Ulubione
  1. Strona główna
  2. REAKCJE POLSKIEGO KONSUMENTA NA KRYZYS GOSPODARCZY

REAKCJE POLSKIEGO KONSUMENTA NA KRYZYS GOSPODARCZY

26,25 zł
23,62 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 2,63 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 23,62 zł
Autor: red. Teresa Słaby
Kod produktu: 978-83-7378-473-4
Cena regularna:
26,25 zł
23,62 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 2,63 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 23,62 zł
Dodaj do ulubionych
Łatwy zwrot towaru w ciągu 14 dni od zakupu bez podania przyczyny
REAKCJE POLSKIEGO KONSUMENTA NA KRYZYS GOSPODARCZY
REAKCJE POLSKIEGO KONSUMENTA NA KRYZYS GOSPODARCZY

Autorzy uwzględniają różne aspekty związane z zachowaniem polskich konsumentów wobec kryzysu gospodarczego, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

  • postawy konsumentów wobec kryzysu
  • zachowania polskich konsumentów na rynku dóbr i usług w czasach kryzysu
  • wpływ kryzysu na czas wolny i jego zagospodarowanie
  • rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów/gospodarstw domowych w warunkach kryzysu gospodarczego
  • wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji
  • problem zadłużenia gospodarstw domowych i upadłości konsumenckiej
  • możliwości aktywizacji zawodowej osób dotkniętych utratą pracy.

Podkreślić należy, że w publikacji zaprezentowano wyniki badań własnych, a także wykorzystano wiele cennych danych wtórnych.

[[[separator]]]

Kryzys gospodarczy na świecie spowodował nadspodziewanie silne reperkusje w gospodarkach wszystkich krajów. Słynny amerykański inwestor giełdowy Warren Buffet stwierdził: "jesteśmy świadkami nie tylko spowolnienia gospodarczego, ale również znaczącej zmiany zachowań konsumenckich. Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałem. To tak, jakby wszystko zatrzymało się w miejscu". Amerykańska gospodarka, "winowajczyni" kryzysu, spadła w przepaść. W. Buffet wypowiedział także znamienną opinię o stanach emocjonalnych, jakie odczuwają Amerykanie, a mianowicie: "nigdy nie widział, żeby Amerykanie byli bardziej przestraszeni niż teraz, oni czują się również bardzo zagubieni. Strach przychodzi bardzo łatwo i szybko, odbudowanie zaufania jest dużo trudniejsze".

Uważa się również, że w gospodarce globalnej "podglebiem" normatywnym źródeł kryzysu w ujęciu mikrogospodarczym była konsumpcja powyżej możliwości dochodowych, rosnące zadłużenie gospodarstw domowych wynikające z bieżącej konsumpcji oraz moralne przyzwolenie na niespłacanie długów.

Kryzys światowy wywołał nieuniknione jego objawy również w polskiej rzeczywistości gospodarczo-społecznej. Niezależnie od tego, czy okres przełomu 2008/2009 roku będzie określany w Polsce jako kryzys, czy tylko spowolnienie, jego skutki są już zauważalne zarówno w skali makro- (np. spadek PKB, zamykanie lub poważne ograniczenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa), jak i mikroekonomicznej (spadek konsumpcji). Jego wymiarami społecznymi są: wzrost bezrobocia; spadek dochodów gospodarstw domowych, zmiana struktury spożycia, zmiany stylów zachowań aż po odczuwanie poważnych stanów lęku i depresji, które wynikają z obawy przed utratą pracy, trudnościami w znalezieniu nowej pracy, pogorszeniem sytuacji materialnej, obawą przed utratą oszczędności czy niemożnością spłacania kredytów.

Zmiany w świadomości Polaków w kontekście zagrożeń powoli narastają. Według badań Instytutu Badań Pentor w grudniu 2008 r. 77% respondentów z reprezentatywnej grupy 1019 badanych "słyszało" o kryzysie finansowym, w lutym 2009 r. odsetek tak stwierdzających wzrósł o 16%. Kryzys wydawał się realny i poważny 40% respondentów w Polsce w grudniu 2008 r., w lutym 2009 r. taką opinię wyraziło już 63% badanych w próbie 987 osób, a ponad 70% obawiało się skutków kryzysu, w tym aż jedna piąta określała swoją obawę jako bardzo poważną. Badania tego ośrodka badawczego z 15 maja 2009 r. wskazują na pojawienie się pewnych symptomów polepszenia kondycji finansowej gospodarstw domowych, jednak 32% stwierdziło, że ich kondycja finansowa pogorszyła się w porównaniu sprzed roku, a 62% nie przewiduje większych zmian w tym obszarze życia. Sytuacja finansowa polskich gospodarstw domowych musiała zatem "przełożyć się" na podjęcie środków zaradczych odnośnie do stanu i struktury konsumpcji.

Zmiany dotychczasowych zachowań wynikają także z reakcji konsumentów na coraz bardziej obecną w mediach atmosferę strachu przed skutkami kryzysu. Wiele agencji badawczych przeprowadza badania nastrojów konsumentów, a publikacja ich wyników z sugestywnymi ilustracjami powoduje stany emocjonalne zbliżone do paniki. Rysunek W.1 prezentuje w dość sugestywny sposób zmianę zachowań Polaków w sklepach w okresie grudzień 2008 - luty 2009. Z prezentowanych wyników badań wynika, że co czwarty respondent szukał tańszych towarów (racjonalizował zakupy). Z powodu braku pieniędzy Polacy rezygnowali z pewnych zakupów oraz usług. Takie zachowania konsumenckie w dużej mierze wynikały z rosnącej obawy o utratę pracy, w końcowych miesiącach roku 2008 wskaźnik bezrobocia przekroczył 10%. Wypowiedzi ekonomistów i polityków w mediach nie były w tamtym okresie alarmujące, aczkolwiek pojawiało się coraz więcej głosów o tym, że kryzys w Polsce jest nieunikniony. Być może dlatego w 2008 r., w grudniowym raporcie firmy badawczej Nielsen, światowego lidera na rynku badań marketingowych, nastroje Polaków były relatywnie optymistyczne. Wynikało z nich, że recesję dostrzegało 37% Polaków, podczas gdy wśród Portugalczyków, Francuzów czy Hiszpanów wskaźnik wynosił blisko 90%.

Jedną z dróg poznania procesów dostosowawczych konsumentów do sytuacji kryzysu jest poszukiwanie źródeł adaptacji dorobku psychologii odnośnie zachowań w sytuacji niepewności i zagrożeń.

Szukając determinant postaw konsumpcyjnych w warunkach kryzysu w kontekście odczuwania skutków i koniecznej adaptacji, postawiono przypuszczenie, że zależeć one mogą od samoregulacji tych zachowań, wyrażających się w świadomym ograniczaniu konsumpcji oraz uwarunkowań mentalnych, wyzwalających lub powstrzymujących umiejętność aktywnej postawy i znalezienia innego sposobu na zachowanie dotychczasowego poziomu konsumpcji.

Zachowania, preferencje konsumentów były w ostatnich latach kształtowane przez wiele czynników, związanych z globalizacją, chęcią nadrobienia ?chudych" lat, upowszechnieniem różnych stylów życia czy statusem społecznym. Znaczenie konsumpcji wzrosło w życiu jednostek, choćby w kontekście prestiżu a nawet poprawy jakości życia poprzez odczuwanie szczęścia dzięki zakupom. Być może były one nieco "rozdmuchane", ale ci, którzy mogli tak żyć, odczuwali stany szczęścia dzięki kupowaniu, co zwiększało ich jakość życia, definiowaną poprzez pryzmat odczuwanych stanów szczęścia. Respondenci zarówno spośród ludności miejskiej jak i wiejskiej takich właśnie dokonywali ocen. I choć oczywiście nie można wyników tych badań uogólniać, gdyż były to próby quasi-losowe, jednak reprezentowały one dość powszechne opinie o indywidualnie spostrzeganej jakości życia (dobrostanie), które pojawiały się także w relacjach wyników ogólnopolskich badań.

Konsumpcjonizm stał się, również dla wielu Polaków, pewnego rodzaju standardem życia, dla niektórych rekompensatą dyskomfortu wywołanego różnymi czynnikami zewnętrznymi, zarówno zawodowymi, jak i rodzinnymi. Dyskomfort w takim przypadku był często mniej odczuwalny dzięki posiadaniu dóbr. Wielu jednostkom konsumpcja pozwalała "uciec" od bieżących problemów, ponieważ doznania "tu i teraz" były kompensacją w sytuacjach trudnych. W sytuacji, gdy kryzys ogranicza taką rolę konsumpcji można spodziewać się wystąpienia różnych negatywnych stanów emocjonalnych od "tylko" lęku aż po wstyd, że nie można konsumować jak przedtem. Prowadzić to może nawet do wystąpienia symptomów zachowań makiawelistycznych (pejoratywnych), będących wynikiem złości, wynikającej często z poczucia niesprawiedliwego zwolnienia z pracy ("dlaczego ja, a nie on").

W rozważaniach psychologów dotyczących postaw jednostek wobec zagrożeń silne natężenie negatywnych stanów emocjonalnych wynikać może z niepogodzenia indywidualnych, wewnętrznych przekonań o własnych, silnych możliwościach przeciwstawienia się zagrożeniom z koniecznością wprowadzenia "kontroli" swoich zachowań. W badaniach nad zachowaniami konsumentów w stanie kryzysu może się to przekładać na "bagatelizowanie" możliwości pojawienia się sytuacji niekorzystnej, np. utraty pracy i ograniczenia konsumpcji wobec niższych dochodów w gospodarstwie. Osoby takie, mocno przekonane o silnej kontroli wewnętrznej, reprezentują często postawę ?nie będę martwić się na zapas", bo jakoś sobie poradzę. Oczywiście takie postępowanie może wynikać z założenia, że wobec możliwości "wygodnej" dla takich osób ocenie kryzysu jako losowej sytuacji sprawczej, mimo dużej kontroli wewnętrznej, nie podejmują żadnej aktywności adaptacyjnej czy zapobiegawczej.

Szansą w procesie dostosowawczym jest zatem - oprócz istnienia silnej kontroliwewnętrznej - samoregulacja, która może wspomóc naturalne ograniczanie konsumpcji wynikające np. z niższych dochodów. Proces samoregulacji odnosi się jeszcze bardziej do podejmowania decyzji wyprzedzających wobec możliwości np. utraty pracy w najbliższej przyszłości. W czasach kryzysu szczególnie przydatny w procesie samoregulacji może okazać się tzw. system prewencyjny, polegający na stosowaniu różnych strategii w realizacji celu głównego, jakim jest w warunkach kryzysu adaptacja. System taki daje szanse uniknięcia strat oraz wywiązywania się z różnego rodzaju powinności, np. opłaty za czynsz czy spłaty kredytu. O różne podejścia w ramach takiej strategii zapytano respondentów w pierwszym pytaniu ankiety badania zrealizowanego wiosną 2009 r. przez Katedrę Poziomu Życia i Konsumpcji SGH.

Kolejne pytania ankiety to także kolejne problemy, z którymi przyszło zmierzyć się autorom. Najogólniej rzecz biorąc, dotyczyły one reakcji konsumentów na kryzys gospodarczy zarówno w sferze odczuwania zagrożenia związanego z możliwością utraty pracy lub po jej utracie, jak i wpływu skutków pogorszenia sytuacji finansowej na funkcjonowanie gospodarstwa domowego. Przedmiotem rozważań są m.in. zachowania konsumentów na wybranych rynkach usług, także w kontekście nastawienia do wykonywania prac we własnym zakresie. Analizowane są również reakcje na kryzys w sferze zagospodarowania czasu wolnego. W kontekście kryzysu gospodarczego ukazano także rolę szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb konsumentów i ich gospodarstw domowych, jak i wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji. Poruszony został także problem aktywizacji zawodowej osób dotkniętych kryzysem. Ważną kwestią, która także znalazła odzwierciedlenie w opracowaniu, jest upadłość konsumencka jako efekt nadmiernego zadłużania się, który to problem szczególnie ostro może ujawnić się właśnie w czasie kryzysu.

 

[[[separator]]]

WPROWADZENIE (Teresa Słaby)

1. POSTAWY POLSKICH KONSUMENTÓW W KRYZYSIE (Teresa Słaby)

1.1. Charakterystyka postaw wobec kryzysu

1.2.Reakcje konsumentów na kryzys

2. POLSKI KONSUMENT NA RYNKU DÓBR USŁUG W CZASACH KRYZYSU (Mirosława Janoś-Kresło)

2.1.Zmiany w konsumpcji gospodarstw domowych

2.2.Ograniczenie korzystania z usług świadczonych odpłatnie

2.3.Stosunek do wykonywania prac we własnym zakresie

3. CZAS WOLNY A KRYZYS - SZANSE I ZAGROŻENIA (Małgorzata Bombol)

3.1.Paradygmaty czasu wolnego

3.2.Zachowanie w czasie wolnym

3.3.Czas wolny a kryzys

4. ROLA SZAREJ STREFY W ZASPOKAJANIU POTRZEB POLSKICH KONSUMENTÓW W WARUNKACH KRYZYSU GOSPODARCZEGO (Bogdan Mróz)

4.1.Funkcje i znaczenie szarej strefy w zaspokojeniu potrzeb gospodarstw domowych

4.2.Rola pracy nierejestrowanej w Polsce

4.3. Rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów i gospodarstw domowych w dobie kryzysu gospodarczego

5. WPŁYW ZMIAN WARTOŚCI MAJĄTKU NA DECYZJE W SFERZE KONSUMPCJI (Krzysztof Maliszewski)

5.1.Efekt majątkowy w teorii ekonomii i badaniach empirycznych

5.2.Zmiany cen aktywów gospodarstw domowych w ostatnim okresie - boom i zapaść

5.3.Badania efektu majątkowego na poziomie mikro w polskich miastach w okresie kryzysu

6. UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA JAKO EFEKT NADMIERNEGO ZADŁUŻANIA SIĘ (Anna Dąbrowska)

6.1.Skłonność Polaków do oszczędzania i zadłużania się

6.2.Problem nadmiernego zadłużania się konsumentów

6.3.Problem niewypłacalności osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej

6.4.Upadłość konsumencka w opinii Polaków

7. AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB DOTKNIĘTYCH KRYZYSEM GOSPODARCZYM (Rafał Kasprzak)

7.1.Zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia w Polsce

7.2.Działania aktywizujące w ujęciu regionalnym

7.3.Formy aktywizacji zawodowej w opiniach gospodarstw domowych

7.4.Możliwości finansowania wybranych form aktywizacji zawodowej ze środków UE

SUMMARY

 

Opis

Wydanie: 1
Rok wydania: 2009
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 158

Autorzy uwzględniają różne aspekty związane z zachowaniem polskich konsumentów wobec kryzysu gospodarczego, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

  • postawy konsumentów wobec kryzysu
  • zachowania polskich konsumentów na rynku dóbr i usług w czasach kryzysu
  • wpływ kryzysu na czas wolny i jego zagospodarowanie
  • rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów/gospodarstw domowych w warunkach kryzysu gospodarczego
  • wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji
  • problem zadłużenia gospodarstw domowych i upadłości konsumenckiej
  • możliwości aktywizacji zawodowej osób dotkniętych utratą pracy.

Podkreślić należy, że w publikacji zaprezentowano wyniki badań własnych, a także wykorzystano wiele cennych danych wtórnych.

Wstęp

Kryzys gospodarczy na świecie spowodował nadspodziewanie silne reperkusje w gospodarkach wszystkich krajów. Słynny amerykański inwestor giełdowy Warren Buffet stwierdził: "jesteśmy świadkami nie tylko spowolnienia gospodarczego, ale również znaczącej zmiany zachowań konsumenckich. Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałem. To tak, jakby wszystko zatrzymało się w miejscu". Amerykańska gospodarka, "winowajczyni" kryzysu, spadła w przepaść. W. Buffet wypowiedział także znamienną opinię o stanach emocjonalnych, jakie odczuwają Amerykanie, a mianowicie: "nigdy nie widział, żeby Amerykanie byli bardziej przestraszeni niż teraz, oni czują się również bardzo zagubieni. Strach przychodzi bardzo łatwo i szybko, odbudowanie zaufania jest dużo trudniejsze".

Uważa się również, że w gospodarce globalnej "podglebiem" normatywnym źródeł kryzysu w ujęciu mikrogospodarczym była konsumpcja powyżej możliwości dochodowych, rosnące zadłużenie gospodarstw domowych wynikające z bieżącej konsumpcji oraz moralne przyzwolenie na niespłacanie długów.

Kryzys światowy wywołał nieuniknione jego objawy również w polskiej rzeczywistości gospodarczo-społecznej. Niezależnie od tego, czy okres przełomu 2008/2009 roku będzie określany w Polsce jako kryzys, czy tylko spowolnienie, jego skutki są już zauważalne zarówno w skali makro- (np. spadek PKB, zamykanie lub poważne ograniczenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa), jak i mikroekonomicznej (spadek konsumpcji). Jego wymiarami społecznymi są: wzrost bezrobocia; spadek dochodów gospodarstw domowych, zmiana struktury spożycia, zmiany stylów zachowań aż po odczuwanie poważnych stanów lęku i depresji, które wynikają z obawy przed utratą pracy, trudnościami w znalezieniu nowej pracy, pogorszeniem sytuacji materialnej, obawą przed utratą oszczędności czy niemożnością spłacania kredytów.

Zmiany w świadomości Polaków w kontekście zagrożeń powoli narastają. Według badań Instytutu Badań Pentor w grudniu 2008 r. 77% respondentów z reprezentatywnej grupy 1019 badanych "słyszało" o kryzysie finansowym, w lutym 2009 r. odsetek tak stwierdzających wzrósł o 16%. Kryzys wydawał się realny i poważny 40% respondentów w Polsce w grudniu 2008 r., w lutym 2009 r. taką opinię wyraziło już 63% badanych w próbie 987 osób, a ponad 70% obawiało się skutków kryzysu, w tym aż jedna piąta określała swoją obawę jako bardzo poważną. Badania tego ośrodka badawczego z 15 maja 2009 r. wskazują na pojawienie się pewnych symptomów polepszenia kondycji finansowej gospodarstw domowych, jednak 32% stwierdziło, że ich kondycja finansowa pogorszyła się w porównaniu sprzed roku, a 62% nie przewiduje większych zmian w tym obszarze życia. Sytuacja finansowa polskich gospodarstw domowych musiała zatem "przełożyć się" na podjęcie środków zaradczych odnośnie do stanu i struktury konsumpcji.

Zmiany dotychczasowych zachowań wynikają także z reakcji konsumentów na coraz bardziej obecną w mediach atmosferę strachu przed skutkami kryzysu. Wiele agencji badawczych przeprowadza badania nastrojów konsumentów, a publikacja ich wyników z sugestywnymi ilustracjami powoduje stany emocjonalne zbliżone do paniki. Rysunek W.1 prezentuje w dość sugestywny sposób zmianę zachowań Polaków w sklepach w okresie grudzień 2008 - luty 2009. Z prezentowanych wyników badań wynika, że co czwarty respondent szukał tańszych towarów (racjonalizował zakupy). Z powodu braku pieniędzy Polacy rezygnowali z pewnych zakupów oraz usług. Takie zachowania konsumenckie w dużej mierze wynikały z rosnącej obawy o utratę pracy, w końcowych miesiącach roku 2008 wskaźnik bezrobocia przekroczył 10%. Wypowiedzi ekonomistów i polityków w mediach nie były w tamtym okresie alarmujące, aczkolwiek pojawiało się coraz więcej głosów o tym, że kryzys w Polsce jest nieunikniony. Być może dlatego w 2008 r., w grudniowym raporcie firmy badawczej Nielsen, światowego lidera na rynku badań marketingowych, nastroje Polaków były relatywnie optymistyczne. Wynikało z nich, że recesję dostrzegało 37% Polaków, podczas gdy wśród Portugalczyków, Francuzów czy Hiszpanów wskaźnik wynosił blisko 90%.

Jedną z dróg poznania procesów dostosowawczych konsumentów do sytuacji kryzysu jest poszukiwanie źródeł adaptacji dorobku psychologii odnośnie zachowań w sytuacji niepewności i zagrożeń.

Szukając determinant postaw konsumpcyjnych w warunkach kryzysu w kontekście odczuwania skutków i koniecznej adaptacji, postawiono przypuszczenie, że zależeć one mogą od samoregulacji tych zachowań, wyrażających się w świadomym ograniczaniu konsumpcji oraz uwarunkowań mentalnych, wyzwalających lub powstrzymujących umiejętność aktywnej postawy i znalezienia innego sposobu na zachowanie dotychczasowego poziomu konsumpcji.

Zachowania, preferencje konsumentów były w ostatnich latach kształtowane przez wiele czynników, związanych z globalizacją, chęcią nadrobienia ?chudych" lat, upowszechnieniem różnych stylów życia czy statusem społecznym. Znaczenie konsumpcji wzrosło w życiu jednostek, choćby w kontekście prestiżu a nawet poprawy jakości życia poprzez odczuwanie szczęścia dzięki zakupom. Być może były one nieco "rozdmuchane", ale ci, którzy mogli tak żyć, odczuwali stany szczęścia dzięki kupowaniu, co zwiększało ich jakość życia, definiowaną poprzez pryzmat odczuwanych stanów szczęścia. Respondenci zarówno spośród ludności miejskiej jak i wiejskiej takich właśnie dokonywali ocen. I choć oczywiście nie można wyników tych badań uogólniać, gdyż były to próby quasi-losowe, jednak reprezentowały one dość powszechne opinie o indywidualnie spostrzeganej jakości życia (dobrostanie), które pojawiały się także w relacjach wyników ogólnopolskich badań.

Konsumpcjonizm stał się, również dla wielu Polaków, pewnego rodzaju standardem życia, dla niektórych rekompensatą dyskomfortu wywołanego różnymi czynnikami zewnętrznymi, zarówno zawodowymi, jak i rodzinnymi. Dyskomfort w takim przypadku był często mniej odczuwalny dzięki posiadaniu dóbr. Wielu jednostkom konsumpcja pozwalała "uciec" od bieżących problemów, ponieważ doznania "tu i teraz" były kompensacją w sytuacjach trudnych. W sytuacji, gdy kryzys ogranicza taką rolę konsumpcji można spodziewać się wystąpienia różnych negatywnych stanów emocjonalnych od "tylko" lęku aż po wstyd, że nie można konsumować jak przedtem. Prowadzić to może nawet do wystąpienia symptomów zachowań makiawelistycznych (pejoratywnych), będących wynikiem złości, wynikającej często z poczucia niesprawiedliwego zwolnienia z pracy ("dlaczego ja, a nie on").

W rozważaniach psychologów dotyczących postaw jednostek wobec zagrożeń silne natężenie negatywnych stanów emocjonalnych wynikać może z niepogodzenia indywidualnych, wewnętrznych przekonań o własnych, silnych możliwościach przeciwstawienia się zagrożeniom z koniecznością wprowadzenia "kontroli" swoich zachowań. W badaniach nad zachowaniami konsumentów w stanie kryzysu może się to przekładać na "bagatelizowanie" możliwości pojawienia się sytuacji niekorzystnej, np. utraty pracy i ograniczenia konsumpcji wobec niższych dochodów w gospodarstwie. Osoby takie, mocno przekonane o silnej kontroli wewnętrznej, reprezentują często postawę ?nie będę martwić się na zapas", bo jakoś sobie poradzę. Oczywiście takie postępowanie może wynikać z założenia, że wobec możliwości "wygodnej" dla takich osób ocenie kryzysu jako losowej sytuacji sprawczej, mimo dużej kontroli wewnętrznej, nie podejmują żadnej aktywności adaptacyjnej czy zapobiegawczej.

Szansą w procesie dostosowawczym jest zatem - oprócz istnienia silnej kontroliwewnętrznej - samoregulacja, która może wspomóc naturalne ograniczanie konsumpcji wynikające np. z niższych dochodów. Proces samoregulacji odnosi się jeszcze bardziej do podejmowania decyzji wyprzedzających wobec możliwości np. utraty pracy w najbliższej przyszłości. W czasach kryzysu szczególnie przydatny w procesie samoregulacji może okazać się tzw. system prewencyjny, polegający na stosowaniu różnych strategii w realizacji celu głównego, jakim jest w warunkach kryzysu adaptacja. System taki daje szanse uniknięcia strat oraz wywiązywania się z różnego rodzaju powinności, np. opłaty za czynsz czy spłaty kredytu. O różne podejścia w ramach takiej strategii zapytano respondentów w pierwszym pytaniu ankiety badania zrealizowanego wiosną 2009 r. przez Katedrę Poziomu Życia i Konsumpcji SGH.

Kolejne pytania ankiety to także kolejne problemy, z którymi przyszło zmierzyć się autorom. Najogólniej rzecz biorąc, dotyczyły one reakcji konsumentów na kryzys gospodarczy zarówno w sferze odczuwania zagrożenia związanego z możliwością utraty pracy lub po jej utracie, jak i wpływu skutków pogorszenia sytuacji finansowej na funkcjonowanie gospodarstwa domowego. Przedmiotem rozważań są m.in. zachowania konsumentów na wybranych rynkach usług, także w kontekście nastawienia do wykonywania prac we własnym zakresie. Analizowane są również reakcje na kryzys w sferze zagospodarowania czasu wolnego. W kontekście kryzysu gospodarczego ukazano także rolę szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb konsumentów i ich gospodarstw domowych, jak i wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji. Poruszony został także problem aktywizacji zawodowej osób dotkniętych kryzysem. Ważną kwestią, która także znalazła odzwierciedlenie w opracowaniu, jest upadłość konsumencka jako efekt nadmiernego zadłużania się, który to problem szczególnie ostro może ujawnić się właśnie w czasie kryzysu.

 

Spis treści

WPROWADZENIE (Teresa Słaby)

1. POSTAWY POLSKICH KONSUMENTÓW W KRYZYSIE (Teresa Słaby)

1.1. Charakterystyka postaw wobec kryzysu

1.2.Reakcje konsumentów na kryzys

2. POLSKI KONSUMENT NA RYNKU DÓBR USŁUG W CZASACH KRYZYSU (Mirosława Janoś-Kresło)

2.1.Zmiany w konsumpcji gospodarstw domowych

2.2.Ograniczenie korzystania z usług świadczonych odpłatnie

2.3.Stosunek do wykonywania prac we własnym zakresie

3. CZAS WOLNY A KRYZYS - SZANSE I ZAGROŻENIA (Małgorzata Bombol)

3.1.Paradygmaty czasu wolnego

3.2.Zachowanie w czasie wolnym

3.3.Czas wolny a kryzys

4. ROLA SZAREJ STREFY W ZASPOKAJANIU POTRZEB POLSKICH KONSUMENTÓW W WARUNKACH KRYZYSU GOSPODARCZEGO (Bogdan Mróz)

4.1.Funkcje i znaczenie szarej strefy w zaspokojeniu potrzeb gospodarstw domowych

4.2.Rola pracy nierejestrowanej w Polsce

4.3. Rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów i gospodarstw domowych w dobie kryzysu gospodarczego

5. WPŁYW ZMIAN WARTOŚCI MAJĄTKU NA DECYZJE W SFERZE KONSUMPCJI (Krzysztof Maliszewski)

5.1.Efekt majątkowy w teorii ekonomii i badaniach empirycznych

5.2.Zmiany cen aktywów gospodarstw domowych w ostatnim okresie - boom i zapaść

5.3.Badania efektu majątkowego na poziomie mikro w polskich miastach w okresie kryzysu

6. UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA JAKO EFEKT NADMIERNEGO ZADŁUŻANIA SIĘ (Anna Dąbrowska)

6.1.Skłonność Polaków do oszczędzania i zadłużania się

6.2.Problem nadmiernego zadłużania się konsumentów

6.3.Problem niewypłacalności osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej

6.4.Upadłość konsumencka w opinii Polaków

7. AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB DOTKNIĘTYCH KRYZYSEM GOSPODARCZYM (Rafał Kasprzak)

7.1.Zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia w Polsce

7.2.Działania aktywizujące w ujęciu regionalnym

7.3.Formy aktywizacji zawodowej w opiniach gospodarstw domowych

7.4.Możliwości finansowania wybranych form aktywizacji zawodowej ze środków UE

SUMMARY

 

Opinie

Twoja ocena:
Wydanie: 1
Rok wydania: 2009
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 158

Autorzy uwzględniają różne aspekty związane z zachowaniem polskich konsumentów wobec kryzysu gospodarczego, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

  • postawy konsumentów wobec kryzysu
  • zachowania polskich konsumentów na rynku dóbr i usług w czasach kryzysu
  • wpływ kryzysu na czas wolny i jego zagospodarowanie
  • rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów/gospodarstw domowych w warunkach kryzysu gospodarczego
  • wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji
  • problem zadłużenia gospodarstw domowych i upadłości konsumenckiej
  • możliwości aktywizacji zawodowej osób dotkniętych utratą pracy.

Podkreślić należy, że w publikacji zaprezentowano wyniki badań własnych, a także wykorzystano wiele cennych danych wtórnych.

Kryzys gospodarczy na świecie spowodował nadspodziewanie silne reperkusje w gospodarkach wszystkich krajów. Słynny amerykański inwestor giełdowy Warren Buffet stwierdził: "jesteśmy świadkami nie tylko spowolnienia gospodarczego, ale również znaczącej zmiany zachowań konsumenckich. Nigdy wcześniej czegoś takiego nie widziałem. To tak, jakby wszystko zatrzymało się w miejscu". Amerykańska gospodarka, "winowajczyni" kryzysu, spadła w przepaść. W. Buffet wypowiedział także znamienną opinię o stanach emocjonalnych, jakie odczuwają Amerykanie, a mianowicie: "nigdy nie widział, żeby Amerykanie byli bardziej przestraszeni niż teraz, oni czują się również bardzo zagubieni. Strach przychodzi bardzo łatwo i szybko, odbudowanie zaufania jest dużo trudniejsze".

Uważa się również, że w gospodarce globalnej "podglebiem" normatywnym źródeł kryzysu w ujęciu mikrogospodarczym była konsumpcja powyżej możliwości dochodowych, rosnące zadłużenie gospodarstw domowych wynikające z bieżącej konsumpcji oraz moralne przyzwolenie na niespłacanie długów.

Kryzys światowy wywołał nieuniknione jego objawy również w polskiej rzeczywistości gospodarczo-społecznej. Niezależnie od tego, czy okres przełomu 2008/2009 roku będzie określany w Polsce jako kryzys, czy tylko spowolnienie, jego skutki są już zauważalne zarówno w skali makro- (np. spadek PKB, zamykanie lub poważne ograniczenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa), jak i mikroekonomicznej (spadek konsumpcji). Jego wymiarami społecznymi są: wzrost bezrobocia; spadek dochodów gospodarstw domowych, zmiana struktury spożycia, zmiany stylów zachowań aż po odczuwanie poważnych stanów lęku i depresji, które wynikają z obawy przed utratą pracy, trudnościami w znalezieniu nowej pracy, pogorszeniem sytuacji materialnej, obawą przed utratą oszczędności czy niemożnością spłacania kredytów.

Zmiany w świadomości Polaków w kontekście zagrożeń powoli narastają. Według badań Instytutu Badań Pentor w grudniu 2008 r. 77% respondentów z reprezentatywnej grupy 1019 badanych "słyszało" o kryzysie finansowym, w lutym 2009 r. odsetek tak stwierdzających wzrósł o 16%. Kryzys wydawał się realny i poważny 40% respondentów w Polsce w grudniu 2008 r., w lutym 2009 r. taką opinię wyraziło już 63% badanych w próbie 987 osób, a ponad 70% obawiało się skutków kryzysu, w tym aż jedna piąta określała swoją obawę jako bardzo poważną. Badania tego ośrodka badawczego z 15 maja 2009 r. wskazują na pojawienie się pewnych symptomów polepszenia kondycji finansowej gospodarstw domowych, jednak 32% stwierdziło, że ich kondycja finansowa pogorszyła się w porównaniu sprzed roku, a 62% nie przewiduje większych zmian w tym obszarze życia. Sytuacja finansowa polskich gospodarstw domowych musiała zatem "przełożyć się" na podjęcie środków zaradczych odnośnie do stanu i struktury konsumpcji.

Zmiany dotychczasowych zachowań wynikają także z reakcji konsumentów na coraz bardziej obecną w mediach atmosferę strachu przed skutkami kryzysu. Wiele agencji badawczych przeprowadza badania nastrojów konsumentów, a publikacja ich wyników z sugestywnymi ilustracjami powoduje stany emocjonalne zbliżone do paniki. Rysunek W.1 prezentuje w dość sugestywny sposób zmianę zachowań Polaków w sklepach w okresie grudzień 2008 - luty 2009. Z prezentowanych wyników badań wynika, że co czwarty respondent szukał tańszych towarów (racjonalizował zakupy). Z powodu braku pieniędzy Polacy rezygnowali z pewnych zakupów oraz usług. Takie zachowania konsumenckie w dużej mierze wynikały z rosnącej obawy o utratę pracy, w końcowych miesiącach roku 2008 wskaźnik bezrobocia przekroczył 10%. Wypowiedzi ekonomistów i polityków w mediach nie były w tamtym okresie alarmujące, aczkolwiek pojawiało się coraz więcej głosów o tym, że kryzys w Polsce jest nieunikniony. Być może dlatego w 2008 r., w grudniowym raporcie firmy badawczej Nielsen, światowego lidera na rynku badań marketingowych, nastroje Polaków były relatywnie optymistyczne. Wynikało z nich, że recesję dostrzegało 37% Polaków, podczas gdy wśród Portugalczyków, Francuzów czy Hiszpanów wskaźnik wynosił blisko 90%.

Jedną z dróg poznania procesów dostosowawczych konsumentów do sytuacji kryzysu jest poszukiwanie źródeł adaptacji dorobku psychologii odnośnie zachowań w sytuacji niepewności i zagrożeń.

Szukając determinant postaw konsumpcyjnych w warunkach kryzysu w kontekście odczuwania skutków i koniecznej adaptacji, postawiono przypuszczenie, że zależeć one mogą od samoregulacji tych zachowań, wyrażających się w świadomym ograniczaniu konsumpcji oraz uwarunkowań mentalnych, wyzwalających lub powstrzymujących umiejętność aktywnej postawy i znalezienia innego sposobu na zachowanie dotychczasowego poziomu konsumpcji.

Zachowania, preferencje konsumentów były w ostatnich latach kształtowane przez wiele czynników, związanych z globalizacją, chęcią nadrobienia ?chudych" lat, upowszechnieniem różnych stylów życia czy statusem społecznym. Znaczenie konsumpcji wzrosło w życiu jednostek, choćby w kontekście prestiżu a nawet poprawy jakości życia poprzez odczuwanie szczęścia dzięki zakupom. Być może były one nieco "rozdmuchane", ale ci, którzy mogli tak żyć, odczuwali stany szczęścia dzięki kupowaniu, co zwiększało ich jakość życia, definiowaną poprzez pryzmat odczuwanych stanów szczęścia. Respondenci zarówno spośród ludności miejskiej jak i wiejskiej takich właśnie dokonywali ocen. I choć oczywiście nie można wyników tych badań uogólniać, gdyż były to próby quasi-losowe, jednak reprezentowały one dość powszechne opinie o indywidualnie spostrzeganej jakości życia (dobrostanie), które pojawiały się także w relacjach wyników ogólnopolskich badań.

Konsumpcjonizm stał się, również dla wielu Polaków, pewnego rodzaju standardem życia, dla niektórych rekompensatą dyskomfortu wywołanego różnymi czynnikami zewnętrznymi, zarówno zawodowymi, jak i rodzinnymi. Dyskomfort w takim przypadku był często mniej odczuwalny dzięki posiadaniu dóbr. Wielu jednostkom konsumpcja pozwalała "uciec" od bieżących problemów, ponieważ doznania "tu i teraz" były kompensacją w sytuacjach trudnych. W sytuacji, gdy kryzys ogranicza taką rolę konsumpcji można spodziewać się wystąpienia różnych negatywnych stanów emocjonalnych od "tylko" lęku aż po wstyd, że nie można konsumować jak przedtem. Prowadzić to może nawet do wystąpienia symptomów zachowań makiawelistycznych (pejoratywnych), będących wynikiem złości, wynikającej często z poczucia niesprawiedliwego zwolnienia z pracy ("dlaczego ja, a nie on").

W rozważaniach psychologów dotyczących postaw jednostek wobec zagrożeń silne natężenie negatywnych stanów emocjonalnych wynikać może z niepogodzenia indywidualnych, wewnętrznych przekonań o własnych, silnych możliwościach przeciwstawienia się zagrożeniom z koniecznością wprowadzenia "kontroli" swoich zachowań. W badaniach nad zachowaniami konsumentów w stanie kryzysu może się to przekładać na "bagatelizowanie" możliwości pojawienia się sytuacji niekorzystnej, np. utraty pracy i ograniczenia konsumpcji wobec niższych dochodów w gospodarstwie. Osoby takie, mocno przekonane o silnej kontroli wewnętrznej, reprezentują często postawę ?nie będę martwić się na zapas", bo jakoś sobie poradzę. Oczywiście takie postępowanie może wynikać z założenia, że wobec możliwości "wygodnej" dla takich osób ocenie kryzysu jako losowej sytuacji sprawczej, mimo dużej kontroli wewnętrznej, nie podejmują żadnej aktywności adaptacyjnej czy zapobiegawczej.

Szansą w procesie dostosowawczym jest zatem - oprócz istnienia silnej kontroliwewnętrznej - samoregulacja, która może wspomóc naturalne ograniczanie konsumpcji wynikające np. z niższych dochodów. Proces samoregulacji odnosi się jeszcze bardziej do podejmowania decyzji wyprzedzających wobec możliwości np. utraty pracy w najbliższej przyszłości. W czasach kryzysu szczególnie przydatny w procesie samoregulacji może okazać się tzw. system prewencyjny, polegający na stosowaniu różnych strategii w realizacji celu głównego, jakim jest w warunkach kryzysu adaptacja. System taki daje szanse uniknięcia strat oraz wywiązywania się z różnego rodzaju powinności, np. opłaty za czynsz czy spłaty kredytu. O różne podejścia w ramach takiej strategii zapytano respondentów w pierwszym pytaniu ankiety badania zrealizowanego wiosną 2009 r. przez Katedrę Poziomu Życia i Konsumpcji SGH.

Kolejne pytania ankiety to także kolejne problemy, z którymi przyszło zmierzyć się autorom. Najogólniej rzecz biorąc, dotyczyły one reakcji konsumentów na kryzys gospodarczy zarówno w sferze odczuwania zagrożenia związanego z możliwością utraty pracy lub po jej utracie, jak i wpływu skutków pogorszenia sytuacji finansowej na funkcjonowanie gospodarstwa domowego. Przedmiotem rozważań są m.in. zachowania konsumentów na wybranych rynkach usług, także w kontekście nastawienia do wykonywania prac we własnym zakresie. Analizowane są również reakcje na kryzys w sferze zagospodarowania czasu wolnego. W kontekście kryzysu gospodarczego ukazano także rolę szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb konsumentów i ich gospodarstw domowych, jak i wpływ zmian wartości majątku na decyzje w sferze konsumpcji. Poruszony został także problem aktywizacji zawodowej osób dotkniętych kryzysem. Ważną kwestią, która także znalazła odzwierciedlenie w opracowaniu, jest upadłość konsumencka jako efekt nadmiernego zadłużania się, który to problem szczególnie ostro może ujawnić się właśnie w czasie kryzysu.

 

WPROWADZENIE (Teresa Słaby)

1. POSTAWY POLSKICH KONSUMENTÓW W KRYZYSIE (Teresa Słaby)

1.1. Charakterystyka postaw wobec kryzysu

1.2.Reakcje konsumentów na kryzys

2. POLSKI KONSUMENT NA RYNKU DÓBR USŁUG W CZASACH KRYZYSU (Mirosława Janoś-Kresło)

2.1.Zmiany w konsumpcji gospodarstw domowych

2.2.Ograniczenie korzystania z usług świadczonych odpłatnie

2.3.Stosunek do wykonywania prac we własnym zakresie

3. CZAS WOLNY A KRYZYS - SZANSE I ZAGROŻENIA (Małgorzata Bombol)

3.1.Paradygmaty czasu wolnego

3.2.Zachowanie w czasie wolnym

3.3.Czas wolny a kryzys

4. ROLA SZAREJ STREFY W ZASPOKAJANIU POTRZEB POLSKICH KONSUMENTÓW W WARUNKACH KRYZYSU GOSPODARCZEGO (Bogdan Mróz)

4.1.Funkcje i znaczenie szarej strefy w zaspokojeniu potrzeb gospodarstw domowych

4.2.Rola pracy nierejestrowanej w Polsce

4.3. Rola szarej strefy w zaspokajaniu potrzeb polskich konsumentów i gospodarstw domowych w dobie kryzysu gospodarczego

5. WPŁYW ZMIAN WARTOŚCI MAJĄTKU NA DECYZJE W SFERZE KONSUMPCJI (Krzysztof Maliszewski)

5.1.Efekt majątkowy w teorii ekonomii i badaniach empirycznych

5.2.Zmiany cen aktywów gospodarstw domowych w ostatnim okresie - boom i zapaść

5.3.Badania efektu majątkowego na poziomie mikro w polskich miastach w okresie kryzysu

6. UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA JAKO EFEKT NADMIERNEGO ZADŁUŻANIA SIĘ (Anna Dąbrowska)

6.1.Skłonność Polaków do oszczędzania i zadłużania się

6.2.Problem nadmiernego zadłużania się konsumentów

6.3.Problem niewypłacalności osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej

6.4.Upadłość konsumencka w opinii Polaków

7. AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB DOTKNIĘTYCH KRYZYSEM GOSPODARCZYM (Rafał Kasprzak)

7.1.Zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia w Polsce

7.2.Działania aktywizujące w ujęciu regionalnym

7.3.Formy aktywizacji zawodowej w opiniach gospodarstw domowych

7.4.Możliwości finansowania wybranych form aktywizacji zawodowej ze środków UE

SUMMARY

 

Napisz swoją opinię
Twoja ocena:
Szybka wysyłka zamówień
Kup online i odbierz na uczelni
Bezpieczne płatności
pixel