Izabela Zawiślińska
Niniejsze opracowanie stanowi próbę interdyscyplinarnego ujęcia ewolucji, zasad i mechanizmów funkcjonowania administracji publicznej w kontekście modernizacji znaczenia praw człowieka we współczesnych uwarunkowaniach krajowych i międzynarodowych. Podjęto w nim także wyzwanie sformułowania uniwersalnych konkluzji i zaleceń zarówno dla jednostek odwołujących się do kanonu wolności i praw w państwach demokratycznych, jak również dla organów administracji publicznej. Należy bowiem mieć na uwadze, że prawa człowieka są podstawą ułożenia relacji między jednostką i państwem, a tym samym wizji rządów ustawy i jej sensu w demokracji. Rozważania poświęcone tej fundamentalnej kwestii dotyczą wrażliwych aspektów i wręcz filozoficznego podejścia, w którym podkreśla się, że w trakcie życia człowiek ma świadomość owego życia i możliwość utrzymania, ale poza jego wolą jest źródło, a także uzasadnienie życia. Dlatego też jedyną daną, którą dysponuje istota ludzka, jest nakaz utrzymania owego życia wedle najwyższej świadomości, kwestionującej eksploatację człowieka, tj. nieuczciwe przejmowanie jego energii zwłaszcza za pomocą nieprawych ustaw.
Wspomniana nieprawość i jej kierunki uwidaczniają się przede wszystkim na tle charakteru zmieniających się u władzy ideologii, które ,,organizują" ludzki świat życia. Uniwersalność zasady życia i godności człowieka sprawia, że tylko jako retoryczne wydaje się pytanie o to, czy ten, kto mając rządy, tą drogą ogranicza zasadę życia innego i tym samym nie godzi we własną zasadę życia, czy też ten, kto dąży do pozbawienia godności innych, sam jej równocześnie nie traci. Retoryczne będzie więc i pytanie o godność parlamentarzystów stanowiących poliberalne bezprawne ustawy, które na zasadzie siły władzy pozbawiają ludzi wolności pracy, nauczania, swobody poglądów czy godziwych dochodów, a czynią tak tylko dlatego, że do utrzymania mają poliberalną wolność rynków finansów i wyłącznie tego, co im się opłaca. Przemocy kapitalizmu finansowego towarzyszy rozwój ludzkiej cywilizacji inteligentnych maszyn, ale wykorzystanie sztucznej inteligencji jest sprawą uzyskiwania przewagi nie tylko przez władzę prywatną (korporacje), ale i publiczną - rządy, co stawia kwestię ograniczania wolności jednostki. W warunkach ?cywilizacji maszynowej" pojawia się konieczność wydobycia treści nowych wolności i praw człowieka oraz ich gwarancji, a także unowocześnienia wizji i praktyki tradycyjnych wolności i praw człowieka.
U podstaw prowadzonych w opracowaniu badań i analiz leży koncepcja nowego współrządzenia publicznego (new public governance). Została ona m.in. wykorzystana do oceny realizacji podmiotowych praw i wolności obywateli na szczeblu lokalnym w nordyckim modelu państwa. Szczególną uwagę poświęcimy na wskazanie działań mających zapewnić jednostkom prawo do dobrej administracji, mające niezwykle istotne znaczenie jeszcze przed wprowadzeniem, przez skandynawskie państwa członkowskie, dokumentów i ustaleń przyjętych przez tę organizację. Jednocześnie prezentowane rozważania zostały osadzone w szerszym kontekście - aksjologii samorządności terytorialnej w państwach nordyckich, reform struktur terytorialnych, funkcjonowania samorządów gminnych oraz komunikowania z mieszkańcami. Utrwalone tradycyjne wartości, dotyczące samorządności w Skandynawii, niewątpliwie sprzyjają rozwojowi tej formy decentralizacji państw i wzmocnieniu ich komponentów (lokalnego i regionalnego). Doświadczenia samorządu terytorialnego w tym regionie są oparte na instytucjonalno-prawnej ciągłości oraz geograficznej i ekonomicznej niezbędności. Wynika stąd ukształtowanie pewnych specyficznych rozwiązań organizacyjno-prawnych i proceduralnych, które są niemal niemożliwe do implementacji w innych warunkach społeczno-ekonomicznych czy geograficznych. Jednakże takie cechy, jak: efektywność społeczno-ekonomiczna i organizacyjna samorządu terytorialnego, sprawność decyzyjna i realizacyjna, pragmatyzm i konsensus, będące zasadniczymi wytycznymi aktywności samorządowej, oraz działanie na rzecz wspólnoty lokalnej z pełnym dostrzeganiem i uwzględnianiem dobra wspólnego symbolizowanego przez instytucję państwa, są mobilne, możliwe do realizacji w różnych warunkach i kwantyfikowalne, jeśli weźmie się pod uwagę wymierne rezultaty dla mieszkańców (obywateli). Mając powyższe na uwadze, można przyjąć, że studia nad samorządami terytorialnymi w regionie nordyckim mogą być przydatne w reformowaniu samorządów w niektórych państwach przechodzących procesy transformacji systemowej.
Jak już wspomniano, ważnym elementem niniejszego opracowania jest także zaprezentowanie, jako prawa podstawowego, prawa do dobrej administracji. Może ono zostać określone jako zespół uprawnień przysługujących jednostce, w relacji z organami administracji publicznej, w celu ochrony jej praw podmiotowych oraz zagwarantowania prawidłowości, rzetelności i sprawności postępowań administracyjnych. Współcześnie coraz częściej jest ono traktowane jako jedno z kluczowych praw podstawowych obywatela. W przypadku administracji UE zostały sformułowane w tym zakresie ogólne ustalenia, do których należą zasady: praworządności, niedyskryminacji i równego traktowania, proporcjonalności, bezstronności, spójności i uzasadnionych oczekiwań, poszanowania prywatności, uczciwości, przejrzystości oraz efektywności i użyteczności .
Pierwsza z tych zasad oznacza, że administracja unijna powinna działać zgodnie z prawem i stosować zasady oraz procedury w prawodawstwie Unii Europejskiej. Uprawnienia administracji muszą więc być (i są) oparte na prawie, a ich treść musi być z nim zgodna. Następna zasada - niedyskryminacji i równego traktowania - podkreśla, że administracja unijna powinna unikać nieuzasadnionej dyskryminacji osób ze względu na: narodowość, płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, język, religię lub przekonania czy poglądy polityczne, jak również jakiekolwiek inne opinie, niepełnosprawność, wiek lub też orientację seksualną. Administracja Unii Europejskiej, w ramach zasady proporcjonalności, powinna podejmować decyzje dotyczące praw i interesów osób tylko w razie potrzeby oraz w zakresie wymaganym do osiągnięcia zamierzonych celów. Zasada bezstronności oznacza, że administracja unijna powinna być bezstronna i niezależna. Kluczową kwestią w ramach tej zasady jest również powstrzymywanie się od wszelkich arbitralnych działań niekorzystnych dla osób, jak również od preferencyjnego traktowania bez względu na motyw. Następna zasada - spójności i uzasadnionych oczekiwań - wskazuje, że administracja powinna wykazywać konsekwencję we własnych działaniach, a także działać zgodnie z normalnymi praktykami administracyjnymi, które będą podane do publicznej wiadomości. W szczególnych okolicznościach, gdy może dojść do odstąpienia od zastosowania tzw. normalnej praktyki, niezbędne jest podanie ważnego uzasadnienia takiego odstąpienia. W ramach zasady poszanowania prywatności zapisano, że administracja unijna będzie szanować prywatność osób zgodnie z rozporządzeniem WE nr 45/2001. Z kolei zasada uczciwości musi być przestrzegana jako podstawowa zasada prawa, niezbędna do utworzenia klimatu zaufania i przewidywalności w stosunkach między obywatelami a administracją. W przypadku zasady przejrzystości sformułowano kluczowe stwierdzenie, iż administracja unijna jest otwarta. Ma ona dokumentować postępowanie administracji, a także prowadzić odpowiednie zapisy korespondencji przychodzącej i wychodzącej, otrzymanych dokumentów oraz podjętych decyzji i przyjętych środków. Ponadto działania podejmowane ze strony administracji unijnej powinny podlegać kryterium efektywności i użyteczności publicznej. Ta ostatnia zasada sama w sobie nie powinna budzić zaskoczenia ani tym bardziej obaw, pod warunkiem że nie będzie interpretowana w duchu doktryny neoliberalnej, o czym szerzej w dalszej części opracowania.
Od strony praktycznej prawo do dobrej administracji ma stanowić gwarancję pewnych uprawnień strony w postępowaniu administracyjnym. Są to m.in.: prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia sprawy w rozsądnym terminie przez organy i instytucje UE, prawo do osobistego przedstawienia sprawy przed podjęciem negatywnej dla jednostki decyzji, prawo dostępu do akt sprawy z poszanowaniem interesów i tajemnic zawodowych oraz handlowych, obowiązek uzasadniania decyzji administracyjnej, prawo do domagania się naprawienia szkody wyrządzonej przez instytucje lub urzędników .
W ramach analizowanych w niniejszym opracowaniu studiów przypadków znajduje się także Republika Słowacka. Wydarzenia ostatnich kilkunastu miesięcy, ale także wcześniejsze doświadczenia tego młodego państwa pokazują, iż wprowadzenie do tekstu Konstytucji demokratycznych zasad ustrojowych jest zadaniem nieporównywalnie łatwiejszym niż ich realizacja. Dotyczy to także tworzenia rzeczywistego i efektywnego zarazem systemu ochrony prawa, a co za tym idzie - również systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przykładowo w latach 1993-1998 stosowanie zasady respektowania i ochrony podstawowych praw i wolności, zwłaszcza wobec Słowaków pochodzenia węgierskiego (i nie tylko wobec nich), budziło wiele uzasadnionych wątpliwości, podzielanych także przez organizacje międzynarodowe. Zasadniczo zmiany, jakie zachodziły na przestrzeni kolejnych lat w postaci zarówno stopniowego wprowadzania nowych rozwiązań prawnych, jak i powoływania do życia kolejnych instytucji oraz poszerzania zakresu ich kompetencji, należy ocenić pozytywnie, ale niestety głównie w warstwie instytucjonalnej systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przemawiają za tym m.in.: ustanowienie instytucji Publicznego Obrońcy Praw, powstanie i działalność Centrum Pomocy Prawnej czy Centrum Międzynarodowej Ochrony Prawnej Dzieci i Młodzieży. Jednak problem efektywności powołanych do życia instytucji zależy i od innych istotnych czynników, a mianowicie stabilnego demokratycznego stylu rządów w państwie oraz od w pełni rozwiniętych gwarancji i form ochrony podstawowych praw i wolności. W przypadku Republiki Słowackiej, jak i innych państw np. Europy Środkowej, oznacza to, że proces pełnego ukształtowania się systemu ochrony praw i wolności jeszcze nie dobiegł końca, chociaż postępy w tej materii są z pewnością widoczne.
Koncepcja praw naturalnych zakłada, iż wszystkim ludziom przysługiwały pewne prawa pochodzące z ich natury, a nie od rządów czy też ustanawianych przez nie praw, natomiast prawomocność rządów opierała się na poszanowaniu wymogu dostosowania się do tychże praw. Nowoczesna koncepcja praw człowieka jest przeformułowaniem tej idei i odnosi się przede wszystkim do relacji pomiędzy rządami a obywatelami, co stanowi analogię do wspomnianej już wcześniej relacji jednostka - państwo. Relacja ta urzeczywistnia się w stosunkach władzy politycznej, a jej faktyczna realizacja dokonuje się w relacjach administracja publiczna - podmiot administrowany. Ze względu na specyfikę uwarunkowań polityczno-prawno-społeczno-gospodarczych w praktyce bardzo często dochodzi do licznych dysfunkcji w zakresie realizacji i ochrony wspomnianych praw, co jest niejednokrotnie wyjaśniane brakiem lub ograniczonością stosowania wartości i standardów etycznych przez administrację publiczną. Należy jednak pamiętać, że o ile ich istnienie jest konieczne, o tyle jednak jest dalece niewystarczające do zapewnienia faktycznej skutecznej i należytej realizacji praw człowieka w działaniach administracji publicznej. Dlatego w ramach prowadzonych badań należy położyć szczególny nacisk na dalsze poszukiwanie właściwego, z punktu widzenia ochrony praw człowieka, modelu funkcjonowania administracji publicznej, adekwatnego do przeobrażeń zachodzących w ramach ewolucji i kreacji generacji praw człowieka. Mając na uwadze zaprezentowane w niniejszym opracowaniu studia przypadków, model nordycki wydaje się najbliższy z perspektywy realizacji zakładanych celów i wymaga adaptacji do często odmiennych systemów i struktur państwowych.
Reasumując, Autorzy niniejszego opracowania mają nadzieję, iż dostarczą Czytelnikom wielu wartościowych i inspirujących przemyśleń, a sformułowane konkluzje będą miały charakter nie tylko teoretyczny i naukowy, lecz także aplikacyjny, i przyczynią się do podjęcia konkretnych działań skierowanych na poprawę sytuacji w przedmiotowej materii. Ponadto publikacja ta może stanowić cenny materiał dydaktyczny i być wykorzystywana przez studentów, doktorantów i pracowników naukowych w różnych ośrodkach akademickich.
[[[separator]]]
Izabela Zawiślińska
Wprowadzenie
Jerzy Oniszczuk
1.Społeczno-ekonomiczne i kulturalne prawa człowieka jako fundament godnego życia w demokracji
1.1. Przedwstęp
1.2. Wstęp
1.3. Przeciw zasadzie silniejszego. Zbrodnia ludobójstwa
1.4. O podstawach koncepcji wolności i praw człowieka
1.5. Zasada życia człowieka oraz jego wolności i prawa
1.6. Godność jako fundament wolności i praw człowieka
1.7. Realizowanie wolności i praw w sytuacji konfliktu. Prawne ograniczenia
1.8. Poliberalna doktryna a wolności i prawa człowieka
1.9. Wolności i prawa socjalno-ekonomiczne oraz sprawiedliwość społeczna
1.10. Doświadczenie dawnego art. 101 kodeksu pracy. Liberalizm versus feudalizm socjalistyczny i poliberalny. Problem ustawowego wkraczania w kapitał zawodowy
1.11. Warunki realizacji wolności i praw człowieka. Polityka
1.12. Podsumowanie
1.13. Post scriptum
Joachim Osiński, Izabela Zawiślińska
2. Samorząd lokalny w państwach nordyckich oraz realizacja praw i wolności obywatelskich
2.1. Wstęp
2.2. Istota samorządności terytorialnej w państwach nordyckich
2.3. Aksjologia nordyckiej samorządności terytorialnej
2.4. Ewolucja strukturalna systemu samorządu terytorialnego
2.5. Studium przypadku - prawo do jasnego komunikowania się z władzą lokalną
2.6. Studium przypadku - prawo do bezpłatnej edukacji
2.7. Studium przypadku - prawo do dobrej administracji
2.8. Podsumowanie
Bogusław Pytlik
3. Organy władzy publicznej wobec praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.1. Wstęp
3.2. Prawnokonstytucyjne podstawy ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.3. Konstytucyjny katalog podstawowych praw i wolności oraz podstawy ich ograniczania
3.4. Organy władzy publicznej jako instytucje ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.4.1. Sądy powszechne
3.4.2. Sąd Konstytucyjny Republiki Słowackiej
3.4.3. Prokuratura
3.4.4. Publiczny Obrońca Praw
3.4.5. Słowackie Centrum Narodowe ds. Praw Człowieka
3.4.6. Przykłady pozostałych instytucji publicznych, chroniących prawa i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.5. Podsumowanie
Anna Kociołek-Pęksa
4. Prawa człowieka w działalności administracji publicznej. Wymiary prawny, społeczny i etyczny
4.1. Wstęp
4.2. Społeczny, prawny i polityczny kontekst realizacji praw człowieka
4.3. Znaczenie faktycznego funkcjonowania administracji publicznej dla realizacji praw człowieka
4.4. Przeobrażenia aksjologii prawa człowieka - polityka prawa i zmiany społeczne
4.5. Rola etyki ogólnej i deontologii w realizacji prawa człowieka przez administrację publiczną
4.6. Last but not least - podsumowanie
Eduard Tarnawski
5. Markiza de Sade projekt Konstytucji państwa sprawiedliwego prawa
5.1. Wstęp
5.2. Państwo sprawiedliwego prawa
5.3. Prawo do pornografii
5.4. Prawo do oszczerstwa
5.5. Prawo do złodziejstwa
5.6. Prawo do sodomii
5.7. Prawo do mizoginii
5.8. Prawo do prostytucji
5.9. Prawo do pederastii
5.10. Prawo do zabijania
5.11. Prawo do zbrodni politycznej
5.12. Prawo do aborcji
5.13. Prawo do samobójstwa
5.14. Prawo do bluźnierstwa
5.15. Prawo do czarnoksięstwa
5.16. Prawo do wiary w diabła
5.17. Podsumowanie
Bibliografia
Opis
Wstęp
Izabela Zawiślińska
Niniejsze opracowanie stanowi próbę interdyscyplinarnego ujęcia ewolucji, zasad i mechanizmów funkcjonowania administracji publicznej w kontekście modernizacji znaczenia praw człowieka we współczesnych uwarunkowaniach krajowych i międzynarodowych. Podjęto w nim także wyzwanie sformułowania uniwersalnych konkluzji i zaleceń zarówno dla jednostek odwołujących się do kanonu wolności i praw w państwach demokratycznych, jak również dla organów administracji publicznej. Należy bowiem mieć na uwadze, że prawa człowieka są podstawą ułożenia relacji między jednostką i państwem, a tym samym wizji rządów ustawy i jej sensu w demokracji. Rozważania poświęcone tej fundamentalnej kwestii dotyczą wrażliwych aspektów i wręcz filozoficznego podejścia, w którym podkreśla się, że w trakcie życia człowiek ma świadomość owego życia i możliwość utrzymania, ale poza jego wolą jest źródło, a także uzasadnienie życia. Dlatego też jedyną daną, którą dysponuje istota ludzka, jest nakaz utrzymania owego życia wedle najwyższej świadomości, kwestionującej eksploatację człowieka, tj. nieuczciwe przejmowanie jego energii zwłaszcza za pomocą nieprawych ustaw.
Wspomniana nieprawość i jej kierunki uwidaczniają się przede wszystkim na tle charakteru zmieniających się u władzy ideologii, które ,,organizują" ludzki świat życia. Uniwersalność zasady życia i godności człowieka sprawia, że tylko jako retoryczne wydaje się pytanie o to, czy ten, kto mając rządy, tą drogą ogranicza zasadę życia innego i tym samym nie godzi we własną zasadę życia, czy też ten, kto dąży do pozbawienia godności innych, sam jej równocześnie nie traci. Retoryczne będzie więc i pytanie o godność parlamentarzystów stanowiących poliberalne bezprawne ustawy, które na zasadzie siły władzy pozbawiają ludzi wolności pracy, nauczania, swobody poglądów czy godziwych dochodów, a czynią tak tylko dlatego, że do utrzymania mają poliberalną wolność rynków finansów i wyłącznie tego, co im się opłaca. Przemocy kapitalizmu finansowego towarzyszy rozwój ludzkiej cywilizacji inteligentnych maszyn, ale wykorzystanie sztucznej inteligencji jest sprawą uzyskiwania przewagi nie tylko przez władzę prywatną (korporacje), ale i publiczną - rządy, co stawia kwestię ograniczania wolności jednostki. W warunkach ?cywilizacji maszynowej" pojawia się konieczność wydobycia treści nowych wolności i praw człowieka oraz ich gwarancji, a także unowocześnienia wizji i praktyki tradycyjnych wolności i praw człowieka.
U podstaw prowadzonych w opracowaniu badań i analiz leży koncepcja nowego współrządzenia publicznego (new public governance). Została ona m.in. wykorzystana do oceny realizacji podmiotowych praw i wolności obywateli na szczeblu lokalnym w nordyckim modelu państwa. Szczególną uwagę poświęcimy na wskazanie działań mających zapewnić jednostkom prawo do dobrej administracji, mające niezwykle istotne znaczenie jeszcze przed wprowadzeniem, przez skandynawskie państwa członkowskie, dokumentów i ustaleń przyjętych przez tę organizację. Jednocześnie prezentowane rozważania zostały osadzone w szerszym kontekście - aksjologii samorządności terytorialnej w państwach nordyckich, reform struktur terytorialnych, funkcjonowania samorządów gminnych oraz komunikowania z mieszkańcami. Utrwalone tradycyjne wartości, dotyczące samorządności w Skandynawii, niewątpliwie sprzyjają rozwojowi tej formy decentralizacji państw i wzmocnieniu ich komponentów (lokalnego i regionalnego). Doświadczenia samorządu terytorialnego w tym regionie są oparte na instytucjonalno-prawnej ciągłości oraz geograficznej i ekonomicznej niezbędności. Wynika stąd ukształtowanie pewnych specyficznych rozwiązań organizacyjno-prawnych i proceduralnych, które są niemal niemożliwe do implementacji w innych warunkach społeczno-ekonomicznych czy geograficznych. Jednakże takie cechy, jak: efektywność społeczno-ekonomiczna i organizacyjna samorządu terytorialnego, sprawność decyzyjna i realizacyjna, pragmatyzm i konsensus, będące zasadniczymi wytycznymi aktywności samorządowej, oraz działanie na rzecz wspólnoty lokalnej z pełnym dostrzeganiem i uwzględnianiem dobra wspólnego symbolizowanego przez instytucję państwa, są mobilne, możliwe do realizacji w różnych warunkach i kwantyfikowalne, jeśli weźmie się pod uwagę wymierne rezultaty dla mieszkańców (obywateli). Mając powyższe na uwadze, można przyjąć, że studia nad samorządami terytorialnymi w regionie nordyckim mogą być przydatne w reformowaniu samorządów w niektórych państwach przechodzących procesy transformacji systemowej.
Jak już wspomniano, ważnym elementem niniejszego opracowania jest także zaprezentowanie, jako prawa podstawowego, prawa do dobrej administracji. Może ono zostać określone jako zespół uprawnień przysługujących jednostce, w relacji z organami administracji publicznej, w celu ochrony jej praw podmiotowych oraz zagwarantowania prawidłowości, rzetelności i sprawności postępowań administracyjnych. Współcześnie coraz częściej jest ono traktowane jako jedno z kluczowych praw podstawowych obywatela. W przypadku administracji UE zostały sformułowane w tym zakresie ogólne ustalenia, do których należą zasady: praworządności, niedyskryminacji i równego traktowania, proporcjonalności, bezstronności, spójności i uzasadnionych oczekiwań, poszanowania prywatności, uczciwości, przejrzystości oraz efektywności i użyteczności .
Pierwsza z tych zasad oznacza, że administracja unijna powinna działać zgodnie z prawem i stosować zasady oraz procedury w prawodawstwie Unii Europejskiej. Uprawnienia administracji muszą więc być (i są) oparte na prawie, a ich treść musi być z nim zgodna. Następna zasada - niedyskryminacji i równego traktowania - podkreśla, że administracja unijna powinna unikać nieuzasadnionej dyskryminacji osób ze względu na: narodowość, płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, język, religię lub przekonania czy poglądy polityczne, jak również jakiekolwiek inne opinie, niepełnosprawność, wiek lub też orientację seksualną. Administracja Unii Europejskiej, w ramach zasady proporcjonalności, powinna podejmować decyzje dotyczące praw i interesów osób tylko w razie potrzeby oraz w zakresie wymaganym do osiągnięcia zamierzonych celów. Zasada bezstronności oznacza, że administracja unijna powinna być bezstronna i niezależna. Kluczową kwestią w ramach tej zasady jest również powstrzymywanie się od wszelkich arbitralnych działań niekorzystnych dla osób, jak również od preferencyjnego traktowania bez względu na motyw. Następna zasada - spójności i uzasadnionych oczekiwań - wskazuje, że administracja powinna wykazywać konsekwencję we własnych działaniach, a także działać zgodnie z normalnymi praktykami administracyjnymi, które będą podane do publicznej wiadomości. W szczególnych okolicznościach, gdy może dojść do odstąpienia od zastosowania tzw. normalnej praktyki, niezbędne jest podanie ważnego uzasadnienia takiego odstąpienia. W ramach zasady poszanowania prywatności zapisano, że administracja unijna będzie szanować prywatność osób zgodnie z rozporządzeniem WE nr 45/2001. Z kolei zasada uczciwości musi być przestrzegana jako podstawowa zasada prawa, niezbędna do utworzenia klimatu zaufania i przewidywalności w stosunkach między obywatelami a administracją. W przypadku zasady przejrzystości sformułowano kluczowe stwierdzenie, iż administracja unijna jest otwarta. Ma ona dokumentować postępowanie administracji, a także prowadzić odpowiednie zapisy korespondencji przychodzącej i wychodzącej, otrzymanych dokumentów oraz podjętych decyzji i przyjętych środków. Ponadto działania podejmowane ze strony administracji unijnej powinny podlegać kryterium efektywności i użyteczności publicznej. Ta ostatnia zasada sama w sobie nie powinna budzić zaskoczenia ani tym bardziej obaw, pod warunkiem że nie będzie interpretowana w duchu doktryny neoliberalnej, o czym szerzej w dalszej części opracowania.
Od strony praktycznej prawo do dobrej administracji ma stanowić gwarancję pewnych uprawnień strony w postępowaniu administracyjnym. Są to m.in.: prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia sprawy w rozsądnym terminie przez organy i instytucje UE, prawo do osobistego przedstawienia sprawy przed podjęciem negatywnej dla jednostki decyzji, prawo dostępu do akt sprawy z poszanowaniem interesów i tajemnic zawodowych oraz handlowych, obowiązek uzasadniania decyzji administracyjnej, prawo do domagania się naprawienia szkody wyrządzonej przez instytucje lub urzędników .
W ramach analizowanych w niniejszym opracowaniu studiów przypadków znajduje się także Republika Słowacka. Wydarzenia ostatnich kilkunastu miesięcy, ale także wcześniejsze doświadczenia tego młodego państwa pokazują, iż wprowadzenie do tekstu Konstytucji demokratycznych zasad ustrojowych jest zadaniem nieporównywalnie łatwiejszym niż ich realizacja. Dotyczy to także tworzenia rzeczywistego i efektywnego zarazem systemu ochrony prawa, a co za tym idzie - również systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przykładowo w latach 1993-1998 stosowanie zasady respektowania i ochrony podstawowych praw i wolności, zwłaszcza wobec Słowaków pochodzenia węgierskiego (i nie tylko wobec nich), budziło wiele uzasadnionych wątpliwości, podzielanych także przez organizacje międzynarodowe. Zasadniczo zmiany, jakie zachodziły na przestrzeni kolejnych lat w postaci zarówno stopniowego wprowadzania nowych rozwiązań prawnych, jak i powoływania do życia kolejnych instytucji oraz poszerzania zakresu ich kompetencji, należy ocenić pozytywnie, ale niestety głównie w warstwie instytucjonalnej systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przemawiają za tym m.in.: ustanowienie instytucji Publicznego Obrońcy Praw, powstanie i działalność Centrum Pomocy Prawnej czy Centrum Międzynarodowej Ochrony Prawnej Dzieci i Młodzieży. Jednak problem efektywności powołanych do życia instytucji zależy i od innych istotnych czynników, a mianowicie stabilnego demokratycznego stylu rządów w państwie oraz od w pełni rozwiniętych gwarancji i form ochrony podstawowych praw i wolności. W przypadku Republiki Słowackiej, jak i innych państw np. Europy Środkowej, oznacza to, że proces pełnego ukształtowania się systemu ochrony praw i wolności jeszcze nie dobiegł końca, chociaż postępy w tej materii są z pewnością widoczne.
Koncepcja praw naturalnych zakłada, iż wszystkim ludziom przysługiwały pewne prawa pochodzące z ich natury, a nie od rządów czy też ustanawianych przez nie praw, natomiast prawomocność rządów opierała się na poszanowaniu wymogu dostosowania się do tychże praw. Nowoczesna koncepcja praw człowieka jest przeformułowaniem tej idei i odnosi się przede wszystkim do relacji pomiędzy rządami a obywatelami, co stanowi analogię do wspomnianej już wcześniej relacji jednostka - państwo. Relacja ta urzeczywistnia się w stosunkach władzy politycznej, a jej faktyczna realizacja dokonuje się w relacjach administracja publiczna - podmiot administrowany. Ze względu na specyfikę uwarunkowań polityczno-prawno-społeczno-gospodarczych w praktyce bardzo często dochodzi do licznych dysfunkcji w zakresie realizacji i ochrony wspomnianych praw, co jest niejednokrotnie wyjaśniane brakiem lub ograniczonością stosowania wartości i standardów etycznych przez administrację publiczną. Należy jednak pamiętać, że o ile ich istnienie jest konieczne, o tyle jednak jest dalece niewystarczające do zapewnienia faktycznej skutecznej i należytej realizacji praw człowieka w działaniach administracji publicznej. Dlatego w ramach prowadzonych badań należy położyć szczególny nacisk na dalsze poszukiwanie właściwego, z punktu widzenia ochrony praw człowieka, modelu funkcjonowania administracji publicznej, adekwatnego do przeobrażeń zachodzących w ramach ewolucji i kreacji generacji praw człowieka. Mając na uwadze zaprezentowane w niniejszym opracowaniu studia przypadków, model nordycki wydaje się najbliższy z perspektywy realizacji zakładanych celów i wymaga adaptacji do często odmiennych systemów i struktur państwowych.
Reasumując, Autorzy niniejszego opracowania mają nadzieję, iż dostarczą Czytelnikom wielu wartościowych i inspirujących przemyśleń, a sformułowane konkluzje będą miały charakter nie tylko teoretyczny i naukowy, lecz także aplikacyjny, i przyczynią się do podjęcia konkretnych działań skierowanych na poprawę sytuacji w przedmiotowej materii. Ponadto publikacja ta może stanowić cenny materiał dydaktyczny i być wykorzystywana przez studentów, doktorantów i pracowników naukowych w różnych ośrodkach akademickich.
Spis treści
Izabela Zawiślińska
Wprowadzenie
Jerzy Oniszczuk
1.Społeczno-ekonomiczne i kulturalne prawa człowieka jako fundament godnego życia w demokracji
1.1. Przedwstęp
1.2. Wstęp
1.3. Przeciw zasadzie silniejszego. Zbrodnia ludobójstwa
1.4. O podstawach koncepcji wolności i praw człowieka
1.5. Zasada życia człowieka oraz jego wolności i prawa
1.6. Godność jako fundament wolności i praw człowieka
1.7. Realizowanie wolności i praw w sytuacji konfliktu. Prawne ograniczenia
1.8. Poliberalna doktryna a wolności i prawa człowieka
1.9. Wolności i prawa socjalno-ekonomiczne oraz sprawiedliwość społeczna
1.10. Doświadczenie dawnego art. 101 kodeksu pracy. Liberalizm versus feudalizm socjalistyczny i poliberalny. Problem ustawowego wkraczania w kapitał zawodowy
1.11. Warunki realizacji wolności i praw człowieka. Polityka
1.12. Podsumowanie
1.13. Post scriptum
Joachim Osiński, Izabela Zawiślińska
2. Samorząd lokalny w państwach nordyckich oraz realizacja praw i wolności obywatelskich
2.1. Wstęp
2.2. Istota samorządności terytorialnej w państwach nordyckich
2.3. Aksjologia nordyckiej samorządności terytorialnej
2.4. Ewolucja strukturalna systemu samorządu terytorialnego
2.5. Studium przypadku - prawo do jasnego komunikowania się z władzą lokalną
2.6. Studium przypadku - prawo do bezpłatnej edukacji
2.7. Studium przypadku - prawo do dobrej administracji
2.8. Podsumowanie
Bogusław Pytlik
3. Organy władzy publicznej wobec praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.1. Wstęp
3.2. Prawnokonstytucyjne podstawy ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.3. Konstytucyjny katalog podstawowych praw i wolności oraz podstawy ich ograniczania
3.4. Organy władzy publicznej jako instytucje ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.4.1. Sądy powszechne
3.4.2. Sąd Konstytucyjny Republiki Słowackiej
3.4.3. Prokuratura
3.4.4. Publiczny Obrońca Praw
3.4.5. Słowackie Centrum Narodowe ds. Praw Człowieka
3.4.6. Przykłady pozostałych instytucji publicznych, chroniących prawa i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.5. Podsumowanie
Anna Kociołek-Pęksa
4. Prawa człowieka w działalności administracji publicznej. Wymiary prawny, społeczny i etyczny
4.1. Wstęp
4.2. Społeczny, prawny i polityczny kontekst realizacji praw człowieka
4.3. Znaczenie faktycznego funkcjonowania administracji publicznej dla realizacji praw człowieka
4.4. Przeobrażenia aksjologii prawa człowieka - polityka prawa i zmiany społeczne
4.5. Rola etyki ogólnej i deontologii w realizacji prawa człowieka przez administrację publiczną
4.6. Last but not least - podsumowanie
Eduard Tarnawski
5. Markiza de Sade projekt Konstytucji państwa sprawiedliwego prawa
5.1. Wstęp
5.2. Państwo sprawiedliwego prawa
5.3. Prawo do pornografii
5.4. Prawo do oszczerstwa
5.5. Prawo do złodziejstwa
5.6. Prawo do sodomii
5.7. Prawo do mizoginii
5.8. Prawo do prostytucji
5.9. Prawo do pederastii
5.10. Prawo do zabijania
5.11. Prawo do zbrodni politycznej
5.12. Prawo do aborcji
5.13. Prawo do samobójstwa
5.14. Prawo do bluźnierstwa
5.15. Prawo do czarnoksięstwa
5.16. Prawo do wiary w diabła
5.17. Podsumowanie
Bibliografia
Opinie
Izabela Zawiślińska
Niniejsze opracowanie stanowi próbę interdyscyplinarnego ujęcia ewolucji, zasad i mechanizmów funkcjonowania administracji publicznej w kontekście modernizacji znaczenia praw człowieka we współczesnych uwarunkowaniach krajowych i międzynarodowych. Podjęto w nim także wyzwanie sformułowania uniwersalnych konkluzji i zaleceń zarówno dla jednostek odwołujących się do kanonu wolności i praw w państwach demokratycznych, jak również dla organów administracji publicznej. Należy bowiem mieć na uwadze, że prawa człowieka są podstawą ułożenia relacji między jednostką i państwem, a tym samym wizji rządów ustawy i jej sensu w demokracji. Rozważania poświęcone tej fundamentalnej kwestii dotyczą wrażliwych aspektów i wręcz filozoficznego podejścia, w którym podkreśla się, że w trakcie życia człowiek ma świadomość owego życia i możliwość utrzymania, ale poza jego wolą jest źródło, a także uzasadnienie życia. Dlatego też jedyną daną, którą dysponuje istota ludzka, jest nakaz utrzymania owego życia wedle najwyższej świadomości, kwestionującej eksploatację człowieka, tj. nieuczciwe przejmowanie jego energii zwłaszcza za pomocą nieprawych ustaw.
Wspomniana nieprawość i jej kierunki uwidaczniają się przede wszystkim na tle charakteru zmieniających się u władzy ideologii, które ,,organizują" ludzki świat życia. Uniwersalność zasady życia i godności człowieka sprawia, że tylko jako retoryczne wydaje się pytanie o to, czy ten, kto mając rządy, tą drogą ogranicza zasadę życia innego i tym samym nie godzi we własną zasadę życia, czy też ten, kto dąży do pozbawienia godności innych, sam jej równocześnie nie traci. Retoryczne będzie więc i pytanie o godność parlamentarzystów stanowiących poliberalne bezprawne ustawy, które na zasadzie siły władzy pozbawiają ludzi wolności pracy, nauczania, swobody poglądów czy godziwych dochodów, a czynią tak tylko dlatego, że do utrzymania mają poliberalną wolność rynków finansów i wyłącznie tego, co im się opłaca. Przemocy kapitalizmu finansowego towarzyszy rozwój ludzkiej cywilizacji inteligentnych maszyn, ale wykorzystanie sztucznej inteligencji jest sprawą uzyskiwania przewagi nie tylko przez władzę prywatną (korporacje), ale i publiczną - rządy, co stawia kwestię ograniczania wolności jednostki. W warunkach ?cywilizacji maszynowej" pojawia się konieczność wydobycia treści nowych wolności i praw człowieka oraz ich gwarancji, a także unowocześnienia wizji i praktyki tradycyjnych wolności i praw człowieka.
U podstaw prowadzonych w opracowaniu badań i analiz leży koncepcja nowego współrządzenia publicznego (new public governance). Została ona m.in. wykorzystana do oceny realizacji podmiotowych praw i wolności obywateli na szczeblu lokalnym w nordyckim modelu państwa. Szczególną uwagę poświęcimy na wskazanie działań mających zapewnić jednostkom prawo do dobrej administracji, mające niezwykle istotne znaczenie jeszcze przed wprowadzeniem, przez skandynawskie państwa członkowskie, dokumentów i ustaleń przyjętych przez tę organizację. Jednocześnie prezentowane rozważania zostały osadzone w szerszym kontekście - aksjologii samorządności terytorialnej w państwach nordyckich, reform struktur terytorialnych, funkcjonowania samorządów gminnych oraz komunikowania z mieszkańcami. Utrwalone tradycyjne wartości, dotyczące samorządności w Skandynawii, niewątpliwie sprzyjają rozwojowi tej formy decentralizacji państw i wzmocnieniu ich komponentów (lokalnego i regionalnego). Doświadczenia samorządu terytorialnego w tym regionie są oparte na instytucjonalno-prawnej ciągłości oraz geograficznej i ekonomicznej niezbędności. Wynika stąd ukształtowanie pewnych specyficznych rozwiązań organizacyjno-prawnych i proceduralnych, które są niemal niemożliwe do implementacji w innych warunkach społeczno-ekonomicznych czy geograficznych. Jednakże takie cechy, jak: efektywność społeczno-ekonomiczna i organizacyjna samorządu terytorialnego, sprawność decyzyjna i realizacyjna, pragmatyzm i konsensus, będące zasadniczymi wytycznymi aktywności samorządowej, oraz działanie na rzecz wspólnoty lokalnej z pełnym dostrzeganiem i uwzględnianiem dobra wspólnego symbolizowanego przez instytucję państwa, są mobilne, możliwe do realizacji w różnych warunkach i kwantyfikowalne, jeśli weźmie się pod uwagę wymierne rezultaty dla mieszkańców (obywateli). Mając powyższe na uwadze, można przyjąć, że studia nad samorządami terytorialnymi w regionie nordyckim mogą być przydatne w reformowaniu samorządów w niektórych państwach przechodzących procesy transformacji systemowej.
Jak już wspomniano, ważnym elementem niniejszego opracowania jest także zaprezentowanie, jako prawa podstawowego, prawa do dobrej administracji. Może ono zostać określone jako zespół uprawnień przysługujących jednostce, w relacji z organami administracji publicznej, w celu ochrony jej praw podmiotowych oraz zagwarantowania prawidłowości, rzetelności i sprawności postępowań administracyjnych. Współcześnie coraz częściej jest ono traktowane jako jedno z kluczowych praw podstawowych obywatela. W przypadku administracji UE zostały sformułowane w tym zakresie ogólne ustalenia, do których należą zasady: praworządności, niedyskryminacji i równego traktowania, proporcjonalności, bezstronności, spójności i uzasadnionych oczekiwań, poszanowania prywatności, uczciwości, przejrzystości oraz efektywności i użyteczności .
Pierwsza z tych zasad oznacza, że administracja unijna powinna działać zgodnie z prawem i stosować zasady oraz procedury w prawodawstwie Unii Europejskiej. Uprawnienia administracji muszą więc być (i są) oparte na prawie, a ich treść musi być z nim zgodna. Następna zasada - niedyskryminacji i równego traktowania - podkreśla, że administracja unijna powinna unikać nieuzasadnionej dyskryminacji osób ze względu na: narodowość, płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, język, religię lub przekonania czy poglądy polityczne, jak również jakiekolwiek inne opinie, niepełnosprawność, wiek lub też orientację seksualną. Administracja Unii Europejskiej, w ramach zasady proporcjonalności, powinna podejmować decyzje dotyczące praw i interesów osób tylko w razie potrzeby oraz w zakresie wymaganym do osiągnięcia zamierzonych celów. Zasada bezstronności oznacza, że administracja unijna powinna być bezstronna i niezależna. Kluczową kwestią w ramach tej zasady jest również powstrzymywanie się od wszelkich arbitralnych działań niekorzystnych dla osób, jak również od preferencyjnego traktowania bez względu na motyw. Następna zasada - spójności i uzasadnionych oczekiwań - wskazuje, że administracja powinna wykazywać konsekwencję we własnych działaniach, a także działać zgodnie z normalnymi praktykami administracyjnymi, które będą podane do publicznej wiadomości. W szczególnych okolicznościach, gdy może dojść do odstąpienia od zastosowania tzw. normalnej praktyki, niezbędne jest podanie ważnego uzasadnienia takiego odstąpienia. W ramach zasady poszanowania prywatności zapisano, że administracja unijna będzie szanować prywatność osób zgodnie z rozporządzeniem WE nr 45/2001. Z kolei zasada uczciwości musi być przestrzegana jako podstawowa zasada prawa, niezbędna do utworzenia klimatu zaufania i przewidywalności w stosunkach między obywatelami a administracją. W przypadku zasady przejrzystości sformułowano kluczowe stwierdzenie, iż administracja unijna jest otwarta. Ma ona dokumentować postępowanie administracji, a także prowadzić odpowiednie zapisy korespondencji przychodzącej i wychodzącej, otrzymanych dokumentów oraz podjętych decyzji i przyjętych środków. Ponadto działania podejmowane ze strony administracji unijnej powinny podlegać kryterium efektywności i użyteczności publicznej. Ta ostatnia zasada sama w sobie nie powinna budzić zaskoczenia ani tym bardziej obaw, pod warunkiem że nie będzie interpretowana w duchu doktryny neoliberalnej, o czym szerzej w dalszej części opracowania.
Od strony praktycznej prawo do dobrej administracji ma stanowić gwarancję pewnych uprawnień strony w postępowaniu administracyjnym. Są to m.in.: prawo do bezstronnego i rzetelnego załatwienia sprawy w rozsądnym terminie przez organy i instytucje UE, prawo do osobistego przedstawienia sprawy przed podjęciem negatywnej dla jednostki decyzji, prawo dostępu do akt sprawy z poszanowaniem interesów i tajemnic zawodowych oraz handlowych, obowiązek uzasadniania decyzji administracyjnej, prawo do domagania się naprawienia szkody wyrządzonej przez instytucje lub urzędników .
W ramach analizowanych w niniejszym opracowaniu studiów przypadków znajduje się także Republika Słowacka. Wydarzenia ostatnich kilkunastu miesięcy, ale także wcześniejsze doświadczenia tego młodego państwa pokazują, iż wprowadzenie do tekstu Konstytucji demokratycznych zasad ustrojowych jest zadaniem nieporównywalnie łatwiejszym niż ich realizacja. Dotyczy to także tworzenia rzeczywistego i efektywnego zarazem systemu ochrony prawa, a co za tym idzie - również systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przykładowo w latach 1993-1998 stosowanie zasady respektowania i ochrony podstawowych praw i wolności, zwłaszcza wobec Słowaków pochodzenia węgierskiego (i nie tylko wobec nich), budziło wiele uzasadnionych wątpliwości, podzielanych także przez organizacje międzynarodowe. Zasadniczo zmiany, jakie zachodziły na przestrzeni kolejnych lat w postaci zarówno stopniowego wprowadzania nowych rozwiązań prawnych, jak i powoływania do życia kolejnych instytucji oraz poszerzania zakresu ich kompetencji, należy ocenić pozytywnie, ale niestety głównie w warstwie instytucjonalnej systemu ochrony podstawowych praw i wolności. Przemawiają za tym m.in.: ustanowienie instytucji Publicznego Obrońcy Praw, powstanie i działalność Centrum Pomocy Prawnej czy Centrum Międzynarodowej Ochrony Prawnej Dzieci i Młodzieży. Jednak problem efektywności powołanych do życia instytucji zależy i od innych istotnych czynników, a mianowicie stabilnego demokratycznego stylu rządów w państwie oraz od w pełni rozwiniętych gwarancji i form ochrony podstawowych praw i wolności. W przypadku Republiki Słowackiej, jak i innych państw np. Europy Środkowej, oznacza to, że proces pełnego ukształtowania się systemu ochrony praw i wolności jeszcze nie dobiegł końca, chociaż postępy w tej materii są z pewnością widoczne.
Koncepcja praw naturalnych zakłada, iż wszystkim ludziom przysługiwały pewne prawa pochodzące z ich natury, a nie od rządów czy też ustanawianych przez nie praw, natomiast prawomocność rządów opierała się na poszanowaniu wymogu dostosowania się do tychże praw. Nowoczesna koncepcja praw człowieka jest przeformułowaniem tej idei i odnosi się przede wszystkim do relacji pomiędzy rządami a obywatelami, co stanowi analogię do wspomnianej już wcześniej relacji jednostka - państwo. Relacja ta urzeczywistnia się w stosunkach władzy politycznej, a jej faktyczna realizacja dokonuje się w relacjach administracja publiczna - podmiot administrowany. Ze względu na specyfikę uwarunkowań polityczno-prawno-społeczno-gospodarczych w praktyce bardzo często dochodzi do licznych dysfunkcji w zakresie realizacji i ochrony wspomnianych praw, co jest niejednokrotnie wyjaśniane brakiem lub ograniczonością stosowania wartości i standardów etycznych przez administrację publiczną. Należy jednak pamiętać, że o ile ich istnienie jest konieczne, o tyle jednak jest dalece niewystarczające do zapewnienia faktycznej skutecznej i należytej realizacji praw człowieka w działaniach administracji publicznej. Dlatego w ramach prowadzonych badań należy położyć szczególny nacisk na dalsze poszukiwanie właściwego, z punktu widzenia ochrony praw człowieka, modelu funkcjonowania administracji publicznej, adekwatnego do przeobrażeń zachodzących w ramach ewolucji i kreacji generacji praw człowieka. Mając na uwadze zaprezentowane w niniejszym opracowaniu studia przypadków, model nordycki wydaje się najbliższy z perspektywy realizacji zakładanych celów i wymaga adaptacji do często odmiennych systemów i struktur państwowych.
Reasumując, Autorzy niniejszego opracowania mają nadzieję, iż dostarczą Czytelnikom wielu wartościowych i inspirujących przemyśleń, a sformułowane konkluzje będą miały charakter nie tylko teoretyczny i naukowy, lecz także aplikacyjny, i przyczynią się do podjęcia konkretnych działań skierowanych na poprawę sytuacji w przedmiotowej materii. Ponadto publikacja ta może stanowić cenny materiał dydaktyczny i być wykorzystywana przez studentów, doktorantów i pracowników naukowych w różnych ośrodkach akademickich.
Izabela Zawiślińska
Wprowadzenie
Jerzy Oniszczuk
1.Społeczno-ekonomiczne i kulturalne prawa człowieka jako fundament godnego życia w demokracji
1.1. Przedwstęp
1.2. Wstęp
1.3. Przeciw zasadzie silniejszego. Zbrodnia ludobójstwa
1.4. O podstawach koncepcji wolności i praw człowieka
1.5. Zasada życia człowieka oraz jego wolności i prawa
1.6. Godność jako fundament wolności i praw człowieka
1.7. Realizowanie wolności i praw w sytuacji konfliktu. Prawne ograniczenia
1.8. Poliberalna doktryna a wolności i prawa człowieka
1.9. Wolności i prawa socjalno-ekonomiczne oraz sprawiedliwość społeczna
1.10. Doświadczenie dawnego art. 101 kodeksu pracy. Liberalizm versus feudalizm socjalistyczny i poliberalny. Problem ustawowego wkraczania w kapitał zawodowy
1.11. Warunki realizacji wolności i praw człowieka. Polityka
1.12. Podsumowanie
1.13. Post scriptum
Joachim Osiński, Izabela Zawiślińska
2. Samorząd lokalny w państwach nordyckich oraz realizacja praw i wolności obywatelskich
2.1. Wstęp
2.2. Istota samorządności terytorialnej w państwach nordyckich
2.3. Aksjologia nordyckiej samorządności terytorialnej
2.4. Ewolucja strukturalna systemu samorządu terytorialnego
2.5. Studium przypadku - prawo do jasnego komunikowania się z władzą lokalną
2.6. Studium przypadku - prawo do bezpłatnej edukacji
2.7. Studium przypadku - prawo do dobrej administracji
2.8. Podsumowanie
Bogusław Pytlik
3. Organy władzy publicznej wobec praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.1. Wstęp
3.2. Prawnokonstytucyjne podstawy ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.3. Konstytucyjny katalog podstawowych praw i wolności oraz podstawy ich ograniczania
3.4. Organy władzy publicznej jako instytucje ochrony praw i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.4.1. Sądy powszechne
3.4.2. Sąd Konstytucyjny Republiki Słowackiej
3.4.3. Prokuratura
3.4.4. Publiczny Obrońca Praw
3.4.5. Słowackie Centrum Narodowe ds. Praw Człowieka
3.4.6. Przykłady pozostałych instytucji publicznych, chroniących prawa i wolności człowieka w Republice Słowackiej
3.5. Podsumowanie
Anna Kociołek-Pęksa
4. Prawa człowieka w działalności administracji publicznej. Wymiary prawny, społeczny i etyczny
4.1. Wstęp
4.2. Społeczny, prawny i polityczny kontekst realizacji praw człowieka
4.3. Znaczenie faktycznego funkcjonowania administracji publicznej dla realizacji praw człowieka
4.4. Przeobrażenia aksjologii prawa człowieka - polityka prawa i zmiany społeczne
4.5. Rola etyki ogólnej i deontologii w realizacji prawa człowieka przez administrację publiczną
4.6. Last but not least - podsumowanie
Eduard Tarnawski
5. Markiza de Sade projekt Konstytucji państwa sprawiedliwego prawa
5.1. Wstęp
5.2. Państwo sprawiedliwego prawa
5.3. Prawo do pornografii
5.4. Prawo do oszczerstwa
5.5. Prawo do złodziejstwa
5.6. Prawo do sodomii
5.7. Prawo do mizoginii
5.8. Prawo do prostytucji
5.9. Prawo do pederastii
5.10. Prawo do zabijania
5.11. Prawo do zbrodni politycznej
5.12. Prawo do aborcji
5.13. Prawo do samobójstwa
5.14. Prawo do bluźnierstwa
5.15. Prawo do czarnoksięstwa
5.16. Prawo do wiary w diabła
5.17. Podsumowanie
Bibliografia