Ulubione
  1. Strona główna
  2. EKOLOGIZACJA DZIAŁALNOŚCI PRODUKCYJNEJ W STRATEGIACH ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

EKOLOGIZACJA DZIAŁALNOŚCI PRODUKCYJNEJ W STRATEGIACH ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

autor : Jacek Wysocki
49,00 zł
44,10 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 4,90 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 44,10 zł
Autor: Jacek Wysocki
Kod produktu: 978-83-8030-276-1
Cena regularna:
49,00 zł
44,10 zł
/ szt.
Oszczędzasz 10 % ( 4,90 zł).
Najniższa cena produktu z 30 dni przed obniżką: 44,10 zł
Dodaj do ulubionych
Łatwy zwrot towaru w ciągu 14 dni od zakupu bez podania przyczyny
EKOLOGIZACJA DZIAŁALNOŚCI PRODUKCYJNEJ W STRATEGIACH ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE
EKOLOGIZACJA DZIAŁALNOŚCI PRODUKCYJNEJ W STRATEGIACH ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE

e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie: 

https://www.ibuk.pl

 

 

[[[separator]]]

Wstęp

Zmienność i niestabilność współczesnego świata powodują, że prowadzenie działalności gospodarczej jest coraz trudniejsze i stanowi poważne wyzwanie dla osób zarządzających przedsiębiorstwami. Dotyczy to głównie problemu dostosowania się przedsiębiorstwa do otaczającej rzeczywistości i uzyskania zbieżności własnych celów ekonomicznych z oczekiwaniami ekologicznymi interesariuszy. Nadrzędną sprawą jest jednak zrozumienie, że środowisko przyrodnicze stanowi kluczowy element współczesnej gospodarki, który uruchamia i zasila procesy produkcyjne, zaś brak możliwości korzystania np. z zasobów tego środowiska może prowadzić do unicestwienia działalności gospodarczej.

W gospodarce rynkowej zasadniczym celem działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo jest dążenie do poprawy własnej konkurencyjności i ciągłego rozwoju . Takie podejście powoli jednak ulega zmianie, gdyż kwestie ekologiczne stają się coraz większym problemem cywilizacyjnym, który nie jest już tylko sprawą organizacji ekologicznych czy podmiotów z sektora przemysłu o tradycyjnie największym niekorzystnym wpływie na środowisko, ale dotyczy przedsiębiorstw w ujęciu globalnym, a także każdego człowieka .

Fakt, że kwestie ekologiczne zyskują na znaczeniu stopniowo prowadzi do zmiany punktu ciężkości w obszarze prowadzenia działalności gospodarczej, który z wymiaru stricte ekonomicznego jest przenoszony na wymiar ekonomiczno-społeczno-środowiskowy. Przedsiębiorstwa same zaczynają dostrzegać potrzebę zwracania większej uwagi na problemy środowiska przyrodniczego, a nie tylko koncentracji na własnych wynikach ekonomicznych. Implikuje to działania służące poprawie stanu środowiska, która coraz częściej staje się ważnym motywem działania przedsiębiorstw. Stanowi to skutek postępującej w szybkim tempie degradacji środowiska przyrodniczego, która wywołuje niepokój wśród rządzących i obywateli wielu państw, stanowiąc przyczynek do prowadzenia działalności gospodarczej z poszanowaniem środowiska. Dodatkowy argument stanowi sprawa kryzysu ekologicznego, który przejawia się nie tylko w złym stanie systemu przyrodniczego czy jakości życia dużej części ludności, ale także w rosnącym bezrobociu, kryzysie finansowym i gospodarczym . Za kryzys ekologiczny bez wątpienia odpowiada dotychczasowy postęp cywilizacyjny, który sprawił, że ochrona środowiska przyrodniczego stała się jednym z największych wyzwań ludzkości w dziejach świata . Na silne rozregulowanie systemu wartości wskazuje również obecny stan nauki, która wykazuje tendencje do relatywizacji prawdy, wolności, uczciwości i innych fundamentów aksjologicznych .

Problematyka ochrony środowiska przyrodniczego była szeroko dyskutowana przez naukowców już w poprzednim stuleciu. Rozważano wówczas kierunki proekologicznego rozwoju gospodarki, tworzonej głównie przez przedsiębiorstwa, które poprzez prowadzoną działalność gospodarczą decydują o wzroście lub spadku PKB, stanowiącego miarę wielkości gospodarki . Obecnie kładzie się nacisk na poszukiwanie konkretnych rozwiązań, dzięki którym przedsiębiorstwa będą mogły rozwijać się w sposób trwały i zrównoważony, a przy tym jak najmniej uciążliwy dla środowiska przyrodniczego. Dostrzeżono bowiem, że niekontrolowane antropogeniczne ingerencje w środowisko mogą skutkować poważnymi konsekwencjami również dla przedsiębiorstw, zaś dalsze pomijanie lub bagatelizowanie aspektów środowiskowych na dotychczasową skalę spowoduje kolejne i coraz poważniejsze konsekwencje ekologiczne oraz zagrożenie dla egzystencji człowieka. Aby temu zapobiec, wymagane są podniesienie stanu wiedzy ekologicznej, w szczególności wiedzy o zagrożeniach środowiskowych i sposobach prewencji, oraz zdecydowane działania na rzecz ochrony środowiska, najlepiej o charakterze kompleksowym i systematycznym.

Równocześnie rozwój przedsiębiorstw powinien być realizowany w symbiozie ze środowiskiem przyrodniczym, wyrażającej się m.in. racjonalnym wykorzystaniem surowców i innych zasobów przyrody, efektywnym zużyciem energii, zastosowaniem ekologicznych rozwiązań technologicznych oraz podejmowaniem wszelkich inicjatyw chroniących środowisko i zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń. Obecne uwarunkowania środowiskowe na tyle silnie wpływają na rozwój gospodarczy, że z jednej strony mogą stanowić klucz do niego, a z drugiej okazać się barierą rozwojową . Dlatego środowisko przyrodnicze nie może być traktowane wyłącznie jako źródło surowców bądź miejsce składowania odpadów powstających w toku i po produkcji. Problemy ekologiczne należy ujmować w zintegrowanym rachunku ekonomicznym przedsiębiorstw (tj. łącznie z efektami społecznymi i ekologicznymi), odchodząc od klasycznego paradygmatu ekonomicznej racjonalności, w której dominują wyłącznie priorytety finansowe.

W szczególnym stopniu dotyczy to działalności produkcyjnej, która jest bez wątpienia kluczowym obszarem gospodarki nie tylko pod względem liczby przedsiębiorstw czy znaczącego udziału w strukturze produkcji przemysłowej sprzedanej, ale także z uwagi na swoją różnorodność. Poza tym, w przypadku tej działalności funkcjonowanie przedsiębiorstw produkcyjnych nie byłoby możliwe, gdyby nie dostęp i możliwość korzystania z surowców naturalnych i zasobów środowiskowych, stanowiących newralgiczne elementy większości procesów produkcyjnych. Równocześnie wspomniana mnogość i różnorodność przedsiębiorstw z branży produkcyjnej, oferowanych przez nie produktów czy stosowanych technologii sprawiają, że podmioty te stają się niezwykle interesującym przedmiotem badań w zakresie skali i skutków oddziaływania na środowisko przyrodnicze, jak również efektów ekologiacji - z racji podejmowanych inicjatyw ekologicznych w perspektywie strategicznej.

Zdaniem autora, ekologizację działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa należy rozumieć jako kompleksowy proces zmian wprowadzanych w obszarze jego produkcji pod kątem zwiększenia bezpieczeństwa i ograniczania zagrożeń dla środowiska przyrodniczego (oparty na kryteriach ekologicznych), obejmujący swoim zakresem wszelkie inicjatywy, które cechuje efektywność ekonomiczna, społeczna oraz środowiskowa w kwestii zapobiegania emisji zanieczyszczeń do środowiska przyrodniczego, redukcji skali tych zanieczyszczeń, eliminacji jej skutków oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów przyrodniczych. Stąd też w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacja prowadzonej działalności jest potrzebna i powinna być rozpatrywana jako bezwzględny warunek zgodności z wartościami zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju gospodarczego, zapewniającego pomyślny rozwój przedsiębiorstwa w obliczu rosnących wymagań środowiskowych . Tym samym działania takie powinny być nieodzownym elementem strategii rozwoju każdego współczesnego przedsiębiorstwa.

Niepewna przyszłość i zmienny charakter współczesnej gospodarki wymuszają potrzebę przewidywania przyszłych zdarzeń oraz elastycznego i nowoczesnego planowania strategicznego. To z kolei jest możliwe dzięki posiadaniu strategii rozwoju, która pozwala na sprawne dostosowanie się do nowych uwarunkowań gospodarczych, w tym kształtowanych przez problemy ekologiczne. Dlatego zasadne jest dysponowanie taką strategią przez każde przedsiębiorstwo zamierzające osiągać sukcesy rynkowe, zwłaszcza że są one coraz częściej warunkowane spełnianiem kryteriów ekologicznych i minimalizacją zagrożeń środowiskowych. Według autora, strategia rozwoju powinna stanowić kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, która kształtuje jego przyszłość i pozwala rozwiązywać problemy, zaś decyzje zarządzających o realizacji określonych celów strategicznych i stosownych działań są podejmowane przy uwzględnieniu aspektów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych . Strategia ta może mieć różny poziom skomplikowania, szczegółowości i sformalizowania, m.in. w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, charakteru jego działalności czy zasięgu działania, ale w swojej obligatoryjności powinna stanowić drogowskaz rozwojowy dla przedsiębiorstwa. Znajduje to uzasadnienie względem wysoko konkurencyjnej, ale i tradycyjnej branży, jaką jest działalność produkcyjna, gdzie strategie rozwoju mogą stanowić istotę prawidłowego i pomyślnego funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych, które obok celów ekonomicznych muszą także ujmować cele ekologiczne. Dlatego tak ważne jest zastosowanie podejścia strategicznego w zarządzaniu przedsiębiorstwem, w ramach którego ekologizacja działalności gospodarczej będzie uwzględniana w strategii rozwoju, w myśl twierdzenia, że współczesna filozofia biznesu powinna być kształtowana np. przez pryzmat zasad koncepcji zrównoważonego rozwoju .

Problematyka strategii i zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem jest od dawna podejmowana przez badaczy na całym świecie, dzięki czemu jest dość dobrze rozpoznana od strony naukowej. Obecnie dysponujemy bogatą literaturą zagraniczną i krajową w tym zakresie, przy czym wśród najważniejszych pozycji warto zwrócić uwagę na prace m.in. takich uznanych autorów zagranicznych, jak : K.R. Andrews, A.D. Chandler, H.I. Ansoff, H. Mintzberg, E. Penrose, J. Sto- ner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert, R.W. Griffin, A. A. Thompson, A.J. Strickland, J.E. Gamble, J. Brilman, M.E. Porter, P.F. Drucker, B. De Witt czy R. Meyer oraz polskich, jak : R. Krupski, J. Penc, K. Obłój, J. Rokita, M. Romanowska, M. Moszkowicz, Z. Pierścionek, A. Stabryła, S. Sudoł czy A. Kaleta. Przywołane zagadnienia badali również i inni ekonomiści, do których należą tacy autorzy, jak : W. Janasz, G. Gierszewska, T. Gołębiowski, F. Krawiec, E. Urbanowska-Sojkin, P. Banaszyk, H. Witczak, L. Sołoducho-Pelc, A. Sopińska, W. Dyduch, A. Witek- -Crab, G. Johnson, K. Scholes, R. Whittington, A. Zakrzewska-Bielawska, J. Klimek, T. Gospodarek czy W. Nasierowski .

Zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem naukowców cieszy się natomiast podejmowane w monografii zagadnienie ekologizacji działalności przedsiębiorstw. Pierwszym okresem, kiedy temat ekologizacji został szerzej podjęty w badaniach naukowych był początek lat 80. ubiegłego wieku. Ukazały się wówczas m.in. wartościowe z punktu widzenia niniejszej pracy rozprawy E. Kośmickiego o przyczynach i instrumentach ekologizacji oraz ekologizacji działań ekonomicznych . Warto podkreślić, że wymienione opracowania już wówczas podnosiły konieczność wdrażania rozwiązań ekologizacyjnych wobec ogólnych zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym. Kolejnym okresem, w którym szerzej zainteresowano się zagadnieniem ekologizacji przedsiębiorstw, była pierwsza dekada XXI w., kiedy to przygotowania do integracji Polski z Unią Europejską spowodowały, że nastąpił wzrost zainteresowania sprawami szeroko rozpatrywanego środowiska przyrodniczego oraz ekologią (dyrektywy unijne) i ekologizacją. Problemy związane z ochroną środowiska stanowiły i stanowią jeden z priorytetów polityki Unii Europejskiej, która jest regulowana na podstawie licznych aktów prawnych, nie tylko normalizujących kwestie zanieczyszczania środowiska, ale także wyznaczających nowe standardy w zakresie produkcji przyjaznej środowisku . Zaowocowało to pojawianiem się kolejnych prac naukowych, wśród których na szczególną uwagę zasługują opracowania takich autorów, jak: S. Czaja, B. Fiedor, Z. Jakubczyk, R. Jończy, J. Jagas, Z. Dokturno, J. Jabłoński, B. Kryk, J. Famielec, D. Burzyńska, J. Fila, T Żylicz, E. Kośmicki . Problem ekologizacji działalności gospodarczej przewijał się powierzchownie również na marginesie innych badań, jednak dopiero w ostatnich latach badania nad ekologizacją nabrały większego zasięgu, stanowiąc niejako wynik narastających problemów ekologicznych (powodowanych m.in. gwałtowną emisją zanieczyszczeń) oraz większej troski społecznej o stan środowiska przyrodniczego. Takim zadaniem badawczym bardziej dogłębnie, wielowątkowo bądź w ramach wąskiego podejścia zajęli się m.in. J. Famielec, B. Hadryjańska, S. Czaja, H. Kruk, M. Kożuch, I. Telega, M. Gabryś, K. Wąsowicz, przy czym wagę problemu ekologizacji najbardziej zaakcentowały J. Famielec i B. Hadryjańska . Na rodzimym gruncie naukowym zagadnienie ekologizacji nadal jest jednak mało przebadane, podobnie jak wynikająca z niego ekologizacja działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

W niniejszej monografii wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu zarówno krajową, jak i zagraniczną, materiały konferencyjne i prasowe, ale nie wypełniły one luki teoretycznej, empirycznej i metodycznej w zakresie ekologizacji działalności produkcyjnej, a szczególnie w kontekście jej ujmowania w strategii rozwoju przedsiębiorstw. Na podstawie przywołanego stanu badań można zatem uznać, że do tej pory żaden z badaczy nie podjął się w swoich dociekaniach naukowych tematu włączania procesu ekologizacji w proces opracowywania i realizacji strategii dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w ramach tzw. sekcji C w Polsce . Warto jednak nadmienić, że w trakcie prac nad monografią ukazała się, będąca podstawą habilitacji, monografia B. Hadryjańskiej, która została poświęcona tematowi ekologizacji procesów produkcyjnych w powiązaniu z konkurencyjnością przedsiębiorstw mleczarskich . W pracy tej wspomniana autorka szeroko analizuje zagadnienie ekologizacji, silnie akcentując przy tym jego znaczenie dla poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw.

Poznanie aktualnego stanu badań przez autora niniejszej monografii pozwala zauważyć, że problematyka ekologizacji działalności produkcyjnej w powiązaniu ze strategią rozwoju nie była do tej pory przedmiotem całościowego opracowania w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce (i należących do wspomnianej sekcji C). Tym samym niniejsza monografia będzie miała za zadanie zmienić tę sytuację i wypełnić lukę badawczą we wspomnianym obszarze.

Przy pisaniu monografii autor skorzystał, poza bogatą literaturą naukową z obszaru teorii i zarządzania przedsiębiorstwem oraz zarządzania strategicznego, z pokaźnej bazy źródłowej, na którą składają się przede wszystkim akty prawne i normatywne obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej, a publikowane w dziennikach urzędowych . Dodatkowo wspomagał się źródłami statystycznymi, w znaczącej większości opublikowanymi przez GUS lub udostępnionymi na stronach internetowych tej instytucji . Materiały te okazały się szczególnie cenne, gdyż dostarczyły istotnych informacji, pozwalających na ukazanie szerokiego spektrum działań przedsiębiorstw na rzecz ochrony środowiska i ograniczania zanieczyszczeń, a także na przeprowadzenie rzetelnej analizy istniejącej sytuacji w zakresie ekologizacji produkcji w ramach sekcji C.

Niezwykle przydatne źródło wywołane w ramach zadanego tematu badawczego stanowiły także badania ankietowe przeprowadzone na grupie przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Badania te zostały zrealizowane przy wykorzystaniu specjalnie opracowanego autorskiego kwestionariusza wywiadu . Ich wykonanie powierzono profesjonalnemu podmiotowi zewnętrznemu, świadczącemu tego typu usługi, co wynikało z chęci uzyskania gwarancji sprawnego i rzetelnego przeprowadzenia badań na dużej liczbie przedsiębiorstw . W mniejszym zakresie autor odwoływał się do raportów i opracowań instytucji badawczych oraz podmiotów gospodarczych. W trakcie poszukiwań źródłowych dokumentów strategicznych przedsiębiorstw korzystał też z materiałów i dokumentów zamieszczonych na stronach internetowych, które okazały się pomocnym źródłem w badaniach nad pojedynczymi przedsiębiorstwami. Informacje zebrane na stronach internetowych przedsiębiorstw stanowiących przedmiot analizy przypadków, z uwagi na ich charakter, zostały przed opublikowaniem wyników poddane krytycznej analizie wiarygodności.

Przeprowadzona w tak szerokim zakresie selekcja krajowej i zagranicznej literatury naukowej oraz innych źródeł danych, informacji i wiedzy zdeterminowała wybór podstawowej metody badawczej, za którą autor uznał ilościowe badania ankietowe. Formuła wywiadów była podyktowana potrzebą dotarcia do jak najszerszego grona podmiotów i uzyskania reprezentatywności próby dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce, które zgodnie z PKD są opisane jako sekcja C - Przetwórstwo przemysłowi. Właściwe badania poglądów reprezentantów przedsiębiorstw produkcyjnych zostały przeprowadzone we wrześniu 2017 r. na wybranej grupie podmiotów na podstawie wspomaganych komputerowo wywiadów telefonicznych (CATI), w których główne narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz. Badaniami objęto losową próbę warstwową wynoszącą N=385 przedsiębiorstw produkcyjnych, które zostały losowo i proporcjonalnie (w ramach trzech warstw) dobrane z populacji 14 570 jednostek aktywnie prowadzących działalność produkcyjną w 2016 r.    Pytania ankietowe zostały skierowane wyłącznie do przedstawicieli kadry zarządzającej (właściciele, prezesi, dyrektorzy, kierownicy, doradcy) przedsiębiorstw produkcyjnych.

W uzupełnieniu przeprowadzonych badań empirycznych autor posłużył się metodą analizy przypadków, która pozwala na konfrontację rzeczywistości z teorią, gdyż obejmuje zarówno badanie i ocenę doświadczeń praktycznych, jak i porównywanie ich z wnioskami formułowanymi w podejściach teoretycznych. W ramach analizy przypadków opisano kilka losowo wybranych przedsiębiorstw, które należały do grupy przebadanych wcześniej podmiotów produkcyjnych z sekcji C i które w kwestionariuszu ankietowym udzieliły pozytywnych odpowiedzi, jeśli chodzi o posiadanie strategii rozwoju i uwzględnienie w niej inicjatyw ekologizacyjnych . Analiza tych przedsiębiorstw, a przede wszystkim będących w ich posiadaniu dokumentów strategicznych, miała umożliwić znalezienie informacji odnoszących się do przejawów ekologizacji produkcji, jak również pozwolić na identyfikację podejmowanych przez nie inicjatyw na rzecz poprawy stanu środowiska.

Inspiracją dla podjętych badań ankietowych i analizy przypadków były podstawowe metody badawcze, obejmujące krytykę literatury naukowej w obszarze przedmiotowego zagadnienia oraz krytykę źródeł w zakresie materiałów internetowych o różnej wiarygodności. Ponadto, w ramach metod uzupełniających, autor przeprowadził analizę porównawczą i statystyczną wyników badań ankietowych (wykorzystując np. test niezależności Chikwadrat, test Fishera, modele regresji liniowej) oraz analizę danych statystycznych pozyskanych z GUS. Dobór metod badawczych był po części wymuszony przesłanką, aby rozwiązania te wzajemnie się przenikały, uzupełniały i pozwalały na wieloaspektowe pokazanie badanego zjawiska.

Autor niniejszej monografii za jej główny cel naukowy przyjął opracowanie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Za szczegółowe cele badawcze uznał natomiast:

Cel 1: Przeprowadzenie krytycznej analizy literatury ekonomicznej z zakresu zarządzania strategicznego, ze szczególnym uwzględnieniem roli strategii w rozwoju przedsiębiorstw oraz w kontekście ekologizacji.

Cel 2: Zbadanie sposobu postrzegania paradygmatu ekologizacji w ramach działalności produkcyjnej przedsiębiorstw.

Cel 3: Przeprowadzenie analizy dokumentów strategicznych pod kątem włączenia do nich inicjatyw o charakterze ekologizacji.

W ramach realizacji postawionych celów autor sformułował, na podstawie posiadanej wiedzy teoretycznej z zakresu nauk ekonomicznych, a w szczególności nauk o zarządzaniu, sozologii oraz dotychczasowych obserwacji prowadzonych w ramach omawianych zagadnień i przeprowadzonych analiz, następującą główną hipotezę badawczą:

HG: Współczesne uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cywilizacyjne wymagają od przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacji prowadzonej działalności, która powinna stanowić zasadniczy element planowanych i realizowanych przez nie strategii rozwoju m.in. w zakresie celów, środków ich realizacji oraz źródeł przewagi konkurencyjnej.

Głównej hipotezie badawczej zostały podporządkowane następujące hipotezy pomocnicze:

HP1: Proces planowania i realizacji strategii rozwoju w wymiarze zarządzania strategicznego ułatwia współczesnym przedsiębiorstwom produkcyjnym realizację strategicznych celów rozwojowych i może być przez nie wykorzystywany także do osiągania celów ekologicznych.

HP2: Działalność produkcyjna wymaga ekologizacji, gdyż wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych eliminuje zagrożenia ekologiczne, korzystnie wpływa na poprawę stanu środowiska przyrodniczego i podnosi konkurencyjność przedsiębiorstwa.

HP3: Świadomość silnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze powoduje, że przedsiębiorstwa produkcyjne podejmują się ekologizacji działalności produkcyjnej w ramach swoich strategii rozwoju.

HP4: Przedsiębiorstwa ekologizują działalność produkcyjną poprzez wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych uwzględnianych w ramach strategii rozwoju.

Tak zarysowany cel badań oraz przyjęte hipotezy zdeterminowały strukturę monografii, na którą finalnie złożyły się wstęp, cztery rozdziały i podsumowanie. Całość pracy została uzupełniona bibliografią, spisami tabel i rysunków oraz załącznikiem zawierającym kwestionariusz ankiety.

W rozdziale pierwszym, mającym charakter wprowadzający do badań empirycznych, autor skoncentrował się na omówieniu prawnych i ekonomicznych aspektów teorii przedsiębiorstwa oraz roli strategii rozwoju w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem produkcyjnym wobec wzrastających wymagań ekologicznych. W swoich rozważaniach względem przedsiębiorstwa zastosował funkcjonalne podejście przedmiotowe, jednak ze świadomością istnienia przedsiębiorcy jako podmiotu, który prowadzi działalność gospodarczą, czyli działalność zorganizowaną w formule podmiotu gospodarczego, o charakterze zarobkowym, wykonywaną we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz w sposób powtarzalny . Dodatkowo uwzględnił fakt istnienia szerokiego kontekstu ekologicznego, zmieniającego dotychczasowe postrzeganie istoty działalności przedsiębiorstwa. Strategię rozwoju ujął natomiast jako kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, kształtującą jego przyszły rozwój i wskazującą na realizację działań, mogących mieć istotny wpływ na jego dalsze funkcjonowanie nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale także społecznym i ekologicznym. Rozdział kończą rozważania praktyczne odnoszące się do wyzwań i barier pojawiających się przed współczesnymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, gdzie na szczególną uwagę zasługują problemy emisji zanieczyszczeń i wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, które z reguły traktowane są jako generujące dodatkowe obciążenia w ramach prowadzonego biznesu. Wymuszają one na przedsiębiorstwach szybkie i elastyczne podejmowanie konkretnych działań rozwojowych, ale wobec coraz częstszych problemów ekologicznych powinny raczej skutkować reorientacją strategiczną w kierunku ekologizacji prowadzonej działalności.

Rozdział drugi został w całości poświęcony problematyce ekologizacji działalności produkcyjnej, stanowiącej swoistą reakcję na pojawiające się współcześnie zagrożenia ekologiczne, ale także problemy gwałtownego rozwoju technologicznego i społecznego. Na podstawie literatury przedmiotu autor scharakteryzował istotę działalności produkcyjnej oraz zwrócił uwagę na jej silne związki ze środowiskiem przyrodniczym, wyraźnie podkreślając potrzebę zmiany sposobu prowadzenia tej działalności. W konsekwencji analizie poddano dotychczasowe rozważania teoretyczne na temat zagadnienia ekologizacji, aby właściwie określić, na czym powinna polegać jej rola w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych. Na tej podstawie sformułowano autorskie ujęcie ekologizacji działalności produkcyjnej jako rozwiązania skutecznie ograniczającego degradację środowiska przyrodniczego, zaprezentowano motywy i główne kierunki procesu ekologizacji. Wskazano również na inicjatywy ekologizacyjne, dzięki którym przedsiębiorstwa mogą redukować negatywną ekspozycję na środowisko przyrodnicze i chronić je przed skutkami swojej działalności. Wśród najważniejszych inicjatyw autor wyróżnił m.in.: wdrażanie ekoinnowacji technologicznych, stosowanie przyjaznych środowisku technologii zintegrowanych, ekoprojektowanie, minimalizację odpadów, recykling czy implementację systemów zarządzania środowiskowego na bazie dedykowanych programów lub dyrektyw środowiskowych. Dodatkowo omówiono przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem, które powstawały pod wpływem presji ekologicznej i postaw proekologicznych, a ich zasadniczym celem było i jest doprowadzenie do równowagi w wymiarze ekonomiczno-społeczno-środowiskowym (np. SD czy ECSR)  bądź propagowanie rozwiązań proekologicznych (np. TBL,TQEM, CSV czy SE) . Koncepcje te są o tyle interesujące, że zrodziły się z dobrowolnych działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i zalecają traktowanie kwestii ekologicznych jako integralnego elementu zarządzania przedsiębiorstwem, który powinien być ujmowany już na etapie tworzenia ważnej i czasochłonnej strategii rozwoju.

W rozdziale trzecim zaprezentowano i omówiono wyniki autorskich, ankietowych badań empirycznych dotyczących ekologizacji działalności produkcyjnej w aspekcie realizowanych strategii rozwoju, które zostały przeprowadzone na losowo dobranej zbiorowości przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Konstrukcja tego rozdziału, dla przedstawienia logiczności wywodu naukowego, wymagała postawienia dodatkowych pytań badawczych , których celem była weryfikacja trzeciej hipotezy pomocniczej. Równocześnie, chcąc wskazać powody i przejawy ekologizacji wśród przedsiębiorstw produkcyjnych oraz sprawdzić, czy w przypadku posiadanych strategii rozwoju podmioty te uwzględniają inicjatywy ekologizacyjne, autor przedstawił i pogrupował pytania badawcze, poddał wyniki ze zrealizowanych badań ankietowych licznym analizom, m.in. w zakresie identyfikacji inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania, efektów wdrożenia, wynikających stąd korzyści i kosztów oraz zasadności ich ujmowania w strategii rozwoju. Ich uzupełnieniem była analiza statystyczna, dzięki której możliwe stało się ustalenie typowych odpowiedzi na postawione przez autora pytania badawcze i dokonanie oceny istotności ekologizacji działalności produkcyjnej w wymiarze strategicznym. Odpowiedzi te opisano za pomocą częstości wystąpień poszczególnych wartości zmiennych uzupełnionych o rozkład procentowy, a zależności pomiędzy wybranymi odpowiedziami potwierdzono za pomocą testu niezależności Chikwadrat lub testu dokładnego Fishera. Wykorzystano również modele regresji liniowej, które budowano metodą krokową w formule ?od ogółu do szczegółu". W rezultacie potwierdzono m.in. istnienie statystycznie istotnej zależności pomiędzy skutecznością realizacji inicjatyw ekologizacyjnych a ich uwzględnianiem w strategiach rozwoju w przypadku badanych przedsiębiorstw produkcyjnych. Okazało się również, że przedsiębiorstwa produkcyjne, dysponujące tzw. formalną bądź nieformalną strategią rozwoju, istotnie częściej wskazywały na korzyści wdrożenia owych inicjatyw w porównaniu do przedsiębiorstw nieposiadających takiej strategii. Ponadto dostrzeżono, że przedsiębiorstwa ujmujące inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju były bardziej świadome swojego negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze niż przedsiębiorstwa pomijające takie inicjatywy. Interpretację uzyskanych wyników oraz nasuwające się z badań wnioski poprzedzono ogólną analizą branży produkcyjnej (sekcji C), która - na podstawie zebranych przez autora danych statystycznych GUS - objęła charakterystykę przedmiotową i podmiotową branży, oszacowanie emitowanych przez nią zanieczyszczeń, jak również określenie wielkości nakładów inwestycyjnych i kosztów bieżących ochrony środowiska ponoszonych przez współtworzące ją przedsiębiorstwa.

Rozdział czwarty został poświęcony zasadności podejmowania ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym. Autor przeprowadził w nim analizę przypadków dla pięciu wybranych przedsiębiorstw produkcyjnych, która miała nie tylko stanowić uzupełnienie badań empirycznych, ale i w pewnym zakresie zweryfikować wiarygodność wyników badania ankietowego. Chodziło przede wszystkim o potwierdzenie istnienia zapisów o ekologizacji działalności produkcyjnej w dokumentach strategicznych analizowanych przedsiębiorstw, m.in. w formalnych strategiach, materiałach strategicznych czy raportach rocznych. Zebrane informacje miały charakter wtórny i nie wynikały z bezpośrednich obserwacji wybranych przedsiębiorstw. Dzięki tej metodzie udało się jednak m.in. zidentyfikować faktyczne działania ujęte w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw produkcyjnych w kontekście ich rozwoju oraz na tle zagadnień środowiskowych. Zasadniczą kwestią tej części monografii pozostała jednak sprawa konstrukcji modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem omówionego paradygmatu ekologizacji, którego stworzenie autor uznał za główny cel naukowy. Opracował wariant takiego modelu, opisał warunki brzegowe oraz proces formułowania i implementacji strategii wraz ze wskazaniem kluczowych etapów, faz i wątków. Opracowanie modelu miało na celu usprawnienie procesu zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym od strony środowiskowej (wraz z jednoczesnym umożliwieniem poprawy efektywności prowadzonej działalności), aby cele ekologiczne i ekonomiczne, a także społeczne, przenikały się wzajemnie, były traktowane jako równoważne oraz gwarantowały rozwój przedsiębiorstwa w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Istotnym założeniem było skonstruowanie takiego modelu, który będzie atrakcyjny dla współczesnych przedsiębiorstw, a równocześnie będzie zachęcać je do koncentrowania się na działaniach zmierzających do oferowania nowych ekologicznych produktów, optymalizowania procesów produkcyjnych, stosowania technologii zintegrowanych, wdrażania ekoinnowacji, odzyskiwania odpadów oraz ograniczania skali emitowanych zanieczyszczeń. Autor wskazał także na konieczność ewaluacji tak sformułowanego modelu oraz przedstawił rekomendacje jego wykorzystania w innych rodzajach działalności przedsiębiorstw.

Problematyka poruszona przez autora niniejszej monografii wydaje się stanowić istotne uzupełnienie i usystematyzowanie dostępnej wiedzy na temat ekologizacji działalności produkcyjnej, szczególnie w sytuacji jej rozpatrywania przez pryzmat strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Za oryginalny wkład autora do nauk o zarządzaniu należy uznać, w ujęciu teoretycznym, rozpoczęcie dyskusji na temat zasadności włączenia na stałe ekologizacji i współtworzących ją inicjatyw ekologizacyjnych do procesu zarządzania strategicznego, a także stworzenie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Opracowany przez autora model może się stać, zarówno w zakresie teoretycznym, jak i praktycznym, podstawą wdrażania w przedsiębiorstwach dowolnej strategii rozwoju, która będzie kładła silny nacisk na kwestie ekologiczne (obok ekonomicznych i społecznych) i traktowała je jako równorzędne z innymi celami rozwojowymi.

W tym miejscu autor chciałby złożyć serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania niniejszej monografii i były dla niego oparciem w trakcie trudnego procesu jej pisania. W szczególności pragnie podziękować recenzentom, Pani Profesor Józefie Famielec i Pani Profesor Agacie Lulewicz-Sas za niezwykle cenne i inspirujące uwagi, które pomogły wyeliminować początkowe błędy i udoskonalić monografię. Oczywiście za wszystkie pozostałe niedociągnięcia pełną odpowiedzialność ponosi autor niniejszego opracowania.

[[[separator]]]

 

Wstęp

Rozdział 1. Strategia rozwoju przedsiębiorstwa w naukach o zarządzaniu

1.1. Prawne i ekonomiczne podstawy teorii przedsiębiorstwa

1.2. Rozwój i strategia rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego

1.3. Obszary zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem produkcyjnym

1.4. Wyzwania i bariery rozwojowe współczesnych przedsiębiorstw produkcyjnych

Wnioski

 

Rozdział 2. Ekologiczny wymiar działalności produkcyjnej przedsiębiorstw

2.1. Działalność produkcyjna i jej powiązania ze środowiskiem przyrodniczym

2.2. Rola ekologizacji w działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

2.3. Kierunki ekologizacji i rodzaje inicjatyw ekologizacyjnych w obszarze produkcji

2.4. Przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem

Wnioski

 

Rozdział 3. Ekologizacja działalności przedsiębiorstw produkcyjnych w świetle badań ankietowych

3.1. Charakterystyka przedmiotowa i podmiotowa działalności produkcyjnej - sekcja C według PKD

3.2. Emisja zanieczyszczeń oraz standardy emisyjne w sekcji C w latach 2013-2016

3.3. Nakłady inwestycyjne i koszty bieżące ochrony środowiska w sekcji C w latach 2013-2016

3.4. Wyniki badania poglądów osób zarządzających przedsiębiorstwami na temat ekologizacji

działalności produkcyjnej i realizowanych strategii rozwoju

3.4.1. Metoda badań, charakterystyka próby i opis przebiegu autorskich badań ankietowych

3.4.2. Identyfikacja inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania i efektów wdrożenia w

przedsiębiorstwach produkcyjnych

3.4.3. Potencjalne korzyści z ekologizacji działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

3.4.4. Realizacja inicjatyw ekologizacyjnych w strategiach rozwoju przedsiębiorstw produkcyjnych

3.5. Analiza statystyczna wyników badań ankietowych i ocena ekologizacji działalności produkcyjnej

w wymiarze strategicznym

Wnioski

 

Rozdział 4. Autorski model ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym

4.1. Ekologizacja faktyczna a pożądana w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw

produkcyjnych - analiza przypadków

4.2. Konstrukcja modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem

paradygmatu ekologizacji

4.3. Ewaluacja i rekomendacje wykorzystania modelu strategii rozwoju uwzględniającej ekologizację

Wnioski

 

 

 

Podsumowanie

Bibliografia

Spis tabel

Spis rysunków

Załącznik nr 1. Kwestionariusz ankiety pt. Inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju

przedsiębiorstw produkcyjnych (sekcja C według PKD) w Polsce

 

 

 

 

Opis

Wydanie: I
Rok wydania: 2019
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 298

e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie: 

https://www.ibuk.pl

 

 

Wstęp

Wstęp

Zmienność i niestabilność współczesnego świata powodują, że prowadzenie działalności gospodarczej jest coraz trudniejsze i stanowi poważne wyzwanie dla osób zarządzających przedsiębiorstwami. Dotyczy to głównie problemu dostosowania się przedsiębiorstwa do otaczającej rzeczywistości i uzyskania zbieżności własnych celów ekonomicznych z oczekiwaniami ekologicznymi interesariuszy. Nadrzędną sprawą jest jednak zrozumienie, że środowisko przyrodnicze stanowi kluczowy element współczesnej gospodarki, który uruchamia i zasila procesy produkcyjne, zaś brak możliwości korzystania np. z zasobów tego środowiska może prowadzić do unicestwienia działalności gospodarczej.

W gospodarce rynkowej zasadniczym celem działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo jest dążenie do poprawy własnej konkurencyjności i ciągłego rozwoju . Takie podejście powoli jednak ulega zmianie, gdyż kwestie ekologiczne stają się coraz większym problemem cywilizacyjnym, który nie jest już tylko sprawą organizacji ekologicznych czy podmiotów z sektora przemysłu o tradycyjnie największym niekorzystnym wpływie na środowisko, ale dotyczy przedsiębiorstw w ujęciu globalnym, a także każdego człowieka .

Fakt, że kwestie ekologiczne zyskują na znaczeniu stopniowo prowadzi do zmiany punktu ciężkości w obszarze prowadzenia działalności gospodarczej, który z wymiaru stricte ekonomicznego jest przenoszony na wymiar ekonomiczno-społeczno-środowiskowy. Przedsiębiorstwa same zaczynają dostrzegać potrzebę zwracania większej uwagi na problemy środowiska przyrodniczego, a nie tylko koncentracji na własnych wynikach ekonomicznych. Implikuje to działania służące poprawie stanu środowiska, która coraz częściej staje się ważnym motywem działania przedsiębiorstw. Stanowi to skutek postępującej w szybkim tempie degradacji środowiska przyrodniczego, która wywołuje niepokój wśród rządzących i obywateli wielu państw, stanowiąc przyczynek do prowadzenia działalności gospodarczej z poszanowaniem środowiska. Dodatkowy argument stanowi sprawa kryzysu ekologicznego, który przejawia się nie tylko w złym stanie systemu przyrodniczego czy jakości życia dużej części ludności, ale także w rosnącym bezrobociu, kryzysie finansowym i gospodarczym . Za kryzys ekologiczny bez wątpienia odpowiada dotychczasowy postęp cywilizacyjny, który sprawił, że ochrona środowiska przyrodniczego stała się jednym z największych wyzwań ludzkości w dziejach świata . Na silne rozregulowanie systemu wartości wskazuje również obecny stan nauki, która wykazuje tendencje do relatywizacji prawdy, wolności, uczciwości i innych fundamentów aksjologicznych .

Problematyka ochrony środowiska przyrodniczego była szeroko dyskutowana przez naukowców już w poprzednim stuleciu. Rozważano wówczas kierunki proekologicznego rozwoju gospodarki, tworzonej głównie przez przedsiębiorstwa, które poprzez prowadzoną działalność gospodarczą decydują o wzroście lub spadku PKB, stanowiącego miarę wielkości gospodarki . Obecnie kładzie się nacisk na poszukiwanie konkretnych rozwiązań, dzięki którym przedsiębiorstwa będą mogły rozwijać się w sposób trwały i zrównoważony, a przy tym jak najmniej uciążliwy dla środowiska przyrodniczego. Dostrzeżono bowiem, że niekontrolowane antropogeniczne ingerencje w środowisko mogą skutkować poważnymi konsekwencjami również dla przedsiębiorstw, zaś dalsze pomijanie lub bagatelizowanie aspektów środowiskowych na dotychczasową skalę spowoduje kolejne i coraz poważniejsze konsekwencje ekologiczne oraz zagrożenie dla egzystencji człowieka. Aby temu zapobiec, wymagane są podniesienie stanu wiedzy ekologicznej, w szczególności wiedzy o zagrożeniach środowiskowych i sposobach prewencji, oraz zdecydowane działania na rzecz ochrony środowiska, najlepiej o charakterze kompleksowym i systematycznym.

Równocześnie rozwój przedsiębiorstw powinien być realizowany w symbiozie ze środowiskiem przyrodniczym, wyrażającej się m.in. racjonalnym wykorzystaniem surowców i innych zasobów przyrody, efektywnym zużyciem energii, zastosowaniem ekologicznych rozwiązań technologicznych oraz podejmowaniem wszelkich inicjatyw chroniących środowisko i zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń. Obecne uwarunkowania środowiskowe na tyle silnie wpływają na rozwój gospodarczy, że z jednej strony mogą stanowić klucz do niego, a z drugiej okazać się barierą rozwojową . Dlatego środowisko przyrodnicze nie może być traktowane wyłącznie jako źródło surowców bądź miejsce składowania odpadów powstających w toku i po produkcji. Problemy ekologiczne należy ujmować w zintegrowanym rachunku ekonomicznym przedsiębiorstw (tj. łącznie z efektami społecznymi i ekologicznymi), odchodząc od klasycznego paradygmatu ekonomicznej racjonalności, w której dominują wyłącznie priorytety finansowe.

W szczególnym stopniu dotyczy to działalności produkcyjnej, która jest bez wątpienia kluczowym obszarem gospodarki nie tylko pod względem liczby przedsiębiorstw czy znaczącego udziału w strukturze produkcji przemysłowej sprzedanej, ale także z uwagi na swoją różnorodność. Poza tym, w przypadku tej działalności funkcjonowanie przedsiębiorstw produkcyjnych nie byłoby możliwe, gdyby nie dostęp i możliwość korzystania z surowców naturalnych i zasobów środowiskowych, stanowiących newralgiczne elementy większości procesów produkcyjnych. Równocześnie wspomniana mnogość i różnorodność przedsiębiorstw z branży produkcyjnej, oferowanych przez nie produktów czy stosowanych technologii sprawiają, że podmioty te stają się niezwykle interesującym przedmiotem badań w zakresie skali i skutków oddziaływania na środowisko przyrodnicze, jak również efektów ekologiacji - z racji podejmowanych inicjatyw ekologicznych w perspektywie strategicznej.

Zdaniem autora, ekologizację działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa należy rozumieć jako kompleksowy proces zmian wprowadzanych w obszarze jego produkcji pod kątem zwiększenia bezpieczeństwa i ograniczania zagrożeń dla środowiska przyrodniczego (oparty na kryteriach ekologicznych), obejmujący swoim zakresem wszelkie inicjatywy, które cechuje efektywność ekonomiczna, społeczna oraz środowiskowa w kwestii zapobiegania emisji zanieczyszczeń do środowiska przyrodniczego, redukcji skali tych zanieczyszczeń, eliminacji jej skutków oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów przyrodniczych. Stąd też w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacja prowadzonej działalności jest potrzebna i powinna być rozpatrywana jako bezwzględny warunek zgodności z wartościami zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju gospodarczego, zapewniającego pomyślny rozwój przedsiębiorstwa w obliczu rosnących wymagań środowiskowych . Tym samym działania takie powinny być nieodzownym elementem strategii rozwoju każdego współczesnego przedsiębiorstwa.

Niepewna przyszłość i zmienny charakter współczesnej gospodarki wymuszają potrzebę przewidywania przyszłych zdarzeń oraz elastycznego i nowoczesnego planowania strategicznego. To z kolei jest możliwe dzięki posiadaniu strategii rozwoju, która pozwala na sprawne dostosowanie się do nowych uwarunkowań gospodarczych, w tym kształtowanych przez problemy ekologiczne. Dlatego zasadne jest dysponowanie taką strategią przez każde przedsiębiorstwo zamierzające osiągać sukcesy rynkowe, zwłaszcza że są one coraz częściej warunkowane spełnianiem kryteriów ekologicznych i minimalizacją zagrożeń środowiskowych. Według autora, strategia rozwoju powinna stanowić kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, która kształtuje jego przyszłość i pozwala rozwiązywać problemy, zaś decyzje zarządzających o realizacji określonych celów strategicznych i stosownych działań są podejmowane przy uwzględnieniu aspektów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych . Strategia ta może mieć różny poziom skomplikowania, szczegółowości i sformalizowania, m.in. w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, charakteru jego działalności czy zasięgu działania, ale w swojej obligatoryjności powinna stanowić drogowskaz rozwojowy dla przedsiębiorstwa. Znajduje to uzasadnienie względem wysoko konkurencyjnej, ale i tradycyjnej branży, jaką jest działalność produkcyjna, gdzie strategie rozwoju mogą stanowić istotę prawidłowego i pomyślnego funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych, które obok celów ekonomicznych muszą także ujmować cele ekologiczne. Dlatego tak ważne jest zastosowanie podejścia strategicznego w zarządzaniu przedsiębiorstwem, w ramach którego ekologizacja działalności gospodarczej będzie uwzględniana w strategii rozwoju, w myśl twierdzenia, że współczesna filozofia biznesu powinna być kształtowana np. przez pryzmat zasad koncepcji zrównoważonego rozwoju .

Problematyka strategii i zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem jest od dawna podejmowana przez badaczy na całym świecie, dzięki czemu jest dość dobrze rozpoznana od strony naukowej. Obecnie dysponujemy bogatą literaturą zagraniczną i krajową w tym zakresie, przy czym wśród najważniejszych pozycji warto zwrócić uwagę na prace m.in. takich uznanych autorów zagranicznych, jak : K.R. Andrews, A.D. Chandler, H.I. Ansoff, H. Mintzberg, E. Penrose, J. Sto- ner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert, R.W. Griffin, A. A. Thompson, A.J. Strickland, J.E. Gamble, J. Brilman, M.E. Porter, P.F. Drucker, B. De Witt czy R. Meyer oraz polskich, jak : R. Krupski, J. Penc, K. Obłój, J. Rokita, M. Romanowska, M. Moszkowicz, Z. Pierścionek, A. Stabryła, S. Sudoł czy A. Kaleta. Przywołane zagadnienia badali również i inni ekonomiści, do których należą tacy autorzy, jak : W. Janasz, G. Gierszewska, T. Gołębiowski, F. Krawiec, E. Urbanowska-Sojkin, P. Banaszyk, H. Witczak, L. Sołoducho-Pelc, A. Sopińska, W. Dyduch, A. Witek- -Crab, G. Johnson, K. Scholes, R. Whittington, A. Zakrzewska-Bielawska, J. Klimek, T. Gospodarek czy W. Nasierowski .

Zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem naukowców cieszy się natomiast podejmowane w monografii zagadnienie ekologizacji działalności przedsiębiorstw. Pierwszym okresem, kiedy temat ekologizacji został szerzej podjęty w badaniach naukowych był początek lat 80. ubiegłego wieku. Ukazały się wówczas m.in. wartościowe z punktu widzenia niniejszej pracy rozprawy E. Kośmickiego o przyczynach i instrumentach ekologizacji oraz ekologizacji działań ekonomicznych . Warto podkreślić, że wymienione opracowania już wówczas podnosiły konieczność wdrażania rozwiązań ekologizacyjnych wobec ogólnych zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym. Kolejnym okresem, w którym szerzej zainteresowano się zagadnieniem ekologizacji przedsiębiorstw, była pierwsza dekada XXI w., kiedy to przygotowania do integracji Polski z Unią Europejską spowodowały, że nastąpił wzrost zainteresowania sprawami szeroko rozpatrywanego środowiska przyrodniczego oraz ekologią (dyrektywy unijne) i ekologizacją. Problemy związane z ochroną środowiska stanowiły i stanowią jeden z priorytetów polityki Unii Europejskiej, która jest regulowana na podstawie licznych aktów prawnych, nie tylko normalizujących kwestie zanieczyszczania środowiska, ale także wyznaczających nowe standardy w zakresie produkcji przyjaznej środowisku . Zaowocowało to pojawianiem się kolejnych prac naukowych, wśród których na szczególną uwagę zasługują opracowania takich autorów, jak: S. Czaja, B. Fiedor, Z. Jakubczyk, R. Jończy, J. Jagas, Z. Dokturno, J. Jabłoński, B. Kryk, J. Famielec, D. Burzyńska, J. Fila, T Żylicz, E. Kośmicki . Problem ekologizacji działalności gospodarczej przewijał się powierzchownie również na marginesie innych badań, jednak dopiero w ostatnich latach badania nad ekologizacją nabrały większego zasięgu, stanowiąc niejako wynik narastających problemów ekologicznych (powodowanych m.in. gwałtowną emisją zanieczyszczeń) oraz większej troski społecznej o stan środowiska przyrodniczego. Takim zadaniem badawczym bardziej dogłębnie, wielowątkowo bądź w ramach wąskiego podejścia zajęli się m.in. J. Famielec, B. Hadryjańska, S. Czaja, H. Kruk, M. Kożuch, I. Telega, M. Gabryś, K. Wąsowicz, przy czym wagę problemu ekologizacji najbardziej zaakcentowały J. Famielec i B. Hadryjańska . Na rodzimym gruncie naukowym zagadnienie ekologizacji nadal jest jednak mało przebadane, podobnie jak wynikająca z niego ekologizacja działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

W niniejszej monografii wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu zarówno krajową, jak i zagraniczną, materiały konferencyjne i prasowe, ale nie wypełniły one luki teoretycznej, empirycznej i metodycznej w zakresie ekologizacji działalności produkcyjnej, a szczególnie w kontekście jej ujmowania w strategii rozwoju przedsiębiorstw. Na podstawie przywołanego stanu badań można zatem uznać, że do tej pory żaden z badaczy nie podjął się w swoich dociekaniach naukowych tematu włączania procesu ekologizacji w proces opracowywania i realizacji strategii dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w ramach tzw. sekcji C w Polsce . Warto jednak nadmienić, że w trakcie prac nad monografią ukazała się, będąca podstawą habilitacji, monografia B. Hadryjańskiej, która została poświęcona tematowi ekologizacji procesów produkcyjnych w powiązaniu z konkurencyjnością przedsiębiorstw mleczarskich . W pracy tej wspomniana autorka szeroko analizuje zagadnienie ekologizacji, silnie akcentując przy tym jego znaczenie dla poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw.

Poznanie aktualnego stanu badań przez autora niniejszej monografii pozwala zauważyć, że problematyka ekologizacji działalności produkcyjnej w powiązaniu ze strategią rozwoju nie była do tej pory przedmiotem całościowego opracowania w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce (i należących do wspomnianej sekcji C). Tym samym niniejsza monografia będzie miała za zadanie zmienić tę sytuację i wypełnić lukę badawczą we wspomnianym obszarze.

Przy pisaniu monografii autor skorzystał, poza bogatą literaturą naukową z obszaru teorii i zarządzania przedsiębiorstwem oraz zarządzania strategicznego, z pokaźnej bazy źródłowej, na którą składają się przede wszystkim akty prawne i normatywne obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej, a publikowane w dziennikach urzędowych . Dodatkowo wspomagał się źródłami statystycznymi, w znaczącej większości opublikowanymi przez GUS lub udostępnionymi na stronach internetowych tej instytucji . Materiały te okazały się szczególnie cenne, gdyż dostarczyły istotnych informacji, pozwalających na ukazanie szerokiego spektrum działań przedsiębiorstw na rzecz ochrony środowiska i ograniczania zanieczyszczeń, a także na przeprowadzenie rzetelnej analizy istniejącej sytuacji w zakresie ekologizacji produkcji w ramach sekcji C.

Niezwykle przydatne źródło wywołane w ramach zadanego tematu badawczego stanowiły także badania ankietowe przeprowadzone na grupie przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Badania te zostały zrealizowane przy wykorzystaniu specjalnie opracowanego autorskiego kwestionariusza wywiadu . Ich wykonanie powierzono profesjonalnemu podmiotowi zewnętrznemu, świadczącemu tego typu usługi, co wynikało z chęci uzyskania gwarancji sprawnego i rzetelnego przeprowadzenia badań na dużej liczbie przedsiębiorstw . W mniejszym zakresie autor odwoływał się do raportów i opracowań instytucji badawczych oraz podmiotów gospodarczych. W trakcie poszukiwań źródłowych dokumentów strategicznych przedsiębiorstw korzystał też z materiałów i dokumentów zamieszczonych na stronach internetowych, które okazały się pomocnym źródłem w badaniach nad pojedynczymi przedsiębiorstwami. Informacje zebrane na stronach internetowych przedsiębiorstw stanowiących przedmiot analizy przypadków, z uwagi na ich charakter, zostały przed opublikowaniem wyników poddane krytycznej analizie wiarygodności.

Przeprowadzona w tak szerokim zakresie selekcja krajowej i zagranicznej literatury naukowej oraz innych źródeł danych, informacji i wiedzy zdeterminowała wybór podstawowej metody badawczej, za którą autor uznał ilościowe badania ankietowe. Formuła wywiadów była podyktowana potrzebą dotarcia do jak najszerszego grona podmiotów i uzyskania reprezentatywności próby dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce, które zgodnie z PKD są opisane jako sekcja C - Przetwórstwo przemysłowi. Właściwe badania poglądów reprezentantów przedsiębiorstw produkcyjnych zostały przeprowadzone we wrześniu 2017 r. na wybranej grupie podmiotów na podstawie wspomaganych komputerowo wywiadów telefonicznych (CATI), w których główne narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz. Badaniami objęto losową próbę warstwową wynoszącą N=385 przedsiębiorstw produkcyjnych, które zostały losowo i proporcjonalnie (w ramach trzech warstw) dobrane z populacji 14 570 jednostek aktywnie prowadzących działalność produkcyjną w 2016 r.    Pytania ankietowe zostały skierowane wyłącznie do przedstawicieli kadry zarządzającej (właściciele, prezesi, dyrektorzy, kierownicy, doradcy) przedsiębiorstw produkcyjnych.

W uzupełnieniu przeprowadzonych badań empirycznych autor posłużył się metodą analizy przypadków, która pozwala na konfrontację rzeczywistości z teorią, gdyż obejmuje zarówno badanie i ocenę doświadczeń praktycznych, jak i porównywanie ich z wnioskami formułowanymi w podejściach teoretycznych. W ramach analizy przypadków opisano kilka losowo wybranych przedsiębiorstw, które należały do grupy przebadanych wcześniej podmiotów produkcyjnych z sekcji C i które w kwestionariuszu ankietowym udzieliły pozytywnych odpowiedzi, jeśli chodzi o posiadanie strategii rozwoju i uwzględnienie w niej inicjatyw ekologizacyjnych . Analiza tych przedsiębiorstw, a przede wszystkim będących w ich posiadaniu dokumentów strategicznych, miała umożliwić znalezienie informacji odnoszących się do przejawów ekologizacji produkcji, jak również pozwolić na identyfikację podejmowanych przez nie inicjatyw na rzecz poprawy stanu środowiska.

Inspiracją dla podjętych badań ankietowych i analizy przypadków były podstawowe metody badawcze, obejmujące krytykę literatury naukowej w obszarze przedmiotowego zagadnienia oraz krytykę źródeł w zakresie materiałów internetowych o różnej wiarygodności. Ponadto, w ramach metod uzupełniających, autor przeprowadził analizę porównawczą i statystyczną wyników badań ankietowych (wykorzystując np. test niezależności Chikwadrat, test Fishera, modele regresji liniowej) oraz analizę danych statystycznych pozyskanych z GUS. Dobór metod badawczych był po części wymuszony przesłanką, aby rozwiązania te wzajemnie się przenikały, uzupełniały i pozwalały na wieloaspektowe pokazanie badanego zjawiska.

Autor niniejszej monografii za jej główny cel naukowy przyjął opracowanie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Za szczegółowe cele badawcze uznał natomiast:

Cel 1: Przeprowadzenie krytycznej analizy literatury ekonomicznej z zakresu zarządzania strategicznego, ze szczególnym uwzględnieniem roli strategii w rozwoju przedsiębiorstw oraz w kontekście ekologizacji.

Cel 2: Zbadanie sposobu postrzegania paradygmatu ekologizacji w ramach działalności produkcyjnej przedsiębiorstw.

Cel 3: Przeprowadzenie analizy dokumentów strategicznych pod kątem włączenia do nich inicjatyw o charakterze ekologizacji.

W ramach realizacji postawionych celów autor sformułował, na podstawie posiadanej wiedzy teoretycznej z zakresu nauk ekonomicznych, a w szczególności nauk o zarządzaniu, sozologii oraz dotychczasowych obserwacji prowadzonych w ramach omawianych zagadnień i przeprowadzonych analiz, następującą główną hipotezę badawczą:

HG: Współczesne uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cywilizacyjne wymagają od przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacji prowadzonej działalności, która powinna stanowić zasadniczy element planowanych i realizowanych przez nie strategii rozwoju m.in. w zakresie celów, środków ich realizacji oraz źródeł przewagi konkurencyjnej.

Głównej hipotezie badawczej zostały podporządkowane następujące hipotezy pomocnicze:

HP1: Proces planowania i realizacji strategii rozwoju w wymiarze zarządzania strategicznego ułatwia współczesnym przedsiębiorstwom produkcyjnym realizację strategicznych celów rozwojowych i może być przez nie wykorzystywany także do osiągania celów ekologicznych.

HP2: Działalność produkcyjna wymaga ekologizacji, gdyż wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych eliminuje zagrożenia ekologiczne, korzystnie wpływa na poprawę stanu środowiska przyrodniczego i podnosi konkurencyjność przedsiębiorstwa.

HP3: Świadomość silnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze powoduje, że przedsiębiorstwa produkcyjne podejmują się ekologizacji działalności produkcyjnej w ramach swoich strategii rozwoju.

HP4: Przedsiębiorstwa ekologizują działalność produkcyjną poprzez wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych uwzględnianych w ramach strategii rozwoju.

Tak zarysowany cel badań oraz przyjęte hipotezy zdeterminowały strukturę monografii, na którą finalnie złożyły się wstęp, cztery rozdziały i podsumowanie. Całość pracy została uzupełniona bibliografią, spisami tabel i rysunków oraz załącznikiem zawierającym kwestionariusz ankiety.

W rozdziale pierwszym, mającym charakter wprowadzający do badań empirycznych, autor skoncentrował się na omówieniu prawnych i ekonomicznych aspektów teorii przedsiębiorstwa oraz roli strategii rozwoju w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem produkcyjnym wobec wzrastających wymagań ekologicznych. W swoich rozważaniach względem przedsiębiorstwa zastosował funkcjonalne podejście przedmiotowe, jednak ze świadomością istnienia przedsiębiorcy jako podmiotu, który prowadzi działalność gospodarczą, czyli działalność zorganizowaną w formule podmiotu gospodarczego, o charakterze zarobkowym, wykonywaną we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz w sposób powtarzalny . Dodatkowo uwzględnił fakt istnienia szerokiego kontekstu ekologicznego, zmieniającego dotychczasowe postrzeganie istoty działalności przedsiębiorstwa. Strategię rozwoju ujął natomiast jako kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, kształtującą jego przyszły rozwój i wskazującą na realizację działań, mogących mieć istotny wpływ na jego dalsze funkcjonowanie nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale także społecznym i ekologicznym. Rozdział kończą rozważania praktyczne odnoszące się do wyzwań i barier pojawiających się przed współczesnymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, gdzie na szczególną uwagę zasługują problemy emisji zanieczyszczeń i wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, które z reguły traktowane są jako generujące dodatkowe obciążenia w ramach prowadzonego biznesu. Wymuszają one na przedsiębiorstwach szybkie i elastyczne podejmowanie konkretnych działań rozwojowych, ale wobec coraz częstszych problemów ekologicznych powinny raczej skutkować reorientacją strategiczną w kierunku ekologizacji prowadzonej działalności.

Rozdział drugi został w całości poświęcony problematyce ekologizacji działalności produkcyjnej, stanowiącej swoistą reakcję na pojawiające się współcześnie zagrożenia ekologiczne, ale także problemy gwałtownego rozwoju technologicznego i społecznego. Na podstawie literatury przedmiotu autor scharakteryzował istotę działalności produkcyjnej oraz zwrócił uwagę na jej silne związki ze środowiskiem przyrodniczym, wyraźnie podkreślając potrzebę zmiany sposobu prowadzenia tej działalności. W konsekwencji analizie poddano dotychczasowe rozważania teoretyczne na temat zagadnienia ekologizacji, aby właściwie określić, na czym powinna polegać jej rola w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych. Na tej podstawie sformułowano autorskie ujęcie ekologizacji działalności produkcyjnej jako rozwiązania skutecznie ograniczającego degradację środowiska przyrodniczego, zaprezentowano motywy i główne kierunki procesu ekologizacji. Wskazano również na inicjatywy ekologizacyjne, dzięki którym przedsiębiorstwa mogą redukować negatywną ekspozycję na środowisko przyrodnicze i chronić je przed skutkami swojej działalności. Wśród najważniejszych inicjatyw autor wyróżnił m.in.: wdrażanie ekoinnowacji technologicznych, stosowanie przyjaznych środowisku technologii zintegrowanych, ekoprojektowanie, minimalizację odpadów, recykling czy implementację systemów zarządzania środowiskowego na bazie dedykowanych programów lub dyrektyw środowiskowych. Dodatkowo omówiono przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem, które powstawały pod wpływem presji ekologicznej i postaw proekologicznych, a ich zasadniczym celem było i jest doprowadzenie do równowagi w wymiarze ekonomiczno-społeczno-środowiskowym (np. SD czy ECSR)  bądź propagowanie rozwiązań proekologicznych (np. TBL,TQEM, CSV czy SE) . Koncepcje te są o tyle interesujące, że zrodziły się z dobrowolnych działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i zalecają traktowanie kwestii ekologicznych jako integralnego elementu zarządzania przedsiębiorstwem, który powinien być ujmowany już na etapie tworzenia ważnej i czasochłonnej strategii rozwoju.

W rozdziale trzecim zaprezentowano i omówiono wyniki autorskich, ankietowych badań empirycznych dotyczących ekologizacji działalności produkcyjnej w aspekcie realizowanych strategii rozwoju, które zostały przeprowadzone na losowo dobranej zbiorowości przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Konstrukcja tego rozdziału, dla przedstawienia logiczności wywodu naukowego, wymagała postawienia dodatkowych pytań badawczych , których celem była weryfikacja trzeciej hipotezy pomocniczej. Równocześnie, chcąc wskazać powody i przejawy ekologizacji wśród przedsiębiorstw produkcyjnych oraz sprawdzić, czy w przypadku posiadanych strategii rozwoju podmioty te uwzględniają inicjatywy ekologizacyjne, autor przedstawił i pogrupował pytania badawcze, poddał wyniki ze zrealizowanych badań ankietowych licznym analizom, m.in. w zakresie identyfikacji inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania, efektów wdrożenia, wynikających stąd korzyści i kosztów oraz zasadności ich ujmowania w strategii rozwoju. Ich uzupełnieniem była analiza statystyczna, dzięki której możliwe stało się ustalenie typowych odpowiedzi na postawione przez autora pytania badawcze i dokonanie oceny istotności ekologizacji działalności produkcyjnej w wymiarze strategicznym. Odpowiedzi te opisano za pomocą częstości wystąpień poszczególnych wartości zmiennych uzupełnionych o rozkład procentowy, a zależności pomiędzy wybranymi odpowiedziami potwierdzono za pomocą testu niezależności Chikwadrat lub testu dokładnego Fishera. Wykorzystano również modele regresji liniowej, które budowano metodą krokową w formule ?od ogółu do szczegółu". W rezultacie potwierdzono m.in. istnienie statystycznie istotnej zależności pomiędzy skutecznością realizacji inicjatyw ekologizacyjnych a ich uwzględnianiem w strategiach rozwoju w przypadku badanych przedsiębiorstw produkcyjnych. Okazało się również, że przedsiębiorstwa produkcyjne, dysponujące tzw. formalną bądź nieformalną strategią rozwoju, istotnie częściej wskazywały na korzyści wdrożenia owych inicjatyw w porównaniu do przedsiębiorstw nieposiadających takiej strategii. Ponadto dostrzeżono, że przedsiębiorstwa ujmujące inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju były bardziej świadome swojego negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze niż przedsiębiorstwa pomijające takie inicjatywy. Interpretację uzyskanych wyników oraz nasuwające się z badań wnioski poprzedzono ogólną analizą branży produkcyjnej (sekcji C), która - na podstawie zebranych przez autora danych statystycznych GUS - objęła charakterystykę przedmiotową i podmiotową branży, oszacowanie emitowanych przez nią zanieczyszczeń, jak również określenie wielkości nakładów inwestycyjnych i kosztów bieżących ochrony środowiska ponoszonych przez współtworzące ją przedsiębiorstwa.

Rozdział czwarty został poświęcony zasadności podejmowania ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym. Autor przeprowadził w nim analizę przypadków dla pięciu wybranych przedsiębiorstw produkcyjnych, która miała nie tylko stanowić uzupełnienie badań empirycznych, ale i w pewnym zakresie zweryfikować wiarygodność wyników badania ankietowego. Chodziło przede wszystkim o potwierdzenie istnienia zapisów o ekologizacji działalności produkcyjnej w dokumentach strategicznych analizowanych przedsiębiorstw, m.in. w formalnych strategiach, materiałach strategicznych czy raportach rocznych. Zebrane informacje miały charakter wtórny i nie wynikały z bezpośrednich obserwacji wybranych przedsiębiorstw. Dzięki tej metodzie udało się jednak m.in. zidentyfikować faktyczne działania ujęte w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw produkcyjnych w kontekście ich rozwoju oraz na tle zagadnień środowiskowych. Zasadniczą kwestią tej części monografii pozostała jednak sprawa konstrukcji modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem omówionego paradygmatu ekologizacji, którego stworzenie autor uznał za główny cel naukowy. Opracował wariant takiego modelu, opisał warunki brzegowe oraz proces formułowania i implementacji strategii wraz ze wskazaniem kluczowych etapów, faz i wątków. Opracowanie modelu miało na celu usprawnienie procesu zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym od strony środowiskowej (wraz z jednoczesnym umożliwieniem poprawy efektywności prowadzonej działalności), aby cele ekologiczne i ekonomiczne, a także społeczne, przenikały się wzajemnie, były traktowane jako równoważne oraz gwarantowały rozwój przedsiębiorstwa w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Istotnym założeniem było skonstruowanie takiego modelu, który będzie atrakcyjny dla współczesnych przedsiębiorstw, a równocześnie będzie zachęcać je do koncentrowania się na działaniach zmierzających do oferowania nowych ekologicznych produktów, optymalizowania procesów produkcyjnych, stosowania technologii zintegrowanych, wdrażania ekoinnowacji, odzyskiwania odpadów oraz ograniczania skali emitowanych zanieczyszczeń. Autor wskazał także na konieczność ewaluacji tak sformułowanego modelu oraz przedstawił rekomendacje jego wykorzystania w innych rodzajach działalności przedsiębiorstw.

Problematyka poruszona przez autora niniejszej monografii wydaje się stanowić istotne uzupełnienie i usystematyzowanie dostępnej wiedzy na temat ekologizacji działalności produkcyjnej, szczególnie w sytuacji jej rozpatrywania przez pryzmat strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Za oryginalny wkład autora do nauk o zarządzaniu należy uznać, w ujęciu teoretycznym, rozpoczęcie dyskusji na temat zasadności włączenia na stałe ekologizacji i współtworzących ją inicjatyw ekologizacyjnych do procesu zarządzania strategicznego, a także stworzenie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Opracowany przez autora model może się stać, zarówno w zakresie teoretycznym, jak i praktycznym, podstawą wdrażania w przedsiębiorstwach dowolnej strategii rozwoju, która będzie kładła silny nacisk na kwestie ekologiczne (obok ekonomicznych i społecznych) i traktowała je jako równorzędne z innymi celami rozwojowymi.

W tym miejscu autor chciałby złożyć serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania niniejszej monografii i były dla niego oparciem w trakcie trudnego procesu jej pisania. W szczególności pragnie podziękować recenzentom, Pani Profesor Józefie Famielec i Pani Profesor Agacie Lulewicz-Sas za niezwykle cenne i inspirujące uwagi, które pomogły wyeliminować początkowe błędy i udoskonalić monografię. Oczywiście za wszystkie pozostałe niedociągnięcia pełną odpowiedzialność ponosi autor niniejszego opracowania.

Spis treści

 

Wstęp

Rozdział 1. Strategia rozwoju przedsiębiorstwa w naukach o zarządzaniu

1.1. Prawne i ekonomiczne podstawy teorii przedsiębiorstwa

1.2. Rozwój i strategia rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego

1.3. Obszary zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem produkcyjnym

1.4. Wyzwania i bariery rozwojowe współczesnych przedsiębiorstw produkcyjnych

Wnioski

 

Rozdział 2. Ekologiczny wymiar działalności produkcyjnej przedsiębiorstw

2.1. Działalność produkcyjna i jej powiązania ze środowiskiem przyrodniczym

2.2. Rola ekologizacji w działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

2.3. Kierunki ekologizacji i rodzaje inicjatyw ekologizacyjnych w obszarze produkcji

2.4. Przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem

Wnioski

 

Rozdział 3. Ekologizacja działalności przedsiębiorstw produkcyjnych w świetle badań ankietowych

3.1. Charakterystyka przedmiotowa i podmiotowa działalności produkcyjnej - sekcja C według PKD

3.2. Emisja zanieczyszczeń oraz standardy emisyjne w sekcji C w latach 2013-2016

3.3. Nakłady inwestycyjne i koszty bieżące ochrony środowiska w sekcji C w latach 2013-2016

3.4. Wyniki badania poglądów osób zarządzających przedsiębiorstwami na temat ekologizacji

działalności produkcyjnej i realizowanych strategii rozwoju

3.4.1. Metoda badań, charakterystyka próby i opis przebiegu autorskich badań ankietowych

3.4.2. Identyfikacja inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania i efektów wdrożenia w

przedsiębiorstwach produkcyjnych

3.4.3. Potencjalne korzyści z ekologizacji działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

3.4.4. Realizacja inicjatyw ekologizacyjnych w strategiach rozwoju przedsiębiorstw produkcyjnych

3.5. Analiza statystyczna wyników badań ankietowych i ocena ekologizacji działalności produkcyjnej

w wymiarze strategicznym

Wnioski

 

Rozdział 4. Autorski model ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym

4.1. Ekologizacja faktyczna a pożądana w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw

produkcyjnych - analiza przypadków

4.2. Konstrukcja modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem

paradygmatu ekologizacji

4.3. Ewaluacja i rekomendacje wykorzystania modelu strategii rozwoju uwzględniającej ekologizację

Wnioski

 

 

 

Podsumowanie

Bibliografia

Spis tabel

Spis rysunków

Załącznik nr 1. Kwestionariusz ankiety pt. Inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju

przedsiębiorstw produkcyjnych (sekcja C według PKD) w Polsce

 

 

 

 

Opinie

Twoja ocena:
Wydanie: I
Rok wydania: 2019
Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza
Oprawa: miękka
Format: B5
Liczba stron: 298

e-book do wypożyczenia lub zakupu na stronie: 

https://www.ibuk.pl

 

 

Wstęp

Zmienność i niestabilność współczesnego świata powodują, że prowadzenie działalności gospodarczej jest coraz trudniejsze i stanowi poważne wyzwanie dla osób zarządzających przedsiębiorstwami. Dotyczy to głównie problemu dostosowania się przedsiębiorstwa do otaczającej rzeczywistości i uzyskania zbieżności własnych celów ekonomicznych z oczekiwaniami ekologicznymi interesariuszy. Nadrzędną sprawą jest jednak zrozumienie, że środowisko przyrodnicze stanowi kluczowy element współczesnej gospodarki, który uruchamia i zasila procesy produkcyjne, zaś brak możliwości korzystania np. z zasobów tego środowiska może prowadzić do unicestwienia działalności gospodarczej.

W gospodarce rynkowej zasadniczym celem działań podejmowanych przez przedsiębiorstwo jest dążenie do poprawy własnej konkurencyjności i ciągłego rozwoju . Takie podejście powoli jednak ulega zmianie, gdyż kwestie ekologiczne stają się coraz większym problemem cywilizacyjnym, który nie jest już tylko sprawą organizacji ekologicznych czy podmiotów z sektora przemysłu o tradycyjnie największym niekorzystnym wpływie na środowisko, ale dotyczy przedsiębiorstw w ujęciu globalnym, a także każdego człowieka .

Fakt, że kwestie ekologiczne zyskują na znaczeniu stopniowo prowadzi do zmiany punktu ciężkości w obszarze prowadzenia działalności gospodarczej, który z wymiaru stricte ekonomicznego jest przenoszony na wymiar ekonomiczno-społeczno-środowiskowy. Przedsiębiorstwa same zaczynają dostrzegać potrzebę zwracania większej uwagi na problemy środowiska przyrodniczego, a nie tylko koncentracji na własnych wynikach ekonomicznych. Implikuje to działania służące poprawie stanu środowiska, która coraz częściej staje się ważnym motywem działania przedsiębiorstw. Stanowi to skutek postępującej w szybkim tempie degradacji środowiska przyrodniczego, która wywołuje niepokój wśród rządzących i obywateli wielu państw, stanowiąc przyczynek do prowadzenia działalności gospodarczej z poszanowaniem środowiska. Dodatkowy argument stanowi sprawa kryzysu ekologicznego, który przejawia się nie tylko w złym stanie systemu przyrodniczego czy jakości życia dużej części ludności, ale także w rosnącym bezrobociu, kryzysie finansowym i gospodarczym . Za kryzys ekologiczny bez wątpienia odpowiada dotychczasowy postęp cywilizacyjny, który sprawił, że ochrona środowiska przyrodniczego stała się jednym z największych wyzwań ludzkości w dziejach świata . Na silne rozregulowanie systemu wartości wskazuje również obecny stan nauki, która wykazuje tendencje do relatywizacji prawdy, wolności, uczciwości i innych fundamentów aksjologicznych .

Problematyka ochrony środowiska przyrodniczego była szeroko dyskutowana przez naukowców już w poprzednim stuleciu. Rozważano wówczas kierunki proekologicznego rozwoju gospodarki, tworzonej głównie przez przedsiębiorstwa, które poprzez prowadzoną działalność gospodarczą decydują o wzroście lub spadku PKB, stanowiącego miarę wielkości gospodarki . Obecnie kładzie się nacisk na poszukiwanie konkretnych rozwiązań, dzięki którym przedsiębiorstwa będą mogły rozwijać się w sposób trwały i zrównoważony, a przy tym jak najmniej uciążliwy dla środowiska przyrodniczego. Dostrzeżono bowiem, że niekontrolowane antropogeniczne ingerencje w środowisko mogą skutkować poważnymi konsekwencjami również dla przedsiębiorstw, zaś dalsze pomijanie lub bagatelizowanie aspektów środowiskowych na dotychczasową skalę spowoduje kolejne i coraz poważniejsze konsekwencje ekologiczne oraz zagrożenie dla egzystencji człowieka. Aby temu zapobiec, wymagane są podniesienie stanu wiedzy ekologicznej, w szczególności wiedzy o zagrożeniach środowiskowych i sposobach prewencji, oraz zdecydowane działania na rzecz ochrony środowiska, najlepiej o charakterze kompleksowym i systematycznym.

Równocześnie rozwój przedsiębiorstw powinien być realizowany w symbiozie ze środowiskiem przyrodniczym, wyrażającej się m.in. racjonalnym wykorzystaniem surowców i innych zasobów przyrody, efektywnym zużyciem energii, zastosowaniem ekologicznych rozwiązań technologicznych oraz podejmowaniem wszelkich inicjatyw chroniących środowisko i zapobiegających powstawaniu zanieczyszczeń. Obecne uwarunkowania środowiskowe na tyle silnie wpływają na rozwój gospodarczy, że z jednej strony mogą stanowić klucz do niego, a z drugiej okazać się barierą rozwojową . Dlatego środowisko przyrodnicze nie może być traktowane wyłącznie jako źródło surowców bądź miejsce składowania odpadów powstających w toku i po produkcji. Problemy ekologiczne należy ujmować w zintegrowanym rachunku ekonomicznym przedsiębiorstw (tj. łącznie z efektami społecznymi i ekologicznymi), odchodząc od klasycznego paradygmatu ekonomicznej racjonalności, w której dominują wyłącznie priorytety finansowe.

W szczególnym stopniu dotyczy to działalności produkcyjnej, która jest bez wątpienia kluczowym obszarem gospodarki nie tylko pod względem liczby przedsiębiorstw czy znaczącego udziału w strukturze produkcji przemysłowej sprzedanej, ale także z uwagi na swoją różnorodność. Poza tym, w przypadku tej działalności funkcjonowanie przedsiębiorstw produkcyjnych nie byłoby możliwe, gdyby nie dostęp i możliwość korzystania z surowców naturalnych i zasobów środowiskowych, stanowiących newralgiczne elementy większości procesów produkcyjnych. Równocześnie wspomniana mnogość i różnorodność przedsiębiorstw z branży produkcyjnej, oferowanych przez nie produktów czy stosowanych technologii sprawiają, że podmioty te stają się niezwykle interesującym przedmiotem badań w zakresie skali i skutków oddziaływania na środowisko przyrodnicze, jak również efektów ekologiacji - z racji podejmowanych inicjatyw ekologicznych w perspektywie strategicznej.

Zdaniem autora, ekologizację działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa należy rozumieć jako kompleksowy proces zmian wprowadzanych w obszarze jego produkcji pod kątem zwiększenia bezpieczeństwa i ograniczania zagrożeń dla środowiska przyrodniczego (oparty na kryteriach ekologicznych), obejmujący swoim zakresem wszelkie inicjatywy, które cechuje efektywność ekonomiczna, społeczna oraz środowiskowa w kwestii zapobiegania emisji zanieczyszczeń do środowiska przyrodniczego, redukcji skali tych zanieczyszczeń, eliminacji jej skutków oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów przyrodniczych. Stąd też w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacja prowadzonej działalności jest potrzebna i powinna być rozpatrywana jako bezwzględny warunek zgodności z wartościami zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju gospodarczego, zapewniającego pomyślny rozwój przedsiębiorstwa w obliczu rosnących wymagań środowiskowych . Tym samym działania takie powinny być nieodzownym elementem strategii rozwoju każdego współczesnego przedsiębiorstwa.

Niepewna przyszłość i zmienny charakter współczesnej gospodarki wymuszają potrzebę przewidywania przyszłych zdarzeń oraz elastycznego i nowoczesnego planowania strategicznego. To z kolei jest możliwe dzięki posiadaniu strategii rozwoju, która pozwala na sprawne dostosowanie się do nowych uwarunkowań gospodarczych, w tym kształtowanych przez problemy ekologiczne. Dlatego zasadne jest dysponowanie taką strategią przez każde przedsiębiorstwo zamierzające osiągać sukcesy rynkowe, zwłaszcza że są one coraz częściej warunkowane spełnianiem kryteriów ekologicznych i minimalizacją zagrożeń środowiskowych. Według autora, strategia rozwoju powinna stanowić kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, która kształtuje jego przyszłość i pozwala rozwiązywać problemy, zaś decyzje zarządzających o realizacji określonych celów strategicznych i stosownych działań są podejmowane przy uwzględnieniu aspektów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych . Strategia ta może mieć różny poziom skomplikowania, szczegółowości i sformalizowania, m.in. w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, charakteru jego działalności czy zasięgu działania, ale w swojej obligatoryjności powinna stanowić drogowskaz rozwojowy dla przedsiębiorstwa. Znajduje to uzasadnienie względem wysoko konkurencyjnej, ale i tradycyjnej branży, jaką jest działalność produkcyjna, gdzie strategie rozwoju mogą stanowić istotę prawidłowego i pomyślnego funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych, które obok celów ekonomicznych muszą także ujmować cele ekologiczne. Dlatego tak ważne jest zastosowanie podejścia strategicznego w zarządzaniu przedsiębiorstwem, w ramach którego ekologizacja działalności gospodarczej będzie uwzględniana w strategii rozwoju, w myśl twierdzenia, że współczesna filozofia biznesu powinna być kształtowana np. przez pryzmat zasad koncepcji zrównoważonego rozwoju .

Problematyka strategii i zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem jest od dawna podejmowana przez badaczy na całym świecie, dzięki czemu jest dość dobrze rozpoznana od strony naukowej. Obecnie dysponujemy bogatą literaturą zagraniczną i krajową w tym zakresie, przy czym wśród najważniejszych pozycji warto zwrócić uwagę na prace m.in. takich uznanych autorów zagranicznych, jak : K.R. Andrews, A.D. Chandler, H.I. Ansoff, H. Mintzberg, E. Penrose, J. Sto- ner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert, R.W. Griffin, A. A. Thompson, A.J. Strickland, J.E. Gamble, J. Brilman, M.E. Porter, P.F. Drucker, B. De Witt czy R. Meyer oraz polskich, jak : R. Krupski, J. Penc, K. Obłój, J. Rokita, M. Romanowska, M. Moszkowicz, Z. Pierścionek, A. Stabryła, S. Sudoł czy A. Kaleta. Przywołane zagadnienia badali również i inni ekonomiści, do których należą tacy autorzy, jak : W. Janasz, G. Gierszewska, T. Gołębiowski, F. Krawiec, E. Urbanowska-Sojkin, P. Banaszyk, H. Witczak, L. Sołoducho-Pelc, A. Sopińska, W. Dyduch, A. Witek- -Crab, G. Johnson, K. Scholes, R. Whittington, A. Zakrzewska-Bielawska, J. Klimek, T. Gospodarek czy W. Nasierowski .

Zdecydowanie mniejszym zainteresowaniem naukowców cieszy się natomiast podejmowane w monografii zagadnienie ekologizacji działalności przedsiębiorstw. Pierwszym okresem, kiedy temat ekologizacji został szerzej podjęty w badaniach naukowych był początek lat 80. ubiegłego wieku. Ukazały się wówczas m.in. wartościowe z punktu widzenia niniejszej pracy rozprawy E. Kośmickiego o przyczynach i instrumentach ekologizacji oraz ekologizacji działań ekonomicznych . Warto podkreślić, że wymienione opracowania już wówczas podnosiły konieczność wdrażania rozwiązań ekologizacyjnych wobec ogólnych zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym. Kolejnym okresem, w którym szerzej zainteresowano się zagadnieniem ekologizacji przedsiębiorstw, była pierwsza dekada XXI w., kiedy to przygotowania do integracji Polski z Unią Europejską spowodowały, że nastąpił wzrost zainteresowania sprawami szeroko rozpatrywanego środowiska przyrodniczego oraz ekologią (dyrektywy unijne) i ekologizacją. Problemy związane z ochroną środowiska stanowiły i stanowią jeden z priorytetów polityki Unii Europejskiej, która jest regulowana na podstawie licznych aktów prawnych, nie tylko normalizujących kwestie zanieczyszczania środowiska, ale także wyznaczających nowe standardy w zakresie produkcji przyjaznej środowisku . Zaowocowało to pojawianiem się kolejnych prac naukowych, wśród których na szczególną uwagę zasługują opracowania takich autorów, jak: S. Czaja, B. Fiedor, Z. Jakubczyk, R. Jończy, J. Jagas, Z. Dokturno, J. Jabłoński, B. Kryk, J. Famielec, D. Burzyńska, J. Fila, T Żylicz, E. Kośmicki . Problem ekologizacji działalności gospodarczej przewijał się powierzchownie również na marginesie innych badań, jednak dopiero w ostatnich latach badania nad ekologizacją nabrały większego zasięgu, stanowiąc niejako wynik narastających problemów ekologicznych (powodowanych m.in. gwałtowną emisją zanieczyszczeń) oraz większej troski społecznej o stan środowiska przyrodniczego. Takim zadaniem badawczym bardziej dogłębnie, wielowątkowo bądź w ramach wąskiego podejścia zajęli się m.in. J. Famielec, B. Hadryjańska, S. Czaja, H. Kruk, M. Kożuch, I. Telega, M. Gabryś, K. Wąsowicz, przy czym wagę problemu ekologizacji najbardziej zaakcentowały J. Famielec i B. Hadryjańska . Na rodzimym gruncie naukowym zagadnienie ekologizacji nadal jest jednak mało przebadane, podobnie jak wynikająca z niego ekologizacja działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

W niniejszej monografii wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu zarówno krajową, jak i zagraniczną, materiały konferencyjne i prasowe, ale nie wypełniły one luki teoretycznej, empirycznej i metodycznej w zakresie ekologizacji działalności produkcyjnej, a szczególnie w kontekście jej ujmowania w strategii rozwoju przedsiębiorstw. Na podstawie przywołanego stanu badań można zatem uznać, że do tej pory żaden z badaczy nie podjął się w swoich dociekaniach naukowych tematu włączania procesu ekologizacji w proces opracowywania i realizacji strategii dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w ramach tzw. sekcji C w Polsce . Warto jednak nadmienić, że w trakcie prac nad monografią ukazała się, będąca podstawą habilitacji, monografia B. Hadryjańskiej, która została poświęcona tematowi ekologizacji procesów produkcyjnych w powiązaniu z konkurencyjnością przedsiębiorstw mleczarskich . W pracy tej wspomniana autorka szeroko analizuje zagadnienie ekologizacji, silnie akcentując przy tym jego znaczenie dla poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw.

Poznanie aktualnego stanu badań przez autora niniejszej monografii pozwala zauważyć, że problematyka ekologizacji działalności produkcyjnej w powiązaniu ze strategią rozwoju nie była do tej pory przedmiotem całościowego opracowania w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce (i należących do wspomnianej sekcji C). Tym samym niniejsza monografia będzie miała za zadanie zmienić tę sytuację i wypełnić lukę badawczą we wspomnianym obszarze.

Przy pisaniu monografii autor skorzystał, poza bogatą literaturą naukową z obszaru teorii i zarządzania przedsiębiorstwem oraz zarządzania strategicznego, z pokaźnej bazy źródłowej, na którą składają się przede wszystkim akty prawne i normatywne obowiązujące w Polsce i Unii Europejskiej, a publikowane w dziennikach urzędowych . Dodatkowo wspomagał się źródłami statystycznymi, w znaczącej większości opublikowanymi przez GUS lub udostępnionymi na stronach internetowych tej instytucji . Materiały te okazały się szczególnie cenne, gdyż dostarczyły istotnych informacji, pozwalających na ukazanie szerokiego spektrum działań przedsiębiorstw na rzecz ochrony środowiska i ograniczania zanieczyszczeń, a także na przeprowadzenie rzetelnej analizy istniejącej sytuacji w zakresie ekologizacji produkcji w ramach sekcji C.

Niezwykle przydatne źródło wywołane w ramach zadanego tematu badawczego stanowiły także badania ankietowe przeprowadzone na grupie przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Badania te zostały zrealizowane przy wykorzystaniu specjalnie opracowanego autorskiego kwestionariusza wywiadu . Ich wykonanie powierzono profesjonalnemu podmiotowi zewnętrznemu, świadczącemu tego typu usługi, co wynikało z chęci uzyskania gwarancji sprawnego i rzetelnego przeprowadzenia badań na dużej liczbie przedsiębiorstw . W mniejszym zakresie autor odwoływał się do raportów i opracowań instytucji badawczych oraz podmiotów gospodarczych. W trakcie poszukiwań źródłowych dokumentów strategicznych przedsiębiorstw korzystał też z materiałów i dokumentów zamieszczonych na stronach internetowych, które okazały się pomocnym źródłem w badaniach nad pojedynczymi przedsiębiorstwami. Informacje zebrane na stronach internetowych przedsiębiorstw stanowiących przedmiot analizy przypadków, z uwagi na ich charakter, zostały przed opublikowaniem wyników poddane krytycznej analizie wiarygodności.

Przeprowadzona w tak szerokim zakresie selekcja krajowej i zagranicznej literatury naukowej oraz innych źródeł danych, informacji i wiedzy zdeterminowała wybór podstawowej metody badawczej, za którą autor uznał ilościowe badania ankietowe. Formuła wywiadów była podyktowana potrzebą dotarcia do jak najszerszego grona podmiotów i uzyskania reprezentatywności próby dla przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce, które zgodnie z PKD są opisane jako sekcja C - Przetwórstwo przemysłowi. Właściwe badania poglądów reprezentantów przedsiębiorstw produkcyjnych zostały przeprowadzone we wrześniu 2017 r. na wybranej grupie podmiotów na podstawie wspomaganych komputerowo wywiadów telefonicznych (CATI), w których główne narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz. Badaniami objęto losową próbę warstwową wynoszącą N=385 przedsiębiorstw produkcyjnych, które zostały losowo i proporcjonalnie (w ramach trzech warstw) dobrane z populacji 14 570 jednostek aktywnie prowadzących działalność produkcyjną w 2016 r.    Pytania ankietowe zostały skierowane wyłącznie do przedstawicieli kadry zarządzającej (właściciele, prezesi, dyrektorzy, kierownicy, doradcy) przedsiębiorstw produkcyjnych.

W uzupełnieniu przeprowadzonych badań empirycznych autor posłużył się metodą analizy przypadków, która pozwala na konfrontację rzeczywistości z teorią, gdyż obejmuje zarówno badanie i ocenę doświadczeń praktycznych, jak i porównywanie ich z wnioskami formułowanymi w podejściach teoretycznych. W ramach analizy przypadków opisano kilka losowo wybranych przedsiębiorstw, które należały do grupy przebadanych wcześniej podmiotów produkcyjnych z sekcji C i które w kwestionariuszu ankietowym udzieliły pozytywnych odpowiedzi, jeśli chodzi o posiadanie strategii rozwoju i uwzględnienie w niej inicjatyw ekologizacyjnych . Analiza tych przedsiębiorstw, a przede wszystkim będących w ich posiadaniu dokumentów strategicznych, miała umożliwić znalezienie informacji odnoszących się do przejawów ekologizacji produkcji, jak również pozwolić na identyfikację podejmowanych przez nie inicjatyw na rzecz poprawy stanu środowiska.

Inspiracją dla podjętych badań ankietowych i analizy przypadków były podstawowe metody badawcze, obejmujące krytykę literatury naukowej w obszarze przedmiotowego zagadnienia oraz krytykę źródeł w zakresie materiałów internetowych o różnej wiarygodności. Ponadto, w ramach metod uzupełniających, autor przeprowadził analizę porównawczą i statystyczną wyników badań ankietowych (wykorzystując np. test niezależności Chikwadrat, test Fishera, modele regresji liniowej) oraz analizę danych statystycznych pozyskanych z GUS. Dobór metod badawczych był po części wymuszony przesłanką, aby rozwiązania te wzajemnie się przenikały, uzupełniały i pozwalały na wieloaspektowe pokazanie badanego zjawiska.

Autor niniejszej monografii za jej główny cel naukowy przyjął opracowanie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Za szczegółowe cele badawcze uznał natomiast:

Cel 1: Przeprowadzenie krytycznej analizy literatury ekonomicznej z zakresu zarządzania strategicznego, ze szczególnym uwzględnieniem roli strategii w rozwoju przedsiębiorstw oraz w kontekście ekologizacji.

Cel 2: Zbadanie sposobu postrzegania paradygmatu ekologizacji w ramach działalności produkcyjnej przedsiębiorstw.

Cel 3: Przeprowadzenie analizy dokumentów strategicznych pod kątem włączenia do nich inicjatyw o charakterze ekologizacji.

W ramach realizacji postawionych celów autor sformułował, na podstawie posiadanej wiedzy teoretycznej z zakresu nauk ekonomicznych, a w szczególności nauk o zarządzaniu, sozologii oraz dotychczasowych obserwacji prowadzonych w ramach omawianych zagadnień i przeprowadzonych analiz, następującą główną hipotezę badawczą:

HG: Współczesne uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cywilizacyjne wymagają od przedsiębiorstw produkcyjnych ekologizacji prowadzonej działalności, która powinna stanowić zasadniczy element planowanych i realizowanych przez nie strategii rozwoju m.in. w zakresie celów, środków ich realizacji oraz źródeł przewagi konkurencyjnej.

Głównej hipotezie badawczej zostały podporządkowane następujące hipotezy pomocnicze:

HP1: Proces planowania i realizacji strategii rozwoju w wymiarze zarządzania strategicznego ułatwia współczesnym przedsiębiorstwom produkcyjnym realizację strategicznych celów rozwojowych i może być przez nie wykorzystywany także do osiągania celów ekologicznych.

HP2: Działalność produkcyjna wymaga ekologizacji, gdyż wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych eliminuje zagrożenia ekologiczne, korzystnie wpływa na poprawę stanu środowiska przyrodniczego i podnosi konkurencyjność przedsiębiorstwa.

HP3: Świadomość silnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze powoduje, że przedsiębiorstwa produkcyjne podejmują się ekologizacji działalności produkcyjnej w ramach swoich strategii rozwoju.

HP4: Przedsiębiorstwa ekologizują działalność produkcyjną poprzez wdrażanie inicjatyw ekologizacyjnych uwzględnianych w ramach strategii rozwoju.

Tak zarysowany cel badań oraz przyjęte hipotezy zdeterminowały strukturę monografii, na którą finalnie złożyły się wstęp, cztery rozdziały i podsumowanie. Całość pracy została uzupełniona bibliografią, spisami tabel i rysunków oraz załącznikiem zawierającym kwestionariusz ankiety.

W rozdziale pierwszym, mającym charakter wprowadzający do badań empirycznych, autor skoncentrował się na omówieniu prawnych i ekonomicznych aspektów teorii przedsiębiorstwa oraz roli strategii rozwoju w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem produkcyjnym wobec wzrastających wymagań ekologicznych. W swoich rozważaniach względem przedsiębiorstwa zastosował funkcjonalne podejście przedmiotowe, jednak ze świadomością istnienia przedsiębiorcy jako podmiotu, który prowadzi działalność gospodarczą, czyli działalność zorganizowaną w formule podmiotu gospodarczego, o charakterze zarobkowym, wykonywaną we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność oraz w sposób powtarzalny . Dodatkowo uwzględnił fakt istnienia szerokiego kontekstu ekologicznego, zmieniającego dotychczasowe postrzeganie istoty działalności przedsiębiorstwa. Strategię rozwoju ujął natomiast jako kompleksową koncepcję działania przedsiębiorstwa w dłuższym okresie, kształtującą jego przyszły rozwój i wskazującą na realizację działań, mogących mieć istotny wpływ na jego dalsze funkcjonowanie nie tylko w wymiarze ekonomicznym, ale także społecznym i ekologicznym. Rozdział kończą rozważania praktyczne odnoszące się do wyzwań i barier pojawiających się przed współczesnymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, gdzie na szczególną uwagę zasługują problemy emisji zanieczyszczeń i wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, które z reguły traktowane są jako generujące dodatkowe obciążenia w ramach prowadzonego biznesu. Wymuszają one na przedsiębiorstwach szybkie i elastyczne podejmowanie konkretnych działań rozwojowych, ale wobec coraz częstszych problemów ekologicznych powinny raczej skutkować reorientacją strategiczną w kierunku ekologizacji prowadzonej działalności.

Rozdział drugi został w całości poświęcony problematyce ekologizacji działalności produkcyjnej, stanowiącej swoistą reakcję na pojawiające się współcześnie zagrożenia ekologiczne, ale także problemy gwałtownego rozwoju technologicznego i społecznego. Na podstawie literatury przedmiotu autor scharakteryzował istotę działalności produkcyjnej oraz zwrócił uwagę na jej silne związki ze środowiskiem przyrodniczym, wyraźnie podkreślając potrzebę zmiany sposobu prowadzenia tej działalności. W konsekwencji analizie poddano dotychczasowe rozważania teoretyczne na temat zagadnienia ekologizacji, aby właściwie określić, na czym powinna polegać jej rola w przypadku przedsiębiorstw produkcyjnych. Na tej podstawie sformułowano autorskie ujęcie ekologizacji działalności produkcyjnej jako rozwiązania skutecznie ograniczającego degradację środowiska przyrodniczego, zaprezentowano motywy i główne kierunki procesu ekologizacji. Wskazano również na inicjatywy ekologizacyjne, dzięki którym przedsiębiorstwa mogą redukować negatywną ekspozycję na środowisko przyrodnicze i chronić je przed skutkami swojej działalności. Wśród najważniejszych inicjatyw autor wyróżnił m.in.: wdrażanie ekoinnowacji technologicznych, stosowanie przyjaznych środowisku technologii zintegrowanych, ekoprojektowanie, minimalizację odpadów, recykling czy implementację systemów zarządzania środowiskowego na bazie dedykowanych programów lub dyrektyw środowiskowych. Dodatkowo omówiono przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem, które powstawały pod wpływem presji ekologicznej i postaw proekologicznych, a ich zasadniczym celem było i jest doprowadzenie do równowagi w wymiarze ekonomiczno-społeczno-środowiskowym (np. SD czy ECSR)  bądź propagowanie rozwiązań proekologicznych (np. TBL,TQEM, CSV czy SE) . Koncepcje te są o tyle interesujące, że zrodziły się z dobrowolnych działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i zalecają traktowanie kwestii ekologicznych jako integralnego elementu zarządzania przedsiębiorstwem, który powinien być ujmowany już na etapie tworzenia ważnej i czasochłonnej strategii rozwoju.

W rozdziale trzecim zaprezentowano i omówiono wyniki autorskich, ankietowych badań empirycznych dotyczących ekologizacji działalności produkcyjnej w aspekcie realizowanych strategii rozwoju, które zostały przeprowadzone na losowo dobranej zbiorowości przedsiębiorstw produkcyjnych działających w Polsce. Konstrukcja tego rozdziału, dla przedstawienia logiczności wywodu naukowego, wymagała postawienia dodatkowych pytań badawczych , których celem była weryfikacja trzeciej hipotezy pomocniczej. Równocześnie, chcąc wskazać powody i przejawy ekologizacji wśród przedsiębiorstw produkcyjnych oraz sprawdzić, czy w przypadku posiadanych strategii rozwoju podmioty te uwzględniają inicjatywy ekologizacyjne, autor przedstawił i pogrupował pytania badawcze, poddał wyniki ze zrealizowanych badań ankietowych licznym analizom, m.in. w zakresie identyfikacji inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania, efektów wdrożenia, wynikających stąd korzyści i kosztów oraz zasadności ich ujmowania w strategii rozwoju. Ich uzupełnieniem była analiza statystyczna, dzięki której możliwe stało się ustalenie typowych odpowiedzi na postawione przez autora pytania badawcze i dokonanie oceny istotności ekologizacji działalności produkcyjnej w wymiarze strategicznym. Odpowiedzi te opisano za pomocą częstości wystąpień poszczególnych wartości zmiennych uzupełnionych o rozkład procentowy, a zależności pomiędzy wybranymi odpowiedziami potwierdzono za pomocą testu niezależności Chikwadrat lub testu dokładnego Fishera. Wykorzystano również modele regresji liniowej, które budowano metodą krokową w formule ?od ogółu do szczegółu". W rezultacie potwierdzono m.in. istnienie statystycznie istotnej zależności pomiędzy skutecznością realizacji inicjatyw ekologizacyjnych a ich uwzględnianiem w strategiach rozwoju w przypadku badanych przedsiębiorstw produkcyjnych. Okazało się również, że przedsiębiorstwa produkcyjne, dysponujące tzw. formalną bądź nieformalną strategią rozwoju, istotnie częściej wskazywały na korzyści wdrożenia owych inicjatyw w porównaniu do przedsiębiorstw nieposiadających takiej strategii. Ponadto dostrzeżono, że przedsiębiorstwa ujmujące inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju były bardziej świadome swojego negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze niż przedsiębiorstwa pomijające takie inicjatywy. Interpretację uzyskanych wyników oraz nasuwające się z badań wnioski poprzedzono ogólną analizą branży produkcyjnej (sekcji C), która - na podstawie zebranych przez autora danych statystycznych GUS - objęła charakterystykę przedmiotową i podmiotową branży, oszacowanie emitowanych przez nią zanieczyszczeń, jak również określenie wielkości nakładów inwestycyjnych i kosztów bieżących ochrony środowiska ponoszonych przez współtworzące ją przedsiębiorstwa.

Rozdział czwarty został poświęcony zasadności podejmowania ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym. Autor przeprowadził w nim analizę przypadków dla pięciu wybranych przedsiębiorstw produkcyjnych, która miała nie tylko stanowić uzupełnienie badań empirycznych, ale i w pewnym zakresie zweryfikować wiarygodność wyników badania ankietowego. Chodziło przede wszystkim o potwierdzenie istnienia zapisów o ekologizacji działalności produkcyjnej w dokumentach strategicznych analizowanych przedsiębiorstw, m.in. w formalnych strategiach, materiałach strategicznych czy raportach rocznych. Zebrane informacje miały charakter wtórny i nie wynikały z bezpośrednich obserwacji wybranych przedsiębiorstw. Dzięki tej metodzie udało się jednak m.in. zidentyfikować faktyczne działania ujęte w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw produkcyjnych w kontekście ich rozwoju oraz na tle zagadnień środowiskowych. Zasadniczą kwestią tej części monografii pozostała jednak sprawa konstrukcji modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem omówionego paradygmatu ekologizacji, którego stworzenie autor uznał za główny cel naukowy. Opracował wariant takiego modelu, opisał warunki brzegowe oraz proces formułowania i implementacji strategii wraz ze wskazaniem kluczowych etapów, faz i wątków. Opracowanie modelu miało na celu usprawnienie procesu zarządzania przedsiębiorstwem produkcyjnym od strony środowiskowej (wraz z jednoczesnym umożliwieniem poprawy efektywności prowadzonej działalności), aby cele ekologiczne i ekonomiczne, a także społeczne, przenikały się wzajemnie, były traktowane jako równoważne oraz gwarantowały rozwój przedsiębiorstwa w sposób odpowiedzialny i zrównoważony. Istotnym założeniem było skonstruowanie takiego modelu, który będzie atrakcyjny dla współczesnych przedsiębiorstw, a równocześnie będzie zachęcać je do koncentrowania się na działaniach zmierzających do oferowania nowych ekologicznych produktów, optymalizowania procesów produkcyjnych, stosowania technologii zintegrowanych, wdrażania ekoinnowacji, odzyskiwania odpadów oraz ograniczania skali emitowanych zanieczyszczeń. Autor wskazał także na konieczność ewaluacji tak sformułowanego modelu oraz przedstawił rekomendacje jego wykorzystania w innych rodzajach działalności przedsiębiorstw.

Problematyka poruszona przez autora niniejszej monografii wydaje się stanowić istotne uzupełnienie i usystematyzowanie dostępnej wiedzy na temat ekologizacji działalności produkcyjnej, szczególnie w sytuacji jej rozpatrywania przez pryzmat strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Za oryginalny wkład autora do nauk o zarządzaniu należy uznać, w ujęciu teoretycznym, rozpoczęcie dyskusji na temat zasadności włączenia na stałe ekologizacji i współtworzących ją inicjatyw ekologizacyjnych do procesu zarządzania strategicznego, a także stworzenie autorskiego modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem paradygmatu ekologizacji. Opracowany przez autora model może się stać, zarówno w zakresie teoretycznym, jak i praktycznym, podstawą wdrażania w przedsiębiorstwach dowolnej strategii rozwoju, która będzie kładła silny nacisk na kwestie ekologiczne (obok ekonomicznych i społecznych) i traktowała je jako równorzędne z innymi celami rozwojowymi.

W tym miejscu autor chciałby złożyć serdeczne podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania niniejszej monografii i były dla niego oparciem w trakcie trudnego procesu jej pisania. W szczególności pragnie podziękować recenzentom, Pani Profesor Józefie Famielec i Pani Profesor Agacie Lulewicz-Sas za niezwykle cenne i inspirujące uwagi, które pomogły wyeliminować początkowe błędy i udoskonalić monografię. Oczywiście za wszystkie pozostałe niedociągnięcia pełną odpowiedzialność ponosi autor niniejszego opracowania.

 

Wstęp

Rozdział 1. Strategia rozwoju przedsiębiorstwa w naukach o zarządzaniu

1.1. Prawne i ekonomiczne podstawy teorii przedsiębiorstwa

1.2. Rozwój i strategia rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego

1.3. Obszary zarządzania strategicznego przedsiębiorstwem produkcyjnym

1.4. Wyzwania i bariery rozwojowe współczesnych przedsiębiorstw produkcyjnych

Wnioski

 

Rozdział 2. Ekologiczny wymiar działalności produkcyjnej przedsiębiorstw

2.1. Działalność produkcyjna i jej powiązania ze środowiskiem przyrodniczym

2.2. Rola ekologizacji w działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

2.3. Kierunki ekologizacji i rodzaje inicjatyw ekologizacyjnych w obszarze produkcji

2.4. Przejawy ekologizacji w wybranych koncepcjach zarządzania przedsiębiorstwem

Wnioski

 

Rozdział 3. Ekologizacja działalności przedsiębiorstw produkcyjnych w świetle badań ankietowych

3.1. Charakterystyka przedmiotowa i podmiotowa działalności produkcyjnej - sekcja C według PKD

3.2. Emisja zanieczyszczeń oraz standardy emisyjne w sekcji C w latach 2013-2016

3.3. Nakłady inwestycyjne i koszty bieżące ochrony środowiska w sekcji C w latach 2013-2016

3.4. Wyniki badania poglądów osób zarządzających przedsiębiorstwami na temat ekologizacji

działalności produkcyjnej i realizowanych strategii rozwoju

3.4.1. Metoda badań, charakterystyka próby i opis przebiegu autorskich badań ankietowych

3.4.2. Identyfikacja inicjatyw ekologizacyjnych, celów ich podejmowania i efektów wdrożenia w

przedsiębiorstwach produkcyjnych

3.4.3. Potencjalne korzyści z ekologizacji działalności przedsiębiorstw produkcyjnych

3.4.4. Realizacja inicjatyw ekologizacyjnych w strategiach rozwoju przedsiębiorstw produkcyjnych

3.5. Analiza statystyczna wyników badań ankietowych i ocena ekologizacji działalności produkcyjnej

w wymiarze strategicznym

Wnioski

 

Rozdział 4. Autorski model ekologizacji działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa w wymiarze strategicznym

4.1. Ekologizacja faktyczna a pożądana w dokumentach strategicznych przedsiębiorstw

produkcyjnych - analiza przypadków

4.2. Konstrukcja modelu strategii rozwoju przedsiębiorstwa produkcyjnego z uwzględnieniem

paradygmatu ekologizacji

4.3. Ewaluacja i rekomendacje wykorzystania modelu strategii rozwoju uwzględniającej ekologizację

Wnioski

 

 

 

Podsumowanie

Bibliografia

Spis tabel

Spis rysunków

Załącznik nr 1. Kwestionariusz ankiety pt. Inicjatywy ekologizacyjne w strategiach rozwoju

przedsiębiorstw produkcyjnych (sekcja C według PKD) w Polsce

 

 

 

 

Napisz swoją opinię
Twoja ocena:
Szybka wysyłka zamówień
Kup online i odbierz na uczelni
Bezpieczne płatności
pixel