprecyzowania przymiotnikiem "niekonwencjonalne".
Książka stanowi efekt badań nad problematyką bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia ekonomii międzynarodowej. Wyrazy podziękowania za pomoc w jej przygotowaniu kieruję przede wszystkim do prof. dra hab. Adama Budnikowskiego. Dodatkowe, cenne wskazówki otrzymałam od dr hab. Grażyny Wojtkowskiej-Łodej prof. SGH oraz prof. dra hab. Kazimierza Starzyka, recenzującego pracę. Pani Patrycji Czarneckiej dziękuję za poprawki redakcyjne.
Serdecznie dziękuję również moim najbliższym, których wsparcie było nieocenione w toku pracy nad książką.
[[[separator]]]
Wprowadzenie
1. Istota bezpieczeństwa energetycznego
1.1. Ewolucja pojęcia bezpieczeństwa energetycznego
1.2. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w imporcie paliw
1.3. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w eksporcie paliw
2. Międzynarodowy rynek gazu ziemnego
2.1. Podaż gazu ziemnego na świecie
2.2. Popyt i ceny gazu ziemnego na świecie
2.3. Światowy handel gazem ziemnym
2.4. Organizacja globalnego rynku gazu ziemnego
3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo energetyczne na międzynarodowym rynku gazu ziemnego
3.1. Uwarunkowania dotyczące wielkości obrotów gazem ziemnym
3.1.1. Baza surowcowa i infrastrukturalna
3.1.2. Pozacenowe warunki kontraktowe
3.1.3. Integracja energetyczna
3.2. Uwarunkowania dotyczące cen gazu ziemnego
3.2.1. Cenowe warunki kontraktowe
3.2.2. Subsydia energetyczne
3.2.3. Państwowe fundusze majątkowe
Zakończenie
Bibliografia
Załącznik
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Summary and conclusions
Opis
Wstęp
Istnienie człowieka nie jest możliwe bez korzystania z energii. Jest ona niezbędna do wytwarzania wszystkich dóbr i usług niezbędnych do życia. Z tego też względu zapewnienie dostępu do energii ma kluczowe znaczenie dla gospodarek poszczególnych krajów.
Świadomość roli energii w gospodarce znajduje odzwierciedlenie w naukach ekonomicznych. Przedmiotem szczegółowych rozważań obecnych w literaturze ekonomicznej od wielu lat jest m.in. energochłonność wzrostu gospodarczego, cenowa elastyczność popytu na energię oraz liberalizacja rynku paliw. W ostatnich dziesięcioleciach, zwłaszcza na skutek wystąpienia tzw. kryzysów energetycznych, lista takich zagadnień uległa poszerzeniu o kwestię bezpieczeństwa energetycznego.
Pojęcie to jest w literaturze rozmaicie interpretowane. Wśród najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy wymienić można interdyscyplinarność zjawiska, jego ewolucję w czasie, rodzaj badanego rynku energii czy też poziom rozwoju gospodarczego państwa. Przekłada się to jednocześnie na różny sposób jego definiowania. W ciągu zaledwie 13 lat (2001-2014) powstały 104 opracowania na temat bezpieczeństwa energetycznego, w których pojawiły się 83 różne definicje tego zjawiska (Ang, Choong i Ng 2015).
W niniejszej pracy wykorzystano definicję bezpieczeństwa energetycznego opracowaną przez Międzynarodową Agencję Energetyczną, która nawiązuje do kwestii ciągłości dostaw paliw. Celem rozważań stało się w związku z tym przedstawienie bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia zarówno importera, jak i eksportera energii.
Przedmiotem badań jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego, na którym w XXI wieku zaobserwowano przerwy w ciągłości dostaw tego surowca. Przykładem może być tzw. kryzys gazowy z 2009 roku, spowodowany wstrzymaniem dostaw gazu ziemnego przez terytorium Ukrainy, w efekcie którego część krajów europejskich, w tym również zlokalizowane na ich terenie zakłady przemysłowe, straciły dostęp do tego źródła energii. Rosnąca rola gazu ziemnego w światowej gospodarce i geograficzna koncentracja jego wydobycia sprawia, że kwestia bezpieczeństwa energetycznego na międzynarodowym rynku gazu ziemnego nabiera szczególnego znaczenia.
W toku rozważań wykorzystano krytyczny przegląd literatury przedmiotu z uwzględnieniem analizy i syntezy logicznej. W tym celu posłużono się materiałami i bazami danych uznanych ośrodków naukowo-badawczych z całego świata i organizacji międzynarodowych (takich jak m.in. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW), w szczególności tych wyspecjalizowanych w analizie międzynarodowych rynków energii (jak m.in. Międzynarodowa Agencja Energetyczna - MAE).
Niniejsza książka stanowi uzupełnienie literatury na temat zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Punktem wyjścia jest w szczególności bezpieczeństwo energetyczne postrzegane z perspektyw nauk ekonomicznych, a dokładniej ekonomii międzynarodowej. Zastosowane podejście uwzględnia analizę zjawiska na gruncie teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych. Bierze się przy tym pod uwagę te koncepcje, które bezpośrednio opisują sytuację krajów będących producentami, eksporterami czy też importerami energii. Stanowi to pewne novum, gdyż większość prac dotyczących bezpieczeństwa energetycznego koncentruje się na podejściu interdyscyplinarnym lub wyłącznie politologicznym bądź technicznym. Niewielu autorów podejmujących tę problematykę na gruncie ekonomicznym skupia się głównie na podejściu makroekonomicznym, polegającym na analizie zmian PKB wskutek wahań cen surowców energetycznych.
Praca składa się z trzech rozdziałów opatrzonych dodatkowym wprowadzeniem i zakończeniem. Opracowanie otwiera część teoretyczna, poświęcona analizie istoty zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Pierwszy rozdział rozpoczyna się od przedstawienia genezy pojęcia oraz związanych z nim problemów definicyjnych. W tej części zaprezentowano też ewolucję zjawiska bezpieczeństwa energetycznego od lat 70. XX wieku. Pierwszy rozdział stanowi jednocześnie próbę syntetycznego podejścia do kwestii definicyjnych z uwagi na różnorodność prac naukowych z tego zakresu. W tej części pracy przedstawiono również sposób postrzegania bezpieczeństwa energetycznego z perspektywy eksportera i importera energii. Temu rozróżnieniu towarzyszy dodatkowo syntetyczna prezentacja miar stosowanych w estymacji bezpieczeństwa energetycznego.
Przedmiotem badań przedstawionych w rozdziale drugim jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego. W zaprezentowanych tu rozważaniach uwzględniono takie czynniki jak podaż, popyt, ceny i obroty gazem ziemnym na świecie, a także organizacja międzynarodowego rynku tego surowca. Podaż gazu ziemnego opisano na podstawie analizy światowych zasobów tego surowca oraz jego wydobycia. Uwzględniono przy tym również zasoby gazu niekonwencjonalnego . Popyt na gaz ziemny zdefiniowano natomiast w kontekście jego światowego zużycia. Z kolei ceny gazu ziemnego opisano na podstawie analizy ich zmian w wybranych punktach referencyjnych na świecie (tzw. hubach). Handel gazem ziemnym w skali światowej przedstawiono zaś w świetle badań dotyczących zróżnicowanych metod jego transportu. W tym celu zaprezentowano obroty na rynku gazu dostarczanego zarówno rurociągami, jak i tankowcami LNG. Rozdział zamyka część poświęcona organizacji globalnego rynku gazu ziemnego. Szczególnie istotny wydaje się pod tym względem opis organizacji zrzeszającej eksporterów gazu ziemnego, która funkcjonuje podobnie jak kartel OPEC (ang. Organisation of the Petroleum Exporting Countries). W rozdziale tym wykorzystano możliwie najnowsze dane statystyczne (dostępne w momencie pisania książki).
Opracowanie zamyka rozdział trzeci, poświęcony analizie czynników decydujących o bezpieczeństwie energetycznym. Zostały one podzielone na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje determinanty wolumenu gazu ziemnego będącego przedmiotem wymiany międzynarodowej, druga zaś - uwarunkowania dotyczące cen surowca na rynkach międzynarodowych. Wśród czynników oddziałujących na ilość surowca na rynku opisano bazę surowcową i infrastrukturalną, pozacenowe warunki kontraktowe oraz regionalną integrację energetyczną, natomiast w grupie czynników wpływających na cenę gazu ziemnego na świecie - formuły cenowe w kontraktach handlowych, subsydia energetyczne oraz państwowe fundusze majątkowe. Tam, gdzie było to możliwe, poszczególne czynniki analizowano z perspektywy importera i eksportera energii.
W pracy używa się zamiennie terminów surowiec i paliwo w celu określenia pierwotnych źródeł energii jakimi są: węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, energia atomowa czy odnawialne źródła energii. Przez pojęcie energii wtórnej rozumie się głównie energię elektryczną, mając jednak świadomość, że do tej kategorii zalicza się też energię cieplną. Z kolei określenie "elektryczność" stosuje się zamiennie z pojęciem energii elektrycznej. Natomiast przez węglowodory rozumie się, o ile nie wskazano w tekście inaczej, konwencjonalne zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego. W miejscach, w których jest mowa o zasobach innych niż konwencjonalne, posłużono się w celu sprecyzowania przymiotnikiem "niekonwencjonalne".
Książka stanowi efekt badań nad problematyką bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia ekonomii międzynarodowej. Wyrazy podziękowania za pomoc w jej przygotowaniu kieruję przede wszystkim do prof. dra hab. Adama Budnikowskiego. Dodatkowe, cenne wskazówki otrzymałam od dr hab. Grażyny Wojtkowskiej-Łodej prof. SGH oraz prof. dra hab. Kazimierza Starzyka, recenzującego pracę. Pani Patrycji Czarneckiej dziękuję za poprawki redakcyjne.
Serdecznie dziękuję również moim najbliższym, których wsparcie było nieocenione w toku pracy nad książką.
Spis treści
Wprowadzenie
1. Istota bezpieczeństwa energetycznego
1.1. Ewolucja pojęcia bezpieczeństwa energetycznego
1.2. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w imporcie paliw
1.3. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w eksporcie paliw
2. Międzynarodowy rynek gazu ziemnego
2.1. Podaż gazu ziemnego na świecie
2.2. Popyt i ceny gazu ziemnego na świecie
2.3. Światowy handel gazem ziemnym
2.4. Organizacja globalnego rynku gazu ziemnego
3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo energetyczne na międzynarodowym rynku gazu ziemnego
3.1. Uwarunkowania dotyczące wielkości obrotów gazem ziemnym
3.1.1. Baza surowcowa i infrastrukturalna
3.1.2. Pozacenowe warunki kontraktowe
3.1.3. Integracja energetyczna
3.2. Uwarunkowania dotyczące cen gazu ziemnego
3.2.1. Cenowe warunki kontraktowe
3.2.2. Subsydia energetyczne
3.2.3. Państwowe fundusze majątkowe
Zakończenie
Bibliografia
Załącznik
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Summary and conclusions
Opinie
Istnienie człowieka nie jest możliwe bez korzystania z energii. Jest ona niezbędna do wytwarzania wszystkich dóbr i usług niezbędnych do życia. Z tego też względu zapewnienie dostępu do energii ma kluczowe znaczenie dla gospodarek poszczególnych krajów.
Świadomość roli energii w gospodarce znajduje odzwierciedlenie w naukach ekonomicznych. Przedmiotem szczegółowych rozważań obecnych w literaturze ekonomicznej od wielu lat jest m.in. energochłonność wzrostu gospodarczego, cenowa elastyczność popytu na energię oraz liberalizacja rynku paliw. W ostatnich dziesięcioleciach, zwłaszcza na skutek wystąpienia tzw. kryzysów energetycznych, lista takich zagadnień uległa poszerzeniu o kwestię bezpieczeństwa energetycznego.
Pojęcie to jest w literaturze rozmaicie interpretowane. Wśród najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy wymienić można interdyscyplinarność zjawiska, jego ewolucję w czasie, rodzaj badanego rynku energii czy też poziom rozwoju gospodarczego państwa. Przekłada się to jednocześnie na różny sposób jego definiowania. W ciągu zaledwie 13 lat (2001-2014) powstały 104 opracowania na temat bezpieczeństwa energetycznego, w których pojawiły się 83 różne definicje tego zjawiska (Ang, Choong i Ng 2015).
W niniejszej pracy wykorzystano definicję bezpieczeństwa energetycznego opracowaną przez Międzynarodową Agencję Energetyczną, która nawiązuje do kwestii ciągłości dostaw paliw. Celem rozważań stało się w związku z tym przedstawienie bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia zarówno importera, jak i eksportera energii.
Przedmiotem badań jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego, na którym w XXI wieku zaobserwowano przerwy w ciągłości dostaw tego surowca. Przykładem może być tzw. kryzys gazowy z 2009 roku, spowodowany wstrzymaniem dostaw gazu ziemnego przez terytorium Ukrainy, w efekcie którego część krajów europejskich, w tym również zlokalizowane na ich terenie zakłady przemysłowe, straciły dostęp do tego źródła energii. Rosnąca rola gazu ziemnego w światowej gospodarce i geograficzna koncentracja jego wydobycia sprawia, że kwestia bezpieczeństwa energetycznego na międzynarodowym rynku gazu ziemnego nabiera szczególnego znaczenia.
W toku rozważań wykorzystano krytyczny przegląd literatury przedmiotu z uwzględnieniem analizy i syntezy logicznej. W tym celu posłużono się materiałami i bazami danych uznanych ośrodków naukowo-badawczych z całego świata i organizacji międzynarodowych (takich jak m.in. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW), w szczególności tych wyspecjalizowanych w analizie międzynarodowych rynków energii (jak m.in. Międzynarodowa Agencja Energetyczna - MAE).
Niniejsza książka stanowi uzupełnienie literatury na temat zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Punktem wyjścia jest w szczególności bezpieczeństwo energetyczne postrzegane z perspektyw nauk ekonomicznych, a dokładniej ekonomii międzynarodowej. Zastosowane podejście uwzględnia analizę zjawiska na gruncie teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych. Bierze się przy tym pod uwagę te koncepcje, które bezpośrednio opisują sytuację krajów będących producentami, eksporterami czy też importerami energii. Stanowi to pewne novum, gdyż większość prac dotyczących bezpieczeństwa energetycznego koncentruje się na podejściu interdyscyplinarnym lub wyłącznie politologicznym bądź technicznym. Niewielu autorów podejmujących tę problematykę na gruncie ekonomicznym skupia się głównie na podejściu makroekonomicznym, polegającym na analizie zmian PKB wskutek wahań cen surowców energetycznych.
Praca składa się z trzech rozdziałów opatrzonych dodatkowym wprowadzeniem i zakończeniem. Opracowanie otwiera część teoretyczna, poświęcona analizie istoty zjawiska bezpieczeństwa energetycznego. Pierwszy rozdział rozpoczyna się od przedstawienia genezy pojęcia oraz związanych z nim problemów definicyjnych. W tej części zaprezentowano też ewolucję zjawiska bezpieczeństwa energetycznego od lat 70. XX wieku. Pierwszy rozdział stanowi jednocześnie próbę syntetycznego podejścia do kwestii definicyjnych z uwagi na różnorodność prac naukowych z tego zakresu. W tej części pracy przedstawiono również sposób postrzegania bezpieczeństwa energetycznego z perspektywy eksportera i importera energii. Temu rozróżnieniu towarzyszy dodatkowo syntetyczna prezentacja miar stosowanych w estymacji bezpieczeństwa energetycznego.
Przedmiotem badań przedstawionych w rozdziale drugim jest międzynarodowy rynek gazu ziemnego. W zaprezentowanych tu rozważaniach uwzględniono takie czynniki jak podaż, popyt, ceny i obroty gazem ziemnym na świecie, a także organizacja międzynarodowego rynku tego surowca. Podaż gazu ziemnego opisano na podstawie analizy światowych zasobów tego surowca oraz jego wydobycia. Uwzględniono przy tym również zasoby gazu niekonwencjonalnego . Popyt na gaz ziemny zdefiniowano natomiast w kontekście jego światowego zużycia. Z kolei ceny gazu ziemnego opisano na podstawie analizy ich zmian w wybranych punktach referencyjnych na świecie (tzw. hubach). Handel gazem ziemnym w skali światowej przedstawiono zaś w świetle badań dotyczących zróżnicowanych metod jego transportu. W tym celu zaprezentowano obroty na rynku gazu dostarczanego zarówno rurociągami, jak i tankowcami LNG. Rozdział zamyka część poświęcona organizacji globalnego rynku gazu ziemnego. Szczególnie istotny wydaje się pod tym względem opis organizacji zrzeszającej eksporterów gazu ziemnego, która funkcjonuje podobnie jak kartel OPEC (ang. Organisation of the Petroleum Exporting Countries). W rozdziale tym wykorzystano możliwie najnowsze dane statystyczne (dostępne w momencie pisania książki).
Opracowanie zamyka rozdział trzeci, poświęcony analizie czynników decydujących o bezpieczeństwie energetycznym. Zostały one podzielone na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje determinanty wolumenu gazu ziemnego będącego przedmiotem wymiany międzynarodowej, druga zaś - uwarunkowania dotyczące cen surowca na rynkach międzynarodowych. Wśród czynników oddziałujących na ilość surowca na rynku opisano bazę surowcową i infrastrukturalną, pozacenowe warunki kontraktowe oraz regionalną integrację energetyczną, natomiast w grupie czynników wpływających na cenę gazu ziemnego na świecie - formuły cenowe w kontraktach handlowych, subsydia energetyczne oraz państwowe fundusze majątkowe. Tam, gdzie było to możliwe, poszczególne czynniki analizowano z perspektywy importera i eksportera energii.
W pracy używa się zamiennie terminów surowiec i paliwo w celu określenia pierwotnych źródeł energii jakimi są: węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny, energia atomowa czy odnawialne źródła energii. Przez pojęcie energii wtórnej rozumie się głównie energię elektryczną, mając jednak świadomość, że do tej kategorii zalicza się też energię cieplną. Z kolei określenie "elektryczność" stosuje się zamiennie z pojęciem energii elektrycznej. Natomiast przez węglowodory rozumie się, o ile nie wskazano w tekście inaczej, konwencjonalne zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego. W miejscach, w których jest mowa o zasobach innych niż konwencjonalne, posłużono się w celu sprecyzowania przymiotnikiem "niekonwencjonalne".
Książka stanowi efekt badań nad problematyką bezpieczeństwa energetycznego z punktu widzenia ekonomii międzynarodowej. Wyrazy podziękowania za pomoc w jej przygotowaniu kieruję przede wszystkim do prof. dra hab. Adama Budnikowskiego. Dodatkowe, cenne wskazówki otrzymałam od dr hab. Grażyny Wojtkowskiej-Łodej prof. SGH oraz prof. dra hab. Kazimierza Starzyka, recenzującego pracę. Pani Patrycji Czarneckiej dziękuję za poprawki redakcyjne.
Serdecznie dziękuję również moim najbliższym, których wsparcie było nieocenione w toku pracy nad książką.
Wprowadzenie
1. Istota bezpieczeństwa energetycznego
1.1. Ewolucja pojęcia bezpieczeństwa energetycznego
1.2. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w imporcie paliw
1.3. Pojęcie i sposoby szacowania bezpieczeństwa energetycznego w eksporcie paliw
2. Międzynarodowy rynek gazu ziemnego
2.1. Podaż gazu ziemnego na świecie
2.2. Popyt i ceny gazu ziemnego na świecie
2.3. Światowy handel gazem ziemnym
2.4. Organizacja globalnego rynku gazu ziemnego
3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo energetyczne na międzynarodowym rynku gazu ziemnego
3.1. Uwarunkowania dotyczące wielkości obrotów gazem ziemnym
3.1.1. Baza surowcowa i infrastrukturalna
3.1.2. Pozacenowe warunki kontraktowe
3.1.3. Integracja energetyczna
3.2. Uwarunkowania dotyczące cen gazu ziemnego
3.2.1. Cenowe warunki kontraktowe
3.2.2. Subsydia energetyczne
3.2.3. Państwowe fundusze majątkowe
Zakończenie
Bibliografia
Załącznik
Spis rysunków
Spis tabel
Spis wykresów
Summary and conclusions
